Ʒoova evivi n’ye ëë sʋghɩnelë bë eca

1-3. (1) ?Mabughëwu nɔ̀n nkpɔ emʋn eyɛsɛ n’ye jɛnë sɛ píe ëë é? (2) ?Mabughëwu Ʒoova evivi n’ye sɛ bë eca ëë sʋghɩnelë é?

DI AKƆNDA wu bu ntɛnɩ: Nɔ̀n nkpɔ ebaba jɛnë kolonë eyɛ, álɛ jɛnë bë eyi nakwatɩ. Në emʋn eyɛsɛ n’ye jejenë ghʋ́sɛ yɛsɛ, ëë talɛnë píe, kpa ca. Bu ntɔnë bë elɔ jejenë sɛ bë eyɛ ëë, bë ekpa eya n’ye shìelë ekpɩ ëë eyɛsɛ.

² Elë Shì Ʒoova esë evivi n’ye sɛ bë epie elë, sɛ ebë eca elë (Psaume 18:26). Në mʋn n’ye àlɛ́ sɛ aca elënë, elɔ elë ewu ayɔghɔ. Bu ntɔnë ekpa ele në eyi.—Ézéchiel 36:22; ka 1 Pierre 2:12.

³ ?Àlɛ́ kë ahɛ kɔ sɛ bë epie elënë, ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é? ?Ayɔghɔ nkpɔca bu ntɔnë elɔ elë ewu é? Enë egbagba jɔ ntɔnelë shi eyinë, elë éwu bunë elë omunë ebë eɔsɛ epetè elë oohʋn ghë.

?MABUGHËWU BAYƐ N’YE SƐ BË ECA ELË É?

4, 5. (1) ?Mabughëwu bayɛ n’ye sɛ bë eca elë é? (2) ?N’ye Ʒoova eba ewu sɛca jɔnë, mabu Ofo babunelë eyaya elë ëë ghë é?

⁴ Elë ehɔhɔ n’ye ebë eba elɔ sɛ bë eca elë, àlɛ́ enë ekpɩ n’ye Ʒoova omunë eba elɛnë (Lévitique 11:44, 45). N’yonë, bu tetenë ghëwu elë elɔ sɛ eca elënë ëë lɛ́ n’ye, elë evivi n’ye ebë “eyɔyɔ Ofo.”—Éphésiens 5:1.

⁵ Ofo babunelë eyaya elë n’ye Ʒoova eba ewu sɛca jɔnë. Ʒoova lɛ́ bunë elɔ murunë elë enɩnë lɛ, miji lɛ epie (Jérémie 10:12). Di akɔnda wu n’ye, àlɛ́ bu avivi eshipatanë, kɔ́ nɛpiɛ ëë rɔ́ rɛ́ ëë ghë o, kɔ́ yiki ëë bɔ́ bu wú ëë ghë bɔ́bɔ́ o, eshipatanë omunë ekpa eba epie lapɔnë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒoova lɛ́ mikrɔbë nʋnnʋn eshipatanë ghë, mickrɔskɔpë esëkpɔ ëë bë eɔsɛ ewu kelë. Bu ntɔnelë elɔ bu pʋpʋnë wú eshipatanë ghënë ekaci bunë yɛsɛ. N’ye kë eba elɛ bu ntɔnë eyɛyɛ sɛ edɔ tete. Àlɛ́ ngiki abɔ bu apʋpʋ awu eshipatanë ghë, siansë-aghɩ ebɔ mikrɔbë ntɔnelë ése n’yo, álɛ kebë eghɔ bu apʋpʋ ntɔnelë enɩ.—Romains 1:20.

6, 7. ?Élé Moizë Mbranë eba eya n’ye aghɩnë kë esʋ Ʒoovanë, sɛ bë eca kelë é?

⁶ N’yonë, Mbranë Ʒoova ghʋ́ Moizë lɔ́ Israɛlë-aghɩnelë ghë, elë ewu bunë ghëwu sɛca jɔnë lɛ́ bunë ɔɔ alɔ dɔ́ tete. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, sɛ bë eca ngiki álɛ Ʒoova bë egbɔ edisʋ ebɔ kelë sʋnë. Micinë kë eyiyi ntɛɛnnë elɔ yiki lɛ Ofo lɛ ncɔcɔnë esheghënë, ntɛɛn-yiyigho gbɔnë bë eghʋsɛ eki aɲʋn (Lévitique 16:4, 23, 24). Álɛ ntɛɛn-yiyighɩnelë bë egbɔ eyiyi ntɛɛnnë, kebë eboepi eyogho fù lɛ bà lɛ shi (Exode 30:17-21; 2 Chroniques 4:6). Bu jɔghɔ ghë, àlɛ́ yiki gha wú mbranë ehɛ sɛca jɔnë ghɩ wunë, ghɩ ntɔnë bë erɔ.—Lévitique 15:31; Nombres 19:17-20.

⁷ ?Ese amɛn ëë é? Mbranë eyaya elë bu fannga nhɛn Ʒoova mbratishinelë ghë (Malachie 3:6). Bu ntɔnë eya kɔ bayɛ n’ye sɛ bë eca Ʒoova sʋghɩnelë. Ʒoova mbratishi ntɔnelë gha pétè. Amɛn esë, në evivi n’ye aghɩnë kë esʋ ëënë, sɛ bë epie kelë, kebë eca.—Jacques 1:27.

?ÀLƐ́ KË AHƐ KƆ SƐ BË ECA YIKINË, ËË ESHI ËË LƐ́ NKPƆCA É?

8. ?Bu nfre nfre nkpɔca ghë sɛ bë eca elë é?

⁸ Ʒoova ngbeɲi, àlɛ́ kë ahɛ kɔ sɛ ca yikinë, ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ghɩ ntɔnë sɛakɔnë lɛ, ëë talɛnelë lɛ, ëë aʋnnë lɛ powu ca; ese ghɩ ntɔnë bë ekpa elɛ bu fuɔ lapɔ. Sɛ bë eca yikinë, lɛ́ bunë eci ghɩ ntɔnë ëë oohʋnnë powu aba. Bu ntɔnë eci elë ofosʋnë lɛ, fùnë elë etanë lɛ, akɔndanë elë edinë lɛ powu aba. Álɛ ebë eca Ʒoova ngbeɲinë, sɛ bë eca elë, elë oohʋnnë powu ghë.

9, 10. ?Àlɛ́ kë ahɛ kɔ elë ofosʋnë bë ecelenë, ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

⁹ Ofosʋnë cele. Elë ghe lɛ́ bunë ofotɩ apʋpʋnelë elɛnë nkpɔe wu tata. N’ye kë bá ɲí Israɛlë-aghɩnë yí kanga Babilɔnë gbonë, kelë lɛ aghɩnë kë esʋ ofo apʋpʋnelë lɛ hʋ́n-oo. Izai hɛ́ báshi kɔ kë bá ekaka eyi Israɛlë gbo, álɛ kebë ekpa elɛ ofosʋnë celenë ghë lapɔ. Ʒoova hɛ́ kelë kɔ: “Ésɔ epieji n’yo, eɲë gha éci bunë gha cele wunë aba! Ésɔ epieji kelë ncɔcɔ, élɔ sɛ éca eɲë eyi.” Israɛlë-aghɩnë ghe ebɔ bunë Babilɔnë-aghɩnë eyayanë lɛ, bunë kë elɛ wɔ́wɔ́në lɛ, kelë ofotɩ bunë kë elɛnelë lɛ ghe ecɔcɔ ofosʋ tetenë ghë.—Isaïe 52:11.

¹⁰ Amɛn, kretiɛn tetenelë esë kë ekà ofotɩ apʋpʋnelë miji (ka 1 Corinthiens 10:21). Maɛnnë powu ghë, bunë ngiki elɛ wɔ́wɔ́në lɛ, bunë kë ebɔ ewu nahɔnrɛnë lɛ afannga nhɛn píe bunë ofotɩ apʋpʋnelë eyayanë ghë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ngiki fannga nhɛn ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye àlɛ́ yiki arɔnë, bu nkpɔ nʋn ëë sɛ n’yo, esɔ eyi ehʋn-oo aʋn fuɔ. Bu ntɔnë elɔ ngiki elɛ bu nfre nfre fannga nhɛn (Ecclésiaste 9:5, 6, 10). Bayɛ n’ye kretiɛnnelë bë ekwa bu ntɔnelë powu. Elë shikwaghɩ bë eɔsɛ eshu elë rupu n’ye ebë elɛ bu ntɔnelë jɔghɔ. Noo elë evivi n’ye ebë eca Ʒoova ngbeɲinë, elë ghe disʋ n’ye ebë elɛ bu ntɔnelë.—Actes 5:29.

11. ?Àlɛ́ kë ahɛ kɔ ebë eta fù yɔghɔnë, ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

¹¹ Fù yɔghɔ-ta. Álɛ ebë eca Ʒoova ngbeɲinë, ebë ekwa sɛhɛ pʋpʋ bunelë powu (ka Éphésiens 5:5). Biblënë ghë, Ʒoova ehɛ elë kɔ: “Bunë sɛhɛ pʋpʋ eshu ngiki rupu kë elɛnë, énɛobu ekà powu miji!” Në eya ayɔghɔ nhɛn n’ye, aghɩnë kë elɛ sɛhɛ pʋpʋ bu, óó kë ghe vivi n’ye kebë eru epetè wunë, “kë ghe edi Ofo Shibanë aja.”—1 Corinthiens 6:9, 10, 18; kpɩ Jɔ eshi 22.

12, 13. ?Mabughëwu bayɛ n’ye akɔnda bë eyɛ elë sɛ é?

¹² Akɔndadi yɔghɔ. Akɔndanë enʋn elë órònë ëë eshu elë rupu elë elɛ bu (Matthieu 5:28; 15:18, 19). Akɔndadi yɔghɔ elɔ elë elɛ bu ayɔghɔ. Ese noo lakwa nʋn elë sɛnë, akɔnda apʋpʋ ewa elë órò mici jɔghɔ. Àlɛ́ akɔnda ntɔnelë awa elë órò cɛɛ, elë éwɔ̀ kelë. Àlɛ́ elë gha ba nhɛn gha lɛ́ wunë, elë oghorumɔnnë ghe eca n’ye. Ebë eɔsɛ eviɛ n’ye ebë elɛ bunë elë edi akɔndanelë. N’yonë, elë édi bu ayɔghɔ akɔnda (ka Philippiens 4:8), ese elë ékwa gbegbe bunë sɛhɛ pʋpʋ bu lɛ, kpatakpata lɛ nʋn kelë ghënë. Elë édi bunë ebë ekanë lɛ, bunë ebë ekpɩnë lɛ, jɔnë ebë ehɛnë lɛ powu akɔnda eyɛsɛ enɩ kelë ebɔ.—Psaume 19:8, 9.

¹³ Álɛ ebë eso Ofo kolonë ghë eyinë, elë ofosʋnë lɛ, fùnë elë etanë lɛ, elë akɔndanë lɛ powu bë eca. Ese kpa yɛsɛ dɔ́ tete Ʒoova ngbeɲi n’ye elë sɛakɔnë esë bë eca.

?ÉLÉ EBË EBA EƆSƐ ELƐ ÁLƐ SƐ BË ECA ELË É?

14. ?Mabughëwu bayɛ n’ye sɛ bë eca elë é?

¹⁴ Àlɛ́ elë sɛakɔnë lɛ, elë babunelë lɛ acanë, bu ntɔnë elɔ elë omunë lɛ ngiki fuɔ lɛ kë ewu ayɔghɔ. Sɛ bë ekà elë, ngiki bë ekpa eviɛ n’ye kebë eda elë sɛ. Ese kpa ɔɔ bu fuɔ tetenë ghëwu bayɛ n’ye sɛ bë eca elë. Àlɛ́ sɛ aca elënë, bu ntɔnë ele Ʒoova eyi. Di bu ntɛnɩ akɔnda: Àlɛ́ fë awu n’ye jeje nkpɔ sɛ evivi ëë mici powu, bu ntɔnë bë eɔsɛ elɔ fë édi akɔnda pʋpʋ shìelë sɛ. Fɛ nhɛn mɩnɛn, àlɛ́ elë gha cé elë sɛakɔnë aɛn ghë, óó sɛ ghe ca elë wunë, bu ntɔnë bë eɔsɛ elɔ ngiki bë edi akɔnda pʋpʋ Ʒoova sɛ. Pɔlë hɛ́ kɔ: “Bu powu ghë, elë gha élɛ bunë bë elɔ ghɩ bë etutu ekëbë ekëbë, álɛ ngiki ghe ehɛ Ofo jumannë elë edinë jɔ pʋ; ese bu powu ghë, elë éya n’ye elɛ́ Ofo jumanghɩ.”—2 Corinthiens 6:3, 4.

15, 16. ?Mabu ebë eɔsɛ elɛ álɛ sɛ bë eca elë é?

¹⁵ Elë sɛakɔnë lɛ elë talɛnelë lɛ. Bayɛ n’ye ebë elele mɛnsɩ álɛ sɛ bë eca elë mici powu. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, elë eghʋsɛ mici powu. Elë eyogho bà álɛ ebë egbɔ eshi bu la, álɛ ebë egbɔ edi bu. Elë ekpa eyogho ba àlɛ́ elë anɛkpa arere, elë akpa aci bu pʋpʋ aba. Ebë eɔsɛ ewu n’ye bayoghonë lɛ́ bu jee nhɛn, ese eri bakteri lɛ, orogba fannga nhɛn lɛ shi. Bë eɔsɛ eca elë oohʋnnë bɔ́bɔ́ esë. Àlɛ́ elë gha ɔɔ viɛrofa wunë, ebë eɔsɛ epipi eshi enɛkpa. Lahɔ gbo, Israɛlë-aghɩnë gha ɔɔ viɛrofa. N’yonë Ofo hɛ́ kelë kɔ kebë ekà kelë aʋnnë lɛ, kelë akëmɔn-mijinë lɛ miji, álɛ kebë epipi eshi enɛkpa.—Deutéronome 23:12, 13.

¹⁶ Gha lɛ́ n’ye talɛnë ebë ewɔnë bë elɛ puɔpuɔ, bë ekpɛkpɛ alɔ edɔ, bë ekpa elɛ ntɛnɩ sɔ́ puɔpuɔ wo. Ese bayɛ n’ye bë epie, bë ekpa eca (ka 1 Timothée 2:9, 10). Elë evivi kɔ, n’ye elë omunë ebá enʋnnë lɛ, talɛnë elë ewɔnë lɛ powu bë ele Ʒoova eyi.—Tite 2:10.

17. ?Mabughëwu elë elɔ elë ereni lɛ, elë babunelë lɛ powu eca é?

¹⁷ Elë ereni lɛ elë babu lɛ. N’ye elë anʋn powu, elë elɔ elë ereninë eca. Elë ekpa elɔ elë tomobi lɛ, velo lɛ, moto lɛ powu eca. Elë elɛ bu ntɔnë edɔ tete àlɛ́ enë eyi jɛmɛn lɛ, ofojɔhɛ lɛ. Àlɛ́ enë eyi eka Ofo ndanë, mëkɔ elë ehɛ ngiki n’ye oohʋnnë bë eba enʋn paradinë bá enʋn eshipata n’yenë ghë o (Luc 23:43; Révélation 11:18)! N’ye elë ereninë lɛ, elë babunelë eba ecanë eya n’ye elë ebaba elë esë eyɛ álɛ ebë ehʋn-oo maɛn puɔpuɔ ntɔnë bá ecanë ghë.

18. ?Mabughëwu elë evivi n’ye, okunë elë eso esʋ Ofonë bë eca é?

¹⁸ Okunë elë eso esʋ Ofonë. Àlɛ́ enë elɔ okunë elë eso eshe jɛmɛn fɛ Shibatɩ lɛ, aʋnkunë elë eso eshe bude jɛmɛnnelë lɛ mɩnɛn në ecanë, elë eya n’ye elë eɲi canë ebë ecanë shi eyɛsɛ. Àlɛ́ ngiki awa elë Shibatɩnë ghë epidɛghënë, bunë kë ele aɛn ghë edɔnë ëë lɛ́ n’ye Shibatɩnë bá canë. Bu ntɔnë ele Ʒoova eyi. Elënë enʋ́n ofokwanë ghënë powu, ebë eɔsɛ ewa eboka álɛ Shibatɩnë bë eca, ebë ekpa ebaba ëë eyɛ.—2 Chroniques 34:10.

ELË ÉƝA BU APƲPƲNË ELË ELƐ WƆ́WƆ́NË SHI

19. ?Mabu bayɛ n’ye ebë ekwa é?

¹⁹ Gha lɛ́ bu apʋpʋnë elë elɛnelë powu ë Biblënë ehɛ kelë jɔ, ese në elɔ elë mbratishinë bë eboka elë, álɛ ebë emʋn akɔndanë Ʒoova edi bu ntɔnelë ghë. Në gha kolo n’ye ebë enɔn sigarɛtë lɛ asla pʋpʋ lɛ, në gha vívi n’ye ebë enɔn mërɔ edɔ. Àlɛ́ elë alɛ Ofo cɛwuelënë, ebë ekwa bu ntɔnelë. ?Mabughëwu é? Noo elë ewu oohʋnnë Ofo hɔ́ elënë ghɩ edɔ tete. Bu ntɔnelë bë eɔsɛ elɔ ebë ekɔ rɔ, ebë epɛtɛ orogba, ebë ekpa elɔ ngiki fuɔ bë ebɔ sɛsʋ. Ngiki fannga nhɛn eviɛ n’ye kebë eɲa bu ntɔnelë shi noo elɔ oro egba kelë. Ese elënë elɛ́ Ʒoova cɛwuelënë, kolonë ekólo Ofonë ghëwu ëë elë eɲa bu ntɔnelë shi. Yighɔje nkpɔ hɛ́ kɔ: “Noo Ʒoova bóka më ghëwu, më ɔɔsɛ lɔ́ më oohʋnnë ca, më ɲá bu apʋpʋnë më elɛnë shi. [...] Më edi akɔnda n’ye, saci më esëkpɔ cece, sa më gha ɔɔsɛ gha ɲá bu ntɔnelë shi.” Elë éwu Biblë mbratishi oninë bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë eri bu apʋpʋnë elë elɛ wɔ́wɔ́në shi.

20, 21. ?Bu apʋpʋ nkpɔca Ʒoova gha vívi n’ye ebë elɛ wué?

²⁰ “N’yonë, nɔnjɛelë-te, noo Ofo hɛ́ báshi kɔ bá elɔ elë bu ntɔnelënë, elë éɲa bunë elɔ sɛakɔ lɛ, akɔnda lɛ evivinë shi, elë égbʋ Ofo álɛ ebë eca eyɛsɛ tete ëë ngbeɲi” (2 Corinthiens 7:1). Ʒoova gha vívi n’ye ebë elɛ bu apʋpʋnë bë eɔsɛ ecɔghɔ elë akɔndanë lɛ, elë sɛakɔnë lɛ.

²¹ 2 Corinthiens 6:17, 18 ghë, Ʒoova eya elë bu yɔghɔ gbɔ tetenë ghëwu ebë eɲa “bunë elɔ sɛakɔ lɛ, akɔnda lɛ evivinë” shi. Në hɛ́ kɔ: “Eɲë gha éci bunë gha lɛ́ ecele wunë aba.” Në kpa hɛ́ kɔ: “Álɛ më étɩ eɲë shi. Më ékaci eɲë shì nkpɔ, eɲë ékaci më jɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ.” Àlɛ́ elë akwa bunë bë elɔ elë ghe eca Ofo ngbeɲi wunë, Ʒoova bë ekolo elë fɛ n’ye shì eba ekolo jɛelë mɩnɛn.

22-25. ?Biblë mbratishi nkpɔca bë eɔsɛ eboka elë álɛ ebë ekwa bu apʋpʋ-lɛ́ é?

²² “Fë ékolo Ʒoova fë Ofo alɛ fë oghorumɔn powu lɛ, fë oohʋn powu lɛ, fë akɔnda powu lɛ” (Matthieu 22:37). Kule ntɔnë ëë dɔ́omu tete kulenelë powu ghë (Matthieu 22:38). Ʒoova lɛ́ Ghɩnë bayɛ n’ye ebë ekolo ëë edɔ tete. ?Ebë eɔsɛ ehɛ kɔ ekólo Ʒoova dɔ́ tete, àlɛ́ enë elɛ bunë bë eɔsɛ elɔ ebë ekɔ rɔ lɛ, bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ elë orofufunë lɛ wú? N’yonë, bayɛ n’ye ebë elele mɛnsɩ elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛnë powu eya n’ye elë ewu oohʋnnë në hɔ́ elënë ghɩ.

²³ Ʒoova ëë “elɔ ngiki powu oohʋn lɛ, muru lɛ, bu powu lɛ” (Actes 17:24, 25). ?Àlɛ́ më-cɛwu ahɔ fë bu yɔghɔ nkpɔ, fë énɛ bu ntɔnë efu n’ye fë kolo, fë écɔghɔ wú? Oohʋnnë lɛ́ bu yɔghɔ gbɔ tetenë Ʒoova hɔ́ elë. Eyɛyɛ elë sɛ edɔ tete. N’yonë, elë evivi n’ye ebë ehʋn-oo eyɛsɛ, álɛ bë ele Ʒoova eyi.—Psaume 36:9.

²⁴ “Fë ékolo më-nɔnjɛpie fɛ fë omunë mɩnɛn” (Matthieu 22:39). Bu pʋpʋnë elë elɛnë ghe lɛ́ elë esëkpɔ lakwa. Bë ekpa eɔsɛ elɛ aghɩnë kë nʋn elë sɛ n’yonë lakwa, dá aghɩnë ekólo dɔ́në esë bɔ́bɔ́. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ghɩnë ehʋn-oo aʋn-nkɔ alɛ ghɩnë enɔn sigarɛtë lɛnë bë eɔsɛ eja orogba tete noo në ejʋ mëlegbunë ebɔ. Ese àlɛ́ elë ari bu apʋpʋ ntɔnelë ëë-lɛ́ shinë, elë eya n’ye ekólo aghɩnë elë lɛ kelë lɛ ehʋn-oonë.—1 Jean 4:20, 21.

²⁵ “Ghagha kelë ghë yi n’ye kebë emɛn kelë esë shi gufrëmɔndɔn ngikinelë lɛ, shibaghɩnelë lɛ ngbeɲi, kebë ewu kelë ghɩ” (Tite 3:1). Oo fannga nhɛn ghë, mbranë ghe lɔ shigbë n’ye yiki bë eɔsɛ eɔ asla pʋpʋ, bë ekpa enɔn ëë. Noo Ʒoova ehɛ elë kɔ ebë ewu gufrëmɔndɔnnelë ghɩnë, elë ewu mbra ntɔnelë ghɩ.—Romains 13:1.

26. (1) ?Mabu bayɛ n’ye ebë elɛ álɛ Ʒoova bë edisʋ ebɔ elë ofosʋnë é? (2) ?Mabughëwu bayɛ n’ye ebë elele mɛnsɩ elë oohʋn ghë, álɛ ebë eca Ofo ngbeɲi é?

²⁶ Àlɛ́ elë avivi n’ye ebë elɛ Ʒoova cɛwuelënë, ebë emʋn eyɛsɛ n’ye ɔɔ bu jɔghɔnë ebë epetè elë oohʋn ghë. Elë gha érɩshi, elë énɔn-epetè kelë. Bu ntɔnë ëë-lɛ́në gha rɛ́eshi, ese ebë eda eɔsɛ elɛ ëë. Ʒoova hɛ́ báshi kɔ bá eboka elë. Në hɛ́ kɔ: “Më Ʒoova, më lɛ́ fë Ofo, Ghɩnë eyaya fë bu fë ayɔghɔ ghëwu, Ghɩnë emimi fë aɛn shigbënë fë ébɔ enɔn eyinë ghë” (Isaïe 48:17). Àlɛ́ enë elele mɛnsɩ álɛ ebë ecanë, elë émʋn eyɛsɛ n’ye elë ele Ofo eyi.