Peko Ma Miniwa Gen

“I kare me agikki, piny bibedo marac i kare mogo.”​—2 TEMCEO 3:1.

INTIKA dong iwinyo​—nyo ineno​—jami magi maraco ma gitye ka timme-ni?

● Two ma pe cang dok neko dano.

● Kec neko dano mia mapol.

● Oyengyeng neko dano alip ki alip kun weko mapol labongo odigi.

I pot karatac ma gilubo man, ibineno jami ma bimiyo itamo matut i kom jami ma gitye ka timme. Ibiniang bene ni Baibul otito wacon-ni jami macalo magi bitimme i “kare me agikki.”a

Tyen lok me coyo pwony man, pe tye me biti wek iye ni watye ka kwo i lobo ma tye ki pekki mapol. In bene itye ka neno pekki magi. Ma ka meno, pwony magi kicoyogi me mini gen. Gibinyuto ni cobbe pa lok abicel pa lunebi-ni ginyutu ni “kare me agikki” dong cok tum. Pwony magi bene binyutu lok mogo ma dano giwaco me kwero lanyut magi dok bimiyo tyen lok matir ma miyo kiye ni gin mo maber tye anyim.

[Lok ma tye piny]

1. Oyengyeng

“Oyengyeng madongo biyengo lobo.”​—LUKA 21:11.

● Winnie, latin me mwaka acel ki dwe angwen, gilaro kwone ki i kin lobo ot ma omuk i lobo Haiti. Ngat acel i kin jo ma gubedo ka miyo ripot i kom peko man i telebijon owinyo ka en tye ka cur. En obwot ki i oyengyeng meno ento lunyodone guto woko.

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? Dano ma welgi kato 300,000 guto i kare ma oyengyeng ma tekone tye 7.0 otimme i lobo Haiti, i Januari 2010. Medo i kom meno, dano ma romo milion 1.3 gudong labongo pacigi. Kadi bed onongo gwa matek, oyengyeng ma kit meno pe otimme i lobo Haiti keken. Oyengyeng matego gutimme makato tyen 18 kulu i twok lobo-ni lung i kine me April 2009 ki April 2010

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Oyengyeng pe dwong loyo ma yam; ento pi tet me kare-ni, omiyo ngecwa madok i kom oyengyeng loyo pa dano ma i kare mukato angec.

LOK MENO MONO TYE ADA? Tam kong lok man: Baibul pe tito wel oyengyeng adi ma bitimme i kare me agikki. Ento waco-ni “Oyengyeng madongo” bitimme “i kabedo mapol,” ma weko gibedo lanyut ma pigi tek i kare man me agikki-ni.​—Marako 13:8; Luka 21:11.

IN ITAMO NINGO? Tika watye ka neno oyengyeng madongo, kit macalo Baibul otito kwede?

Oyengyeng keken aye pe obedo lanyut ma cimo ni watye ka kwo i kare me agikki. Ento, man pud obedo lok acel pa lunebi ma tye ka cobbe.

Nen kong me aryone.

[Boro buk i pot karatac 4]

“Wan [jo ma wangiyo lobo] walwongo ni oyengyeng madongo. Dano weng gilwongo ni man gin marac atika.”​—KEN HUDNUT, U.S. GEOLOGICAL SURVEY.

[Ka ma cal oa ki iye i pot karatac 4]

© William Daniels/Panos Pictures

2. Kec

“Kec bene bipoto i lobo.”​—MARAKO 13:8.

● Laco mo ocito i caro ma kilwongo ni Quaratadji, i lobo Niger ki gen me nongo cam. Okeyone ki lukeyone ma gibedo i but lobo meno bene gubino bote kun gitye ka ngweco kec. Ento gunongo-ni laconi buto i mukeka dok bedo kene. Pingo en bedo kene? Sidi, rwot me caro meno otito ni “Laconi pe twero pito [jo me ode] dok neno kit ma kec nekogi kwede.”

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? I twok lobo ducu, dano 1 me 7 pe ginongo cam ma romogi nino ducu.Wel man dong lamal loyo i kupiny me Sahara i lobo Afrika, ka ma kitamo ni dano 1 me 3 kec nekogi marac adada. Wek waniang wel man, tam kong kwo me ot ma tye iye wego, mego ki dong latin matidi. Ka ce cam tye ma romo dano aryo keken, nga ma myero obed kec? Tika wego? mego? latin matidi-ni aye myero obed kec? Man aye tam ma jo me ot meno myero gumok nino ducu.

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Cam cek mabup i lobo-ni ma romo dano ducu. Mitte mere keken ni kiti ki lonyo me lobo-ni i yo maber.

LOK MENO MONO TYE ADA? Lupwur gitwero ceko cam dok gitero ka mukene i kareni makato kare mo keken. Ka yo mo tye, gamente pa dano onongo myero gutii maber ki cam macek i lobo-ni me cobo peko me kec. Ento kadi bed gutemo pi mwaki mapol, pud ongayogi woko.

IN ITAMO NINGO? Marako 13:8 mono tye ka cobbe? Kadi bed diro me tet tye ka medde, mono kec pud tye ka neko dano i wi lobo lung?

Oyengyeng ki kec pol kare kelo but lanyut mukene me kare me agikki.

[Boro buk i pot karatac 5]

“Wel lutino makato acel me adek onongo pe gito ki two aona, two cado ki dong two mapat pat ka ce cam onongo romogi.”​—ANN M. VENEMAN, LADIT MACON MA LOYO CENTE PI LUTINO I DUL ME UN.

[Ka ma cal oa ki iye i pot karatac 5]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Two

“Two malit atika . . . bimako dano.”​—LUKA 21:11, Contemporary English Version.

● Bonzali, dakta madit ma neno lok kom lengo pa lwak i lobo mo acel ma lweny obalo i Afrika, otute ki kerone me cango jo ma gigolo lonyo ki i ite ngom ma gitye ka to ki two Marburg i taun ma en bedo iye.a Kony ma en openyo ki bot luloc ma gitye i boma madit pe kicwalo. Inge dwe angwen, kicwalo kony ento Bonzali onongo dong oto woko. En onongo two Marburg ki bot lugol lonyo ki ite ngom i kare ma en otemo laro kwogi.

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? Two ma mako oboo (calo nimonia), cado, cilim, aona opio, ki dong maleria gitye i kin two maraco ma guweko dano bedo ki arem. I mwaka 2004 keken, two abic magi oneko dano ma kibyeko ni welgi romo milion 10.7. Ka itimo curane, inongo ni two magi obedo ka neko dano acel acel inge cekon adek, mwaka lung.

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Wel dano tye ka medde ameda i lobo, ma oweko lutwo tye mapol. Tye dano mapol ma two romo makogi.

LOK MENO MONO TYE ADA? Wel dano omedde malo matek adada i lobo. Kero pa dano me ngeyo, juko, ki dong cango two bene omedde malo. Mono onongo pe pore ka two kacel ki adwogine marac tye ka dok piny? Ento inongo ni olungtukene aye tye ka timme.

IN ITAMO NINGO? Dano mono gitye ka deno can me two maraco kit ma Baibul otito kwede?

Oyengyeng, kec, ki dong two gitye ka kelo peko i kom dano milion mapol ata. Dano makato milion gideno can i cing luwotgi​—polgi ginongo auna ki bot jo ma onongo myero ogwokgi. Nen kong gin ma lok pa lunebi me Baibul owaco ni bitimme.

[Lok ma tye piny]

[Boro buk i pot karatac 6]

“Lit tutwal ka ce labwor nyo gin mo aye omwodi, dok lit bene marom aroma ka ce two mo marac aye ocammi kun ineno kit ma nya kwede.”​—EPIDEMIOLOGYIST MICHAEL OSTERHOLM.

[Ka ma cal oa ki iye i pot karatac 6]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Mar Bibedo Pe

“Dano pe . . . gibinyuto mar bot jo me odigi.”​—2 TEMCEO 3:1-3, Baibul me God’s Word.

● Chris tiyo bot dul ma konyo jo ma giwok ki i tim gero me ot i Kumalo me Wales. Chris owaco ni, “Wiya po i kom dako mo ma obino ma kigoyo marac adada ma ngeyone oloya woko kun onongo angeye con. Mon mukene gibino ma nongo cwinygi otur ma pe gitwero wa ilo wigi malo me neno in.”

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? I lobo mo acel i Afrika, cokcok 1 me 3 pa mon nongo dong kinywarogi i yo me buto ma en pud tidi. Kwedo lok ma kitimo nyutu ni acel me adek pa co me lobo meno ginongo ni goyo mongi pe rac. Ento pe mon keken aye ginongo peko me tim gero i ot. Me labolle, i lobo Canada, cokcok co 3 me 10 kigoyogi nyo mongi unogi.

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Tim gero i ot ocakke wacon. Keken ni dano onongo pe giketo iye cwinygi kit ma gitye ka ketone i kareni.

LOK MENO MONO TYE ADA? Poko ngec i kom tim gero ma timme i ot omedde malo i mwaki pyere ma cokcok-ki. Mono poko ngec-ci odwoko piny wel tim gero i ot? Pe kumeno, pe tye ka timme. Mar pa dano tye ka dok piny medde ameda.

IN ITAMO NINGO? 2 Temceo 3:1-3 mono tye ka cobbe? Tika dano mapol gitye ki mar pi jo me odigi ma onongo myero obedo tye-ni?

Lok me abic pa lanebi ma itye ka neno cobbene-ni gudu lobowa. Nen maber kit ma Baibul loko kwede i kom lanyut man.

[Boro buk i pot karatac 7]

“Dano giye ni tim gero me ot tye i kin bal mogo ma lwak giling i wiye loyo aloya. Nucu pa mon coggi lwenyo i komgi tyen 35 ma peya gugoyo ripot bot abili.”​—LALOK MA DAKO PI DUL MA NENO LOK I KOM TIM ALANY I OT I WALES KUN GITIYO KI CIM ME KONYO DANO.

5. Balo Lobo

‘Lubanga bityeko jo ma tye ka balo lobo woko.’​—NIYABO 11:18.

● Pirri tye laco ma ticce obedo tongo kor kodi yat mo ma kijolo pige me yubo kongo vino i Kpor, Nigeria. Biacarane obalo matek pi moo madwong ma ony i Niger Delta. En owacci “Ony pa moo man tye ka neko recwa, balo del komwa, balo wang piiwa. Pe atye ki yo mo mapat me kwo.”

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? Ma lubbe ki lok pa ludiro mogo, yugi ma pekke romo ton milion 6.5 mol i nam madongo mwaka ki mwaka. Kibyeko ni pacen 50 pa yugi man tye plactik dok bimol pi mwaki miya ki miya ma peya nongo otop. Mapat ki wolo lobo, dano gitye ka tic ki jami muromo wa i yo marac atika. Kwedo lok ma kitimo nyutu ni lobo mito mwaka acel ki dwe abic, wek jami ma dano tiyo kwedgi i mwaka acel oroc odwog kakare. Gajeti mo me Sydney Morning Herald i Australia omiyo ripot ni “Ka wel dano kacel ki tic ki jami omedde, ci wabimito Lobo aryo mukene ma peya mwaka 2035 oromo.”

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Dano giryek dok giromo cobo pekki magi. Waromo tyeko pekki magi kun walaro lobo.

LOK MENO MONO TYE ADA? Dano kacel ki gurup mapat pat ma gitiyo matek gitye ka poko ngec i kom kabedo murumowa. Ento pud inongo ni wolo lobo tye ka medde ameda i rwom ma lamal adada.

IN ITAMO NINGO? Mono mitte ni Lubanga odony i yub pa dano ci olar lobowa wek pe oballe​—kit ma en ociko ni ebitimone-ni?

Medo i kom lok abic pa lunebi me Baibul ma kinyamogi-ni, Baibul bene loko i kom jami mabeco ma bitimme i kare me agikki. Nen kong labol acel ki i kin lok abicel pa lunebi me Baibul.

[Boro buk i pot karatac 8]

“Awinyo calo iwacci atye kabedo i wi odur ma opong ki kwir marac ento pe paradic.”​—ERIN TAMBER, MA BEDO I GULF COAST, UNITED STATES, I LOKKE MA LUBBE KI ADWOGI ME ONY PA MOO I GULF OF MEXICO, 2010.

[Bok i pot karatac 8]

Tika Lubanga Aye Tye ka Kelogi?

Kit ma Baibul otito wacon jami maraco ma watye ka nenogi i kare-ni, meno mono dong weko wakok ni Lubanga aye tye ka kelogi? En aye mono weko wadeno can? Itwero nongo lagam ma miyo iyeng pi lapeny magi i dul me 11 i buk me Baibul Mono Ada Pwonyo Gin Ango? ma Lucaden pa Jehovah aye gucoyo.

[Ka ma cal oa ki iye i pot karatac 8]

U.S. Coast Guard photo

6. Tito Kwena I Wi Lobo Ducu

“Lok man me kwena maber me ker pa Lubanga gibitito i wi lobo ducu.”​—MATAYO 24:14.

● Dako mo ma nyinge Vaiatea bedo i caro ma kilwongo ni Tuamotu Archipelago i cula nam me Pacific. Kadi bed Tuamotu tye ki cula matino tino ma romo gin 80 ma gitye i bor piny makato mairo 310,000 kulu, wel dano ma iye tye 16,000 keken. Ento pud aye, Lucaden pa Jehovah gurwatte ki Vaiatea kacel ki jiranine. Pingo? Pien Lucaden pa Jehovah gimito nywako kwena maber me Ker pa Lubanga ki jo ducu​—ka mo keken ma gibedo iye.

GIN MA TYE KA TIMME-NI NYUTU NGO? Lok me Ker-ri tye ka o i twok lobo ducu. I mwaka 2010 keken, Lucaden pa Jehovah gucwalo cawa makato bilion 1.6 kulu i tito lok man me kwena maber-ri i lobe 236. Man te lokke ni Lacaden acel acel tero dakika 30 i tito kwena nino ducu. Pi mwaki apar mukato angec, guyubo dok gupoko bukke makato bilion 20 kulu ma gijenge i Baibul.

NGO MA DANO GIWACO ME KWERO LANYUT MAN? Kwena me Baibul dong kitito pi mwaki alip mapol ata.

LOK MENO MONO TYE ADA? Jo mapol dong gutito olo kwena mo ma a ki i Baibul. Ento, polgi gutimo man pi kare mo manok keken dok pe i kabedo mapol. Ka iporo, Lucaden pa Jehovah gitye ka cobo tic me tito kwena i twok lobo ducu bot dano milion mapol ata. Lucaden magi gudiyo cwinygi i ticgi me tito kwena-ni kadi bed dul mogo matego dok giger adada ite kwaro pa dano gutemo juko ticgi.a (Marako 13:13) Medo i kom meno, Lucaden pa Jehovah pe kiculogi me tito kwena. Ma ka meno, gijalo cawagi dok pe gicato bukkegi acata. Mot ma dano gimiyo kun a ki i cwinygi aye konyo ticgi man.

IN ITAMO NINGO? Mono kitye ka tito ‘kwena maber me ker-ri’ i wi lobo ducu? Cobbe pa lok pa lanebi man mono te lokke-ni tye gin mo maber i anyim?

[Lok ma tye piny]

[Boro buk i pot karatac 9]

“Ka Jehovah pud ye, wabimedde ki tito kwena maber me Ker-ri ki mit kom kun watiyo ki yo mo keken ma twere me o bot dano.”​—2010 YEARBOOK PA LUCADEN PA JEHOVAH.

Kare Maber Tye Anyim!

‘Odong kare manok, ci dano marac dong bibedo pe matwal . . . Ento jo mamwol aye gibicamo lobo; gibibedo ki yomcwiny pi kuc madwong ma gibilimo.’​—JABULI 37:10, 11.

MONO imito neno cobbe pa lok pa lanebi ma kicoyo malo-ni? Tye ada ni imito. Tye tyen lok matir me yeni lok man bicobbe cokcok-ki.

I pwony ma man olubo, wanyamo lok pa lunebi mogo me Baibul ma ginyutu ka maleng ni watye ka kwo i “kare me agikki.” (2 Temceo 3:1-5) Lubanga otiyo ki cwiny maleng wek jo ma gucoyo Baibul-li guco jami magi wek wabed ki gen. (Jo Roma 15:4) Cobbe pa lok pa lunebi magi te lokke ni pekki ma tye i kare-ni dong gicok gik.

Ngo ma bitimme inge agikki piny? Ker pa Lubanga biloyo dano ducu. (Matayo 6:9, 10) Nen kong kit ma Baibul waco ni lobo bibedo kwede i kare meno:

● Kec bibedo pe. “Cam bene myero ocek mabup i lobone; opong wa wi godi-gu woko ducu.”​—Jabuli 72:16.

● Two bibedo pe. “Pe tye dano mo ma bedo i lobowa ma biwaco ni: ‘An koma lit.’”​—Icaya 33:24.

● Lobo bidoko nyen. “Tim ki lobo mutwo gibibedo ki yomcwiny, aroo bibedo ki pwoc, ature bituru iye calo lenga.”​—Icaya 35:1, Baibul pa Katoli.

Magi aye lok manok ma gijingo cwinywa i kin lok mapol pa lunebi ma gibicobbe cokcok-ki. Pingo pe ipeny Lucaden pa Jehovah me nyutti gin mumiyo gitye ki gen ni kare maber tye anyim?