Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • wp17 No. 6 bf. 12-14
  • Mɛni He Je Nɛ Baiblo ɔ Hiɛ Jã a?

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • Mɛni He Je Nɛ Baiblo ɔ Hiɛ Jã a?
  • Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae (Ma Bi A Nɔ́)—2017
  • Munyuyi Nyafinyafihi
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • KEKLEEKLE BAIBLO NƐ A NGMA
  • HELA SEPTUAGINT Ɔ
  • LATIN VULGATE Ɔ
  • SISI TSƆƆMI EHEHI BA PƆ HE
  • Yehowa Ji Mawu Nɛ E Kɛ Nɔ Sɛɛɔ Ní
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae—2015
  • ‘Wa Mawu ɔ Munyu ɔ Ngɛ Kɛ Yaa Neneene’
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae (Nɔ́ Nɛ A Maa Kase)—2017
Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae (Ma Bi A Nɔ́)—2017
wp17 No. 6 bf. 12-14
Baiblohi nɛ a kɛ nine ngma, Baiblohi nɛ a fia, kɛ Baiblohi nɛ a kɛ fɔ dɛ mi kɔmpiutahi a nɔ

Mɛni He Je Nɛ Baiblo ɔ Hiɛ Jã a?

Mɛni he je nɛ Baiblo sisi tsɔɔmihi hiɛ fuu mwɔnɛ ɔ? Anɛ o susu kaa Baiblo sisi tsɔɔmi ehe nɛ ɔmɛ nyɛ ye bua aloo a ha we nɛ waa nu Baiblo ɔ sisi? Ke o le bɔ nɛ a plɛ kɛ ba a, e maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o ma o juɛmi nya si ngɛ nile mi.

Se kekleekle ɔ, mɛnɔ ji nɔ nɛ ngma Baiblo ɔ, nɛ mɛni be nɛ e ngma?

KEKLEEKLE BAIBLO NƐ A NGMA

A gba Baiblo ɔ mi kɛ wo fahi enyɔ a mi. Kekleekle fã a hɛɛ womi kakaaka 39, nɛ a ji “Mawu munyu” nɛ ngɛ klɔuklɔu. (Roma Bi 3:2) Mawu kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ ye bua nyumuhi anɔkualetsɛmɛ nɛ a kɛ maa pee jeha 1,100 ngma womi nɛ ɔmɛ. A je sisi kɛ je jeha 1513 kɛ ya si jeha 443 se loko a fɔ Kristo. A ngma womi nɛ ɔmɛ hiɛhiɛɛ ngɛ Hebri gbi mi, enɛ ɔ he ɔ, a tsɛɛ fã nɛ ɔ ke Hebri Ngmami, nɛ a tsɛɛ lɛ hu ke Somi Momo.

Fã enyɔne ɔ hɛɛ womi kakaaka 27, nɛ mɛ hu a ji “Mawu munyu.” (1 Tesalonika Bi 2:13) Mawu kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ ye bua Yesu Kristo kaseli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ nɛ a kɛ jeha maa pee 60 ngma womi nɛ ɔmɛ. Be nɛ a kɛ ngma a se ke we kaa be nɛ a kɛ ngma Hebri Ngmami ɔ. A je sisi kɛ je jeha 41 ngɛ Kristo fɔmi se kɛ ya si 98 ngɛ Kristo fɔmi se. A ngma womi nɛ ɔmɛ hiɛhiɛɛ ngɛ Hela gbi mi, enɛ ɔ he ɔ, a tsɛɛ fã nɛ ɔ ke Kristofohi A Hela Ngmami, nɛ a tsɛɛ lɛ hu ke Somi He.

Womihi 66 nɛ a bla mɛ ɔ lɛ peeɔ Baiblo ɔ. Nɛ e ji Mawu sɛ gbi kɛ ha adesahi. Se mɛni he je nɛ a pee Baiblo sisi tsɔɔmi kpahi ɔ? A pee jã ngɛ yi mi tomi titli etɛ nɛ nyɛɛ se ɔmɛ a he je.

  • Bɔ nɛ pee nɛ nihi nɛ a nyɛ nɛ a kane Baiblo ɔ ngɛ a je gbi mi.

  • Nɛ a kɛ je tɔ̃tɔ̃mi nɛ womi ngmali pee ɔ konɛ Baiblo mi munyu ɔmɛ nɛ a hi kaa bɔ nɛ a ngɛ kekle ɔ.

  • Konɛ a ngɔ munyungu ehehi kɛ to munyunguhi nɛ a kɛ tsu we ní hu ɔ a nane mi.

Ha nɛ waa hyɛ bɔ nɛ a kɛ blɔ etɛ nɛ ɔmɛ tsu ní ngɛ sisi tsɔɔmi enyɔ komɛ nɛ a sɛ kɛ wawɛɛ ɔ a mi ha.

HELA SEPTUAGINT Ɔ

Maa pee jeha 300 loko a fɔ Yesu ɔ, Yuda womi mi leli je sisi kaa a maa tsɔɔ Hebri Ngmami ɔ sisi kɛ ya gbi kpa mi. Gbi nɛ ɔ ji Hela gbi ɔ. A tsɛɛ sisi tsɔɔmi nɛ ɔ ke Hela Septuagint. Mɛni he je nɛ a pee sisi tsɔɔmi nɛ ɔ? Bɔ nɛ pee nɛ a kɛ ye bua Yuda bi babauu nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, a tuɔ Hela gbi ɔ mohu pe Hebri gbi ɔ konɛ a hɛ nɛ ko je “ngmami klɔuklɔu” ɔmɛ a nɔ.​—2 Timoteo 3:15.

Septuagint ɔ hu ye bua nihi ayɔhi abɔ nɛ a pi Yuda bi nɛ a tuɔ Hela gbi ɔ konɛ a nyɛ nɛ a kase Baiblo ɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ní lelɔ kpanaa ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke W. F. Howard ɔ de ke: “Ngɛ kekleekle jeha lafa a mi ɔ, sisi tsɔɔmi nɛ ɔ ji Baiblo nɛ Kristofohi kɛ tsuɔ ní ngɛ a sɔlemi ɔmɛ a mi. Nɛ a kpɛti nihi nɛ ya fiɛɛɔ ngɛ ma se ɔ yaa kpe he ɔmɛ nɛ a ya ‘tsɔɔ nihi kaa ngmami ɔ tsɔɔ kaa Yesu ji Mesia a nɛ.’” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 17:3, 4; 20:20) Baiblo he ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke F. F. Bruce ɔ tsɔɔ kaa, enɛ ɔ he je nɛ Yuda bi babauu a “bua ba jɔɛ Septuagint ɔ” he hu ɔ nɛ.

Ke Yesu kaseli ɔmɛ a nine su Kristofohi A Hela Ngmami ɔ mi womi ɔ eko nɔ ɔ, a kɛ piɛɛɔ Hebri Ngmami nɛ a tsɔɔ sisi kɛ ya Hela gbi mi nɛ ji Septuagint ɔ he. Nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a ba ná Baiblo mluku ɔ nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ.

LATIN VULGATE Ɔ

Maa pee jeha 300 se benɛ a gbe Baiblo ɔ ngmami nya a, jami he ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Jerome ɔ tsɔɔ Baiblo ɔ sisi kɛ ya Latin gbi mi. Pee se ɔ, a ba tsɛ sisi tsɔɔmi nɛ ɔ ke Latin Vulgate. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a pee Baiblo sisi tsɔɔmihi fuu ngɛ Latin gbi ɔ mi. Lɛɛ mɛni he je nɛ a hia ekpa a? Womi nɛ ji The International Standard Bible Encyclopedia a tsɔɔ kaa, Jerome suɔ nɛ e dla “munyu komɛ nɛ a tsɔɔ we sisi saminya, tɔ̃tɔ̃mi komɛ, níhi nɛ sɛ nɛ a ngɔ kɛ piɛɛ he, kɛ níhi nɛ a je ngɛ mi ɔ.”

Jerome dla tɔ̃tɔ̃mi nɛ ɔmɛ babauu. Se pee se ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli pee nɔ́ ko nɛ puɛ sane ɔ kulaa! A tsɔɔ kaa Latin Vulgate ɔ pɛ ji Baiblo sisi tsɔɔmi nɛ e sa kaa a kɛ tsu ní, nɛ a ya nɔ nɛ a pee nɔ́ nɛ ɔ jeha lafahi abɔ! Akɛnɛ be ba su nɛ nihi fuu nui Latin gbi ɔ hu he je ɔ, a nyɛ we Vulgate ɔ kanemi, enɛ ɔ ha nɛ a nui Baiblo ɔ sisi.

SISI TSƆƆMI EHEHI BA PƆ HE

Benɛ be ngɛ mi pue ɔ, nihi ya nɔ nɛ a pee Baiblo sisi tsɔɔmi kpahi. Eko ji Syriac Peshitta nɛ nihi le wawɛɛ nɛ a pee ngɛ maa pee jeha lafa enuɔ ɔ mi ɔ. Ngɛ jeha 1400 jeha amɛ a mi ɔ, a bɔ mɔde kaa a maa tsɔɔ Baiblo ɔ sisi konɛ nihi nɛ a nyɛ nɛ a kase ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi.

Ngɛ jeha 1400 jeha amɛ a nyagbe mi ɔ, John Wycliffe nɛ e je England ɔ bɔni Baiblo ɔ sisi tsɔɔmi kɛ ya Blɛfo gbi mi, ejakaa lɔ ɔ ji gbi nɛ nihi nu sisi ngɛ ma mi he nɛ e je ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e kɛ we nɛ Johannes Gutenberg womi fiami klama a ha nɛ Baiblo he ní leli nyɛ pee Baiblo sisi tsɔɔmi ehehi ngɛ gbihi fuu nɛ nihi nu sisi mi ngɛ Yuropa, nɛ a gba kɛ ha nihi.

Benɛ a pee Baiblo sisi tsɔɔmihi fuu ngɛ Blɛfo gbi mi ɔ, ni komɛ bi nɔ́ he je nɛ e he hia kaa a pee sisi tsɔɔmi slɔɔtohi ngɛ gbi kake too ɔ mi. Osɔfo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke John Lewis nɛ e hi si ngɛ jeha 1800 jeha amɛ a mi ɔ ngma ke, “Gbi tsakeɔ nɛ enɛ ɔ haa nɛ e sisi numi yee, lɔ ɔ he ɔ, e he hia nɛ a tsake Sisi Tsɔɔmi momohi a hɛ mi konɛ nihi nɛ a nyɛ nɛ a nu sisi.”

Mwɔnɛ ɔ, e he wɛ kulaa ha Baiblo he ní leli kaa a ma tsake Baiblo momohi a hɛ mi. Amlɔ nɛ ɔ, a nuɔ blema gbi nɛ a kɛ ngma Baiblo ɔ sisi wawɛɛ pe sa a. Nɛ a nine su blema Baiblo mi womihi nɛ a kɛ nine ngma nɛ a na lingmi nɛ ɔ nɔ hulɔ. Enɛ ɔ yeɔ bua mɛ nɛ a kɛ Baiblo mi munyuhi nɛ da amɛ woɔ hehi nɛ sa kaa a hi.

Lɔ ɔ he ɔ, se nami ngɛ he kaa wa ma ná Baiblo sisi tsɔɔmi ehehi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nɛ e hi saminya ngɛ sisi tsɔɔmi ɔ ekomɛ a he. Se ke nihi nɛ a tsɔɔ Baiblo ko sisi ɔ ngɛ suɔmi nitsɛnitsɛ kɛ ha Mawu ɔ, wa ma nyɛ ma ná a sisi tsɔɔmi ɔ he se.

Ke o suɔ nɛ o kane Baiblo ɔ ngɛ gbi slɔɔtohi a mi ngɛ Intanɛti ɔ nɔ, aloo ngɛ o mobile fon loo dɛ mi kɔmpiuta nɔ ɔ, yaa www.jw.org. Yaa PUBLICATIONS > BIBLE.

MAWU BIƐ KLƆUKLƆU Ɔ NGƐ BAIBLO Ɔ MI

Septuagint nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ fã ko nɛ Mawu biɛ ɔ ngɛ mi

Septuagint nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ fã ko nɛ Mawu biɛ ɔ ngɛ mi

New World Translation of the Holy Scriptures ɔ kɛ Mawu biɛ klɔuklɔu nɛ ji Yehowa a tsu ní ngɛ Hebri Ngmami ɔ kɛ Kristofohi A Hela Ngmami ɔ tsuo mi. Blɛfo gbi Baiblohi fuu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ kɛ biɛ nɛ ɔ tsu we ní. Mohu ɔ, a kɛ “Nyɔmtsɛ” lɛ tsuɔ ní. Yi mi tomi kake he je nɛ Baiblo sisi tsɔɔli komɛ peeɔ jã ji kaa, a deɔ ke, Mawu biɛ nitsɛnitsɛ nɛ a kɛ Tetragrammaton (YHWH) da si ha a be Hebri Ngmami nɛ a tsɔɔ sisi kɛ ya Hela gbi mi nɛ ji Greek Septuagint ɔ mi. Se, anɛ munyu nɛ ɔ ji anɔkuale lo?

A na Septuagint nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ fã komɛ nɛ a se kɛ wawɛɛ ngɛ jeha lafa nɛ be ɔ mi. Mawu biɛ nɛ ngɛ klɔuklɔu ɔ nɛ a ngma ngɛ Hebri gbi mi ɔ ngɛ mi. E ma nyɛ maa ba kaa, pee se ɔ, womi ngmali ngɔ Kyʹri·os nɛ e sisi ji “Nyɔmtsɛ” ngɛ Hela gbi mi ɔ kɛ to Mawu biɛ nitsɛnitsɛ ɔ nane mi. Se Baiblo sisi tsɔɔmi nɛ ji New World Translation ɔ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní ngɛ hehi nɛ sa kaa e hi.

ANƐ SƐ GBI NƐ NGƐ BAIBLO Ɔ MI Ɔ TSAKE LO?

Yesaya Womi Kpo ɔ nɛ a na ngɛ Ngo Wo ɔ mi

Yesaya Womi Kpo ɔ nɛ ye jeha 2,000 nɛ a na ngɛ Ngo Wo ɔ mi. Slɔɔto tsɔ ko be e kɛ nɔ́ nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi mwɔnɛ ɔ a kpɛti

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi nɛ a ngma Baiblo ɔ mi munyu ɔmɛ kɛ wo womi kpahi a mi ɔ pee tɔ̃tɔ̃mi komɛ. Se lɔ ɔ tsakee we sɛ gbi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi konɛ wa ko he Baiblo ɔ ye. “Níhi nɛ Kristofohi kane nɛ a nu sisi ɔ nɔ nɛ a tsɔɔmi titli ɔmɛ da.”​—Our Bible and the Ancient Manuscripts.

Yuda womi ngmali ɔmɛ pee tɔ̃tɔ̃mi bɔɔ komɛ. “Yuda womi ngmali ɔmɛ nɛ a hi si ngɛ kekleekle Kristofo ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ngma Hebri Baiblo ɔ mi munyu ɔmɛ si abɔ kɛ wo womihi a mi, nɛ a pee we tɔ̃tɔ̃mi tsɔ.”—Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls.

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yesaya womi kpo ko nɛ piɛɛ Ngo Wo ɔ Womi Kpo ɔmɛ a he ɔ se kɛ pe ekpahi komɛ nɛ a ngɛ ɔ jeha 1,000. Anɛ slɔɔto ko ngɛ e kɛ nɔ́ nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ a kpɛti lo? “He komɛ ngɛ nɛ a kɛ munyungu kake ko wo mi aloo a je munyungu kake ko ngɛ mi.”—The Book. A History of the Bible.

Mwɔnɛ ɔ, a nyɛɛ yɔseɔ ningma okadihi, munyunguhi aloo munyuza komɛ nɛ womi ngmali nɛ a kɛ hɛ si kami tsu we ní saminya a ngɔ kɛ wo hehi nɛ sɛ ɔ nɛ a dlaa mɛ. “Blema womi ko be mwɔnɛ ɔ nɛ a yeɔ e mi munyu ɔmɛ a he odase kaa e da kaa Somi He ɔ.”​—The Books and the Parchments.

“Nihi nɛ a bua jɔ Baiblo ɔ he ɔ ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa slɔɔto tsɔ ko be blema Baiblo womihi nɛ a na ngɛ Egipt ɔ kɛ nɔ́ nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ a kpɛti, e ngɛ mi kaa a ngma mɛ kɛ nine kɛ wo womi slɔɔtohi a mi nɛ a fia mɛ si abɔ ngɛ Yuropa.”​—The Book. A History of the Bible.

Lɔ ɔ he ɔ, anɛ sɛ gbi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsake lo? Dɛbi kulaa!

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane