Elë énɩ cɛwuelënë kë kolo Ofonë ébɔ

1-3. (1) ?Mabu ebë eɔsɛ eɲishi Proverbes 13:20 ghë é? (2) ?Mabughëwu bayɛ n’ye ebë edi akɔnda eyɛsɛ enɩ cɛwuelë ebɔ é?

?EƝË lé n’ye jejearɔ eba ekpɩ shìelënë aɛn ghë wú? Álɛ jejenë bë egbɔ emʋn mbëlɛ̀në, në ehɔhɔ bu, bunë në ewunë lɛ, mbënë në ecenë lɛ ghë. Në ɲë edɔomu eyinë, në ghe hɔhɔ bʋʋn, ese në eɔsɛ eyɔyɔ shìelë. Sɛ ghe ji elë n’ye, ngiki ahɔhɔ esë kë edi akɔnda, kë elɛ bu fɛ aghɩnë kë ebɔ cibɩ fannga nhɛn eda kelë sɛnë mɩnɛn.

² Elë eka Proverbes 13:20 ghë kɔ: “Ghɩ ntɛnɩ alɛ aɛnshijighɩ lɛ në enɔn-eminë, bë ekaci aɛnshijigho.” Jɔnë kë hɛ́ n’ye kɔ ‘enɔn-emi alɛ’ yiki lɛnë ëë eshi ëë eshi ëë lɛ́ n’ye fë lɛ ghɩ ntɔnë elɛ ebɔ cibɩ eso aʋn-nkpɔ edɔ. Gha lɛ́ n’ye fë élɛ ëë cibɩ jee nhɛn ghë esëkpɔ. Aghɩnë kë ewɛsɛ Biblënë nkpɔ hɛ́ kɔ, fë lɛ yiki lɛ bë enɔn-eminë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye fë ékolo ghɩ ntɔnë, fë éda ëë sɛ edɔ tete. Aghɩnë elë lɛ kelë lɛ ebɔ cibɩ fannga nhɛn eso aʋn-nkpɔnë, àlɛ́ elë akpa akolo kelë adɔnë, kë eci n’ye elë eba edi akɔndanë aba.

³ Elë cɛwuelë bë eɔsɛ eci elë aba apʋpʋ ghë lɛ, ayɔghɔ ghë lɛ. Proverbes 13:20 ekpa ehɛ kɔ: “Ghɩnë në eda kɛkëghɩ sɛnë bë ewu mianmian.” Ebre mbë ghë, àlɛ́ kë ahɛ kɔ fë ‘eda yiki sɛnë,’ ëë eshi bë eɔsɛ elɛ n’ye fë lɛ ghɩ ntɔnë lɛ “eghʋghʋ,” fë lɛ ëë lɛ edi cɛwu (Proverbes 22:24; Juges 14:20). Elë cɛwuelënë kë kolo Ofonë, kë ele elë ndɔnʋn, álɛ ebë edi ecele Ofo sɛ eyi. Álɛ ebë eɔsɛ enɩ cɛwuelë ayɔghɔ ebɔnë, elë éwu ngiki nfre ntɛnɩ Ʒoova enɩ ebɔ álɛ kebë elɛ ëë cɛwuelë.

?AGHƖCA KË LƐ́ OFO CƐWUELË É?

4. ?Mabughëwu Ofo cɛwuelënë ebë eɔsɛ elɛnë, lɛ́ bunë ece elë eyi orù edɔ é? ?Mabughëwu Ʒoova lɛ́lɛ Abrahamë “më cɛwu” é?

⁴ Odamëga Ofo Ʒoova omunë ehɛ elë kɔ ebë eɔsɛ elɛ ëë cɛwuelë. Bu ntɔnë lɛ́ bunë ece elë eyi orù edɔ tete. Ʒoova edi akɔnda eyɛsɛ enɩ cɛwuelë ebɔ. Në enɩ aghɩnë kë kolo në, óó kë eji në ntɩnë ebɔ. Di Abrahamë akɔnda. Në dísʋ n’ye në élɛ bu powu elɔ Ofo. Eki fannga nhɛn, Abrahamë yá n’ye në edi ecele, në ekpa ewu Ofo ghɩ. Në dísʋ n’ye në ébɔ jɛ Izaakë bɔ́bɔ́ eyiyi-ntɛɛn elɔ Ofo. Abrahamë jí ntɩ n’ye ‘Ofo bë eɔsɛ epie rɔ ghë bɔ́bɔ́ epulɛ jɛnë’ (Hébreux 11:17-19; Genèse 22:1, 2, 9-13). Abrahamë dí ecele, në kpa wú Ofo ghɩ; n’yonë, Ʒoova lɛ́lɛ ëë “më cɛwu.”—Isaïe 41:8; Jacques 2:21-23.

5. ?Élé Ʒoova eba ewu aghɩnë kë edi ecele ëë sɛnë é?

⁵ Ʒoova ewu n’ye cɛwuelë ɔɔ alɔ ëë ngbeɲi. Ëë cɛwuelënë elele mɛnsɩ edi ecele ëë sɛ eshe bu powu (ka 2 Samuel 22:26). Kë edi ecele, kë ekpa ewu ëë ghɩ noo kë kolo ëë. Biblënë ehɛ kɔ Ofo “lɛ aghɩ kë sheghënë lɛ kë edi cɛwu tete.” Aghɩ ntɔnelë ëë lɛ́ aghɩnë kë ewu ëë ghɩnë (Proverbes 3:32). Ʒoova elɛlɛ ëë cɛwuelënë álɛ kebë elɛ ngiki ayɔghɔ tetenë në etɩshi në “aʋnnë ghë.” Në elɛlɛ kelë, álɛ kebë esʋ në, kebë ekpa esɛrɛ në cibɩ powu.—Psaume 15:1-5.

6. ?Élé ebë eba eɔsɛ eya n’ye ekólo Ʒezi é?

⁶ Ʒezi hɛ́ kɔ: “Àlɛ́ yiki nkpɔ akolo mënë, ghɩ ntɔnë bë ewu më mbënë ghɩ, më Shì bë ekolo ëë” (Jean 14:23). N’yonë, álɛ ebë eɔsɛ elɛ Ʒoova cɛwuelënë, bayɛ n’ye ebë ekolo Ʒezi, ebë ekpa elɛ bunë në ehɛ elë kɔ ebë elɛnë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒezi hɛ́ elë kɔ ebë eyi eka Ofo nda yɔghɔnë, ebë elɔ ngiki bë ekaci ëë ejiti-aghɩ. Elë ewu jɔ ntɔnë ghɩ (Matthieu 28:19, 20; Jean 14:15, 21). Noo ekólo Ʒezi ghëwu, elë “epɔpɔ ëë ghë eta fù” (1 Pierre 2:21). Àlɛ́ Ʒoova awu n’ye, mbënë elë elɛ̀në lɛ, bunë elë elɛnë powu lɛ ghë, elë elele mɛnsɩ eyɔyɔ Jɛnë, bu ntɔnë eyɛyɛ ëë sɛ edɔ tete.

7. ?Mabughëwu bayɛ n’ye ebë emʋn eyɛsɛ kɔ elë cɛwuelënë kë lɛ́ Ʒoova cɛwuelë é?

⁷ Ʒoova cɛwuelënë kë edi ecele, kë ewu ëë ghɩ, kë kpa kolo Jɛ. ?Aghɩnë Ʒoova enɩ ebɔ elɛ ëë cɛwuelënë ëë elë esë enɩ ebɔ elɛ elë cɛwuelë wú? Àlɛ́ më-cɛwuelë eyɔyɔ Ʒezi, kë ebɔ cibɩ edɔ eyaya ngiki Ofo Shibanë, mʋn n’ye aghɩ ntɔnë bë eɔsɛ eboka fë, álɛ fë élɛ ghɩ yɔghɔ, fë ékpa edi ecele Ʒoova ngbeɲi éyi.

BUNË NGIKI LƐ́ BIBLËNË GHË ÓÓ BAYƐ N’YE EBË EYƆYƆ

8. ?Mabu eyɛyɛ fë sɛ Ritë lɛ Noemi lɛ cɛwudinë ghë é?

⁸ Aghɩnë kë dí cɛwuelënë, Biblë ehɛ kelë afannga nhɛn jɔ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ritë lɛ ca-nɔ̀n Noemi lɛ kë lɛ́ cɛwuelë ayɔghɔ tete. Eyighɔ aɲʋn ntɔnelë kë gha píe oo nkpɔ, Noemi kpa hɔ́sɛ she Ritë. Ese kë dí cɛwu yɔghɔ tete noo kelë aɲʋn powu kë kolo Ʒoova. N’ye Noemi bá píe Moabë në ekaka eyi Israɛlë gbonë, “Ritë só ëë sɛ n’yo.” Në hɛ́ Noemi kɔ: “Fë ngikinë bë elɛ më ngiki, fë Ofonë bë elɛ më Ofo” (Ruth 1:14, 16). Ritë yɛ́opu Noemi sɛ tete. N’ye kë bá shú Israɛlë gbonë, Ritë léle mɛnsɩ dí juman, álɛ bë eboka cɛwu Noemi. Noemi kolo Ritë dɔ́ tete, në óo ëë jɔ ayɔghɔ. Ritë cé ëë mbë. Bu ntɔnë lɔ́ kelë aɲʋn powu kë wú shiyɔ fannga nhɛn.—Ruth 3:6.

9. ?Mabu eyɛyɛ fë sɛ Davidë lɛ Ʒonatan lɛ cɛwudinë ghë é?

⁹ Davidë lɛ Ʒonatan lɛ esë kë dí cɛwu yɔghɔ tete. Kelë aɲʋn powu kë dí ecele Ʒoova ngbeɲi. Ʒonatan bɔ́ agbʋʋn 30 jí Davidë abɩ. Àlɛ́ Ʒonatan shì arɔ, Ʒonatan ëë bë elɛ Israɛlë blengbi (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Ese n’ye në bá cé kɔ Ʒoova nɩ́ Davidë bɔ́ álɛ bë elɛ blengbinë, në gha kɔ́ Davidë kɔru, në gha víɛ n’ye në éji ëë abɩ. Ʒonatan lɛ́ bunë bë eɔsɛ elɛnë powu tú Davidë àkpa. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, n’ye Davidë bá nʋ́n mian ghënë, Ʒonatan bóka Davidë “lé ëë ntɩjinë bɔ́ bá Ʒoova ghënë mɛnsɩ.” Në bɔ́ në oohʋnnë bɔ́bɔ́ tú yoba Davidë ghëwu (1 Samuel 23:16, 17). Davidë esë lɛ́ ghɩnë dí ecele tete. Në hɛ́ kɔ ná ekpɩ cɛwu Ʒonatan shikwanë eyɛsɛ. Agbate Ʒonatan rɔ́ nʋnmɔn kʋra ese, Davidë lɛ́ bunë në hɛ́ kɔ në élɛnë.—1 Samuel 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuel 9:1-7.

10. ?Mabu fë éɔsɛ eɲishi Ebre eyikpe-mbogho arɩnë cɛwudinë ghë é?

¹⁰ Shadrakë lɛ, Meshakë lɛ, Abɛdnego lɛ esë kë lɛ́ Ebre eyikpe-mbogho arɩnë kë ɲí kelë yí oo fuɔ, n’ye kë bá lɛ́ jejenë. Kë dí cɛwuelë yɛsɛ. Kë ká kelë shikwanelë miji, ese kë bóka kelë esë, ë kë ɔɔsɛ dí ecele Ʒoova ngbeɲi yí. N’ye kë bá lɛ́ ncasɔghɔnë, Nabukodonozɔrë bɔ́ shighaɛ shí tijɛ nkpɔ, ë në hɛ́ kelë kɔ kebë esʋ tijɛnë. Bu ntɔnë jéje kelë ntɩjinë. Shadrakë lɛ, Meshakë lɛ, Abɛdnego lɛ kë gha dísʋ n’ye kebë esʋ tijɛnë. Kë hɛ́ blengbinë kɔ: “Elë ghe edi juman ghe elɔ fë ofonelë, elë ghe esʋ tijɛnë fë bɔ́ shighaɛ shínë.” N’ye bu bá jéje cɛwuelë arɩ ntɔnelë ntɩjiinë, kë dí ecele Ofo ngbeɲi yí.—Daniel 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. ?Élé ebá mʋ́n n’ye Pɔlë lɛ Timote lɛ kë dí cɛwu yɔghɔ é?

¹¹ N’ye akoto Pɔlë bá sɩ́ yikpejenë kë elɛlɛ ëë Timotenë, në wú n’ye Timote lɛ́ ghɩnë kolo Ʒoova, óó ekpɩ ofokwanë eyɛsɛ tete. N’yonë, Pɔlë yáya Timote n’ye bë eba ekpɩ nɔnjɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ fannganë kë nʋ́n oku nfre nfre ghënë eyɛsɛ (Actes 16:1-8; 17:10-14). Noo Timote léle mɛnsɩ dí juman dɔ́në ghëwu, Pɔlë hɛ́ kɔ: “Më lɛ në lɛ dí juman dɔ́ tete, álɛ nda yɔghɔnë bë enɔn eyi ngbeɲi.” Pɔlë mʋ́n yɛsɛ n’ye Timote bá ‘edi nɔnjɛelë eyikpe lɛ, eyighɔ lɛ powu akɔnda ekpɩ kelë eyɛsɛ.’ Noo Timote lɛ Pɔlë lɛ kë óo-omu léle mɛnsɩ dí juman lɔ́ Ʒoovanë ghëwu, kë káci cɛwuelë.—Philippiens 2:20-22; 1 Corinthiens 4:17.

N’YE EBË EBA ENƖ CƐWUELË EBƆ

12, 13. (1) ?Mabughëwu bayɛ n’ye cɛwuelënë elë eɲi ofokwanë ghënë bɔ́bɔ́ esë ghë, ebë ele elë esë aɛn ghë é? (2) ?Mabughëwu akoto Pɔlé hɛ́ jɔnë nʋn 1 Corinthiens 15:33 ghënë é?

¹² Ofokwanë ghë, ebë eɔsɛ ehɔhɔ bu elë nɔnjɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ sɛ, ebë eɔsɛ eboka elë esë, álɛ ebë edi ecele eyi (ka Romains 1:11, 12). Ese ofokwanë ghë bɔ́bɔ́ esë, ebë ele elë esë aɛn ghë, ebë edi akɔnda eyɛsɛ, álɛ ebë egbɔ enɩ cɛwuelë tete ebɔ. Eɔ́ nɔnjɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ ayɔghɔ fannga nhɛnnë kë píe oo nfre nfre ghë, kë elɛ bu nfre nfre. Kelë aghɔ kë lɛ́ puɔpuɔ ofokwanë ghë, ese kelë jɔghɔ kë esʋ Ʒoova agbʋʋn fannga nhɛn ghë enë. Álɛ timɔn bë eɛɛnë, enʋnmɔn je. Fɛ nhɛn mɩnɛn, álɛ yiki nkpɔ lɛ Ʒoova lɛ ncɔcɔnë bë ɔɔ mɛnsɩnë esë enʋnmɔn je. N’yonë, bayɛ n’ye ebë efu opu shi, ebë ekolo elë esë, ebë edi akɔnda eyɛsɛ enɩ cɛwuelë ebɔ.—Romains 14:1; 15:1; Hébreux 5:12–6:3.

¹³ Mici agheci, jɔ kpɛɛkpɛ nhɛn bë eɔsɛ eshu ofokwanë ghë; bayɛ n’ye ebë ele elë esë aɛn ghë eyɛsɛ. Bë eɔsɛ elɛ n’ye nɔnjɛ nkpɔ elɛ bunë Biblë ehɛ kɔ gha yɛsɛ wunë. Bë ekpa eɔsɛ elɛ n’ye yiki nkpɔ elɛ bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ ofokwanë. Bu ntɔnë gha éji elë sɛ, noo kretiɛn pidɛnelë brɛsʋ bɔ́bɔ́ esë, jɔ já ofokwanë ghë mici jɔghɔ. Ese akoto Pɔlë hɛ́ kretiɛnnelë kɔ: “Ghɩʋn gha éfafa eɲë. Cɛwuelë apʋpʋɲi ecɔghɔ bu ayɔghɔnë eɲë elɛnë” (1 Corinthiens 15:12, 33). Pɔlë hɛ́ Timote esë kɔ bë ele ëë esë aɛn ghë eyɛsɛ cɛwuelënë eɲinë ghë. Elë esë ebë elɛ bu nkpɔkpɔnë amɛn.—Ka 2 Timothée 2:20-22.

14. ?Élé cɛwuelënë elë eɲinë eba eci elë lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë aba é?

¹⁴ Ebë eɲi elë lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë shi eyɛsɛ, noo bu ntɔnë ëë lɛ́ bu yɔghɔ tetenë eɔ́. N’yonë, ghɩ ntɛnɩ bë eɔsɛ ecɔghɔ elë ntɩjinë lɛ, elë lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë lɛnë, ghɩ ntɔnë gha ɔɔsɛ bë elɛ elë cɛwu. Àlɛ́ elë abɔ ala awɔ vinɛgrë ghënë, elë gha ɔɔsɛ ebë ekɩkɩ n’ye miji ëë bá enʋn alanë ghë. Nkpɔkpɔnë esë, àlɛ́ elë aɲi cɛwuelënë kë elɛ bu apʋpʋnë, elë gha édi akɔnda kɔ bá emɛn elɔ elë n’ye ebë elɛ bu ayɔghɔ wo. Ebë edi akɔnda eyɛsɛ cɛwuelënë elë eɲinë ghë.—1 Corinthiens 5:6; 2 Thessaloniciens 3:6, 7, 14.

15. ?Mabu fë éɔsɛ elɛ, álɛ fë éwu cɛwuelë ayɔghɔ ofokwanë ghë é?

¹⁵ Ofokwanë ghë, fë éɔsɛ ewu aghɩnë kë kolo Ʒoova yɛsɛ tete. Ngiki ntɔnë bë eɔsɛ elɛ fë cɛwuelë (Psaume 133:1). Gha éviɛ aghɩnë fë lɛ kelë lɛ ɔɔ agbʋʋn nkpɔkpɔnë lɛ, aghɩnë fë lɛ kelë lɛ píe oo nkpɔnë lɛ esëkpɔ, álɛ kebë elɛ fë cɛwuelë wo. Ghaghaghë n’ye Ʒonatan hɔ́sɛ she Davidë, Ritë lɛ́ arɔ she Noemi. Elë evivi n’ye ebë ekpʋ jɔnë Biblë eo ehɛ kɔ: ‘Éfɩ eɲë oghorumɔnnë ayɔghɔ nhɛnnë’ (2 Corinthiens 6:13; ka 1 Pierre 2:17). Àlɛ́ fë në eyɔyɔ Ʒoova edɔnë, aghɩnë gbe esë bë eviɛ n’ye fë élɛ kelë cɛwu.

ÀLƐ́ JƆ AKPƐƐKPƐ ASHU

16, 17. ?Àlɛ́ ofokwanë ghë, yiki nkpɔ alɛ bunë hʋ́n elë sɛnë, mabu gha ba gha yɛ n’ye ebë elɛ wué?

¹⁶ Shikwa powu ghë, ngiki lɛ́ nfre nfre, kë ghe di akɔnda nkpɔkpɔnë, kë ghe lɛ́ bu nkpɔkpɔnë. Nhɛn ë bu eba eyi ofokwanë ghë esë. Bu ntɔnë elɔ oohʋn eyɛyɛ elë sɛ, elë ekpa eɔsɛ ehɔhɔ bu edɔ elë esë sɛ. Ese, noo enʋ́n agha agha ghëwu, mbë ghe she elë mici agheci, elë ebɔ elë nɔnjɛelë sɛ opujiji. Mici jɔghɔ, opu bë eɔsɛ ejiji elë, jɔ bë ehʋn elë sɛ (Proverbes 12:18). ?Ebë eɲa bu ntɔnelë shi bë elɔ sɛ bë erɔrɔ elë shi, álɛ ebë esɔ epieji ofokwanë ghë wú?

¹⁷ Oowo. Àlɛ́ bɔ́bɔ́ yiki alɛ elë bunë hʋ́n elë sɛnë, elë gha ékà ofokwanë miji wu tata. Gha lɛ́ Ʒoova ëë lɛ́ elë bu ntɔnë. Në elɔ elë oohʋn lɛ, bu kalanë gbe powu lɛ. Në lɛ́ Ghɩnë bayɛ n’ye ebë ekolo, ebë ekpa edi ecele ëë sɛ (Révélation 4:11). Ofokwanë lɛ́ bu yɔghɔnë Ʒoova hɔ́ elë, óó eboka elë, álɛ elë ntɩjinë bë eɔ mɛnsɩ eyi (Hébreux 13:17). Gha lɛ́ n’ye, noo yiki nkpɔ lɛ́ elë bunë hʋ́n elë sɛ ghëwu, ë ebë eka epetè eji etu bu yɔghɔ ntɔnë wo.—Ka Psaume 119:165.

18. (1) ?Mabu bë elɔ, elë lɛ elë nɔnjɛelë lɛ bë ece elë esë mbë eyɛsɛ é? (2) ?Mabughëwu ebë eɲa lakwa shi ehɔ elë esë é?

¹⁸ Ekólo elë nɔnjɛelënë dɔ́ tete; elë evivi n’ye elë lɛ kelë lɛ bë ece elë esë mbë eyɛsɛ. Ʒoova ghe kɩkɩ n’ye ghɩʋn bë elɛ ecele, lakwa ghe enʋn ëë sɛ. Elë esë elë gha ékɩkɩ n’ye elë nɔnjɛelë bë eba nhɛn enʋn (Proverbes 17:9; 1 Pierre 4:8). Elë powu, elë enɛ epiɛ elɛ lakwa, ese kolo elɔ elë “edisʋ eɲa lakwa shi ehɔ elë esë” (Colossiens 3:13). Kolo elɔ elë ghe bɔ jɔ jɛɛje nhɛn ghe lɛ́ jɔ gbɔ. Agbate, àlɛ́ yiki alɛ elë bunë hʋ́n elë sɛnë, ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë epa ëë aɛn. Ghe kpɛkpɛ ghe lɔ elë n’ye ebë ebɔ ghɩ ntɔnë opujiji ele opu. Bu ntɔnë gha ɔɔsɛ bë elɔ elë sɛyɛyɛ joʋn. Ese àlɛ́ elë aɲa lakwa shi ahɔ ghɩnë lɛ́ elë bu kwanë, bu ntɔnë bë eɔsɛ elɔ akɔnda bë eba elë dɛɛn, ofokwanë esë bë eo-omu. Ntɛnɩ kpa yɛsɛ dɔ́në ëë lɛ́ n’ye, elë lɛ Ʒoova lɛ ncɔcɔnë bë esheghë eyɛsɛ.—Matthieu 6:14, 15; Luc 17:3, 4; Romains 14:19.

ÀLƐ́ KË AWƆ̀ YIKI APIEJI OFOKWANË GHË

19. ?Cibɩ nkpɔca gha ghë ba gha yɛ n’ye ebë eda yiki nkpɔ sɛ ofokwanë ghë wué?

¹⁹ Aghɩnë kë nʋn shikwa ntɛnɩ ɔɔ kolonë ghënë, kë elele mɛnsɩ elɛ bu álɛ kelë powu kebë enʋn sɛyɛyɛ ghë. Ese di akɔnda wu n’ye yiki nkpɔ enɩ mëlɔ. Shikwaghɩ kalanë gbe powu kë lɛ́ bunë kebë eɔsɛ elɛ powu, álɛ kebë eboka ëë, ese në ghe ce ghɩʋn mbë. Në éɔsɛ eviɛ n’ye në ésɔ epieji ereninë ghë, bë ekpa eɔsɛ elɛ n’ye renishinë bë ehɛ ëë kɔ bë esɔ epieji ereni n’yo. Bu nkpɔkpɔnë bë eɔsɛ eshu ofokwanë ghë. Yiki nkpɔ bë eɔsɛ enɩ ebɔ n’ye bë elɛ bunë Ʒoova gha kolo wunë, bë elɛ ofokwanë lakwa. Në ghe disʋ ghe bɔ bokanë kë eboka ëënë, bunë në elɛnë ghë, në eya n’ye në gha vívi n’ye në énʋn ofokwanë ghë n’ye. Në omunë në éɔsɛ esɔ epieji ofokwanë ghë, bë ekpa eɔsɛ elɛ n’ye kebë ewɔ̀ ëë. Àlɛ́ bu ntɔnë ashunë, Biblënë ehɛ elë kɔ elë ‘gha éda ghɩ ntɔnë sɛ n’ye” (ka 1 Corinthiens 5:11-13; 2 Jean 9-11). Bu ntɔnë bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ elë tete àlɛ́ ghɩ ntɔnë lɛ́ kɔ́ elë cɛwu o, kɔ́ elë shikwagho o. Ese bu ntɔnelë ghë, ecelenë elë edi Ʒoova ngbeɲinë bë eɔ mɛnsɩ eshe ecelenë elë edi ngiki powu sɛnë.—Kpɩ Jɔ eshi 8.

20, 21. (1) ?Élé wɔ̀në kë ewɔ̀ yiki epieji ofokwanë ghënë eba eya n’ye Ʒoova ɔɔ kolo é? (2) ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye ebë edi akɔnda eyɛsɛ enɩ cɛwuelë ebɔ é?

²⁰ Wɔ̀në Ʒoova hɛ́ kɔ kebë ewɔ̀ yiki epieji ofokwanë ghënë lɛ́ bunë eya n’ye në ɔɔ kolo. Ebidi ofokwanë shi, álɛ ghɩnë ghe wu Ʒoova mbranelë ghɩ wunë ghe ecɔghɔ ëë (1 Corinthiens 5:7; Hébreux 12:15, 16). Bu ntɔnë eboka elë álɛ ebë ebɔ aɛn eba Ʒoova eyinë ghë lɛ, ëë mbratishi celenelë ghë lɛ, Ʒoova omunë ghë lɛ (1 Pierre 1:15, 16). Wɔ̀në Ofo hɛ́ kɔ kebë ewɔ̀ yiki epieji ofokwanë ghënë ekpa eboka ghɩnë kë wɔ́ ëënë. Rɔkɔrɩ kpɛɛkpɛ ntɔnë elɔ ghɩ ntɔnë emʋn n’ye bunë lɛ́në gha yɛsɛ, ë eru epetè. Aghɩnë kë wɔ́ kelë píeji ofokanë ghënë, afannga nhɛn káka wá Ʒoova aji. Elë etɩ kelë shi ayɔghɔ nhɛn ofokwanë ghë.—Hébreux 12:11.

²¹ Elë cɛwuelë eci bunë elë elɛnë aba, kɔ́ apʋpʋ ghë o, kɔ́ ayɔghɔ ghë o. N’yonë, bayɛ n’ye ebë edi akɔnda eyɛsɛ enɩ cɛwuelë ebɔ. Àlɛ́ elë akolo aghɩnë kë kolo Ʒoovanë, ebë eɔ ngiki fannga nhɛnnë kebë eboka elë, álɛ ebë edi ecele Ʒoova ngbeɲi mɩɩ bë elɛ ananan.