Kiọm Ghisigh Arelhe Ghan Siphẹ “Eten Iigbia” Phọ

1-2. Eeghe osopha dị amhạn maạr kụ edị emhoghi mọ aJu phọ abuphẹ odi bọ Babilọn kosopha? (Ezra 1:2-4)

ODAẠM eelhe phọ mangọ itọ! Abuọ aJu phọ orọl bọ dọl arebenhẹ siphẹ Babilọn esi 70 asiạ, otue ni oḅulha epẹ eelhe phọ abidị, Izrạl. (Bạl Ezra 1:2-4.) AZihova bịn kụ katue aḍighi iphẹn phọ. Uḍighi ika kụ yira kokaạph bọ iduọn phọ? Loor esi dị aBabilọn ro/seere ghan rebenhẹ abidị. (Isa. 14:4, 17) Kụ aBabilọn mamheel, omhoom odaạm mọ matọ mọ abuọ aJu phọ otue ni oḅulha eelhe abidị. Esi iduọn phọ, imhoghi mọ torobọ onyọ aJu, ekạr ekpaariọm buḍiemhiom arughunotu osopha: mughumọ odị katọl Babilọn obobọ odị kabulha aani ni. Osopha phọ opọ phọ akpạr ri osopha. Eeghe kụ iḍighi?

² Aḍikpọ ikikima ni ibadị orelhe aani eedoọny erelhe phọ ephẹn phọ. Esi ibadị, aBabilọn phọ bịn kụ emhạ dị bidị olhegheri, loor esi dị umharaghị bidị epẹ. Esi abuẹn phọ, ade phọ Izrạl emhạ aburudẹ aburudẹ abidị bịn. Buniin abuọ aJụ phọ moḍighi raalhạ epẹ Babilọn, esi iduọn phọ ikparanhaạn ni ibadị abidị owilhẹ yogh imạ aruutu abidị ḅilhẹ r’iiḍighi phọ abidị kụ oghị de dị bidị u/legheri.

3. Ika kụ edị aZihova kasẹph buọ aJu phọ koḅulha bọ epẹ ade phọ Izrạl?

³ Abuọ aJu dị okpẹ oḍuom olhoghi ulhegheri ni mọ aḍisẹph dị rekori bidị epẹ ade phọ Izrạl kụ ipu suọ dị bidị komoọgh siphẹ Babilọn. Kụ aḍisẹph dị epelheghiom pọ ooḅereghị aZihova epẹ ade phọ Izrạl. Ghalhamọ r’iduọn 50 aruutu iiḅereghị idọ kirokirọ arumhụgh erọl bọ ni siphẹ emhạ phọ aBabilọn, r’oniin otu iiḅereghị aZihova o/rọl emhạ phọ epẹ phọ. Ekpạn dị abuọ Izrạl phọ mupinyọn ghan rikiạ idiphọ olhogh phọ aMozis aghaạph bọ i/tọl, kụ abupinyọn rikiạ phọ kẹn u/tọl ophinyọn ghan arikiạ phọ. Kụ oḅarạm isiphẹ, awe dị ooḅereghị ghan ikarạph arumhụgh phọ umuza agey opu we phọ aZihova. Esi iduọn phọ—ibadị oonịr abuọ aJu phọ dị ophomhoghiạn aZihova uphogh ghan ni oghiọm ghisigh oḅulha epẹ ade phọ abidị kụ oḅilhẹ oḅulhemhi iserereẹny iiseeny.

4. Eeghe olhoghonhaạn aḍighaạgh kụ edị aZihova aguanhaan buọ aJu phọ roḅulha bọ de phọ Izrạl?

⁴ Egbagarạ erelhe oḍuạ aBabilọn osi Izrạl kesighẹ bọ inya arunwanyụ, kuolọ aZihova aguanhaan bidị mọ torobọ iyaạr dị kekikima bidị epẹ eten phọ mọ onọ kakpor ri agbolhẹ. Aizaya aḅẹm mọ: “Iselemi eten epẹ ade iisaạr phọ dị aZihova katelhe. . . . Araaḅarạph phọ keten de dị eyaghaghạ, kụ ade phọ eegbughuḍiạn bọ kotene esi dị eeleeny.” (Isa. 40:3, 4) Gbiom olhoghi anạ iphẹn phọ: Ogbogh oḅodo dị aten de iisaạr, eyaghaghaạny eten dị edi igbo araaḅarạph. P’eeghe idị kedụgh orelhe eten phọ ephẹn! Kedugh epu osiinyọgh araaḅarạph, roogbolhom obobọ orelhe osoroghu ariḍiiny. Ḅilhẹ keegborion kẹn epu.

5. Ughol ika eten phọ eḍuạ bọ Babilọn egheel epẹ Izrạl?

⁵ Rodon ibadị igbogh aroḅodo emooghọgh ni siḍien. Ogbogh oḅodo oghaạph omaaniọm mọ Aizaya amoọgh aani ni kẹn ḍien. Esi phọ ebạl mọ: “Ogbogh oḅodo kụ katen siphẹ, dị oghol mọ Eten Iigbia. Oḍighinhom ikarạph ka/telhe oḅodo phọ opọ r’amem.” (Isa. 35:8) Oguan phọ opọ phọ amạ ghan eeghe esi abuọ Izrạl iḍiodi phọ? Kụ remạ ghan eeghe esi ayira rodon?

“ETEN IIGBIA”—IḌIODI PHỌ R’ARODON

6. Uḍighi ika kụ oghol bọ eten phọ ephẹn phọ mọ Eten Iigbia?

⁶ “Eten Iigbia”—P’eeghe aḍimạ aḍien oghol eten! Uḍighi ika kụ oghol bọ mọ eten iigbia phọ? Esi ke/tolhonhaạn “oḍighinhom ikarạph” igbo abuọ aJu phọ koḅulha bọ eelhe phọ abidị—onyọ aJu dị aghị ghisigh arolhonhaạn ghan dọl ipesi, aaḅereghị ghan ikaanheẹn araraạr, obobọ aḍighiyogh ghan inhọn igbogh ikarạph. Imhoghi dị abuọ aJu phọ roḅulha bọ epẹ ade phọ Izrạl koḍighi “we iigbia esi aZihova Enhaạn phọ abidị.” (Deut. 7:6) Kuolọ iphẹn phọ i/mạ, mọ buphẹ oḍuạ bọ Babilọn u/moghi onmeeghi araraạr siphẹ aghuḍum mọ abidị obọ bidị orue okuamhị okumu aZihova.

7. Eeghe araraạr kụ edị emhoghi mọ abuniin abuọ aJu phọ onmeeghi? Ngọ eḍeenhaan.

⁷ Iduọn moghaạph bọ epẹ omhạn, ibadị abuọ aJu phọ umhạr Babilọn, kụ ibadị abidị eeni mophironhom iḍighinhom araraạr ḅilhẹ r’eten iitughiạn awe abuọ aBabilọn phọ. 69 asiạ reten egbi k’amem mọ abuḅẹl aJu phọ oḅula bọ de phọ Izrạl, bịn Ezra aru amhiịn mọ abuniin abuọ aJu phọ mophinhogh nmariịr abuọ inhọn areelhe dị roo/ḅereghị ghan aZihova. (Ex. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Kụ ipẹ reten, kụ opoghom mọ Nehemiah aḅilhẹ aru amhiịn mọ ibạm anmụny phọ omharaghị bọ siphẹ ade phọ Izrạl u/naghạn onhụ aJu. (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ika kụ idị ibạm anmụny phọ abuphẹ phọ kotue opomoghiạn oḅilhẹ ooḅereghị aZihova eḍighi maạr dị bidị u/naghanhạn onhụ aJu phọ—onhụ phọ ogẹ bọ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn? (Ezra 10:3, 44) Esi iduọn phọ, imhoghi ni dị aJu phọ abuẹn phọ konmeeghi ibadị araraạr siphẹ aghuḍum mọ abidị, kuolọ kedughanhaan ghụn bidị oḍighi iphẹn phọ epẹ ade phọ Izrạl, epẹ iserereẹny iiseeny memhiigh bọ redẹ dọl.—Neh. 8:8, 9.

8. Uḍighi ika kụ araraạr dị emite simuonịr asiạ epẹ omhạn igbolhomaam bọ iyira ḍio arodon? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

⁸ ‘Ipẹ phọ ekạr kụ enighẹ agey,’ abuniin otue ni ootughiạn idiphọ. Kuolọ ‘iphẹn phọ emitenhaan bọ buọ aJu phọ igbolhomaam ni iyira ḍio arodon ḍughụm?’ Ii ekạr kụ igbolhomaam iyira, loor esi dị yira kẹn rotelhe aani ni “Eten Iigbia” phọ. Mughumọ yira oḍighom aani ḍibạm aḍita phọ obobọ buọ ‘ipheriphọ iyool phọ,’ yira omoọgh orọl isiẹn “Eten Iigbia” phọ kilhoghonhaạn bọ iyira ḍighaạgh oghiọm aghisigh ooḅereghị aZihova nyiidiphọ r’epẹ ghisigh, mem dị Omhạr phọ Enhaạn asighẹ ḍisẹph aruom de phọ.b (Jọn 10:16) K’alhạ phọ 1919 C.E., kụ edị irubal ilhephiri, nmariịr, ḅilhẹ r’ibạm anmụny oḍuạ esi ABabilọn Ogbogh phọ, ruukụ iiḅereghị okpẹ oomo isiẹn aḅirini phọ, kụ omhiigh orelhe eten phọ epẹ phọ. Eeni nạ oniin onyọ abidị kẹn ni. Ii etu ni inẹ mọ awe momhiigh ni orelhe eten phọ ephẹn phọ esi 100 asiạ epẹ omhạn, kuolọ oḍighi ookolhobian eten phọ amhiigh ni k’ekpo amem kụ egbi eteẹny amem mọ amuphẹ phọ.

OOKOLHOBIAN ETEN PHỌ

9. Isaiah 57:14 iḅẹm mọ uukolhobian ika “Eten Iigbia” phọ ephẹn phọ?

⁹ AZihova agboton ni torobọ iyaạr lọ egbororian eten abuọ aJu phọ roḍuạ bọ Babilọn. (Bạl Isaiah 57:14.) Kokaạph ika ilọ “Eten Iigbia” phọ edi bọ ḍio arodon? Esi ibadị arukuron asiạ kụ egbi bọ oteẹny alhạ phọ 1919, kụ edị aZihova amhiigh osighẹ awe dị omhoọgh oghiilhaan odị oselhemiom eten phọ obọ edughanhaan we oḍuạ esi ABabilọn Ogbogh phọ. (Poghom Isaiah 40:3.) Bidị uḍighi ghan oḍighi ookolhobian eten aruwaloor phọ ephẹn phọ—pidị abuọ iserereẹny arokpom otue otelhe oḍuạ esi ABabilọn Ogbogh phọ kụ omiigh ooḅereghị aZihova r’awe phọ odị. Moogholhomhi onhaghạn aḍughụm mọ ayira: Arinyạ phọ ayira ke/ghaạph ghan eghol idị imiịn phọ edi bọ Isa. 57:14 (“Igboton torobọ iyaạr lọ egbororian eten awe phọ amhị. Iḅol eten phọ, emhaạr eseere.”) remunughan rodon. Kuolọ toroboiperolbọ, Aloor Phọ Repogh Bọ momeera mọ ogbạ esi phọ isiẹn phọ siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ. Oḍighi eten phọ ephẹn phọ ebaramaạm eeghe? Ooḅeghiọn iniin araraạr dị moḍighi ookolhobian eten phọ ephẹn phọ.

10-11. Ika kụ edị oḍighi omiteghiom oḅilhẹ ogbạ otenheghi aBaibul phọ elhoghonhaạn ḍighaạgh ibadị orue omhoọgh olhegheri iyaạr aBaibul phọ? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁰ Omiteghom aBaibul. Kụ egbi bọ oteẹny alhạ phọ 1450, usighẹ ghan ḍighaạgh kụ ogeọm Baibul phọ olhọgh inhọn ariisi. Kụ iphẹn phọ isighẹ ghan mem iboom eḅilhẹ emhạn ghan iboom ikpoki. Kuolọ Mem mọ asimesịn ogeọm arinyạ emite bọ, usighẹ ni omhiighom omiteghom asiBaibul. Iphẹn phọ iḍighi ni idị edugh omiteom ibadị asiBaibul oḅilhẹ odiighi ibadị awe.

¹¹ Ogbạ Otenheghi. Esi ibadị asiạ, aBaibul phọ arọl ghan onhụ aLatin bịn, kụ ogina awe dị oghiighị igbogh asiskul bịn kụ urue ghan onhaghanhạn. Mem mọ oḍighi omiteghom arinyạ amhiigh bọ ootura, awe dị omhoọgh oghiilhaan Enhaạn ulhọgh ni inyaạm omhiigh ogbạ aBaibul phọ otenheghi arunhụ dị ibadị awe kotue onaghanhạn. Nyiidiphọ awe kotue ni obạl Baibul opogh mughumọ ipẹ abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị phọ rotughemhi bọ eḍighi ni iniin r’ipẹ aBaibul phọ ratughemhị bọ.

12-13. Ngọ eḍeenhaan idị anmụny askul aBaibul dị omhoọgh igey arokpom omhiigh oyegherọn itughemhị okpẹ aruukụ iiḅereghị.

¹² Araraạr otuughaạm aBaibul. Anmụny askul aBaibul dị omhiigha loor otuughạ Baibul phọ, utuughạ ni iboom araraạr esi ipẹ bidị otuughạ bọ siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Kuolọ, ibadị abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị phọ ughạgh ni olhoghi mem mọ Anmụny askul aBaibul phọ abuẹn phọ omhiigh bọ oḅenhị aani abunhọn ilọ ipẹ bidị motuughạ bọ. Esi omaạm, siphẹ okuron asiạ phọ amhunhenhiom bọ 19 , alhephiri anmụny dị omhoọgh igey arokpom umhiigh ni omiteom asitrạkt dị eyegherọn itughemhị okpẹ abuọ asisiosị phọ.

¹³ Reteẹny bọ lhạ phọ 1835, oye dị rakiilhaan ghan Enhaạn dị oghol mọ Henry Grew amiteom ni trạkt dị aghaạph ilọ adọl abuphẹ momhuughu bọ. Siphẹ atrạkt phọ, odị amạ ni amiteom siphẹ aBaibul phọ mọ e/mugh ghan eḍighi iyaạr dị Enhaạn kụ rangọ ghan oye, i/ḍighi dọl dị omharạm iyira idiphọ ibadị asisiosị rotughemhị bọ. Lhạ phọ 1837, otughemhiạ ekụ iiḅereghị dị oghol mọ George Storrs amhiịn ni trạkt phọ mem dị odị aḍigh atrain rakị esi. Odị aạl li kụ akuphom owol mọ odị mamhiịn igey aBaibul dị emhạn maạr. Kụ odị asopha oḅenhị aani abunhọn ipẹ dị matuughạ bọ. Kụ lhạ phọ 1842 odị angọ ni oghaạph dị aḍạ ḍiḅeraạn awe dị aḅẹm mọ “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?” Arinyạ phọ aGeorge Storrs ageeghị bọ ikạr kụ emhoọgh egey etirom eghị esi oḍoọgh oye dị oghol mọ Charles Taze Russell.

14. Ighẹn areten kụ edị Umor phọ Russell r’arighirị phọ odị omhooghọm suọ esi araraạr phọ abunhọn oḍighi bọ epẹ omhạn? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁴ Ighẹn areten kụ edị Umor phọ Russell r’arighirị phọ odị omhooghọm suọ esi eten aruwaloor phọ oḅol bọ epẹ omhạn? Siphẹ ituughạ phọ abidị, bidị usighẹ ni oḍighinhom rinyạ dị momiteoghom epẹ omhạn idiphọ adisonarị r’asiBaibul dị ogbạ otenheghi. Bidị uḅilhẹ kẹn ni omhooghọm suọ esi awe dị owaaghị raraạr ilọ aBaibul idiphọ Henry Grew, George Storrs, ḅilhẹ r’abunhọn. Umor phọ Russell r’arighirị phọ odị ulhọgh ni inyaạm oḅol eten aruwaloor phọ r’aloor, esi omiteom iboom arinyạ r’asitrạkt dị ephamhanhạm rumhuoghaạph aBaibul.

15. Eeghe iyaạr dị emhạn maạr kụ imite lhạ phọ 1919?

¹⁵ Lhạ phọ 1919, awe phọ Enhaạn uḍuạ ni ḍighaạgh ABabilọn Ogbogh phọ. Lhạ phọ aḍiphẹ phọ, ‘ebenhẹ phọ akpẹ bọ oḍuom olhoghi aḅilhẹ asụ olhoghi’ amhiigh ni oḍighi phọ pidị awe iiḅi arokpom orelhe aani “Eten Iigbia” phọ. (Mat. 24:45-47) Oḍighi phọ abunhọn oḍighi bọ mem dị eten ookolhobian eten iigbia phọ, ilhoghonhaạn ḍighaạgh buphẹ omhiigh bọ orelhe phọ obughẹ olhegheri iyaạr phọ abidị ilọ ogbi phọ aZihova. (Prov. 4:18) Bidị umhiigh kẹn orọl r’idị eḅọph r’asiigbu phọ aZihova. AZihova o/gon dị awe phọ konmia mem bịn omạn. Kparipẹ ghụn, odị aalemhi ghan bidị enụm enụm. (Miịn igbe phọ “Enụm Enụm Kụ Edị AZihova Raalemhi Ghan We Phọ Odị.”) P’eeghe idị olhoghi ayira kaḅaạl mem dị kikạr bọ idughanhaan iyira oḍighi ghan idị eḅeraạn aZihova esi atorobọ iyaạr!—Kọl. 1:10.

“ETEN IIGBIA” PHỌ KE/GHUGHIAN

16. K’alhạ phọ 1919, eeghe kụ edị moḍighi omhaạr oselhemhi “Eten Iigbia” phọ? (Isaiah 48:17; 60:17)

¹⁶ Eten dị rowạ mọ emhaạr enhighẹ rogbor ghan koselhemhi. Oḍighi oselhemhi Eten Iigbia phọ ophọn phọ rakị ni ghisigh k’alhạ phọ 1919, olhoghonhaạn awe ḍighaạgh oḍuạ esi ABabilọn Ogbogh phọ. Romạ bọ ebenhẹ phọ asụ bọ olhoghi aḅilhẹ akpẹ oḍuomolhoghi bịn amhiigh ni oḍighi, kụ lhạ phọ 1921, bịn bidị omiteom ḍinyạ osighẹ otughemhiọm bulọ purukụ omhiigh otuughạ aBaibul phọ. Ughol ḍinyạ phọ adiphẹ phọ mọ: The Harp of God, kụ oḍiiny irubal aḍinyạ phọ aḍiẹn phọ kụ edị odi esi 36 akirokirọ arunhụ. Kụ aḍinyạ phọ aḍiẹn phọ ilhoghonhaạn ni ḍighaạgh ibadị otuughạ aBaibul phọ. Kụ dị ke/bia iboom, kụ edị omiteom ḍimạ aḍinyạ osighẹ Otughemiọm awe Baibul phọ dị oghol mọ: Kelhọm Ghuḍum K’agee-pọ! Siẹn asiḍio aruukunha phọ, aZihova akị ni ghisigh rasighẹ oḍighom mọ odị kungoọm iyira eḍien aruwaloor olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh oghị aghisigh orelhe isiphẹ “Eten Iigbia” phọ.—Bạl Isaiah 48:17; 60:17.

17-18. Eten Iigbia phọ irorori iyira rekị eghẹn?

¹⁷ Yira kotue ni oḅẹm mọ torobọ amem dị oye amheera otuughạ aBaibul phọ, pọ eepoogh orelhe “Eten Iigbia” phọ meghughuronhaan oye phọ. Abuniin rotelhe ghan moọny ekulha amem bịn siphẹ eten phọ. Abunhọn olọgh ni iboom ikuph orelhe isiphẹ eten phọ tutụ bidị osi eekunha phọ. Eten phọ ephẹn phọ ekạr etorori rekị eghẹn?

¹⁸ Buphẹ omhoọgh bọ oḍuom olhoghi ogheel k’akẹ phọ, “Eten Iigbia” phọ etorori rekị “ologhi oghoony [aparadais] phọ Enaạn” epẹ k’akẹ. (Ogan. 2:7) Buphẹ omhoọgh bọ oḍuom olhoghi orọl isiẹn ade phọ, eten phọ epẹ phọ etorori rekị eekunha 1,000 asiạ itooghị phọ aKraist, mem mọ oomo awe komunughan bọ. Eḍighi iyaạr dị nạ ratelhe eten phọ epẹ phọ rodon, pọ ka/pogh omhạn. Kụ ka/bilhẹ tutụ nạ arelhe asi epẹ omhoom aḅirinhi phọ! Maạr aghelhọm erelhe phọ anạ siphẹ eten phọ.