Nyɛɛ Kɛ Nyɛ Sibi A Tɔmi Nɛ Pa Mɛ

1, 2. Mɛni heje nɛ e sa kaa o susu bɔnɛ o kɛ nihi a tɔmihi paa mɛ ha a he?

YEHOWA Munyu ɔ ye bua wɔ nɛ wa le bɔnɛ ke nɔ ko pee yayami ɔ, Yehowa buu lɛ ha, kɛ bɔnɛ e peeɔ e ní ha. E Munyu ɔ hu ha nɛ wa na kaa e suɔ kaa e kɛ yayami maa pa. Ngɛ munyu nɛ wa kase kɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, wa na nɔ́ heje nɛ Yehowa ngɔ yayamihi nɛ David kɛ Manase pee ɔ kɛ pa mɛ ɔ. A je a tsui mi nɛ a pia a he ngɛ nɔ́ nɛ a pee ɔ he, nɛ a jaje a yayami ɔ kɛ tsɔɔ Yehowa, nɛ a kpa a yayami ɔmɛ peemi. Enɛ ɔ ha nɛ Yehowa ná a he bua jɔmi ekohu.

² Nyɛ ha nɛ wa susu bɔnɛ wɔ nitsɛmɛ hu wa ma plɛ kɛ ngɔ nihi a yayamihi kɛ pa mɛ ɔ he nɛ waa hyɛ. Ke eko ɔ, nɔ́ nɛ Manase pee ɔ ha nɛ o weku no ko gbo ɔ, kɛ o ko nu he ha kɛɛ? Jinɛ o ko ngɔ Manase yayami ɔ kɛ pa lɛ lo? Sane bimi nɛ ɔ ji nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ, ejakaa mwɔnɛ ɔ, wa ngɛ je nɛ nihi peeɔ yiwutso níhi, nɛ nihi peeɔ basabasa, nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi ɔ mi. Lɛɛ mɛni heje nɛ e sa nɛ Kristofono ko nɛ ngɔ nihi a tɔmihi kɛ pa mɛ mɔ? Nɛ ke a ye mo sane yaya a, mɛni ma nyɛ maa ye bua mo nɛ o ye o he nɔ, konɛ o pee o níhi kaa bɔnɛ Yehowa suɔ kaa o pee ɔ, nɛ o ngɔ nihi a tɔmi kɛ pa mɛ?

NƆ́ HEJE NƐ E HE HIA KAA WAA KƐ NIHI A TƆMIHI NƐ PA MƐ

3-5. (a) Mɛni nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yesu kɛ tsu ní konɛ e kɛ ye bua e tue buli ɔmɛ nɛ a na kaa e he hia nɛ a ngɔ nihi a tɔmihi kɛ pa mɛ? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yesu kɛ tsu ní ngɛ Mateo 18:21-35 ɔ mi?

³ Ke wa suɔ kaa tue mi jɔmi nɛ hi waa kɛ wa weku mi bimɛ, wa huɛmɛ, ni kpahi, kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, e sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ, a ngɛ Kristofoli asafo ɔ mi jio, a be mi jio. Ngmami ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ Kristofoli nɛ a ngɔ nihi a tɔmihi kɛ pa mɛ, a tɔ̃ wa nɔ si abɔ jio, a tɔ̃ we wa nɔ si abɔ jio. Bɔnɛ pee nɛ waa na kaa e sa nɛ waa kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ ɔ, Yesu kɛ nɔ́ hetomi nɔ́ ko tsu ní. E kɔ tsɔlɔ ko nɛ e hɛɛ nɔ ko hiɔ ɔ he.

⁴ Tsɔlɔ ɔ hɛɛ e nyɔmtsɛ ɔ hiɔ ligbi 60,000,000 nya nítsumi hiɔwo; se e nyɔmtsɛ ɔ kɛ hiɔ ɔ ke lɛ. Lɔɔ se ɔ, tsɔlɔ ɔ hu ya na tsɔlɔ kpa ko nɛ hɛɛ lɛ hiɔ ligbi 100 nya nítsumi hiɔwo pɛ. Tsɔlɔ ɔ nɛ hɛɛ hiɔ ɔ kpa e nyɛmi tsɔlɔ ɔ pɛɛ kaa e ná tsui ha lɛ, se tsɔlɔ ɔ nɛ lɛɛ a kɛ e hiɔ ngua nɛ e ye ɔ ke lɛ ɔ, wo e nyɛmi tsɔlɔ nɛ hɛɛ lɛ hiɔ ɔ tsu. Nɔ́ nɛ e pee ɔ ha nɛ e nyɔmtsɛ ɔ mi mi fu. E nyɔmtsɛ ɔ bi lɛ ke: “Anɛ mo hu e sɛ kaa o naa o nyɛmi tsɔlɔ ɔ mɔbɔ kaa bɔnɛ i na mo mɔbɔ ɔ lo?” Enɛ ɔ he ɔ, e nyɔmtsɛ ɔ “mi mi fu, nɛ e wo tsɔlɔ ɔ tsu, nɛ́ a gbla e tue hluu kɛ yaa si benɛ e maa wo hiɔ ɔ tsuo.”—Mat. 18:21-34.

⁵ Mɛni Yesu ngɛ hlae nɛ waa kase ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ ɔ mi? Yesu ma e munyu ɔ nya si ke: “Ke nyɛ ngɔɛ nyɛ nyɛmimɛ a tɔmi ngɔ pɛ mɛ kɛ je nyɛ tsui mi ɔ, bɔnɛ Tsaatsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ maa pee nyɛ ti nɔ tsuaa nɔ ji nɛ ɔ nɛ.” (Mat. 18:35) Yesu munyu ɔ mi tɛ̃. Akɛnɛ wa yi mluku heje ɔ, yayamihi nɛ wa pee kɛ je be nɛ a fɔ wɔ ɔ ji odase yemi nɛ tsɔɔ kaa wa be nyɛe maa su tɛhi nɛ Yehowa po ɔ a he pɛpɛɛpɛ. Se kɛ̃ ɔ, e suɔ nɛ e ngɔ wa yayami ɔmɛ kɛ pa wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ e suɔ kaa e kɛ Yehowa nɛ bɔ huɛ ɔ, nɛ e ngɔ nihi a tɔmihi kɛ pa mɛ. Enɛ ɔ nɛ Yesu de ngɛ e Yoku ɔ Nɔ Fiɛɛmi ɔ mi ɔ nɛ. E de ke: “Ke nyɛɛ kɛ nihi a tɔmihi pa mɛ ɔ, nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ kɛ nyɛ hu nyɛ tɔmihi maa pa nyɛ. Se ke nyɛɛ kɛ nihi a tɔmihi pɛ mɛ ɔ, nyɛ Tsɛ ɔ hu kɛ nyɛ tɔmihi be nyɛ pae.”—Mat. 6:14, 15.

6. Mɛni heje nɛ pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa waa kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ ɔ?

⁶ Eko ɔ, o ma de ke, ‘Enɛ ɔ demi yi kaa e peemi.’ Nɔ́ heje ji kaa ke nihi tɔ̃ wa nɔ ɔ, wa mi mi nyɛɔ fuɔ wawɛɛ. Ke nɔ ko kɛ si himi ko kaa kikɛ kpe ɔ, e mi mi ma nyɛ ma fu nɛ e maa nu he kaa nɔ ɔ kɛ lɛ yi ngɛ blɔ nɛ da nɔ kulaa. Eko ɔ, e maa suɔ kaa a gbla nɔ ɔ tue aloo e maa pee nɔ ɔ nɔ́ ko kɛ to nane mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e peeɔ ni komɛ kaa a be nyɛe nɛ a kɛ yayami nɛ nɔ ko pee kɛ si mɛ ɔ nɛ pa nɔ ɔ gblegbleegble. Ke mo hu e peeɔ mo jã a, mɛni blɔ nɔ o maa gu konɛ o nyɛ nɛ o kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ kaa bɔnɛ Yehowa ngɛ hlae kaa o pee ɔ?

MƐNI HA NƐ O NUƆ HE JÃ

7, 8. Ke nihi tɔ̃ o nɔ nɛ o mi mi fu ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ngɔ a tɔmi ɔ kɛ pa mɛ?

⁷ Ke nɔ ko pee wɔ nɔ́ yayami ko aloo wa susu kaa a kɛ wɔ yi ngɛ blɔ nɛ da nɔ ɔ, wa mi mi ma nyɛ ma fu wawɛɛ. Ngɛ níhi a mi hlami ko nɛ a pee kɛ kɔ abofu he ɔ mi ɔ, a tu niheyo ko he munyu. Niheyo ɔ de ke: ‘Ligbi ko nɛ ye mi mi fu ɔ, i je we mi nɛ i kã kita ke i be ye se kpalee kɛ ya we ɔ mi hu gblegbleegble. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, pu ngɛ tsoe. I nyɛɛ nane blɔ saminyayoo ko nɔ. Blɔ ɔ nɔ jɔ nɛ e nɔ ngɛ fɛu. Ngmlɛfia bɔɔ komɛ a se ɔ, ye tsui he jɔ nɛ i pia ye he kaa ye mi mi fu.’ Kaa bɔnɛ níhi a si kpami nɛ ɔ tsɔɔ ɔ, ke o ha o he be bɔɔ nɛ o ha o tsui he jɔ ɔ, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ o na bɔnɛ sane ɔ ngɛ ha tutuutu mohu pe nɛ o kɛ abofu maa pee nɔ́ ko nɛ pee se ɔ, o ma pia o he.—La 4:4; Abɛ 14:29; Yak. 1:19, 20.

⁸ Nɛ ke o nyɛ we nɛ o je abofu ɔ ngɛ o mi hu nɛɛ? Mo susu nɔ́ heje nɛ o nyɛ we nɛ o ngmɛɛ abofu ɔ he ɔ he. Anɛ akɛnɛ a kɛ mo yi ngɛ blɔ nɛ da nɔ loo eko ɔ, a bui mo ɔ heje lo? Aloo o susu kaa nɔ ɔ je blɔ nɛ e tɔ̃ o nɔ? Anɛ nɔ́ nɛ nɔ ɔ pee ɔ dɛ niinɛ lo? Ke o bɔ mɔde nɛ o susu nɔ́ heje nɛ o ná abofu ɔ he ɔ, lɔɔ ma ha nɛ o maa le blɔ nɛ e sa kaa o gu nɔ kɛ tsu he ní ngɛ Ngmami ɔ nya. (Kane Abɛ 15:28; 17:27.) Ke o susuɔ níhi a he ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, lɔɔ ma ha nɛ o ma ná juɛmi nɛ da konɛ o je o tsui mi nɛ o kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ. E ngɛ mi kaa enɛ ɔ peemi he ma nyɛ maa wa mohu lɛɛ, se mo ha nɛ Mawu Munyu ɔ nɛ ‘je o tsui mi níhi kɛ o yi mi tomi kpo,’ nɛ e kudɔ mo nɛ o kase Yehowa konɛ mo hu o kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ.—Heb. 4:12.

ANƐ E SA NƐ O HA NƐ E HAO MO LO?

9, 10. (a) Ke o susu kaa nɔ ko tɔ̃ o nɔ ɔ, kɛ e sa nɛ o pee o ní ha kɛɛ? (b) Ke o náa nihi a he juɛmi kpakpa nɛ o kɛ a tɔmihi paa mɛ ɔ, kɛ lɔɔ ma plɛ kɛ ye bua mo ngɛ o si himi mi kɛɛ?

⁹ Níhi fuu ngɛ nɛ nyɛɔ haa nɛ nɔ mi mi fuɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa o hɛɛ lɔle nɛ e piɛ nguɛ nya nɛ́ lɔle kpa ko kɛ mo ba kpe. Kɛ o maa pee o ní ha kɛɛ? Ngɛ ni komɛ a blɔ fa mi ɔ, a mi mi fuɔ nɛ a ya tuaa nɔ nɛ hɛɛ lɔle kpa a nɛ a kɛ lɛ peeɔ basabasa. Se akɛnɛ o ji Kristofono heje ɔ, e ngɛ heii kaa o be o ní pee jã.

¹⁰ E maa hi wawɛɛ kaa wa ma susu wa yi mi loko wa maa tu munyu. Eko ɔ, mo hu e sa nɛ a pia mo ngɛ nɔ́ nɛ ba a he. E ma nyɛ maa ba kaa nɔ́ ko je o juɛmi ngɛ lɔle ɔ nɛ o hɛɛ ɔ nɔ, lɔɔ heje nɛ e ba jã a nɛ. Aloo nɔ́ ko puɛ ngɛ lɔle kpa a he nɛ lɔɔ heje nɛ nyɛ ka kpemi ɔ nɛ. Nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ ɔ mi ji kaa ke wa le nɔ́ heje nɛ nɔ ko tɔ̃ wa nɔ, nɛ wa suɔ kaa wa kɛ pa lɛ ɔ, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa mi mi be nɔ ɔ fue tsɔ. A de ngɛ Fiɛlɔ 7:9 ɔ ke: “Hyɛ nɛ o mi mi ko fu mlamlaamla, ejakaa kuasia lɛ ngɔɔ nɔ́ kɛ toɔ e tsui mi.” Ko susu kaa nɔ ɔ je blɔ nɛ e tɔ̃ o nɔ. Behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ eko ɔ, wa ma susu kaa nɔ ɔ je blɔ pee ɔ, pi nɛ e je blɔ pee, se mluku nɛ e yi ɔ heje nɛ e pee jã a nɛ, aloo eko ɔ, nɔ́ ko sisi nɛ e nui heje nɛ e pee jã. Ke nɔ ko de mo nɔ́ ko nɛ o susu kaa nɔ́ nɛ e de ɔ hí, aloo e pee mo nɔ́ ko nɛ o bua jɔɛ he ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o susu sane ɔ he konɛ o je suɔmi mi nɛ o kɛ pa lɛ. Ke o pee jã a, o ma ná bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ.—Kane 1 Petro 4:8.

‘NYƐ HE JƆMI Ɔ NƐ KPALE KƐ BA NYƐ NGƆ’

11. Ngɛ bɔnɛ nihi maa pee a ní kɛ si wɔ ngɛ fiɛɛmi nítsumi ɔ mi tsuo se ɔ, kɛ e sa kaa wɔ nɛ wa ji Matsɛ Yemi sane kpakpa fiɛɛli ɔ waa pee wa ní kɛɛ?

¹¹ Ke nɔ ko tu o hɛ mi munyu loo e pee mo nɔ́ ko ngɛ fiɛɛmi tso mi ɔ, mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ ye o he nɔ? Benɛ Yesu tsɔ nimli 70 ɔ ke a ya fiɛɛ ɔ, e de mɛ ke, we tsuaa we mi nɛ a maa sɛ ɔ, a ha we ɔ mi bi ɔmɛ he jɔmi. Yesu de mɛ ke: “Ke nɔ ko nɛ suɔ tue mi jɔmi ngɛ lejɛ ɔ, manye nɛ nyɛ ha lɛ ɔ nɛ hi e nɔ. Se ke nɔ ko kaa kikɛ nɛ ɔ be ɔ, lɛɛ nyɛɛ kpale nyɛ nya se.” (Luka 10:1, 5, 6) Ke nihi kplɛɛ sɛ gbi nɛ wa ngɛ fiɛɛe ɔ nɔ nɛ a ná he se ɔ, wa bua jɔɔ. Se be komɛ ɔ, nihi kɛ wɔ yi ngɛ tue mi jɔmi mi. Ke e ba jã a, mɛni e sa kaa waa pee? Yesu de kaa ke e ba jã a, tue mi jɔmi nɛ wa de kaa e ba we ɔ nɔ ɔ, nɛ kpale kɛ ba wa ngɔ. Ke nihi te si kɛ wo wɔ po ɔ, e sa kaa waa kɛ tue mi jɔmi nɛ je a we ɔmɛ a mi kɛ ho. Ke nihi wo wa mi mi la nɛ wɔ hu waa kɛ abofu je nya a, lɔɔ be hae nɛ wa ná tue mi jɔmi.

12. Ngɛ munyu nɛ Paulo tu nɛ a ngma ngɛ Efesobi 4:31, 32 ɔ nya a, kɛ e sa kaa waa pee wa ní ha kɛɛ?

¹² Moo bɔ mɔde nɛ o ná tue mi jɔmi ngɛ si himihi tsuo nɛ o kɛ maa kpe ɔ mi, pi fiɛɛmi nítsumi ɔ mi pɛ. Nihi a tɔmihi nɛ o kɛ maa pa mɛ ɔ tsɔɔ we kaa o maa kplɛɛ nɔ kaa nɔ́ nɛ a pee ɔ da loo o susu kaa e hɛwi ni kpahi. Ni kpahi a tɔmihi nɛ o kɛ maa pa mɛ ɔ tsɔɔ we kaa e sɛ nɛ o mi mi nɛ fu ngɛ je mi bami yaya ní peepee nɛ a kɛ a he wo mi ɔ heje. E sa nɛ o bɔ mɔde nɛ o ná tue mi jɔmi. Ni komɛ yaa nɔ nɛ a susuɔ ní yayahi nɛ nihi pee mɛ ɔ he, nɛ enɛ ɔ ha we nɛ a tue mi nɛ jɔ mɛ. Ko susu níhi kaa jã a he. Mo kai kaa ke nihi a he abofu ngɛ o mi ɔ, o be bua jɔmi náe. Enɛ ɔ he ɔ, o kɛ nihi a tɔmihi nɛ pa mɛ!—Kane Efesobi 4:31, 32.

MOO PEE NƆ́ NƐ SA YEHOWA HƐ MI

13. (a) Mɛni blɔ nɔ Kristofono ko ‘buaa ha kɛ la nya pueɔ e he nyɛlɔ yi kpɛti’ ngɛ? (b) Ke wa mi mi fu se waa kɛ mi mi jɔmi tu munyu ɔ, mɛni ma nyɛ maa je mi kɛ ba?

¹³ Eko ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ mo kaa o ma nyɛ maa ye bua nɔ ko nɛ e tɔ̃ o nɔ konɛ e kɛ Kristofoli a mlaahi nɛ tsu ní. Bɔfo Paulo ngma ke: “‘Ke hwɔ ngɛ o he nyɛlɔ yee ɔ, ha lɛ ní nɛ e ye; nɛ ke kuma ngɛ lɛ yee ɔ, ha lɛ nyu nɛ e nu. Ke o pee jã a, zo kpɔtɔɔ maa gbe lɛ [“o ma bua ha kɛ la nya ngɔ pue e yi kpɛti,” NW].’ Nyɛ ko ha yayami nɛ ye nyɛ nɔ, se mohu nyɛɛ ngɔ kpakpa peemi kɛ ye yayami nɔ kunimi.” (Rom. 12:20, 21) Ke nihi wo o mi mi la se o kɛ mɛ hi si ngɛ mi mi jɔmi nya a, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ a he maa jɔ, nɛ a ma je su kpakpahi kpo. Ke nɔ ko tɔ̃ o nɔ nɛ o nu lɛ sisi, nɛ o na lɛ mɔbɔ, nɛ o je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ lɛ ɔ, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ e kase Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔmɛ. Ngɛ bɔnɛ nɔ ɔ maa pee e ní ha tsuo se ɔ, ke o kɛ lɛ hi si ngɛ he jɔmi kɛ mi mi jɔmi mi ɔ, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ e kase ní kɛ je o subai kpakpa a mi.—1 Pet. 2:12; 3:16.

14. Ke nɔ ko kɛ mo ye ngɛ blɔ nɛ hí kulaa nɔ ɔ, mɛni heje nɛ e sɛ nɛ o ná e he abofu?

¹⁴ Ni komɛ ngɛ nɛ waa kɛ mɛ be nyɛe maa bɔ. Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ji nihi nɛ be ko nɛ be ɔ, a ngɛ asafo ɔ mi, se a pee yayami nɛ a tsakee we a tsui nɛ a fiee mɛ kɛ je asafo ɔ mi. Ke nɔ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he kɛ si mo nɛ a fiee lɛ ngɛ asafo ɔ mi, nɛ pee se e pia e he nɛ a ngɔ lɛ ekohu po ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha mo kaa o kɛ maa pa lɛ, ejakaa e se ma nyɛ maa kɛ loko o hɛ maa je nɔ́ nɛ e pee mo ɔ nɔ. Ke e ba jã a, o ma nyɛ maa ya nɔ nɛ o bi Yehowa nɛ e ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o ngɔ yayami peelɔ ɔ he kɛ pa lɛ. O li nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ɔ tsui mi, se Yehowa lɛɛ e le. E kaa adesa tsui nɛ e hyɛɔ, nɛ e toɔ e tsui si kɛ ha yayami peeli. (La 7:9; Abɛ 17:3) Enɛ ɔ heje nɛ Ngmami ɔ de ke: “Nyɛ ko pee nɔ ko yayami kɛ to yayami nane mi. Nyɛ ha nihi tsuo nɛ a na kaa nyɛ ngɛ nɔ́ nɛ da pee. Ke e maa hi ɔ, nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ kɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ hi si ngɛ he jɔmi mi. Ye huɛmɛ, nyɛ ko ye nyɛ nitsɛmɛ nyɛ he lue, se mohu nyɛɛ ngmɛ Mawu blɔ nɛ e kɛ e mi mi la nɛ pee. Ejakaa ngmami ɔ deɔ ke, ‘Ye nɔ ji lue yemi; Imi ma pee kɛ to nane mi. Nyɔmtsɛ ɔ lɛ de.’” (Rom. 12:17-19) Anɛ o ngɛ he blɔ nɛ o buɔ nɔ ko fɔ lo? Dɛbi. (Mat. 7:1, 2) Se o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Mawu maa ye dami sane ha mo.

15. Ke nɔ ko tɔ̃ wa nɔ ɔ, mɛni maa ye bua wɔ nɛ wa mi mi be lɛ fue tsɔ?

¹⁵ Ke e peeɔ mo kaa nɔ ko pee mo nɔ́ yayami ko nɛ nɔ ɔ pia e he, se e he wa ha mo kaa o kɛ maa pa lɛ ɔ, e sa nɛ o kai kaa lɛ hu a fɔ lɛ kaa nɔ ko nɛ e yi mluku kaa mo nɔuu. (Rom. 3:23) Yehowa mi mi sãa lɛ ngɛ adesahi tsuo nɛ a yi mluku ɔ a he. Enɛ ɔ he ɔ, e maa hi kaa wa maa sɔle kɛ ha nɔ nɛ tɔ̃ wa nɔ ɔ. Ke wa sɔleɔ kɛ haa nɔ ko ɔ, waa kɛ e he abofu be wa mi woe. Yesu tsɔɔ kaa ke nihi kɛ wɔ yi ngɛ blɔ nɛ da nɔ po ɔ, e sɛ nɛ wa ná a he abofu. E de ke: “Nyɛɛ suɔ nyɛ he nyɛli, nɛ nyɛɛ sɔle ha nihi nɛ waa nyɛ yi mi.”—Mat. 5:44.

16, 17. Ke asafo mi nikɔtɔmahi kojo yayami peelɔ ko nɛ a na kaa e pia e he ɔ, kɛ e sa kaa o pee o ní ha kɛɛ, nɛ mɛni heje?

¹⁶ Yehowa ha Kristofoli asafo mi nikɔtɔmahi he blɔ konɛ ke nɔ ko tɔ̃ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, a ye bua lɛ. Nyɛmimɛ nyumu nɛ ɔmɛ be níhi a se yomi fuu kaa bɔnɛ Yehowa yoɔ níhi a se ɔ, se a suɔ kaa bɔnɛ a maa mwɔ a yi mi kpɔ ha a nɛ e kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nɛ kɔ. Mumi klɔuklɔu ɔ nɛ kudɔɔ mɛ kɛ peeɔ enɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ke a sɔle kɛ ha Yehowa nɛ e ye bua mɛ nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ sanehi kaa kikɛ ɔ a he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa kplɛɛ bɔnɛ a ma a juɛmi nya si ha a nɔ.—Mat. 18:18.

¹⁷ E sa nɛ waa ye anɔkuale ngɛ níhi kaa kikɛ ɔ a mi. Ke nɔ ko pia e he nɛ a kpale ngɔ lɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, anɛ mo hu o ma je suɔmi kpo kɛ ha lɛ, nɛ o kɛ maa pa lɛ lo? (2 Kor. 2:5-8) Eko ɔ, enɛ ɔ peemi maa ye, titli ɔ, ke e pee yayami ɔ kɛ si mo aloo o wekuno ko. Se ke o kɛ o hɛ fɔ Yehowa nɔ, nɛ o kplɛɛ bɔnɛ e plɛɔ kɛ tsuɔ sanehi a he ní ha ngɛ asafo ɔ mi ɔ nɔ ɔ, lɔɔ ma ha nɛ o kɛ nile ma tsu ní nɛ o kɛ nihi a tɔmihi maa pa mɛ faa.—Abɛ 3:5, 6.

18. Ke wa jeɔ wa tsui mi nɛ waa kɛ nihi a tɔmihi paa mɛ ɔ, mɛni se wa ma ná?

¹⁸ Nihi nɛ a kase juɛmi ɔ he ní ɔ yɔse kaa se nami ngɛ yayami nɛ a kɛ paa a he. E haa nɛ wa he jɔɔ wɔ nɛ waa kɛ nihi hiɔ si ngɛ bua jɔmi mi, nɛ wa nui hiɔ. Se ke nɔ ko kɛ nihi a tɔmihi pɛ mɛ ɔ, lɔɔ haa nɛ nɔ ɔ nuɔ hiɔ, e kɛ nihi a kpɛti puɛɔ, e haoɔ, nɛ e nyɛ we nɛ e kɛ nihi sɛɛɔ ní saminya. Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa ke waa kɛ nihi a tɔmihi paa mɛ ɔ, huɛ bɔmi kpakpa hiɔ waa kɛ wa hiɔwe Tsɛ Yehowa wa kpɛti.—Kane Kolosebi 3:12-14.