Wu sɛyɛyɛ fë jumannë ghë

1-3. (1) ?Élé ngiki fannga nhɛn eba ewu kelë jumannë é? (2) Jɔ nkpɔca ebá egbagbashi órò ntɛnɩ ghë é?

MAƐNNË powu ghë, ngiki elele mɛnsɩ edi juman álɛ kebë eɔsɛ ekpɩ kelë omunë lɛ, kelë shikwanë lɛ. Kelë afannga nhɛn kë gha kolo kelë jumannë, kelë aghɔ bɔ́bɔ́, opu eji kelë mici powu jumannë kebë eyi edinë ghëwu. ?Àlɛ́ nhɛn eba elɛ fë esënë, élé fë éba elɛ, álɛ fë ékolo fë jumannë é? ?Mabu bë eɔsɛ eboka fë álɛ fë jumannë bë eyɛyɛ fë sɛ é?

² Ʒoova ehɛ elë kɔ: “Ngiki powu bë edi bu, kebë enɔn mërɔ, kebë ekpa ewu sɛyɛyɛ juman kpɛɛkpɛnë kë edinë ghë. Bu ntɔnë lɛ́ bunë Ofo hɔ́” (Ecclésiaste 3:13). Ʒoova óo elë, álɛ ebë edi juman. Në evivi n’ye ebë ewu sɛyɛyɛ bunë elë elɛnë ghë.—Ka Ecclésiaste 2:24; 5:18.

³ ?N’yonë, mabu bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë ewu sɛyɛyɛ elë jumannë ghë é? ?Juman nfre nkpɔca kretiɛn ghe disʋ n’ye bë edi wué? ?Élé ebë eba edi juman eyɛsɛ, ese ebë ekpa esʋ Ʒoova esë eyɛsɛ é? ?Juman nfre nkpɔca lɛ́ juman yɔghɔ tetenë ebë eɔsɛ edi é?

JUMANDIGHƖ OLOGBƆ AƝƲN TETENË KË NƲNGHË

4, 5. ?Élé Ʒoova eba ewu jumandi é?

⁴ Ʒoova omunë kolo jumandi. Genèse 1:1 ehɛ kɔ: “Epidɛghë, Ofo óo oforunë lɛ eshipatanë lɛ.” N’ye Ofo bá lɛ́ eshipatanë lɛ bunë nʋn ëë ghënelë lɛ powu rerenë, në hɛ́ kɔ bunë në lɛ́në powu “yɛsɛ tete” (Genèse 1:31). Ghɩnë óó elënë, jumannë në dínë yɛ́yɛ ëë sɛ.—1 Timothée 1:11.

⁵ Ʒoova gha rí jumandi shi wu tata. Ʒezi hɛ́ kɔ: “Më Shìnë dí juman yí mɩɩ shú amɛn” (Jean 5:17). Agbate, elë gha mʋn juman ayɔghɔnë Ʒoova edi eyinë powu, ese edá mʋn kelë aghɔ. Në enɩ aghɩnë kelë lɛ Jɛ Ʒezi Krisë lɛ bë edi-oo Ofo Shibanë ghënë ebɔ (2 Corinthiens 5:17). Ʒoova ekpa emimi ngiki aɛn eyi, në ekpɩ kelë eyi. Ofo ndanë elë ekanë elɔ ngiki fannga nhɛn emʋn Ʒoova, kë ekpa eji ntɩ n’ye kë bá ehʋn-oo eshipata n’ye paradinë ghë mɩɩ bë elɛ ananan.—Jean 6:44; Romains 6:23.

6, 7. ?Jumangho nfre nkpɔca lɛ́ Ʒezi é?

⁶ Ʒezi esë kolo jumandi fɛ Shì mɩnɛn. Álɛ Ʒezi bë egbɔ ewa eshipata n’yenë, në lɛ́ Ofo “jumanghonë edi juman eyɛsɛ tete.” Në bóka Shì ë kë óo bunë nʋn oforu gbonë lɛ, ntɛnɩ nʋn eshipata n’yenë lɛ powu (Proverbes 8:22-31; Colossiens 1:15-17). N’ye Ʒezi bá nʋ́n eshi n’yenë, në léle mɛnsɩ dí juman yí. N’ye në bá lɛ́ jejenë, në lɛ́ bukɩkɩgho yɔghɔ tete; ebë eɔsɛ ehɛ kɔ në kɩ́kɩ bu, në kpa lɛ́ aʋn. Noo në dí juman yɛyɛ dɔ́ tetenë ghëwu, ngiki powu mʋ́n n’ye në lɛ́ “bukɩkɩgho.”—Marc 6:3.

⁷ Ese juman gbɔ tetenë Ʒezi dí eshipata n’yenë ëë lɛ́ Ofo nda yɔghɔnë në kánë lɛ, bunë në yáya ngiki álɛ kebë emʋn Ʒoovanë lɛ. Në ɔɔ agbʋʋn arɩ lɛ ghedi álɛ në ébɔ edi në jumannë. N’yonë, në epie ecinngbae edi juman mɩɩ ci eku ëë (Luc 21:37, 38; Jean 3:2). Ʒezi nɔ́n-eshi kilo ya ya fannga nhɛn shigbënë ofa dɔ́ ëë ghë, álɛ bë eka ndanë edi ngiki fannga nhɛn.—Luc 8:1.

8, 9. ?Mabughëwu Ʒezi kolo ëë jumannë é?

⁸ Ʒezi ee gbo, Ofo jumannë bë edinë lɛ́ fɛ ëë mpʋ mɩnɛn. Juman ntɔnë lɛ́ bunë lé ëë mɛnsɩ. Ɔɔ micinë Ʒezi edi juman edɔ mɩɩ në ghe wu cibɩnë në ébɔ edi bu je esë (Jean 4:31-38). Në ghʋ́ bu powu ghë bóka ngiki álɛ kebë emʋn Shì. Bu ntɔnë ghëwu ë në ɔɔsɛ hɛ́ Ʒoova kɔ: “Më cé fë eyi orù eshipata n’ye, më dí jumannë fë bɔ́ lé më mërɩnë rere.”—Jean 17:4.

⁹ Elë ewu eyɛsɛ n’ye Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ powu kë elele mɛnsɩ edi juman edɔ tete, kelë jumannë ekpa elɔ kë ewu sɛyɛyɛ. Elë evivi n’ye ebë “ekaci aghɩnë kë eyɔyɔ Ofo,” elë ekpa evivi n’ye ebë “epɔpɔ [Ʒezi] ghë eta fù” (Éphésiens 5:1; 1 Pierre 2:21). Bu ntɔnë ghëwu ë elë elele mɛnsɩ edi juman, elë elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛ powu elë jumannë ghë.

?ÉLÉ EBË EBA EWU ELË JUMANNË É?

10, 11. ?Mabu bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë eɲi akɔndadi yɔghɔ shi eyi elë jumannë ghë é?

¹⁰ Noo elɛ́ Ʒoova Adashɛghɩnë, elë elele mɛnsɩ edi juman álɛ ebë ekpɩ elë omunë lɛ elë shikwanë lɛ. Elë evivi n’ye elë jumannë bë eyɛyɛ elë sɛ, ese bu ntɔnë bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ elë. ?N’yonë, mabu ebë elɛ àlɛ́ elë gha kolo elë jumannë wué?

¹¹ Ɲi akɔndadi yɔghɔ shi. Elë gha ɔɔsɛ ebë epetè n’ye elë edi jumannë lɛ, cibɩnë elë ebɔ edi jumannë lɛ; ese ebë eɔsɛ epetè akɔndanë elë edinë. Àlɛ́ elë ace bunë Ʒoova evivi n’ye ebë elɛnë eshi ayɛsɛnë, bu ntɔnë bë eɔsɛ eboka elë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒoova evivi n’ye renishinë bë elɛ bunë bë eɔsɛ elɛnë powu álɛ bë ekpɩ ëë shikwanë eyɛsɛ. Biblënë ehɛ kɔ “ghɩnë gha ɔɔ ntɩji wunë kpa lɛ́ aman she” ghɩnë ghe kpɩ ëë shikwanë wunë (1 Timothée 5:8). Àlɛ́ fë lɛ́ renishinë, fë elele mɛnsɩ edi juman álɛ fë ékpɩ fë shikwanë. Àlɛ́ fë akolo fë jumannë o, àlɛ́ fë gha kolo ëë wo, fë mʋn n’ye juman ntɔnë ëë elɔ fë eɔsɛ ekpɩ fë shikwanë, álɛ fë éyɛyɛ Ʒoova sɛ.

12. ?Àlɛ́ fë në elele mɛnsɩ edi juman, fë në ekpa edi tɩnɩnɩ, élé bu ntɔnë bë eba elɔ fë éwu ayɔghɔ é?

¹² Di juman yɛsɛ, kpa di tɩnɩnɩ. Bu ntɔnë bë eɔsɛ eboka fë álɛ fë ékolo fë jumannë (Proverbes 12:24; 22:29). N’yonë, më-kpashi bë eɔsɛ eji fë ntɩ. Juman kpashinelë kolo aghɩnë kë edi tɩnɩnɩ kelë jumannë ghënë, noo kë ghe eyʋghʋ kelë shigha lɛ, cibɩ lɛ, bunë nʋnnʋn juman-ku gbonë lɛ (Éphésiens 4:28). Ntɛnɩ kpa ɔɔ alɔ dɔ́ tetenë ëë lɛ́ n’ye, àlɛ́ fë në elele mɛnsɩ edi juman, fë në ekpa edi tɩnɩnɩnë, Ʒoova ele ëë aɛn ghë. Fë éɔsɛ eɔ “akɔnda yɔghɔ” noo fë mʋn n’ye fë eyɛyɛ Ofonë ɔɔ kolonë sɛ.—Hébreux 13:18; Colossiens 3:22-24.

13. ?Àlɛ́ enë edi tɩnɩnɩ elë juman-ku gbo, bu yɔghɔ fuɔ nkpɔca bë eɔsɛ epie ëë ghë esɔ é?

¹³ Mʋn n’ye fù yɔghɔnë fë eta juman-ku gbonë bë eɔsɛ ele Ʒoova eyi. Bu ntɔnë kpa lɛ́ bu yɔghɔ nkpɔnë ghëwu ebë ekolo elë jumannë (Tite 2:9, 10). Bë eɔsɛ elɛ n’ye, fù yɔghɔnë fë etanë ghëwu, aghɩnë fë lɛ kelë lɛ edi juman aʋn-nkpɔnë, kebë eɔsɛ evivi n’ye kebë eka Biblë.—Ka Proverbes 27:11; 1 Pierre 2:12.

?JUMAN NKPƆCA MË ÉNƖ EBƆ É?

14-16. ?Àlɛ́ enë enɩ juman nkpɔ ebɔ, mabu bayɛ n’ye ebë edi akɔnda é?

¹⁴ Biblënë ghe ruru juman nfre nfrenë kretiɛnghɩ bë eɔsɛ edisʋ ebɔ lɛ, ntɛnɩ kë gha ɔɔsɛ kebë edisʋ ebɔ wunë lɛ eyi. Ese mbratishinë nʋnnʋn ëë ghënë bë eɔsɛ eboka elë, álɛ ebë emʋn n’ye ebë eba enɩ bu ayɔghɔ ebɔ juman jɔ ghë (Proverbes 2:6). Enë edi Biblë mbratishinelë akɔnda eyi, elë évivi elë esë jɔ ntɛnɩelë:

¹⁵ ?Juman ntɔnë evivi n’ye më élɛ bunë Ʒoova ehɛ kɔ gha yɛsɛ wunë é? Ewú bunë Ʒoova etu tiɛnelë fɛ yʋghʋ lɛ mpudi lɛ mɩnɛn (Exode 20:4; Actes 15:29; Éphésiens 4:28; Révélation 21:8). N’yonë, elë ele elë esë aɛn ghë, álɛ elë ghe edisʋ ghe ebɔ jumannë ghe bɔ Ʒoova ee mbratishinelë shigbënë wunë.—Ka 1 Jean 5:3.

¹⁶ ?Juman ntɔnë etu bunë Ʒoova gha kolo wunë àkpa, ekpa eshu ngiki rupu álɛ kebë elɛ bu ntɔnë wú? ?Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, àlɛ́ kë alɔ fë jumannë bë elɔ fë étɩ ngiki dɔtɔrëfa ntɛnɩ ghë kë ewu àmɛn shinë, mabu fë élɛ é? Fë étɩ ngiki shi juman-kunë, gha lɛ́ bu pʋpʋ. Ese fë mʋn n’ye Ʒoova eba ewu àmɛnshiwu. ?N’yonë, àlɛ́ bɔ́bɔ́ fë omunë fë ghe ewu ngiki àmɛn shi wo, ese Ʒoova ngbeɲi, mëkɔ bë elɛ fë fɛ n’ye fë eboka ngiki bu ntɔnë ghë mɩnɛn o?—Exode 21:22-24.

17. ?Mabu bë eboka elë álɛ bunë ebë enɩ ebɔnë bë eyɛyɛ Ofo sɛ é?

¹⁷ Àlɛ́ enë ewu Ofo mbratishinelë ghɩnë, ebë elɛ “aghɩnë, wɔ́wɔ́, kë ebɔ kelë mpʋmʋnnë ewɛsɛ bu, álɛ kebë emʋn bunë yɛsɛ lɛ, bunë gha yɛsɛ lɛ” fɛ n’ye Hébreux 5:14 eba ehɛnë mɩnɛn. Vivi fë esë kɔ: ‘?Àlɛ́ më adisʋ abɔ juman ntɔnë, bu ntɔnë bë eɔsɛ eci ngiki fuɔ aba apʋpʋ ghë wú? ?Juman ntɔnë bë elɔ më ékà ghɩnë më vínë lɛ, më jɛelë lɛ miji, bë elɔ më éyi oo fuɔ wú? ?Élé bu ntɔnë bë eba eci kelë aba é?’

‘WƐSƐ BU, ÁLƐ FË ÉMƲN BUNË ƆƆ ALƆ TETENELË’

18. ?Mabughëwu ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë ebɔ elë ofosʋnë eboepi elë oohʋn ghë é?

¹⁸ ‘Mici fɛji ntɛnɩ oohʋn kpɛkpɛ hʋn-ghënë,’ bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë ebɔ Ʒoova sʋnë eboepi elë oohʋn ghë (2 Timothée 3:1). Yiki bë ewu juman, bë ekpa eɲi ëë shinë lɛ́ bunë kpɛkpɛ dɔ́ tete. Emʋ́n n’ye ebë ekpɩ elë shikwanë, ese ebë ebɔ Ʒoova sʋnë eboepi elë oohʋn ghë. Elë gha ɔɔsɛ ebë eɲa babunë ebë eɔsɛ eɔnë shi bë eɔ alɔ edɔ elë oohʋn ghë (1 Timothée 6:9, 10). ?N’yonë, élé ebë eba “eɔsɛ ewɛsɛ bu emʋn bunë ɔɔ alɔ dɔ́ tetenelë,” ese ebë ekpa eɔsɛ ekpɩ elë shikwanë é?—Philippiens 1:10.

19. ?Àlɛ́ elë abɔ elë ntɩjinë aba Ʒoova ghë, élé bu ntɔnë bë eba eboka elë, álɛ ebë edi elë jumannë akɔnda eyɛsɛ é?

¹⁹ Bɔ fë ntɩjinë powu ba Ʒoova ghë (ka Proverbes 3:5, 6). Emʋ́n yɛsɛ n’ye Ofo mʋn bunë emian elë oohʋn ghënë powu, në edi elë akɔnda ekpɩ elë eyɛsɛ ayɔghɔ nhɛn (Psaume 37:25; 1 Pierre 5:7). Ëë Mbënë ehɛ elë kɔ: “Eɲë gha ékolo shigha gha édɔ eɲë oohʋn ghë, ese édisʋ ebɔ bu jenë eɲë ɔɔ amɛnnë. Noo [Ofo] hɛ́ kɔ: ‘Më ghe eɲa fë shi wu tata, më ghe epetè eji ghe etu fë wu tata’” (Hébreux 13:5). N’ye ebë eba ekpɩ elë shikwanë, Ʒoova gha vívi n’ye opu bë eji elë ëë ghë mici powu. Eki fannga nhɛn, në yá n’ye në eɔsɛ ekpɩ në sʋghɩnelë (Matthieu 6:25-32). N’ye elë juman-kunë aba anʋn o, mici powu elë eda eka Ofo Mbënë, elë eka nda yɔghɔnë edi ngiki, elë ekpa eyi elë jɛmɛnnelë ghë.—Matthieu 24:14; Hébreux 10:24, 25.

20. ?Élé ebë eba elɛ, álɛ elë ghe eviɛ bu ologbɔ elë oohʋn ghë wué?

²⁰ Bɔ aɛn ba bu nkpɔ cece ghë (ka Matthieu 6:22, 23). Jɔ ntɔnë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye elë gha éviɛ bu ologbɔ elë oohʋn ghë álɛ ebë eɔsɛ ebɔ aɛn eba Ʒoova jumannë ghë. Emʋ́n yɛsɛ n’ye, àlɛ́ elë aɲa shigha lɛ, oohʋn yɔghɔnë ebë ehʋnnë lɛ, bu jɛelë jɛelënë esɔnelë lɛ shi kë aɔ alɔ ashe elë lɛ Ofo lɛ cɛwudinë, bu ntɔnë lɛ́ kɛkë bu tete. ?N’yonë, mabu bë eboka elë, álɛ ebë ebɔ bunë ɔɔ alɔ dɔ́ tetenelë eba ngbeɲi elë oohʋn ghë é? Ebë elele mɛnsɩ elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛ, álɛ elë ghe ebɔ apɩ. Àlɛ́ fë aɔ apɩ dádánë, viɛ n’ye fë éba enɛ ëë ngbɔ ngbɔ mɩɩ bë erere. Àlɛ́ elë gha lé elë esë aɛn ghë wunë, babunë eɔ́në bë eɔsɛ ebɔ elë cibɩ lɛ mɛnsɩ lɛ edɔ; n’yonë, elë ghe kpa ghe ebɔ cibɩ ghe esɛrɛ Ofo, elë ghe eka Ofo nakwanelë, elë ghe eka Ofo ndanë n’ye. N’ye ebë eba elɔ babu fannganë elë eviɛnë bë elɔ oohʋn bë ekpɛkpɛ elɔ elënë, bayɛ n’ye ebë edisʋ ebɔ bu jenë eɔ́ fɛ ‘mpʋ lɛ talɛ lɛnë’ mɩnɛn (1 Timothée 6:8). N’ye elë oohʋnnë aba anʋn powu o, bayɛ n’ye ebë ewɛsɛ elë esë mici powu, álɛ ebë ewu n’ye ebë ekpa eba eɔsɛ esʋ Ʒoova eyɛsɛ edɔ eyi lapɔ.

21. ?Mabughëwu ebë enɩ bunë bë eboepi elë oohʋn ghënë ebɔ eyɛsɛ?

²¹ Nɩ bunë bë eboepi fë oohʋn ghënë bɔ yɛsɛ. Bayɛ n’ye ebë ebɔ elë cibɩ lɛ, mɛnsɩ lɛ, babunë eɔ́nelë lɛ powu élɛ bu aɛnshiji ghë. Àlɛ́ elë gha lé elë esë aɛn ghë wunë, bunë gha ɔɔ alɔ gha dɔ́ fɛ shigha lɛ, nakwatɩ lɛ mɩnɛn bë eɔsɛ ebɔ elë cibɩ edɔ. Ʒezi hɛ́ kɔ: “Éboepi eviɛ Shibanë [...] se” (Matthieu 6:33). Bunë elë enɩ ebɔnë lɛ, bunë elë elɛ mici powunë lɛ, bunë elë eviɛnelë lɛ powu eya bunë ɔɔ alɔ dɔ́ tete elë oghorumɔnnë ghë.

JUMAN YƆGHƆ GBƆ TETENË EBË EƆSƐ EDI

22, 23. (1) ?Elënë elɛ́ kretiɛnnë, juman yɔghɔ gbɔ tete nkpɔca eɔ́ é? (2) ?Mabu bë eboka elë, álɛ ebë ekolo elë jumannë é?

²² Juman yɔghɔ gbɔ tetenë eɔ́në ëë lɛ́ n’ye ebë esʋ Ʒoova, ebë ekpa eka nda yɔghɔnë edi ngiki (Matthieu 24:14; 28:19, 20). Elë evivi n’ye ebë elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛ powu juman ntɔnë ghë fɛ n’ye Ʒezi eba elɛnë mɩnɛn. Ngiki jɔghɔ ní yí n’ye ofojɔhɛghɩ gha dɔ́ wunë, álɛ kebë eboka ngiki gbo. Ngiki aghɔ ehɔhɔ mbë fuɔ, álɛ kebë eɔsɛ eka ndanë edi aghɩnë kë elɛ̀ mbë ntɔnë. Aghɩnë kë boepi dí juman ntɔnë, fë lɛ kelë lɛ édidi jɔ, álɛ fë évivi kelë n’ye eba eyi. Kë bá ehɛ fë kɔ kë ewu sɛyɛyɛ edɔ, kelë oohʋnnë kpa yɛsɛ dɔ́ tete amɛn.—Ka Proverbes 10:22.

²³ Amɛn, ngiki fannga nhɛn ebɔ cibɩ fannga nhɛn edi juman, aghɔ edi juman fannga nhɛn bɔ́bɔ́ álɛ kebë eɔsɛ ewu bu jenë kebë ebɔ ekpɩ kelë shikwanë. Ʒoova mʋn bu ntɔnë, bunë elë elele mɛnsɩ elɛ, álɛ ebë eɔsɛ ekpɩ elë shikwanë powu eyɛyɛ ëë sɛ edɔ. N’yonë, jumannë elë edinë powu ghë, elë élele mɛnsɩ édi ëë, álɛ ebë eyɔyɔ Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ eyi. Ese elë éghaghaghë kɔ, juman yɔghɔ gbɔ tetenë eɔ́në ëë lɛ́ n’ye ebë esʋ Ʒoova, ebë ekpa eka Ofo Shiba nda yɔghɔnë edi ngiki. Bu ntɔnelë bë elɔ ebë ewu sɛyɛyɛ.