?Fɛtënelë powu eyɛyɛ Ofo sɛ wú?

1. ?Mabu ebë elɛ álɛ ebë emʋn eyɛsɛ n’ye elë ofosʋnë eyɛyɛ Ʒoova sɛ é? ?Mabughëwu é?

ƷEZI hɛ́ kɔ: ‘Ofosʋghɩ tetenelë bá esʋ elë Shìnë alɛ wawɛ lɛ, nahɔnrɛ lɛ, noo elë Shìnë eviɛ aghɩnë kë nʋn fɛ ngiki ntɔnelë mɩnɛnnë, álɛ kebë esʋ ëë’ (Jean 4:23; 6:44). Elë powu ebë ‘ewɛsɛ bunë sheghë Kpashi ngbeɲinë eyi’ (Éphésiens 5:10). Bu ntɔnë gha mɛn lɛ́-ghë mici powu. Satan eviɛ n’ye bë efafa elë álɛ ebë elɛ bunë Ʒoova gha kolo wunë.—Révélation 12:9.

2. ?Mabu jɔ shú Sinai faɲinë sɛ n’yo é?

² ?Élé Satan eba eviɛ n’ye bë eba efafa elë é? Bunë në elɛnë nkpɔ ëë lɛ́ n’ye në elɔ akɔnda ecɔcɔ elë órò, álɛ elë ghe emʋn bunë yɛsɛ lɛ bunë gha yɛsɛ lɛ. Bunë fɩ́ Israɛlë-aghɩnë n’ye kë bá nʋ́n Sinai faɲinë ngbeɲi n’yonë, ghagha ëë ghë. Moizë mɔ́n-yí faɲinë ngboru gbo, Israɛlë-aghɩnelë fú eshi gbe, kë ekɩkɩ micinë Moizë bë ekaka ewa aji. Kë kɩ́kɩ nʋnmɔn mɩɩ kë pɛ́; n’yonë, kë hɛ́ Aarɔn kɔ bë elɛ ofo nkpɔ elɔ kelë. Aarɔn bɔ́ shighaɛ shí rujɛ nkpɔ. N’yonë, Israɛlë-aghɩnë dí fɛtë nkpɔ. Kë gbé nɛn jíghe rujɛnë, kë óo ofʋdʋ eshi, kë kʋ́tʋkʋtʋ rujɛnë ngbeɲi. Kë dí akɔnda kɔ kë në ekʋtʋ rujɛnë ngbeɲinë, Ʒoova ëë kë eka esʋ. Ese gha lɛ́ noo kë hɛ́ kɔ fɛtë ntɔnë lɛ́ “Ʒoova fɛtë” ghëwu ë ká yɛ́yɛ Ʒoova sɛ wo. Ʒoova ngbeɲinë, bu ntɔnë lɛ́ eɲisʋ. Bu ntɔnë ghëwu Israɛlë-aghɩnë afannga nhɛn rɔ́ (Exode 32:1-6, 10, 28). ?Mabu jɔ ebë eɔsɛ eɲishi ëë ghë é? Gha éɲa Satan shi bë efafa fë. “Gha éci bunë gha lɛ́ ecele wunë nkpɔe aba.” Lɔ Ʒoova bë eyaya fë bunë yɛsɛ lɛ bunë gha yɛsɛ lɛ.—Isaïe 52:11; Ézéchiel 44:23; Galates 5:9.

3, 4. ?Fɛtënë ngiki fannga nhɛn edinë, mabughëwu bayɛ n’ye ebë ewɛsɛ n’ye kë píenë é?

³ N’ye Ʒezi bá nʋ́n eshipata n’yenë, në yáya në akotonelë n’ye kebë eba esʋ Ofo eceledighë, álɛ ngiki fuɔ bë ewu n’ye kelë esë kebë eba elɛ. Ʒezi rɔ́në, ëë akotonelë bɔ́ Ʒoova mbratishinelë yáya ëë ejiti-aghɩ puɔpuɔnelë. Ese n’ye akotonelë powu bá rɔ́ rerenë, buyayaghɩ apʋpʋ bɔ́ akɔnda olopu lɛ, fɛtë lɛ, bunë ngikinë kë ghe sʋ Ofo wunë kë elɛ wɔ́wɔ́në lɛ hʋ́n-yí ofokwanë ghë. Kë rú fɛtë ntɔnelë aghɔ eyinë pétè bɔ́bɔ́, álɛ kebë elɔ ngiki bë edi akɔnda n’ye kë lɛ́ kretiɛn fɛtë (2 Thessaloniciens 2:7, 10; 2 Jean 6, 7). Amɛn, ngiki fannga nhɛn edi fɛtë ntɔnelë jɔghɔ eyi. Fɛtë ntɔnelë elɔ ngiki ebɔ mpu jɔ lɛ kpala bu lɛ bɔ́bɔ́ ewu nahɔnrɛ, ngiki fannga nhɛn edi kelë eyi.a—Révélation 18:2-4, 23.

⁴ Amɛn, maɛnnë powu ghë, fɛtë lɛ́ bunë ɔɔ alɔ dɔ́ tete ngiki oohʋn ghë. Ese noo fë ehɔhɔ n’ye Ʒoova eba ewu bu eyinë, fá ewu kɔ, n’ye fë eba edi akɔnda fɛtë jɔghɔ ghënë, ɔɔ bu jɔghɔnë fë épetè ëë ghë. Bu ntɔnë bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ fë, ese mʋn yɛsɛ n’ye Ʒoova bá eboka fë. Fɛtënë ngiki fannga nhɛn edi maɛnnë ghënë, elë éwu n’ye jɔghɔ píe, álɛ ebë emʋn n’ye Ʒoova eba ewu kelë.

?YADƲWA NOƐLË PÍE É?

5. ?Mabu eya n’ye kë gha hʋ́n Ʒezi Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ëë mici 25 ghë wué?

⁵ Oku fannga nhɛn ghë, ngiki edi Noɛlë fɛtënë Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ëë mici 25 ghë. Ngiki ntɔnelë afannga nhɛn edi akɔnda kɔ fɛtë ntɔnë lɛ́ mícínë kë hʋ́n Ʒezinë fɛtë. Biblënë ghe hɛ elë Vɛnë lɛ, mícínë kë hʋ́n Ʒezinë lɛ, ese në ehɛ elë agbʋʋnnë ëë cibɩnë kë hʋ́n ëënë jɔ je. Likë ghɛ́ghɛ kɔ, n’ye kë bá hʋ́n Ʒezi Bɛtëlɛmë gbonë, “viaɲʋnsasaghɩnelë erɛ ngbaɛn” ekpɩ kelë viaɲʋnnelë (Luc 2:8-11). Bɛtëlɛmë gbo, Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ghë, fe eyo edɔ, miji enɔn, miji-opu eja. N’yonë, viaɲʋnsasaghɩnelë lɛ kelë viaɲʋnnelë lɛ kë gha ɔɔsɛ kebë efu ngbaɛn orugbu. ?Mabu bu ntɔnë eyaya elë é? Cibɩnë kë hʋ́n Ʒezinë, fe ghe yo; n’yonë gha ɔɔsɛ bë elɛ Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ghë. Biblënë lɛ alahɔ bunelë lɛ eya n’ye cibɩnë kë hʋ́n Ʒezinë bë eɔsɛ elɛ amɛn ee Avɛ-ɲaako lɛ Avɛ-enɛn lɛ dʋwa n’yo.

6, 7. (1) ?Bu nfre nfrenë ngiki elɛ Noɛlë ghënë, yadʋwa afannga nhɛn píe é? (2) ?Mabu bë eshu elë rupu álɛ ebë ehɔ ngiki bu é?

⁶ ?N’yonë, yadʋwa Noɛlë píe é? Në píe fɛtënë aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë kë edi fɛ Satirnalë mɩnɛn ghë. Satirnalë lɛ́ fɛtënë Rɔmë-aghɩnë edi elɔ erijidi ofonë kë elɛlɛ ëë Satirnë. Ansiklopedi nkpɔ ehɛ kɔ: “Satirnalë lɛ́ fɛtënë kë edi Rɔmë gbo Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ëë asɔghɔ dʋwa n’yo. Noɛlë bu nfre nfrenë ngiki elɛ amɛnnë, Satirnalë ghë ë kë bɔ́ afannga nhɛn fɛ bu ntɛnɩelë mɩnɛn: bu ayɔghɔnë kë eshila lɛ, bunë ngiki ehɔ kelë esë lɛ, buʒinë kë etunë lɛ” (The Encyclopedia Americana). Avɛ-enɛn-aɲʋnnë ëë mici 25 ghë ë Pɛrsë-aghɩnë edi mícínë kë hʋ́n ngbunë ofonë kë elɛlɛ ëë Mitra fɛtë.

⁷ Ese amɛn, aghɩnë kë edi Noɛlë fɛtënë, afannga nhɛn ghe di n’ye píenë akɔnda. Kerie ee gbo, Noɛlë lɛ́ cibɩnë kelë lɛ kelë shikwaghɩ lɛ bë eso aʋn-nkpɔ je, kebë edi bu yɔghɔ, kebë ekpa ehɔ kelë esë bu. Agbate, ekólo elë shikwaghɩ lɛ elë cɛwuelë lɛ; Ʒoova esë evivi n’ye ëë sʋghɩnë bë ehɔ kelë esë bu. 2 Corinthiens 9:7 ehɛ elë kɔ: “Ofo kolo ghɩnë ehɔ bu sɛyɛyɛ ghë.” Ʒoova gha vívi n’ye ebë ekɩkɩ mɩɩ bë elɛ fɛtë mící nkpɔ cece esëkpɔ ghë, álɛ ebë egbɔ ehɔ ngiki bu. Ʒoova sʋghɩnelë kë kolo n’ye kebë ehɔ kelë esë bu agbʋʋnnë ëë micinelë powu ghë. Àlɛ́ kë abɔ bu ahɔ yikinë, kë ghe kɩkɩ n’ye ghɩnë esë bë ehɔ kelë bu aji. Kë ehɔ ngiki bu noo kë kolo ngiki ntɔnelë.—Luc 14:12-14.

8. ?N’ye Ʒezi bá lɛ́ jejearɔnë ë aghɩnë kë esʋ nfɩnɛnnë kë wá hɔ́ ëë bu é? Gbagba ëë shi.

⁸ Aghɩnë kë ehɔ ngiki bu Noɛlë mícínë ghënë, afannga nhɛn ehɛ kɔ n’ye kë bá hʋ́n Ʒezi rɛ́ okunë kë elɔ nɛpiɛ bu edinë, eyipke arɩnë kë lɛ́ aɛnshijighɩnë kë wá hɔ́ ëë bu. Agbate, ngiki wá dágha Ʒezi, kë bɔ́ bu sé hɔ́ ëë. Lahɔ gbo, yiki bë ebɔ bu ece ehɔ ghɩ gbɔnë, lɛ́ bunë kë elɛ wɔ́wɔ́ (1 Rois 10:1, 2, 10, 13). ?Ese fë mʋn n’ye Biblënë ehɛ kɔ aghɩ ntɔnë kë esʋ nfɩnɛn; ëë eshi ëë lɛ́ n’ye kë elɛ maʒi bu, kë ghe sʋ Ʒoova wué? Ntɛnɩ fë ékpa emʋnnë ëë lɛ́ n’ye gha lɛ́ mícínë kë hʋ́n Ʒezi nɛ́fu okunë kë elɔ nɛpiɛ bu edinë ghënë ë kë wá dágha ëë. Bɛtɛɛ ë kë wá dágha Ʒezi, n’ye në bá lɛ́ “jeje,” óó në ehʋn-oo aʋn nkpɔ nɛmbëlɛnë.—Matthieu 2:1, 2, 11.

?MÍCÍNË KË HƲ́N YIKINË ËË FƐTËNË GHË, MABU JƆ BIBLËNË EHƐ É?

9. ?Aghɩca Biblënë ehɛ kɔ kë dí mícínë kë hʋ́n kelënë fɛtë é?

⁹ Micinë kë ahʋn jɛnë lɛ́ sɛyɛyɛ mici (Psaume 127:3). Ese gha lɛ́ jɔ ntɔnë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ebë eka edi mícínë kë hʋ́n yikinë fɛtë. Di bu ntɛnɩ akɔnda: Biblënë ghë, ngiki aɲʋn sɛsɛ ë kë dí mícínë kë hʋ́n kelënë fɛtë. Nkpɔ ëë lɛ́ Eʒiptë gbo Faraɔnnë, gbeenë ëë lɛ́ blengbi Erodë Antipasë (ka Genèse 40:20-22; Marc 6:21-29). Oodighɩ aɲʋn ntɔnelë nkpɔe ghe sʋ Ʒoova. Ntɛnɩ fë ékpa emʋnnë ëë lɛ́ n’ye, Biblënë ghɔgbo nkpɔe ghe hɛ kɔ Ʒoova sʋgho nkpɔ dí mícínë kë hʋ́n ëënë fɛtë.

10. ?Élé kretiɛnnelë eba ewu mícínë kë hʋ́n yiki fɛtënë é?

¹⁰ Ansiklopedi nkpɔ ehɛ kɔ kretiɛn pidɛnë erie gbo, “yiki bë edi mícínë kë hʋ́n ëënë fɛtënë, lɛ́ bunë aghɩnë kë ghe sʋ Ʒoova wunë kë elɛ wɔ́wɔ́” (The World Book Encyclopedia). Bu ntɔnelë píe bu olopunë ngiki ebɔ ewu nahɔnrɛnë ghë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Grɛkë-aghɩnë ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye micinë kë në ehʋn yikinë, wawɛ nkpɔ enʋn n’yo; wawɛ ntɔnë ëë ebidi ghɩ ntɔnë shi. Kë edi akɔnda kɔ wawɛ ntɔnë lɛ, ofonë kë hʋ́n ëë mícínë kë hʋ́n ghɩ ntɔnë lɛnë edi juman aʋn-nkpɔ. Mícínë kë hʋ́n yiki fɛtënë píe bu ntɔnelë ghë, ese kpa píe astroloʒi lɛ, orɔskɔpë lɛ ghë.

11. ?Àlɛ́ enë ehɔ ngiki bunë, eyɛyɛ Ʒoova sɛ wú?

¹¹ Ngiki fannga nhɛn edi akɔnda kɔ mícínë kë hʋ́n kelënë lɛ́ micinë ngiki bë eya kelë n’ye kë kolo kelë, n’ye bunë kë elɛnë eyɛyɛ ngiki ntɔnelë sɛ. Mici powu, ebë eɔsɛ eya elë shikwaghɩ lɛ, elë cɛwuelë lɛ kɔ ekólo kelë, ese gha lɛ́ mici nkpɔ cece ghë esëkpɔ. Ʒoova evivi n’ye ebë eyɛopu, ebë ekpa ehɔ ngiki bu cibɩ powu (ka Actes 20:35). Në ëë në lɔ́ elë oohʋn. N’yonë, elë eda ëë nasɩ mici powu, ese gha lɛ́ micinë kë hʋ́n elënë ghë esëkpɔ ë ebë eda ëë nasɩ.—Psaume 8:3, 4; 36:9.

12. ?Mabughëwu elë rɔ micinë yɛsɛ she mícínë kë hʋ́n elënë é?

¹² Ecclésiaste 7:1 ehɛ kɔ: “Eyidi yɔghɔ yɛsɛ she druvi yɔghɔ, rɔ micinë yɛsɛ she mícínë kë hʋ́n yikinë.” ?Mabughëwu elë rɔ micinë yɛsɛ she mícínë kë hʋ́n elënë é? Mícínë kë hʋ́n elënë, elë gha bɔ́ elë oohʋnnë gha lɛ́ kɔ́ bu yɔghɔ o, kɔ́ bu pʋpʋ o se. Ese àlɛ́ elë abɔ elë oohʋnnë asʋ Ʒoova, óó elë alɛ bu ayɔghɔ alɔ ngikinë, elë edi “eyi yɔghɔ.” Àlɛ́ bɔ́bɔ́ elë arɔ o, Ʒoova bë eghagha elë ghë (Job 14:14, 15). Ʒoova sʋghɩnë ghe di mícínë kë hʋ́n kɔ́ kelë omunë o, kɔ́ Ʒezi o fɛtë. Ese bu nkpɔ cecenë Ʒezi hɛ́ elë kɔ ebë elɛ agbʋʋn powunë ëë lɛ́ Jɛmɛnnë elë eshe eghagha ëë rɔnë ghë, óó brɔfiɛ elɛlɛ ëë Memorialënë.—Luc 22:17-20; Hébreux 1:3, 4.

N’YE PAKË PÍE

13, 14. ?Yadʋwa Pakë fɛtënë píe é?

¹³ Àlɛ́ ngiki fannga nhɛn në edi Pakënë, kë edi akɔnda kɔ píenë Ʒezi píe rɔ ghë púlɛnë fɛtë ëë kë edi. Ese teteghë, Pakë fɛtënë lɛ Eɔstrë fɛtënë lɛ epa-eyi. Eɔstrë lɛ́ Anglosaksɔnë ofonë elɔ ci eri, óó elɔ prɛntan eshu. Anglɛ ghë, Pakënë kë elɛlɛ ëë Easter, Alëman ghë kë elɛlɛ ëë Ostern. Diksiɔnnɛrë nkpɔ ehɛ kɔ Eɔstrë lɛ́ ofonë elɔ yiki ehʋn jɛ (The Dictionary of Mythology). Bunë ngiki elɛ Pakë ghënë aghɔ eya bu ntɔnë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ansiklopedi nkpɔ ehɛ kɔ aghʋsɔ lɛ́ “bunë eya oohʋn puɔpuɔ lɛ rɔpulɛ lɛ” (Encyclopædia Britannica). Maɛnnë ngikinelë ofosʋnë ghë, lapɛn lɛ́ bunë eya jɛhʋn. Elë ewu eyɛsɛ n’ye Pakë lɛ, Ʒezi rɔpulɛnë lɛ ghe pa ghe yi joʋn.

¹⁴ ?Àlɛ́ Ʒoova awu n’ye ngiki në ebɔ ofosʋ pʋpʋnë ecɔcɔ Jɛ rɔpulɛnë ghënë, eyɛyɛ ëë sɛ wú? Oowo (2 Corinthiens 6:17, 18). Ʒoova gha hɛ́ elë kɔ ebë edi Ʒezi rɔpulɛnë fɛtë.

BUNË KË ELƐ ELƆ AGHƖNË KË RƆ́NË

15. ?Bunë ngiki elɛ elɔ aghɩnë kë rɔ́në, mabughëwu kretiɛn tetenelë ghe lɛ́ jɔghɔ wué?

¹⁵ Ɔɔ bu fannganë ngiki elɛ elɔ aghɩnë kë rɔ́në. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ngiki ebɔ mpʋ lɛ mërɔ lɛ eba tonu lɛ tɛji lɛ elɔ aghɩnë kë rɔ́në, kë eta mërɔ shi elɛlɛ kelë. Oo jɔghɔ ghë, Avɛ-enɛn-nkpɔnë ëë mici 1 ghë, ngiki ebɔ flɛrë lɛ buʒi lɛ ece eba kelë aghɩnë kë rɔ́në mì ghë. Kë elɛ bu ntɔnë noo kë edi akɔnda kɔ aghɩnë kë rɔ́në, kelë wawɛnë ekaka ewa edagha kelë shikwaghɩnelë. Bunë ngiki elɛ elɔ aghɩnë kë rɔ́në, fɛ ofonë kë esɛrɛ elɔ kelënë lɛ, mpʋ lɛ mërɔ lɛnë kë ebɔ elɔ kelë lɛnë mɩnɛn powu lɛ́ mpu aanë kë ebɔ ewu nahɔnrɛ; bu ntɔnelë gha píe Ofo ee gbo. Noo aghɩnë kë rɔ́në kë gha mʋn bʋʋn n’ye wunë, aghɩnë kë evivi n’ye kebë eyɛ Ofo aɛnnë, kë ghe lɛ́ bunë ngiki elɛ esʋ aghɩnë kë rɔ́në nkpɔe.—Ecclésiaste 9:5 ,10.

VINË EYƐYƐ OFO SƐ

16, 17. ?Àlɛ́ elë avivi n’ye ebë evinë, mabu ebë edi akɔnda é?

¹⁶ Vi lɛ́ sɛyɛyɛ bu tete. N’ye ngiki eba evi maɛnnë powu ghënë lɛ́ nfre nfre. Bunë ngiki elɛ vinë ghënë, wɔ́wɔ́ kë ghe vivi kelë esë n’ye píe. N’yonë, kë gha mʋn n’ye bu ntɔnelë aghɔ píe bunë aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë kë elɛnë ghë. Ese kretiɛnghɩ aɲʋnnë kë avivi n’ye kebë evinë, kebë emʋn eyɛsɛ n’ye bunë kebë elɛnë powu bë eyɛ Ʒoova aɛn. Àlɛ́ kë aviɛ n’ye kebë emʋn n’ye bunë ngiki elɛ vinë ghënë píenë, bu ntɔnë bë elɔ kebë eɔsɛ enɩ bu ayɔghɔnë kebë elɛnë ebɔ.—Marc 10:6-9.

¹⁷ Bunë ngiki elɛ vinë ghënë, kë edi akɔnda kɔ aghɔ elɔ aghɩnë kë vínë kë ewu mbuafuɛ (Isaïe 65:11). Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ngiki jɔghɔ ebɔ saka-mɔn lɛ bu fuɔ lɛ eɱɔn aghɩnë kë në evinë sɛ. Kë ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye bu ntɔnë bë elɔ yikpenë lɛ yighɔnë lɛ bë ehʋnhʋn jɛelë, kebë ewu sɛyɛyɛ, kebë ehʋn-oo enʋnmɔn, bë ekpa ebidi kelë shi álɛ kpala ghe efɩ kelë. Ese kretiɛnnelë kë ele kelë esë aɛn ghë, kë ghe lɛ́ bunë ofotɩ apʋpʋ ngikinë elɛnë nkpɔe wu tata.—Ka 2 Corinthiens 6:14-18.

18. ?Biblë mbratishi fuɔ nkpɔca eci vinë aba é?

¹⁸ Àlɛ́ kretiɛnghɩ aɲʋn ɲá evinë, kë evivi n’ye kelë vinë bë elɛ bunë bayɛ, bë eyɛyɛ aghɩnë kë wánë powu sɛ, kebë elɛ bu powu ghɩwu ghë. Gha ba gha yɛ n’ye aghɩnë kë wánë, kebë elɛ̀ mbë pʋ, kebë elɛ̀ mbënë eya n’ye kë ghe wu aghɩnë kë në evinë lɛ, ngiki fuɔ lɛ ghɩ, kebë ekpa ehɛ sɛhɛ jɔ (Proverbes 26:18, 19; Luc 6:31; 10:27). Kretiɛnghɩ vinë gha lɛ́ cibɩnë kebë ebɔ ‘bunë kë ɔɔ kelë oohʋn ghënë eya kelë esë’ (1 Jean 2:16). Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye gha lɛ́ cibɩ ntɔnë ë kebë ebɔ eya n’ye kë dí blengbi. Àlɛ́ fë ebaba fë esë eyɛ álɛ fë évinë, lɛ́ bunë fë éɔsɛ elɛnë powu, álɛ fë vinë bë elɛ sɛyɛyɛ bunë bë enʋn fë órò, óó fë éghaghaghë.—Kpɩ Jɔ eshi 28.

N’YE MËRƆ VƐRËNË NGIKI EOGHËNË PÍE

19, 20. ?Mërɔ vɛrënë ngiki eoghënë, yadʋwa píe é?

¹⁹ Vinë ghë lɛ, bu fuɔ ghë lɛ, aghɩnë kë enɔn mërɔnë, kë eo vɛrë ghë. Bu ntɔnë ghë, owu-nkpɔ elɛ̀ shiyɔ mbë nkpɔ, aghɩnë gbe powu kë ece kelë mërɔ vɛrënë orù eoghë. ?Élé kretiɛn eba ewu bu ntɔnë é?

²⁰ Nakwa nkpɔ ehɛ kɔ vɛrënë kë eoghënë bë eɔsɛ epie bunë aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë kë lɛ́ lahɔ gbonë nkpɔ ghë: kë ebɔ kɔ́ mpia o, kɔ́ mërɔ kpɛɛkpɛ o elɔ kelë ofonelë. Kë elɛ bu ntɔnë àlɛ́ “kelë ofonelë alɔ kelë bunë kë vívi ofosɛrɛ ghënë. Ofosɛrɛ ntɔnë bë eɔsɛ elɛ bunë kë evivi ehɛ kɔ: ‘hʋn-oo nʋnmɔn’ alɛ ‘sɛjɔ élɛ fie’ lɛ” (International Handbook on Alcohol and Culture). Lahɔ gbo, ngiki eo vɛrë ghë esɛrɛ kelë ofonelë n’ye kebë eyɔ kelë shi. Ese gha lɛ́ nhɛn ëë Ʒoova eba eyɔ ngiki shi.—Jean 14:6; 16:23.

“EƝËNË EƝË KOLO ƷOOVANË, ÉTU BUNË GHA YƐSƐ WUNË TIƐ”

21. ?Fɛtë nfre nkpɔca kretiɛnghɩ ghe di wué?

²¹ Álɛ fë égbɔ edisʋ eyi fɛtë nkpɔ ghënë, boepi di bunë fɛtë ntɔnë elɔ ngiki elɛnë lɛ, n’ye eba eci ngiki abanë lɛ akɔnda. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, karnavalë lɛ, fɛtë jɔghɔ lɛ elɔ ngiki egbe sɛhɛ nɛn, kë enɔn mërɔ edɔ, kë elɛ sɛhɛ pʋpʋ bu. Fɛtë ntɔnelë bë eɔsɛ eshu ngiki rupu n’ye eyipke aɲʋn bë esa, eyighɔ aɲʋn bë esa, bë ekpa eɔsɛ elɔ ebë ebɔ elë oonë eboepi elë oohʋn ghë. ?Àlɛ́ enë elɛ bu ntɔnelë, ebë eɔsɛ ehɛ kɔ bunë Ʒoova etu tiɛnë, elë esë elë etu ëë tiɛ wú?—Psaume 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. ?Mabu bë eɔsɛ eboka kretiɛn nkpɔ álɛ bë ehɛ kɔ́ bë eyi fɛtë nkpɔ ghë o, kɔ́ ghe eyi wo é?

²² Kretiɛn bë ele kelë esë aɛn ghë eyɛsɛ, álɛ kë ghe edi fɛtënë bë ecɔghɔ Ofo eyi. Akoto Pɔlë ghɛ́ghɛ kɔ: “Bu ntɔnë ghëwu, àlɛ́ kɔ́ bu ëë eɲë në edi o, kɔ́ bu ëë eɲë në enɔn o, kɔ́ bu fuɔ ëë eɲë në elɛ o, élɛ bu powu ele Ofo eyi” (1 Corinthiens 10:31; kpɩ Jɔ eshi 29). Ese gha lɛ́ fɛtënelë powu ëë sɛhɛ pʋpʋ bu lɛ, ofotɩ apʋpʋ bu lɛ nʋn kelë ghë. Gha lɛ́ kelë powu ëë kë elɔ yiki ebɔ ëë oonë eboepi ëë oohʋn ghë. Àlɛ́ fɛtë nkpɔ ghe lɛ́ bunë Biblë mbratishinelë ehɛ elë kɔ elë gha élɛ wunë, owu-nkpɔ omunë ëë bë ehɛ kɔ́ bë eyi ëë ghë o, kɔ́ ghe eyi wo. Ebë ekpa edi akɔnda ewu n’ye bunë eɲá elɛnë bë eba eci ngiki fuɔ aba.

LE ƷOOVA EYI BUNË FË ELƐNË LƐ MBËNË FË ELƐ̀NË LƐ GHË

23, 24. ?Elë shikwaghɩnë kë gha lɛ́ Ʒoova Adashɛghɩ wunë, élé ebë eba ehɛ kelë bunë ghëwu elë ghe di fɛtë jɔghɔ wué?

²³ Kɔpɛ fë ghe kpa ghe di fɛtënë ecɔghɔ Ʒoova eyinë n’ye wo. Ese fë shikwaghɩnë kë gha lɛ́ Ʒoova Adashɛghɩ wunë, kebë eɔsɛ edi akɔnda kɔ fë gha kolo kelë n’ye, fë ghe kpa ghe vivi n’ye fë éda kelë sɛ n’ye. Kebë eɔsɛ edi akɔnda kɔ fɛtë mícínelë lɛ́ cibɩ jenë shikwanë bë eɔsɛ ebɔ esɩsɩ aʋn-nkpɔ. ?N’yonë, mabu fë éɔsɛ elɛ é? Ɔɔ bu fannga ntɛnɩ fë éɔsɛ elɛ eya kelë n’ye fë kolo kelë, n’ye kë ɔɔ alɔ dɔ́ tete fë ngbeɲi (Proverbes 11:25; Ecclésiaste 3:12, 13). Fë éɔsɛ elɛlɛ kelë bu fuɔ ghë, álɛ eɲë ébɔ cibɩ eso aʋn-nkpɔ edidi jɔ.

²⁴ Àlɛ́ fë shikwaghɩnë avivi n’ye kebë emʋn bunë ghëwu fë ghe kpa ghe di fɛtëlë jɔghɔ n’ye wunë, fë éɔsɛ ekpɩ elë nakwanelë ghë lɛ, jw.org ghë lɛ, álɛ fë éwu bunë bë eboka fë, fë émʋn n’ye fë éba ekaka mbë elɔ kelë aji. Gha élɔ kë gha édi akɔnda kɔ fë eya kelë n’ye fë dɔefɛ, n’ye kelë esë kebë edi akɔnda fɛ fë mɩnɛn. Boka kelë kebë ece eyɛsɛ n’ye fë wɛ́sɛ jɔnë ayɔghɔ nhɛn, ë fë omunë fë nɩ́ bunë fë élɛnë bɔ́. So dɛɛn, fë “mbënë bë eyɛyɛsɛ ce-ghë fɛ n’ye kë ɱɔ́nɱɔn ëë ngʋ ghë mɩnɛn.”—Colossiens 4:6.

25, 26. ?Élé shìelë bë eba eɔsɛ eboka kelë jɛelë, álɛ kebë ekolo Ʒoova é?

²⁵ Bunë ghëwu elë ghe di fɛtënelë jɔghɔ wunë, bayɛ n’ye elë powu, ebë emʋn ëë eyɛsɛ ayɔghɔ nhɛn (Hébreux 5:14). Bunë elë eviɛnë ëë lɛ́ n’ye ebë eyɛ Ʒoova aɛn. Àlɛ́ elɛ́ shìelënë, ebë ebɔ cibɩ eboka elë jɛelë, álɛ kebë ece Biblë mbratishinelë eshi, kebë ekpa ekolo kelë. Àlɛ́ Ʒoova alɛ Ghɩ tete kelë akɔnda ghënë, kelë esë kebë eviɛ n’ye kebë eyɛ ëë aɛn.—Isaïe 48:17, 18; 1 Pierre 3:15.

²⁶ Àlɛ́ enë elele mɛnsɩ elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛnë powu álɛ ebë esʋ Ʒoova eyɛsɛ eceledi ghënë, bu ntɔnë elɔ sɛ eyɛyɛ ëë (Jean 4:23). Ese ngiki jɔghɔ ehɛ kɔ, noo ngiki ghe di tɩnɩnɩ maɛn ntɛnɩ ghë wunë, ghɩʋn gha ɔɔsɛ bë edi tɩnɩnɩ. ?Jɔ ntɔnë lɛ́ nahɔnrɛ wú? Ebá ewu bu ntɔnë órò gbeenë ghë.