Jɔɔmihi Nɛ I Ná Ngɛ ‘Tue Mi Jɔmi Kɛ Haomi Behi Tsuo A Mi’

A FƆ mi ngɛ March 1930, ngɛ Malawi kɔpe ko nɛ a tsɛɛ ke Namkumba a mi. Ye weku li ji Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ. Ngɛ jeha 1942 ɔ mi ɔ, i jɔɔ ye he nɔ kɛ ha Yehowa nɛ a baptisi mi ngɛ pa kpakpahi nɛ a ngɛ he nɛ wa ngɛ ɔ kake mi. Ngɛ jeha 70 nɛ be ɔ mi ɔ, i bɔ mɔde kaa ma pee kaa bɔ nɛ bɔfo Paulo wo Timoteo he wami kaa e pee ɔ. Paulo de Timoteo kaa ngɛ tue mi jɔmi kɛ haomi behi tsuo a mi ɔ, Timoteo nɛ ‘fiɛɛ sɛ gbi ɔ be tsuaa be nɛ e ko kpa.’​—2 Timoteo 4:2.

Ngɛ jeha 1948 ɔ mi ɔ, Nathan H. Knorr kɛ Milton G. Henschel ba slaa Malawi. A slaami ɔ wo mi he wami nɛ i na kaa e sa nɛ ma ngɔ ye be tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa. Pee se ɔ, i kɛ nyɛmiyo ko nɛ e he ngɛ bua jɔmi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Lidasi ɔ kpe. Lɛ hu e suɔ kaa e kɛ e be tsuo ma sɔmɔ Yehowa. Ngɛ jeha 1950 mi ɔ, i kɛ lɛ sɛ gba si himi mi. Benɛ e ke e suu jeha 1953 ɔ mi ɔ, wa fɔ enyɔ. E ngɛ mi kaa blɔ nya ní tsumihi fuu ngɛ wa kuɛ nɔ ngɛ weku ɔ mi mohu lɛɛ, se wa ma wa juɛmi nya si kaa ma bɔni sɔmɔmi kaa daa blɔ gbalɔ. Jeha enyɔ se ɔ, asafo ɔ ha nɛ i bɔni sɔmɔmi kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ.

Be bɔɔ se ɔ, i ná he blɔ ya slaa asafohi kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ. Akɛnɛ Lidasi yeɔ bua mi he je ɔ, i nyɛ nɛ i tsu wa weku ɔ mi hiami níhi tsuo a he ní be mi nɛ i ngɛ sɔmɔe kaa be tsuo sɔmɔlɔ ɔ.a (Hyɛ sisi ningma.) Se kɛ̃ ɔ, i kɛ Lidasi tsuo wa suɔ nɛ waa kɛ wa be tsuo nɛ sɔmɔ Yehowa. Enɛ ɔ he ɔ, wa to níhi a blɔ nya saminya, nɛ ngɛ wa bimɛ ɔmɛ hu a yemi kɛ buami nya a, Lidasi nyɛ nɛ e bɔni sɔmɔmi kaa be tsuo sɔmɔlɔ ngɛ jeha 1960 mi.

Ngɛ jeha 1962 ɔ mi ɔ, wa ya “Courageous Ministers” (Sɔmɔli Nɛ A Ngɛ Kã) kpokpa nɔ kpe ɔ. Nɛ ngɛ jeha kake se ɔ, Nyɛminyumu Henschel ba slaa Malawi, nɛ e kɛ wɔ ba pee kpe klɛdɛɛ ko ngɛ Blantyre. Nihi nɛ a ba kpe nɛ ɔ hiɛ pe 10,000. Ke i susu kpe nɛ ɔmɛ nɛ wa ya a he ɔ, i naa kaa a wo wɔ he wami wawɛɛ ngɛ Malawi konɛ wa nyɛ nɛ waa da haomi behi nɛ e be kɛe nɛ maa ba a, a nya.

HAOMI BEHI JE SISI

Ngɛ jeha 1964 ɔ mi ɔ, a wa Odasefohi yi mi ngɛ ma kudɔmi sanehi nɛ a kɛ a he wui mi ɔ he je. Enɛ ɔ ha nɛ a puɛ Matsɛ Yemi Asahi nɛ hiɛ pe 100, kɛ nyɛmimɛ a wehi nɛ hiɛ pe 1,000. I kɛ Lidasi ya nɔ nɛ wa tsu kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ hluu kɛ ya si benɛ a tsi Odasefohi a nya ngɛ jeha 1967 ɔ mi. Amlaalo ɔ ngɔ e nine kɛ fɔ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ nɔ, a fie mase sane kpakpa fiɛɛli ɔmɛ kɛ je ma a mi, nɛ a wo Odasefohi fuu tsu. A wo i kɛ Lidasi hu tsu. Benɛ a je wɔ kɛ je tsu ɔ mi ɔ, wa ya nɔ nɛ waa kɛ ga tsu kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ.

Ligbi ko ngɛ October 1972 ɔ mi ɔ, Malawi Youth League, nɛ ji kuu ko nɛ e fĩ ma kudɔmi blɔ nya tomi ko se wawɛɛ ɔ ba wa we ɔ mi. Se loko a ma ba su wa we ɔ mi ɔ, a kpɛti nɔ kake ma fo ba de mi ke a ma mi gbemi, lɔ ɔ he ɔ, waa laa wa he. I ha nɛ ye yo ɔ kɛ ye bimɛ ɔmɛ ya laa ngɛ kɔdu tso komɛ a se ngɛ wa we ɔ kasa nya. Lɔ ɔ se ɔ, imi lɛɛ i ya kuɔ mangoo tso ngua ko. Benɛ i ngɛ tso ɔ nɔ ɔ, i na kaa a ngɛ wa nɔ́ tsuaa nɔ́ hɛ mi kpatae ngɛ we ɔ mi.

Benɛ yi mi wami ɔ mi ngɛ wae ɔ, Odasefohi akpehi abɔ tu fo kɛ je Malawi ma a mi. Wa ya hi wesa hehi ngɛ Mozambique kɛ ya si June 1974 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, asafo ɔ ha nɛ i kɛ Lidasi wa sɔmɔ kaa blɔ gbali klɛdɛɛ ngɛ Dómue, ngɛ Mozambique ma a mi. Wa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ kaa blɔ gbali hluu kɛ ya si jeha 1975 ɔ mi benɛ Mozambique bi ɔmɛ fie wɔ kɛ ho Malawi ya ekohu ɔ. Jamɛ a be ɔ mi tsuo ɔ, a ngɛ Odasefohi yi mi wae ngɛ Malawi ma a mi.

Benɛ wa kpale kɛ ba Malawi ɔ, asafo ɔ ha nɛ i ya sɔmɔ asafohi ngɛ Malawi ma ngua nɛ ji Lilongwe ɔ mi. Ngɛ yi mi wami kɛ haomihi nɛ waa kɛ kpe ɔ tsuo se ɔ, asafohi nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ kpɔ ɔmɛ a mi ɔ, a yibɔ ya hɛ mi.

YEHOWA JE SUƆMI MI NƐ E YE BUA WƆ

Ligbi ko ɔ, wa ya su kɔpe ko, nɛ wa na kaa nihi kpe nɛ a ngɛ ma kudɔmi sanehi a he susue. A kpɛti ni komɛ to wa he hɛ kaa wa ji Odasefohi, enɛ ɔ he ɔ, a nu wɔ kɛ ya hi ma kudɔmi kuu ko nɛ a tsɛɛ ke Malawi Young Pioneers ɔ a kpɛti. Wa kpa Yehowa pɛɛ konɛ e ye bua wɔ nɛ e tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee. Benɛ a gbe kpe ɔ nya a, a bɔni wɔ kongomi. Tlukaa a, yomoyo ko hɛɛ fo kɛ ngmlaa kɛ ba lejɛ ɔ ke: “I kpa nyɛ pɛɛ, nyɛɛ ngmɛɛ a he! Ye nyɛminyumu bi ji nyumu nɛ ɔ nɛ. Nyɛɛ ngmɛɛ e he nɛ e ho!” Nɔ nɛ ngɛ kpe ɔ nɔ hyɛe ɔ de ke: “Nyɛɛ ngmɛɛ a he nɛ a ho!” Wa li nɔ́ he je nɛ yo ɔ de jã, ejakaa pi wa weku no ji lɛ. Wa he ye kaa Yehowa lɛ bu wa sɔlemi tue.

Ngɛ jeha 1981 ɔ mi ɔ, Malawi Young Pioneers ɔmɛ na wɔ ekohu. Jehanɛ lɛɛ a kpɔ̃ wa baisikle ɔmɛ, wa tlomihi, kɛ womihi nɛ a he hia ngɛ wa dɛ. Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ kpɔ ɔ mi ɔ hu a he womihi piɛɛ he. Wa tu fo kɛ ya laa ngɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko we mi. Se wa hao ngɛ munyuhi nɛ ngɛ womihi nɛ a kpɔ ngɛ wa dɛ ɔ nɔ ɔ he. Benɛ Malawi Young Pioneers ɔmɛ kane womihi nɛ a kpɔ ngɛ wa dɛ ɔ, a na sɛ womihi nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Malawi ma a mi he tsuaa he ɔ ngma mi. Enɛ ɔ wo a he gbeye, ejakaa a susu kaa i ji amlaalo nane mi dalɔ ko. Enɛ ɔ he ɔ, a kpale womi ɔmɛ tsuo kɛ ya ha asafo mi nikɔtɔma amɛ.

Ligbi ko hu ɔ, wa ya sɛ lɛ kɛ yaa po pa ko. Lɛtsɛ ɔ ji ma kudɔmi kuu ko nya dalɔ. E de nɔ tsuaa nɔ nɛ ngɛ lɛ ɔ mi ɔ kaa e je ma kudɔmi kuu nɛ e ngɛ mi ɔ he womi kpo nɛ e hyɛ. Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa su wa nɔ ɔ, e na julɔ ko nɛ polisihi ngɛ lɛ hlae ngɛ lɛ ɔ mi. Enɛ ɔ je nɔ tsuaa nɔ juɛmi ngɛ ma kudɔmi kuu he womi ɔ hyɛmi ɔ nɔ, nɛ lɛtsɛ ɔ hu kpa womi ɔmɛ hyɛmi. Wa kpale na kaa Yehowa bu wa sɔlemi tue.

A NU MI NƐ A WO MI TSU

Ngɛ February jeha 1984 ɔ mi ɔ, i hia blɔ kɛ yaa Lilongwe konɛ ma ngɔ womi komɛ kɛ mane asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Zambia a. Polisi ko de mi ke ma da si nɛ e hyɛ ye baagi ɔ mi. E na Baiblo kasemi womi komɛ, enɛ ɔ ha nɛ e nu mi kɛ ho polisi tesia ya, nɛ e bɔni mi kongomi. Lɔ ɔ se ɔ, e ngɔ kpã kɛ fĩ mi, nɛ e kɛ mi piɛɛ juli nɛ a wo mɛ tsu ɔ a he.

E nɔ jena a, polisi nɔkɔtɔma a ngɔ mi kɛ ho tsu ko mi ya, nɛ e de mi kaa ma ngɔ ye nine kɛ wo womi ko sisi. A ngma ngɛ womi ɔ nɔ ke: “Imi, Trophim R. Nsomba, tsa pi Yehowa Odasefo no ji mi hu, lɔ ɔ he ɔ nyɛɛ ngmɛɛ ye he.” I kɛ ye nine wui womi ɔ sisi. I de lɛ ke: “Ngɛ fimi nɛ nyɛ fĩ mi ɔ se ɔ, nyɛ ma nyɛ maa gbe mi po nɛ tsa pi ye kɔmɔ. Loloolo ɔ, Yehowa Odasefo no ji mi.” Nɔ́ nɛ i de ɔ wo polisi nɔkɔtɔma a mi mi la, nɛ e ngɔ e nine kɛ fia e we okplɔɔ ɔ nɔ wawɛɛ nɛ polisi kpa ko nɛ ngɛ e tsu mi ɔ je kpo nɛ e ba hyɛ nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae. Polisi nɔkɔtɔma a de lɛ ke: “Nyumu nɛ ɔ ke e kɛ e nine be womi ɔ sisi woe kaa e ma kpa odase yemi. Lɔ ɔ he ɔ, mo ha nɛ e kɛ e nine nɛ wo womi sisi kaa e ji Yehowa Odasefo no, konɛ waa fĩ lɛ kɛ ho Lilongwe ya.” Benɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo ngɛ nɔ yae ɔ, ye yo li he nɛ i ngɛ. Ligbi eywiɛ se loko nyɛmimɛ nyumu komɛ ya bɔ lɛ amaniɛ.

Benɛ wa ya su Lilongwe polisi tesia a, polisi ɔmɛ je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi. Polisi nɔkɔtɔma a de ke: “O nɛ omɔ, moo ye, ejakaa Mawu Munyu ɔ he nɛ a wo mo tsu ngɛ. Ni kpa amɛ lɛɛ jumi nɛ a ju he je nɛ a wo mɛ tsu ɔ nɛ.” Lɔ ɔ se ɔ, e ngɔ mi kɛ ho Kachere Tsu Womi He ɔ ya. I hi lejɛ ɔ nyɔhiɔ enuɔ.

Nɔ nɛ hyɛɛ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ a nɔ ɔ bua jɔ kaa i ba lejɛ ɔ, ejakaa e suɔ nɛ ma pee “osɔfo” ngɛ tsu womi he ɔ. E ha nɛ nɔ nɛ ngɛ osɔfo yee ngɛ lejɛ ɔ momo ɔ kpa osɔfo ɔ yemi, nɛ e de lɛ ke: “I sume nɛ o fiɛɛ Mawu Munyu ɔ ngɛ hiɛ ɔ hu, ejakaa jumi nɛ o ju sɔlemi ɔ he je nɛ a wo mo tsu ɔ nɛ!” Enɛ ɔ he ɔ, daa otsi ɔ, nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ kpeɔ nɛ i fiɛɛɔ Baiblo mi munyu kɛ haa mɛ.

Pee se ɔ, níhi yɛ nya kulaa ha mi. Polisi nikɔtɔmahi nɛ a hyɛɔ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ a nɔ ɔ ba ta ye nya mi. A suɔ kaa a maa le Odasefohi abɔ nɛ a ngɛ Malawi ma a mi. I ha we mɛ heto nɛ a ngɛ hlae ɔ, enɛ ɔ he ɔ, a kongo mi hluu kɛ ya si benɛ i hɛli. Ligbi kpa ko hu ɔ, polisi ɔmɛ suɔ kaa a maa le he nɛ wa we asafo ɔ ní tsumi yi ɔ ngɛ. I de mɛ ke, “Sane nɛ nyɛ bi mi nɛ ɔ lɛɛ e he wɛ kulaa, ma ha nyɛ heto.” I de mɛ ke a tu asafo ɔ ní tsumi yi ɔ he munyu ngɛ Baiblo ɔ mi. E pee mɛ nyakpɛ nɛ a bi mi ke, “Baiblo ɔ mi jije?”

I de mɛ ke: “Yesaya 43:12.” A bli nɛ a ná tsui kɛ kane ke: “Yehowa de ke, nyɛ ji ye we odasefohi, nɛ imi ji Mawu.” A kane ngmami nɛ ɔ si etɛ sɔuu. Kɛkɛ nɛ a bi mi ke: “Mɛni he je nɛ o de we wɔ ke Yehowa Odasefohi a ní tsumi yi ɔ ngɛ Amerika nɛ o de wɔ ke e ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ?” I ha mɛ heto ke: “Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ Amerika a hu naa ngmami nɛ ɔ kaa e ngɛ a ní tsumi yi ɔ he munyu tue.” Akɛnɛ nɔ́ nɛ i de mɛ ɔ ngɔɛ a nya he je ɔ, a nu mi kɛ ho Dzaleka Tsu Womi He ɔ ya ngɛ Lilongwe ma a yi ti je.

YEHOWA JƆƆ WƆ NGƐ HAOMI BEHI PO A MI

Benɛ i ya su Dzaleka Tsu Womi He ɔ ngɛ July 1984 ɔ mi ɔ, Odasefohi 81 ngɛ lejɛ ɔ momo. Nihi nɛ a wo mɛ tsu ngɛ lejɛ ɔ a he hiɛ, enɛ ɔ he ɔ, e biɔ nɛ a kpɛti nihi 300 nɛ a hwɔ zugba, nɛ ke a hwɔ si ɔ, nane mami he be. Nyagbenyagbe ɔ, Odasefohi tsuo nɛ a ngɛ lejɛ ɔ nyɛɔ kpeɔ ngɛ kuu nyafinyafihi a mi, nɛ a susuɔ ngmami ko he daa ligbi. Enɛ ɔ wo wɔ he wami wawɛɛ nitsɛ.

Ngɛ October 1984 ɔ mi ɔ, a kɛ wɔ tsuo ya kojomi he nɛ a ye wa sane, nɛ a tsɔɔ kaa a maa wo wɔ tsu jeha enyɔ. Kaa bɔ nɛ kekle ɔ, a wo waa kɛ nihi nɛ a pi Odasefohi tsu ɔ, enɛ ɔ hu jã nɔuu. Se nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ a nɔ hyɛlɔ ɔ de buli ɔmɛ tsuo ke: “Yehowa Odasefohi nui sigaleti. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ko gba a ti nɔ ko nya kaa e ha nyɛ sigaleti, nɛ nyɛ ko tsɔ mɛ kaa a ya kɔ la ba ha nyɛ hulɔ. A ji Mawu we bi! E sa nɛ nyɛ ha Yehowa Odasefohi tsuo nɛ a ngɛ hiɛ ɔ niye ní si enyɔ daa ligbi, ejakaa pi yayami ko nɛ a pee he je nɛ a wo mɛ tsu ɔ, se mohu hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he je.”

Wa ná je mi bami kpakpa kpo nɛ wa je ɔ he se babauu. Ke diblii wo aloo hiɔmi ngɛ nɛe ɔ, buli ɔmɛ ngmɛ́ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ blɔ nɛ a jeɔ kpo. Se wɔɔ lɛɛ a ngmɛɛ wɔ blɔ nɛ wa jeɔ kpo, ejakaa a le kaa wa be fo tue. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ligbi ko ɔ, wa ya ngɛ ní tsue ngɛ ngmɔ mi, nɛ wa na kaa bulɔ ɔ nɛ ngɛ wa nɔ hyɛe ɔ be he wami. Lɔ ɔ he ɔ, wa ngɔ lɛ kɛ ba a ní tsumi he ɔ. Akɛnɛ wa baa wa je mi saminya he je ɔ, nihi nɛ a hyɛɔ wa nɔ ngɛ tsu womi he ɔ jeɔ Yehowa biɛ ɔ yi.​—1 Petro 2:12.b (Hyɛ sisi ningma.)

WA NÁ TUE MI JƆMI EKOHU

Ngɛ May 11, 1985 ɔ mi ɔ, a je mi ngɛ Dzaleka Tsu Womi He ɔ nɛ ye bua jɔ kaa i kpale ya piɛɛ ye weku ɔ he! Wa naa Yehowa si kaa e ye bua wɔ nɛ wa nyɛ nɛ wa ye lɛ anɔkuale ngɛ haomi be nɛ ɔmɛ a mi. Wa nuɔ he kaa bɔ nɛ bɔfo Paulo nu he ɔ. E ngma ke: ‘Nyɛmimɛ, amanehlu nɛ wa ná a, wa sume kaa wa maa laa nyɛ nɔ́ ko. Wa na pãa kaa peepee ta wa he, nɛ gbenɔ ji nɔ́ nɛ fɔɔ si ha wɔ. Se nɔ́ nɛ ɔ ba mi, konɛ wa ko ngɔ wa he ngɔ fɔ wɔ nitsɛmɛ wa nɔ, se mohu waa ngɔ wa he kɛ fɔ Mawu nɔ. Ejakaa lɛ nɛ e tleɔ ni gbogboehi si. Mawu nɛ́ je wɔ kɛ je gbenɔ muɔ nya kaa kikɛ nɛ ɔ ngɛ wɔ jee kɛ mwɔɔ.’​—2 Korinto Bi 1:8-10.

Be komɛ ɔ, e peeɔ wɔ kaa wa ngɛ gbenɔ muɔ nya. Se be tsuaa be ɔ, wa biɔ Yehowa konɛ e wo wɔ kã, nɛ e ha wɔ nile kɛ he si bami konɛ wa nyɛ nɛ waa ya nɔ nɛ waa wo e biɛ ɔ hɛ mi nyami.

Yehowa jɔɔ sɔmɔmi nɛ wa sɔmɔ lɛ ngɛ ‘tue mi jɔmi kɛ haomi behi tsuo a mi’ ɔ nɔ. Mwɔnɛ ɔ, wa bua jɔ kaa a ba ma asafo ɔ ní tsumi kɔni ehe ha wɔ ngɛ Lilongwe ma a mi, nɛ a ma Matsɛ Yemi Asa ehehi nɛ hiɛ pe 1,000 ngɛ Malawi ma a mi hulɔ! Ke i kɛ Lidasi wa hyɛ jɔɔmi nɛ ɔmɛ nɛ Yehowa jɔɔ wɔ ɔ, e peeɔ wɔ nyakpɛ, nɛ e peeɔ wɔ kaa nlami!c​—Hyɛ sisi ningma.