Yi 14
‘Nihi Babauu Ba E Ngɔ’
1-3. Mɛni ba benɛ fɔli ngɔ a bimɛ kɛ ba Yesu ngɔ ɔ, nɛ mɛni enɛ ɔ ha nɛ wa na ngɛ Yesu he?
YESU le kaa e be kɛe kulaa nɛ e zugba a nɔ si himi ɔ maa ba nyagbe. Otsi bɔɔ pɛ nɛ e piɛ ha lɛ, se kɛ̃ ɔ, e ngɛ nítsumihi fuu nɛ e ma tsu! E kɛ e bɔfo ɔmɛ ngɛ fiɛɛe ngɛ Perea, ngɛ Yordan Pa a puje he blɔ kpɔ ɔ mi. A ngɛ fiɛɛe kɛ ma woyi je ngɛ Yerusalem, he nɛ Yesu ma ya ye e nyagbe Hetsɔmi ɔ ngɛ ɔ.
2 Benɛ Yesu kɛ jami nya dali komɛ susu níhi a he kɛ hɛdɔ se ɔ, basabasa peemi bɔɔ ko ba te si. Nihi ngɔ a bimɛ kɛ ngɛ bae konɛ a ba na lɛ. E ngɛ heii kaa e slo jeha nɛ jokuɛwi ɔmɛ a ti nɔ tsuaa nɔ ye, ejakaa munyungu nɛ Marko kɛ kale jokuɛ ko nɛ e ye jeha 12 kɛ sɛ hlami ɔ, jamɛ a munyungu ɔ nɔuu nɛ e kɛ kale jokuɛwi ɔmɛ, nɛ Luka hu ngɔ munyungu nɛ a ma nyɛ maa tsɔɔ sisi kaa “bimwɔwi” kɛ tsu ní. (Luka 18:15; Marko 5:41, 42; 10:13) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, he tsuaa he nɛ jokuɛwi ngɛ ɔ, ngmlaa pɔɔ lejɛ ɔ himi. Yesu kaseli ɔmɛ ngɛ fɔli ɔmɛ a hɛ mi kae, eko ɔ, a susu kaa a Nyɔmtsɛ ɔ be deka nɛ e be nyɛe ma ná be kɛ ha jokuɛwi ɔmɛ. Mɛni ji nɔ́ nɛ Yesu pee?
3 Benɛ Yesu na nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ, e mi mi fu. E mi mi fu mɛnɔ? Jokuɛwi ɔmɛ lo? Fɔli ɔmɛ lo? Ohoo—e kaseli ɔmɛ! E de mɛ ke: “Nyɛ ha jokuɛwi ɔmɛ nɛ a ba ye ngɔ; nyɛ ko tsi mɛ blɔ, ejakaa nihi nɛ ngɛ kaa ni nɛ ɔmɛ a nɔ́ ji Mawu matsɛ yemi ɔ nɛ. I ngɛ nyɛ dee anɔkuale mi ke, nɔ tsuaa nɔ nɛ he we Mawu matsɛ yemi ɔ kaa bɔnɛ jokuɛ nyafii maa pee ɔ, e be mi sɛe kɔkɔɔkɔ.” Kɛkɛ nɛ Yesu wo jokuɛwi ɔmɛ ngɛ “e kɔni bɔkɔ mi,” nɛ e jɔɔ mɛ. (Marko 10:13-16) Marko munyu ɔ tsɔɔ kaa Yesu fua mɛ kɛ bua jɔmi, nɛ kaa bɔnɛ Baiblo sisi tsɔɔlɔ ko tsɔɔ ɔ, eko ɔ, e ha nɛ a ti ni komɛ po hwɔ “e kɔni bɔkɔ mi.” E ngɛ pãa kaa Yesu suɔ jokuɛwi a sane. Se hiɛ ɔ hu, wa kaseɔ nɔ́ kpa ko ngɛ e he, nɛ lɔɔ ji, nihi nyɛɔ suu e he.
4, 5. (a) Kɛ wa ma plɛ kɛ ná nɔ mi mami kaa Yesu ji nɔ ko nɛ nihi nyɛ su e he kɛɛ? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu ngɛ yi nɛ ɔ mi?
4 Ke Yesu ji nɔ ko nɛ ngɛ kpɛii, loo nɔ ko nɛ e sume nɔmlɔ, loo nɔ ko nɛ woɔ e he nɔ ɔ, jinɛ jokuɛwi ɔmɛ bua ko jɔɛ e he, nɛ jã kɛ̃ a fɔli ɔmɛ hu be e he nyɛe maa su. Be mi nɛ o ngɛ nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ he foni poe ngɛ o juɛmi mi ɔ, anɛ o nɛ́ kaa muɔ ngɛ fɔli ɔmɛ a nya he benɛ nyumu mɔbɔ nalɔ nɛ ɔ ngɛ suɔmi kpo jee kɛ ngɛ a bimɛ ɔmɛ hae, nɛ e ngɛ dee ke Mawu bua jɔ jokuɛwi ɔmɛ a he, nɛ́ e ngɛ mɛ jɔɔe ɔ lo? Niinɛ, e ngɛ mi kaa blɔ nya nítsumi nɛ jiɔ pe kulaa ngɛ Yesu kuɛ nɔ mohu, se e ya nɔ nɛ e ha nɛ nihi nyɛ su e he pe nɔ tsuaa nɔ.
5 Mɛnɔmɛ hu lɛ a nyɛ su Yesu he? Mɛni ha nɛ e yi ha nihi kaa a maa su e he? Nɛ kɛ wa ma plɛ kɛ kase Yesu ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi kɛɛ? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ.
Mɛnɔmɛ Na Kaa Yesu Ji Nɔ Nɛ A Nyɛɔ Suu E He?
6-8. Yesu kɛ mɛnɔmɛ nɛ pɔɔ nyɛɛmi, nɛ mɛni blɔ nɔ bɔnɛ e kɛ mɛ hi si ha a je ekpa ngɛ bɔnɛ jami nya dali ɔmɛ kɛ mɛ yeɔ ha a he?
6 Ke o kane munyuhi nɛ ngɛ Sane Kpakpa a mi ɔ, eko ɔ, e maa pee mo nyakpɛ kaa nihi babauu nɛ ɔ yi gbeye kaa a maa su Yesu he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa ngɛ Yesu he ní kanee ɔ, a pɔɔ demi ke “nihi babauu,” “nimli jiji,” loo “ma kpekpemi” piɛɛ e he. “Nihi babauu je Galilea . . . ba nyɛɛ Yesu se.” “Nimli jiji nitsɛnitsɛ ba bɔle lɛ kɛ kpe.” “Ma kpekpemi nitsɛ ba e ngɔ.” “Yesu kɛ nimli babauu ngɛ nyɛɛe.” (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Luka 14:25) Niinɛ, nimli babauu pɔɔ Yesu bɔlemi.
7 Behi fuu ɔ, nimli nɛ ɔmɛ ji nihi nɛ a bui mɛ, nihi nɛ jami nya dali ɔmɛ jɛɛ mɛ nɛ a tsɛɛ mɛ ke “zugba nimli.” Farisibi ɔmɛ kɛ osɔfo ɔmɛ deɔ ngɛ ma hɛ mi ke: “Ma kpekpemi nɛ ɔ, a gbiɛ mɛ pɛ, ejakaa a li Mose mlaa a.” (Yohane 7:49) Pee se ɔ, rabi ní ngmamihi ma jamɛ a su ɔ nɔ mi. Jami nya dali fuu bu nimli nɛ ɔmɛ kaa bumi be a he, a kɛ mɛ yi ní, a he we ní ngɛ a dɛ, nɛ a kɛ mɛ bɔɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ni komɛ de kɛ nɔ mi mami kaa jamɛ a ni ɔmɛ nɛ́ a li mlaa a nɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ nitsɛmɛ a wo ɔ, be ni gbogboehi a si temi náe! Nihi fuu nɛ a bui mɛ ɔ yu a he kɛ je jami nya dali nɛ ɔmɛ a he nɛ a bi we yemi kɛ buami loo blɔ tsɔɔmi kɛ ji a dɛ. Se Yesu be jã.
8 Yesu je e tsui mi nɛ e kɛ nihi nɛ a bui mɛ ɔ bɔ. E kɛ mɛ ye ní, e tsa mɛ, e tsɔɔ mɛ ní, nɛ e ha nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu hɛɛ juɛmi nɛ da; e kplɛɛ nɔ kaa nihi fuu ma kua kaa a be Mawu jae. (Mateo 7:13, 14) Se e ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ ni kakaaka nɛ ɔmɛ a mi, e na kaa a kpɛti nihi fuu ma nyɛ maa pee nɔ́ nɛ da. Moo hyɛ bɔnɛ Yesu je ekpa kulaa ngɛ osɔfo ɔmɛ kɛ Farisibi yiwutsotsɛmɛ nɛ ɔmɛ a he ha! Se nɔ́ nɛ ngɛ nyakpɛ ji, osɔfohi kɛ Farisibi po su Yesu he, nɛ a kpɛti nihi fuu tsake a blɔhi nɛ a nyɛɛ e se. (Bɔfo ɔmɛ A Nítsumi 6:7; 15:5) Niatsɛmɛ kɛ nimli ngua komɛ hu na kaa Yesu ji nɔ nɛ a ma nyɛ maa su e he.—Marko 10:17, 22.
9. Mɛni heje nɛ yihi na kaa Yesu ji nɔ nɛ a nyɛɛ suu e he ɔ?
9 Yihi yi gbeye kaa a maa su Yesu he. E dɔɔ mɛ kaa jami nya dali ɔmɛ bui mɛ. Rabi ɔmɛ bua jɔɛ he kaa nihi maa tsɔɔ yihi ní. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a ngmɛ́ yihi blɔ nɛ a ye odase ngɛ munyuhi a mi; a buu odase nɛ yihi yeɔ ɔ kaa nɔ́ nɛ a be nyɛe ma he ye. Rabi ɔmɛ sɔleɔ po nɛ a naa Mawu si kaa e bɔɛ mɛ yihi! Se yihi na kaa Yesu lɛɛ e buu mɛ. A ti nihi fuu su e he nɛ a suɔ kaa a maa kase ní kɛ je e ngɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Lazaro nyɛmiyo Maria hi si ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ nane nya nɛ e bu Yesu munyu ɔmɛ tue, be mi nɛ e nyɛmiyo Marta ngɛ e he haoe nɛ e kɛ hɛdɔ ngɛ ní hooe ɔ. Yesu je Maria yi kaa e di nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a se.—Luka 10:39-42.
10. Mɛni blɔ nɔ nɛ bɔnɛ Yesu kɛ hiɔtsɛmɛ hi si ha a je ekpa ngɛ bɔnɛ jami nya dali ɔmɛ kɛ mɛ yeɔ ha a he?
10 E ngɛ mi kaa jami nya dali ɔmɛ buu hiɔtsɛmɛ kaa nihi nɛ a je mɛ we mohu, se hiɔtsɛmɛ bu kɛ ya Yesu ngɔ. Mose Mlaa a tsɔɔ kaa á tsi kpititsɛmɛ a nya ngɛ he ko banee bɔnɛ pee nɛ hiɔ ɔ nɛ ko sã nɔ ko, se a ma nyɛ maa na mɛ mɔbɔ hulɔ. (3 Mose, yi 13) Se pee se ɔ, rabihi a mlaa a bu kpititsɛmɛ kaa nihi nɛ se nami ko be a he kaa bɔnɛ abɔɔmi ngɛ ɔ pɛ. Jami nya dali komɛ po bui mɛ hluu kaa a fiaa mɛ tɛ bɔnɛ pee nɛ a ko su a he! E he maa wa kaa nihi nɛ a kɛ mɛ ye ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ ma ná kã kɛ su tsɔɔlɔ ko he, se Yesu lɛɛ kpititsɛmɛ ɔmɛ nyɛ su e he. Kpititsɛmɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ngɔ hemi kɛ yemi kɛ tu munyu nɛ ɔ nɛ nihi fuu le ɔ: ‘Nyɔmtsɛ, ke o suɔ ɔ, o ma nyɛ ma ha nɛ ye he nɛ tsɔ.’ (Luka 5:12) Wa ma susu bɔnɛ Yesu plɛ kɛ ha lɛ heto ha a he ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi. Amlɔ nɛ ɔ, wa ma nyɛ ma de kɛ nɔ mi mami kaa Yesu ji nɔ nɛ a nyɛɔ suu e he.
11. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ lɛ tsɔɔ kaa nihi nɛ a he yayamihi ngɛ mɛ gbee kaa tlomi ɔ nyɛ nɛ a su Yesu he faa, nɛ mɛni heje nɛ enɛ ɔ he hia?
11 Nihi nɛ yayamihi nɛ a pee ɔ ngɛ mɛ gbee kaa tlomi ɔ nyɛ su Yesu he faa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu benɛ e ya ye ní ngɛ Farisino ko we mi ɔ he nɛ o hyɛ. Yo ko nɛ a le lɛ kaa e ji yayami peelɔ ɔ ba lejɛ ɔ nɛ e kɛ he piami ba kpla si ngɛ Yesu nane nya nɛ e fo ya. Yo ɔ vo nyu ɔ pue Yesu nane he, nɛ e ngɔ e yi bwɔmi kɛ tsu. Nɔ nɛ tsɛ Yesu ní yemi ɔ tsɔɔ kaa e bua jɔɛ nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ he kulaa, nɛ lɔɔ ha nɛ e tu munyu nyanyaanya kɛ si Yesu kaa e ngmɛ blɔ nɛ yo nɛ ɔ ba e kasa nya. Se Yesu lɛɛ e je yo ɔ yi ngɛ e tsui mi nɛ e je kɛ pia e he ɔ he, nɛ e ma nɔ mi ha lɛ kaa Yehowa ngɔ e he yayami ɔ kɛ pa lɛ. (Luka 7:36-50) Mwɔnɛ ɔ ji be nɛ e he hia pe kulaa nɛ e sa kaa nihi tsuo nɛ a he yayamihi ngɛ mɛ gbee kaa tlomi ɔ nɛ a su nihi nɛ ma nyɛ maa ye bua mɛ ɔ a he, bɔnɛ pee nɛ a ye bua mɛ konɛ a dla a kɛ Mawu a kpɛti! Mɛni ha nɛ nihi nyɛɔ suu Yesu he wawɛɛ jã a?
Mɛni Ha Nɛ E Yi Ha Nihi Kaa A Maa Su Yesu He?
12. Mɛni heje nɛ e be nyakpɛ kaa nihi nyɛ nɛ a su Yesu he?
12 Mo kai kaa Yesu kase e hiɔwe Tsɛ nɛ suɔ lɛ ɔ wawɛɛ. (Yohane 14:9) Baiblo ɔ kaiɔ wɔ kaa Yehowa “kɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ kpɛti kɛ we kulaa.” (Bɔfo ɔmɛ A Nítsumi 17:27) Yehowa nɛ ji sɔlemi Tue Bulɔ ɔ pee klaalo be tsuaa be kaa e maa bu e sɔmɔli nɛ a yeɔ lɛ anɔkuale, kɛ nihi nɛ hlaa e se blɔ ngɛ anɔkuale mi ɔ, a sɔlemi tue. (La 65:2) Mo susu he nɛ o hyɛ—Nɔ nɛ ngɛ he wami pe kulaa nɛ e he hu hia wawɛɛ ngɛ je mluku ɔ mi ɔ ji Nɔ nɛ a nyɛɔ suu e he pe kulaa! Yesu hu suɔ nihi kaa bɔnɛ e Tsɛ ɔ suɔ nihi ɔ. Wa ma susu suɔmi nɛ ngɛ Yesu tsui mi wawɛɛ ɔ he ngɛ yihi nɛ nyɛɛ se ɔ a mi. Se nɔ́ titli heje nɛ nihi nyɛ su Yesu he ɔ ji, a na kaa e suɔ nimli a sane. Nyɛ ha nɛ wa susu su komɛ nɛ Yesu je kpo nɛ tsɔɔ kaa e ngɛ kikɛmɛ a suɔmi nɛ ɔ he nɛ waa hyɛ.
13. Kɛ fɔli ma plɛ kɛ kase Yesu ha kɛɛ?
13 Nihi yɔse ngɛ blɔ nɛ he wɛ nɔ kaa Yesu susuɔ a he. Benɛ Yesu kɛ haomi kpe ɔ, nɔ he susumi su nɛ ɔ nɛ e ngɛ ɔ laa we. Kaa bɔnɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, e ngɛ mi kaa deka be Yesu he nɛ blɔ nya nítsumi nɛ mi jiɔ ngɛ e kuɛ nɔ mohu, se benɛ fɔli ɔmɛ ngɔ a bimɛ ɔmɛ kɛ ba e ngɔ ɔ, e ngmɛ blɔ nɛ a su e he. Fɔli ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ mi. Mwɔnɛ ɔ, bimɛ a tsɔsemi ngɛ yee. Se kɛ̃ ɔ, e sa kaa bimɛ nɛ a na kaa a ma nyɛ maa su a fɔli a he. Ke fɔlɔ ji mo ɔ, o le kaa be komɛ ngɛ nɛ o ná we deka kulaa nɛ enɛ ɔ he ɔ, o ná we be kɛ ha o bi ɔ kaa bɔnɛ e ngɛ hlae. Se anɛ o ma nyɛ maa wo o bi ɔ bua kaa e be kɛe nɛ o ma ná deka kɛ ha lɛ lo? Ke o yeɔ o munyu ɔ nɔ ɔ, o bi ɔ maa na kaa se nami ngɛ he kaa e maa to e tsui si. E maa le hu kaa be tsuaa be nɛ e kɛ haomi ko maa kpe nɛ e maa ba o ngɔ ɔ, o ma he lɛ a tuu.
14-16. (a) Mɛni lɛ ha nɛ Yesu pee kekleekle nyakpɛ ní ɔ, nɛ mɛni heje nɛ enɛ ɔ ji nyakpɛ nɔ́ ngua? (b) Mɛni nyakpɛ ní nɛ́ Yesu pee ngɛ Kana a ha nɛ wa na ngɛ e he, nɛ mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ enɛ ɔ peeɔ kɛ ha fɔli?
14 Yesu ha nɛ nihi le kaa níhi nɛ haoɔ mɛ ɔ, haoɔ lɛ hulɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu kekleekle nyakpɛ nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ he nɛ o hyɛ. E ya yo kpeemi ko sisi ngɛ Kana, ma ko nɛ ngɛ Galilea. Hɛ mi si puemi nɔ́ ko ba—wai ɔ tã! Yesu nyɛ Maria de e binyumu ɔ nɔ́ nɛ ba a. Nɛ mɛni ji nɔ́ nɛ Yesu pee? E ha nɛ tsɔli ɔmɛ yɛ nyu ngɔ wo didɔ nguanguahi ekpa mi nɛ a hyi. Benɛ a yɛ eko kɛ ya ha nɔ nɛ ngɛ yo kpeemi ɔ nɔ hyɛe ɔ, nyakpɛ nɔ́ ji kaa, e plɛ pee wai nitsɛ! Anɛ Yesu gu ga blɔ nɔ kɛ sisi mɛ lo? Dɛbi, nyu ɔ “plɛ pee wai.” (Yohane 2:1-11) Kɛ je blema nɛ adesahi ngɛ mɔde bɔe kaa a ma tsake níhi a hɛ mi kɛ pee ní kpahi. Jeha lafahi abɔ ji nɛ ɔ nɛ nihi bɔ mɔde kaa a ma tsake sumui kɛ pee sika tsu. E ngɛ mi kaa slɔɔto bɔɔ ko pɛ lɛ ngɛ sumui kɛ sika tsu a kpɛti mohu, se a yi manye.a Nɛ nyu kɛ wai nɛɛ? Níhi enyɔ pɛ nɛ peeɔ nyu. Se ní munomunohi maa pee akpe lɛ peeɔ wai! Mɛni heje nɛ e sa kaa Yesu nɛ e tsu nyakpɛ ní nɛ ɔ ngɛ wai kɛkɛ nɛ tã ngɛ yo kpeemi sisi ɔ?
15 Ayɛflo ɔ kɛ ayɛflo huno ɔ a hɛdɔ munyu ji nɛ ɔ nɛ. Blema a, ngɛ mahi nɛ ngɛ Mediterenia wo ɔ puje he blɔ ɔmɛ a mi ɔ, a buu nibwɔhi a nɔ hyɛmi kaa nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ. Ke wai tã ngɛ yo kpeemi sisi ɔ, e ji zo kɛ hɛ mi si puemi ha ayɛflo ɔ kɛ ayɛflo huno ɔ, e gbeɔ a yo kpeemi ɔ he guɛ nɛ e ha we nɛ́ a kɛ bua jɔmi kaiɔ jamɛ be ɔ. Enɛ ɔ hao mɛ, nɛ e hao Yesu hulɔ. Lɔɔ he ɔ, Yesu pee nɔ́ ko ngɛ he. Anɛ o na nɔ́ heje nɛ nihi su e he nɛ a ngɔ a hiami níhi kɛ fɔ e hɛ mi ɔ lo?
16 Fɔli ma nyɛ maa kase nɔ́ ko nɛ he hia kɛ je enɛ ɔ mi hulɔ. Nɛ ke o bi kɛ haomi ko kpe nɛ e ba o ngɔ ɔ nɛɛ? Eko ɔ, o be lɛ tue bue kɛ susumi kaa nɔ́ nɛ e ngɛ dee ɔ he hia we. E ma nyɛ maa pee mo muɔ po. Niinɛ, ke o ngɔ jokuɛ ɔ haomi ɔ kɛ to o nɔ́ ɔ he ɔ, e nɔ́ ɔ klee we kulaa. Se mo kai kaa jokuɛ ɔ lɛɛ e he hia lɛ wawɛɛ! Ke nɔ́ ko ngɛ nɔ nɛ o suɔ lɛ wawɛɛ ɔ haoe ɔ, anɛ e sɛ kaa mo hu e haoɔ mo lo? Loko o ma nyɛ maa pee fɔlɔ nɛ a nyɛɔ suu e he ɔ, ja níhi nɛ haoɔ o bi ɔ haoɔ mo.
17. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ Yesu pee ngɛ bɔnɛ e sa kaa wa he nɛ jɔ ha a he, nɛ mɛni heje nɛ su nɛ ɔ ji odase yemi nɛ tsɔɔ kaa nɔ ko he wa a?
17 Kaa bɔnɛ wa susu he ngɛ Yi 3 ɔ mi ɔ, Yesu he jɔ nɛ e baa e he si. (Mateo 11:29) He jɔmi ji su kpakpa, su nɛ maa nɔ mi kaa nɔ ko baa e he si kɛ jeɔ e tsui mi. E piɛɛ yiblii nɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ woɔ he, nɛ nile nɛ je Mawu ngɔ ɔ lɛ haa nɛ nɔ náa su nɛ ɔ nɛ. (Galatabi 5:22, 23; Yakobo 3:13) Ke Yesu mi mi fu wawɛɛ po ɔ, e yeɔ e he nɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa e gbɔjɔ. Womi mi lelɔ ko tu su nɛ ɔ he munyu ke: “Ke nɔ ko he jɔ ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa e he wa kaa dade.” Niinɛ, e biɔ nɛ waa pee kã loko wa ma nyɛ maa ye wa he nɔ nɛ wa he nɛ́ jɔ kɛ ha nihi ke a wo wa mi mi la. Se ke Yehowa jɔɔ wa mɔde bɔmi ɔ nɔ ɔ, wa ma nyɛ maa kase Yesu nɛ wa he maa jɔ, nɛ lɔɔ ma ha nɛ nihi ma nyɛ maa su wa he.
18. Mɛni nɔ hyɛmi níhi lɛ tsɔɔ kaa Yesu nuɔ nɔ́ sisi, nɛ mɛni heje nɛ o susu kaa ke nɔ ko ngɛ su nɛ ɔ, a ma nyɛ maa su e he ɔ?
18 Yesu nuɔ nɔ́ sisi. Benɛ Yesu ngɛ Tiro ɔ, yo ko ba e ngɔ ejakaa ‘mumi yayamihi ngɛ e biyo haoe wawɛɛ.’ Yesu tsɔɔ ngɛ blɔ etɛ nɔ kaa e be yo ɔ hiami nɔ́ ɔ pee kɛ ha lɛ. Kekleekle ɔ, e pui e nya mi; enyɔne ɔ, e tsɔɔ lɛ nɔ́ heje nɛ e be jã pee ngɛ; etɛne ɔ, e ngɔ nɔ́ kɛ to nɔ́ he kɛ tsɔɔ nɔ́ heje nɛ e be jã pee ngɛ ɔ nya fitsofitso. Anɛ yo ɔ he mɔbɔ pee we lɛ lo? Anɛ Yesu ngɛ tsɔɔe kaa yo ɔ ngɔ e he kɛ ngɛ oslaa mi woe akɛnɛ e bui nɔ́ nɛ nɔmlɔ ngua kaa lɛ Yesu ɔ ngɛ lɛ dee ɔ tue ɔ lo? Dɛbi, yo ɔ ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi. Pi si kake nɛ yo ɔ bi Yesu kaa e ye bua lɛ, mohu ɔ, e ya nɔ nɛ e bi, pohu Yesu sume kaa e maa ye bua lɛ. Akɛnɛ yo ɔ ya nɔ nɛ e bi Yesu si abɔ kaa e ye bua lɛ heje ɔ, Yesu na kaa e ngɛ hemi kɛ yemi nɛ e tsa e biyo ɔ. (Mateo 15:22-28) Atsinyɛ jemi ko be he kaa bɔnɛ Yesu nu níhi a sisi ha, nɛ e suɔ kaa e bu nihi tue, nɛ e pee tsakemihi ke e he hia a, ha nɛ nihi nyɛ su e he!
Anɛ Nihi Nyɛɔ Suu O He Lo?
19. Kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa niinɛ, wa ji nihi nɛ ni kpahi nyɛɔ suu a he kɛɛ?
19 Nihi suɔ nɛ a de ngɛ a he kaa a ji nihi nɛ a nyɛɔ suu a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a deɔ ke a sisi bimɛ ɔmɛ ma nyɛ maa su a he faa. Se Baiblo ɔ ngɔ kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ kɛ ha wɔ: “Nihi babauu maa tsɔɔ mo bɔnɛ a mi mi jɔ ha. Se mo hla anɔkualetsɛ kake too ngɛ a kpɛti kaa o maa na lo?” (Abɛ 20:6) E he wɛ kaa wa ma de ke wa ji nihi nɛ a suu wa he, se anɛ waa kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yesu suɔmi ɔ fã nɛ ɔ kasee lo? Enɛ ɔ daa si ngɛ bɔnɛ ni kpahi naa wɔ ha a nɔ, pi bɔnɛ wɔ nitsɛmɛ wa naa wa he ha. Paulo de ke: “Nyɛ ná nɔ tsuaa nɔ he tsui.” (Filipibi 4:5) E sa kaa wɔ tsuo wa bi wa he ke: ‘Kɛ ni kpahi naa mi kɛɛ? Kɛ nihi le mi ha kɛɛ?’
20. (a) Mɛni heje nɛ e he hia kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ ha nɛ́ nihi nɛ a nyɛ nɛ a su a he? (b) Mɛni heje nɛ e sa kaa waa pee nihi nɛ nuɔ níhi a sisi ngɛ níhi nɛ wa hyɛɔ blɔ kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a pee kɛ ha wɔ ɔ mi?
20 Titli ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi bɔɔ mɔde konɛ a ha nɛ nihi nɛ a nyɛ nɛ a su a he. A suɔ kaa a maa bɔ mɔde konɛ a nyɛ nɛ a hi si ngɛ munyu nɛ ngɛ Yesaya 32:1, 2 ɔ nya: “Nɔ tsuaa nɔ maa pee kaa wesa he ngɛ kɔɔhiɔ kɛ ahumi nya, kaa pa nɛ ywia nga ngɛ zugba kpataa nɔ, aloo kaa zugba kplanaa nɔ tɛ sa sisi hɔ̃.” Loko asafo mi nɔkɔtɔma ko ma nyɛ maa po nyɛmimɛ ɔmɛ a he piɛ, nɛ e ma ha a tsui nɛ jɔ, nɛ a he nɛ jɔ mɛ ɔ, ja e pee nɔ nɛ a nyɛɔ suu e he. E ji anɔkuale kaa pi be tsuaa be nɛ enɛ ɔ peemi ngɛ gbɔjɔɔ, ejakaa blɔ nya nítsumi nɛ mi jiɔ ngɛ asafo mi nikɔtɔmahi a nɔ ngɛ be nɛ mi wa nɛ ɔmɛ a mi. Se kɛ̃ ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi bɔɔ mɔde kaa a be hae nɛ nihi nɛ́ a susu kaa a be deka kulaa nɛ a kɛ ma tsu Yehowa to ɔmɛ a hiami níhi kɛ ha mɛ. (1 Petro 5:2) Ni kpahi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ bɔɔ mɔde kaa a maa pee nihi nɛ a nuɔ níhi a sisi ngɛ níhi nɛ a hyɛɔ blɔ kɛ jeɔ nyumu anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ a ngɔ ɔ he, a baa a he si haa mɛ nɛ a kɛ mɛ peeɔ kake.—Hebribi 13:17.
21. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu konɛ a ha nɛ a bimɛ nɛ a nyɛ nɛ a su a he, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?
21 Fɔli bɔɔ mɔde kaa a ma ná deka kɛ ha a bimɛ. Enɛ ɔ he hia wawɛɛ! A suɔ nɛ a bimɛ ɔmɛ nɛ a le kaa gbeye ko be he kaa a ma de a Tsɛ loo a Nyɛ a yi mi munyu. Lɔɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a ji Kristofoli ɔ nɛ a hyɛ konɛ a he nɛ jɔ, nɛ́ a pee nihi nɛ a nuɔ níhi a sisi, ke jokuɛ ko jaje e tɔmi ko nɛ e pee loo e je susumi ko nɛ dɛ kpo ɔ, e sɛ kaa a mi mi fuɔ mɛ kɛ beɔ nɔ. Ke fɔli to a tsui si nɛ a ngɛ a bimɛ tsɔsee ɔ, e sa kaa a bɔ mɔde konɛ a ha nɛ ní sɛɛmi nɛ nyɛ nɛ ya nɔ ngɛ a kɛ bimɛ ɔmɛ a kpɛti. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa suɔ nɛ nihi nɛ a nyɛ nɛ a su wa he kaa bɔnɛ Yesu pee ɔ. Ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu mi mi sami nɛ Yesu ngɛ ngɛ e tsui mi ɔ he—enɛ ɔ ji e su kpakpa amɛ a kpɛti kake nɛ ha nɛ nihi nyɛ su e he.
[Sisi ningma]
a Tsopahi a he ní kaseli le kaa slɔɔto bɔɔ pɛ lɛ ngɛ sumui kɛ sika tsu a kpɛti. Adebɔ he ní leli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nyɛ nɛ a tsake sumui nyafii ko kɛ pee sika tsu mohu lɛɛ, se e peemi yee nɛ hiɔ bɔmi ngɛ mi.
Mɛni Blɔ Nɔ O Maa Gu Kɛ Nyɛɛ Yesu Se?
● Mɛni heje nɛ ke wa bi nihi sanehi nɛ wa bu heto nɛ a ma ha a tue saminya a, lɔɔ ma ha nɛ a ma nyɛ maa su wa he ɔ?—Mateo 16:13-17.
● Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ ma nɔ mi kaa e ji nɔ nɛ nihi nyɛɔ suu e he be mi nɛ e suɔ kaa lɛ nɔ kake too nɛ e hi he ko banee po ɔ, nɛ mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ?—Marko 6:31-34.
● Kɛ Yesu na nihi nɛ a he we lɛ yi ɔ ha kɛɛ, nɛ mɛni blɔ nɔ juɛmi kpakpa nɛ e hɛɛ nɛ wa maa kase ɔ ma ha nɛ́ nihi nɛ a nyɛ nɛ a su wa he?—Luka 5:29-32.
● Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ ke wa ná nihi a he juɛmi kpakpa kaa bɔnɛ Yesu ná a, lɔɔ ma ha nɛ waa pee nihi nɛ ni kpahi nyɛɔ suu a he?—Yohane 1:47.
[Foni ngɛ bafa 143]
“Nyɛ ha jokuɛwi ɔmɛ nɛ a ba ye ngɔ”
[Foni ngɛ bafa 146]
Mo ha nɛ o bi ɔ nɛ le kaa o ji nɔ nɛ a nyɛɔ suu e he, nɛ o susuɔ e he
[Foni ngɛ bafa 148]
Asafo mi nikɔtɔmahi bɔɔ mɔde nɛ a peeɔ nihi nɛ ni kpahi nyɛɔ suu a he