Nạ Alegheri ni?
Ika kụ edị asiblọk phọ omhiịn bọ siphẹ iigulheeny phọ aBabilọn iḍiodi phọ ḅilhẹ r’eten phọ epẹ oḅọl ghan bọ emhoọgh muḅọph r’ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ?
AWE dị roguphogh ghan ude owaaghị araraạr uguphogh ni omhiịn siphẹ Babilọn iḍiodi phọ iboom asiblọk phọ osighẹ bọ olhoghọm emhạ phọ. Oniin odị raguphogh aani ghan dị oghol mọ Robert Koldewey, aghaạph ni idị egbolhomaam riisi phọ oḅolhọgh ghan bọ siblọk phọ iphẹn phọ. Odị aḅẹm mọ “uḅolhọgh ghan siblọk phọ iphẹn phọ epẹ araaghanhạn phọ, loor esi dị epẹ kụ idugh ghan omhoọgh ogey ooghạ ḅilhẹ r’ipẹ osighẹ okpooniọm aniạn ophophoghiọm ablọk phọ oḅọl bọ.”
Igẹ iḍiodi phọ eḅilhẹ kẹn ni eḍeenhaan mọ abuọ itooghị phọ aBabilọn usighẹ ghan ni riisi phọ ophophoghị ghan bọ siblọk phọ oḍighinhom ikarạph araraạr. Paul-Alain Beaulieu, aprofessor dị atuughạ ilọ onhụ aḍiaḅạ r’iḍighinhom araraạr awe Assyria siphẹ aUniversity phọ aToronto, aḅẹm mọ: “Igẹ aBabilọn ekaạph mọ odaạm mọ atọ ghan ni mọ oroph ghan osumughi niạn we dị oḅaạr emhụ oghị esi odị obobọ oopụ raraạr iigbia phọ.” Esi omaạm, igẹ irọl li siḍio Odaạm mọ Nebuchadnezzar dị eḅẹm mọ: “Ipiemhi bidị, isuughị bidị, ipophoghị bidị, . . . siphẹ ropophoghị ghan bọ siblọk phọ . . . amughị aniạn phọ abidị adụ amite, isighẹ egholhoghọl aniạn phọ ephiemhiom bidị.”
Iphẹn phọ rekiọm ghan olhoghi we dị robạl ghan Baibul ipẹ emite bọ siphẹ Daniel emhụ phọ 3. Odaphạn iphirigba phọ ipẹ phọ, Odaạm mọ Nebuchadnezzar amheremhị ni ideghedeghẹ igbudu dị oḍighinhom gol siphẹ eyaghaghaạny eḍiiny phọ aDura—omhạn emhạ phọ aBabilọn. Siphẹ phọ iraạr ugheel anmụny aHibru phọ Shadrach, Meshach, r’Abednego u/meera okpuḍian ongọ igbudu phọ, kụ eghạgh olhoghi aNebuchadnezzar, kụ atọ mọ ootienhi oodụ aniạn phọ “oḍual amem opuemhi iḍiphọ rekologhọl ghan bọ,” kụ oroph iraạr phọ abidị “osumeeny siphẹ oodụ aniạn phọ.” Kuolọ ookpaạny dị amhoọgh iikpọ aphẹl li bidị asighẹ esi aḍuugh phọ aḍiphẹ phọ.—Dan. 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Ophophoghinheẹn ablọk dị ogẹ ḍien aNebuchadnezzar
Asiblọk emhạ phọ aBabilọn bịn ebakị kẹn ni ipẹ edi bọ siphẹ aBaibul phọ. Ibadị asiblọk phọ iphẹn phọ emoọgh ni igẹ dị eeseeny ghan odaạm mọ. Iniin igẹ phọ iphẹn phọ ebạl mọ: “Nebuchadnezzar, Odaạm mọ aBabilọn . . . Ogiga phọ odị, amarugh Ogbogh Odaạm mọ . . . Eemharạ eemharạ amhị kụ kotooghị k’agee-pọ.” Igẹ phọ iphẹn phọ ekạr ekịgh ipẹ edi bọ Daniel 4:30, aNebuchadnezzar aatuma ghan bọ mọ: “Imiịn idị aBabilọn alheeny! Mị kụ ulhọgh mọ eḍighi ekpanạ emhạ amhị eḍeenhaan iikpọ phọ amhị ḅilhẹ rꞌinyaạm, eghuan phọ amhị, ḅilhẹ rꞌitooghị ogbogh odaạm”