Mɛni Blɔ Nɔ O Guɔ Kɛ Mwɔɔ O Yi Mi Kpɔ Ngɛ Mo Nitsɛ O Sanehi A He?

1. Mɛni ji Baiblo ɔ mi mlaa amɛ ekomɛ, nɛ ke waa kɛ tsu ní ɔ, kɛ wa náa he se ha kɛɛ?

YEHOWA ha wɔ mlaahi nɛ a mi tɛ ngɛ Baiblo ɔ mi konɛ e kɛ tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e suɔ kaa waa pee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e de wɔ kaa wa ko ja amagahi, wa ko ju, wa ko de dã, nɛ wa ko bɔ ajuama hulɔ. (1 Korinto Bi 6:9, 10) Yesu nɛ ji Yehowa Bi ɔ hu wo e se nyɛɛli ɔmɛ mlaa pɔtɛɛ ko. E de mɛ ke: ‘Nyɛɛ ya je ma amɛ tsuo a ngɔ ngɛ he tsuaa he, nɛ nyɛɛ pee mɛ ye kaseli. Nyɛɛ baptisi mɛ ngɔ wo Tsɛ ɔ, kɛ Bi ɔ, kɛ mumi klɔuklɔu ɔ biɛ mi, nɛ nyɛɛ tsɔɔ mɛ nɛ a ye níhi tsuo nɛ i fa nyɛ ke nyɛɛ pee ɔ a nɔ. Hyɛ, i kɛ nyɛ maa hi si daa kɛ yaa su je mi nyagbe.’ (Mateo 28:19, 20) Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Yehowa kɛ Yesu deɔ wɔ ke waa pee ɔ maa ye bua wɔ nitsɛmɛ. Yehowa mlaahi tsɔɔ wɔ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ hyɛ waa kɛ wa weku mi bimɛ a nɔ ha. E mlaa amɛ yeɔ bua wɔ nɛ wa náa nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa kɛ bua jɔmi hulɔ. Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, ke waa kɛ Yehowa mlaahi tsu ní ɔ, e bua maa jɔ, nɛ e maa jɔɔ wɔ. Fiɛɛmi ní tsumi ɔ hu piɛɛ e mlaa amɛ a he.

2, 3. (a) Mɛni he je nɛ Baiblo ɔ wui wɔ mlaahi ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa peeɔ ɔ he ɔ? (b) Mɛni sane bimihi a he nɛ wa ma susu ngɛ munyu nɛ ɔ mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

² Se Baiblo ɔ wui wɔ mlaa ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa peeɔ ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ wui wɔ mlaa pɔtɛɛ ngɛ tade womi he. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ngɛ juɛmi wawɛɛ nitsɛ. E slo bɔ nɛ nihi dlaa a he ha ngɛ ma tsuaa ma nɔ, nɛ bɔ nɛ nihi dlaa a he ha be ko nɛ be ɔ, je ekpa ngɛ bɔ nɛ a dlaa a he ha mwɔnɛ ɔ he. Kaa Baiblo ɔ wo wɔ mlaa pɔtɛɛ ngɛ tade womi kɛ he dlami he ɔ, jinɛ be nɛ ɔ mi ɔ, jamɛ a mlaa amɛ be be. Yi mi tomi nɛ ɔ nɔuu he je nɛ Baiblo ɔ wui wɔ mlaahi fuu ngɛ ní tsumi, níhi nɛ waa kɛ ma je wa hɛja, aloo níhi nɛ ke wa pee ɔ, wa ma ná nɔmlɔ tso mi he wami ɔ he ɔ nɛ. Yehowa ngmɛɔ nɔ fɛɛ nɔ kɛ wekuyihi blɔ konɛ a mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he.

³ Enɛ ɔ he ɔ, ke e he hia kaa waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko nɛ kɔɔ wa si himi he nɛ mlaa ko be Baiblo ɔ mi nɛ ma kudɔ wɔ ɔ, eko ɔ, wa ma bi wa he ke: ‘Anɛ yi mi kpɔ nɛ ma mwɔ ngɛ sane nɛ ɔ he ɔ kɔɔ Yehowa he lo? Anɛ Yehowa bua maa jɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko nɛ ma pee nɛ ti si kɛ wui Baiblo mi mlaa ko ɔ he lo? Kɛ ma plɛ kɛ le kaa Yehowa bua maa jɔ yi mi kpɔhi nɛ i mwɔɔ ɔ a he ha kɛɛ?’

YI MI KPƆ NƐ WA MWƆƆ Ɔ MA NYƐ MAA SA WAA KƐ NI KPAHI A SI HIMI HE

4, 5. Mɛni blɔ nɔ nɛ yi mi kpɔhi nɛ wa mwɔɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua waa kɛ ni kpahi aloo e ye waa kɛ mɛ awi ngɛ?

⁴ Ni komɛ susu kaa a ma nyɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a suɔ. Se wɔɔ lɛɛ wa suɔ kaa wa maa pee nɔ́ nɛ ma ha Yehowa bua maa jɔ. Enɛ ɔ he ɔ, loko wa maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ sane ko he ɔ, e sa nɛ wa susu nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ sane ɔ he ɔ he, nɛ wa kɛ tsu ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ wɔ Mawu susumi ngɛ muɔ kɛ ní tsumi he, enɛ ɔ he ɔ, waa kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ɔ tsuɔ ní. (1 Mose 9:4; Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 15:28, 29) Wa ma nyɛ maa sɔle ha Yehowa konɛ e ye bua wɔ nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ e bua maa jɔ he ɔ nɔ.

⁵ Yi mi kpɔhi nɛ wa mwɔɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ loo e ye wɔ awi. Ke wa pee juɛmi nɛ da a, e maa ye bua wɔ konɛ waa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he. Ke wa pee juɛmi nɛ dɛ ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ ma puɛ. Yi mi kpɔhi nɛ wa mwɔɔ ɔ hu ma nyɛ maa ye bua ni kpahi loo e ye mɛ awi. Wa sume kaa wa maa pee nɔ́ ko nɛ maa hao wa nyɛmimɛ aloo e ha nɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ gbɔjɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa sume kaa wa maa wo nyɛmimɛ a kpɛti pɛ ngɛ asafo ɔ mi. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ waa pee juɛmi nɛ da.​—Kane Roma Bi 14:19; Galatia Bi 6:7.

6. Mɛni e sa kaa waa pee ke wa ngɛ yi mi kpɔ mwɔe ngɛ nɔ́ ko he?

⁶ Ke Baiblo ɔ tsɔɔ we wɔ nɔ́ pɔtɛɛ nɛ e sa kaa waa pee ngɛ sane ko he ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ pee juɛmi nɛ da kɛɛ? E sɛ nɛ waa pee nɔ́ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa suɔ, mohu ɔ, e sa kaa wa susu si fɔfɔɛ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa ngɛ mi ɔ he, konɛ waa pee juɛmi nɛ maa sa Yehowa hɛ mi. Ke wa pee jã a, lɛɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ yi mi kpɔ nɛ wa mwɔ ɔ nɔ.​—Kane La 37:5.

MƐNI YEHOWA SUƆ KAA MA PEE?

7. Ke Baiblo ɔ wui mlaa pɔtɛɛ ko ngɛ sane ko he ɔ, mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ le nɔ́ nɛ Yehowa suɔ kaa waa pee?

⁷ Kɛ wa ma plɛ kɛ le nɔ́ nɛ maa sa Yehowa hɛ mi ha kɛɛ? Efeso Bi 5:17 ɔ de ke: ‘Nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛ yɔse níhi nɛ ji Yehowa suɔmi nya ní.’ Ke Baiblo ɔ wui mlaa pɔtɛɛ ko ngɛ sane ko he ɔ, e sa nɛ wa susu níhi a he konɛ waa le nɔ́ nɛ Yehowa suɔ kaa waa pee ngɛ sane ɔ he. Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ pee jã? E he hia nɛ waa sɔle ha Mawu konɛ wa ha nɛ e mumi klɔuklɔu ɔ nɛ kudɔ wɔ.

8. Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e le nɔ́ nɛ Yehowa suɔ kaa e pee? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁸ Be tsuaa be ɔ, Yesu yɔseɔ nɔ́ nɛ Yehowa suɔ kaa e pee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yesu sɔle nɛ e ha nimli asafo ko nɛ hwɔ ngɛ mɛ yee ní si enyɔ ngɛ nyakpɛ blɔ nɔ. (Mateo 14:17-20; 15:34-37) Se benɛ hwɔ ngɛ Yesu yee ngɛ nga a nɔ nɛ Abosiami de lɛ ke e ha nɛ tɛ nɛ plɛ pee abolo ɔ, Yesu pee we jã. (Kane Mateo 4:2-4.) E le e Tsɛ ɔ saminya, enɛ ɔ he ɔ, e le kaa Yehowa be suɔe kaa e ngɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ tsu lɛ nitsɛ e hiami níhi a he ní. E ngɛ nɔ mi mami kaa ke e he hia nɛ e ná niye ní ɔ, e Tsɛ ɔ ma ha lɛ.

9, 10. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da? Mo ha enɛ ɔ he nɔ́ hetomi nɔ́.

⁹ Kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ maa pee juɛmi nɛ da ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. Baiblo ɔ de ke: ‘Ngɔɔ o hɛ ngɔ fɔ Yehowa nɔ kulaa. Koo ngɔ o hɛ ngɔ fɔ nɔ́ nɛ moo o susu kaa o le ɔ nɔ. Nɔ́ tsuaa nɔ́ mi ɔ, mo kai Yehowa, nɛ e maa tsɔɔ mo blɔ nɛ da. Koo bu o he ní lelɔ; moo ye Yehowa gbeye, nɛ o tu yayami nya fo.’ (Abɛ 3:5-7) Ke wa kaseɔ Baiblo ɔ nɛ wa le bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a, wa ma yɔse nɔ́ nɛ e suɔ kaa waa pee ngɛ si fɔfɔɛ pɔtɛɛ ko mi. Jehanɛ ɔ, ke wa yaa nɔ nɛ wa kaseɔ bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a, e be yee ha wɔ kaa wa maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ maa sa e hɛ mi nɔ. Enɛ ɔ ma ha nɛ wa ma ná “tsui nɛ buɔ tue.”​—Ezekiel 11:19.

¹⁰ Ngɔɔ lɛ kaa yogbayo ko ya ngɛ ní hee ngɛ jua mi nɛ e na tokota ko nɛ ngɛ fɛu saminya. Se tokota a he jua wa wawɛɛ. E ngɛ mi kaa pi e kɛ e huno ɔ nɛ ya jua a nɔ mohu lɛɛ, se e le nɔ́ nɛ e huno ɔ ma de ke e puɛ sika fuu kɛ he jamɛ a tokota a. Kɛ yogbayo ɔ plɛ kɛ le enɛ ɔ ha kɛɛ? E le jã, ejakaa a sɛ gba si himi mi kɛ saii, nɛ e le nɔ́ nɛ e huno ɔ suɔ kaa a kɛ a sika nɛ tsu. Jã kɛ̃ nɛ ke wa kase bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a, wa maa le nɔ́ nɛ e suɔ kaa waa pee ngɛ si himi saisaa mi.

KƐ O MA PLƐ KƐ LE NƆ́ NƐ YEHOWA SUƆ KAA O PEE KƐƐ?

11. Mɛni sanehi wa ma nyɛ ma bi wa he ke wa ngɛ Baiblo ɔ kanee aloo wa ngɛ kasee? (Hyɛ daka nɛ ji, “Ke O Ngɛ Baiblo ɔ Kasee ɔ, Bi O He Ke.”)

¹¹ Kɛ wa ma plɛ kɛ le Yehowa susumi kɛɛ? Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa nɛ wa ma nyɛ maa pee ji kaa wa maa kane Baiblo ɔ nɛ waa kase daa. Be mi nɛ wa ngɛ jã pee ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke: ‘Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ mi ngɛ Yehowa he? Mɛni he je nɛ Yehowa pee e ní jã a?’ Kaa bɔ nɛ David pee ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ ma bi Yehowa kaa e ye bua wɔ konɛ waa le lɛ saminya. David ngma ke: ‘Yehowa, tsɔɔ mi o blɔ ɔmɛ; Yehowa, ha nɛ ma le o blɔ ɔmɛ. Tsɔɔ mi nɛ ma hi si ngɛ o we anɔkuale ɔ nya, ejakaa mo Mawu ɔ ji ye yi wami helɔ. Daa nɛ ɔ, o nɔ lɛ i ngɔɔ ye hɛ kɛ fɔɔ.’ (La 25:4, 5) Ke wa kase nɔ́ ko ngɛ Yehowa he ɔ, wa ma nyɛ ma susu si fɔfɔɛhi a mi nɛ waa kɛ jamɛ a nɔ́ ma nyɛ ma tsu ní ngɛ. Anɛ waa kɛ ma nyɛ ma tsu ní ngɛ wa weku ɔ mi, wa ní tsumi he, wa sukuu mi, aloo ngɛ fiɛɛmi mi lo? Ke wa susu si fɔfɔɛ pɔtɛɛ ko he ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa maa le bɔ nɛ Yehowa suɔ kaa waa kɛ nɔ́ nɛ wa kase ɔ nɛ tsu ní ha.

12. Mɛni blɔ nɔ wa Baiblo kasemi womihi kɛ asafo mi kpehi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le Yehowa susumi ngɛ níhi a he?

¹² Blɔ kpa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ le Yehowa susumi ji kaa wa maa ngɔ níhi nɛ Yehowa asafo ɔ ngɛ wɔ tsɔɔe kɛ je Baiblo ɔ mi ɔ kɛ tsu ní saminya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e he hia nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko he ɔ, Watch Tower Publications Index ɔ kɛ Research Guide for Jehovah’s Witnesses ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le Yehowa susumi. Jehanɛ hu ɔ, ke wa ya asafo mi kpehi nɛ wa bu níhi nɛ wa ngɛ kasee ɔ tue saminya, wa haa sanehi a heto, nɛ wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ a tsɔɔ wɔ ɔ a he ɔ, wa ma ná he se. Enɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa susu níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ. Ke wa peeɔ jã a, wa ma nyɛ maa pee juɛmi nɛ maa sa Yehowa hɛ mi, nɛ e maa jɔɔ nɔ.

MO PUE O YI MI TƐ NGƐ BƆ NƐ YEHOWA SUSUƆ NÍHI A HE HA A HE LOKO O MWƆ O YI MI KPƆ

13. Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa ke wa le Yehowa susumi ngɛ níhi a he ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da.

¹³ Ke wa susuɔ bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a he ɔ, wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nile mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o suɔ kaa o ma sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ. O pee tsakemihi ngɛ o si himi mi konɛ o nyɛ nɛ o kɛ be fuu nɛ ya fiɛɛmi. Se loloolo ɔ, e peeɔ mo kaa ke o be sika fuu aloo he lo nya ní fuu ɔ, o bua be jɔe. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ we kaa ja nɔ ko pee blɔ gbalɔ loko e ma nyɛ ma sɔmɔ Yehowa. Wa ma nyɛ maa ya nɔ ma sɔmɔ Yehowa ngɛ anɔkuale mi kaa fiɛɛli. Se Yesu tsɔɔ kaa Yehowa maa jɔɔ nihi nɛ a kɛ níhi sãa afɔle ngɛ Matsɛ Yemi ɔ he ɔ. (Kane Luka 18:29, 30.) Baiblo ɔ hu tsɔɔ kaa ke wa bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa jeɔ Yehowa yi ɔ, e bua jɔɔ, nɛ lɛ hu e suɔ kaa waa kɛ bua jɔmi nɛ sɔmɔ lɛ. (La 119:108; 2 Korinto Bi 9:7) Ke wa sɔleɔ nɛ wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ kpakpa nɔ ke wa ya je si himi ko mi, nɛ Yehowa maa jɔɔ wɔ.

14. Kɛ wa ma plɛ ke le kaa bɔ nɛ tade ko ngɛ ha a sa Yehowa hɛ mi loo e sɛ e hɛ mi?

¹⁴ Nɔ hyɛmi nɔ́ kpa ko hu ji nɛ ɔ nɛ: O bua jɔ tade ko he wawɛɛ, se o le kaa ke o wo jamɛ a tade ɔ, e maa tɔ̃tɔ̃ ni komɛ a nane ngɛ asafo ɔ mi. Baiblo ɔ de we nɔ́ ko ngɛ jamɛ a tade ɔ he. Ke jã a, lɛɛ kɛ o ma plɛ kɛ le Yehowa susumi ha kɛɛ? Baiblo ɔ de ke: “Yihi hu nɛ a ngɔ juɛmi kɛ to a he dlami he. A dla a he bɔ nɛ sa kɛkɛ kaa humi. A gbɔ a yi ngɛ hɛngmɛ nɔ. A ko ngɔ sika tsu, loo adiagba kɛ hɔɔ a yi mi; nɛ a ko wo tade nɛ he jua wa tsɔ hulɔ. Se mohu a tsu ní tsumi kpakpa nɛ sa yihi nɛ ngɔ a he kɛ ha Mawu kulaa a.” (1 Timoteo 2:9, 10) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ga womi nɛ ɔ kɔɔ nyumuhi kɛ yihi tsuo nɛ a sɔmɔɔ Yehowa a a he. Ke wa peeɔ wa he humi nɛ wa maa wo tade ko ɔ, wa ma nyɛ ma susu bɔ nɛ nihi maa pee a ní ngɛ he ha a he. Nɛ akɛnɛ wa suɔ wa nyɛmimɛ he je ɔ, wa sume kaa wa maa wo tade nɛ maa hao a ti nɔ ko aloo e maa tɔ̃tɔ̃ a ti nɔ ko nane. (1 Korinto Bi 10:23, 24; Filipi Bi 3:17) Ke wa susuɔ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ deɔ kɛ bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a he ɔ, wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ maa sa Yehowa hɛ mi nɔ.

15, 16. (a) Ke wa susuɔ ajuama bɔmi níhi a he ɔ, kɛ e peeɔ Yehowa ha kɛɛ? (b) Ke wa ngɛ níhi nɛ waa kɛ ma je wa hɛja hlae ɔ, mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ le nɔ́ nɛ maa sa Yehowa hɛ mi? (d) Mɛni blɔ nɔ e sa kaa waa gu kɛ mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ sanehi nɛ a he hia a a he?

¹⁵ Baiblo ɔ ha nɛ wa le kaa ke nihi peeɔ yi wu tso ní nɛ a susuɔ ní yayahi a he ɔ, e dɔɔ Yehowa wawɛɛ. (Kane 1 Mose 6:5, 6.) E ngɛ heii kaa Yehowa sume nɛ wa susu ajuama bɔmi níhi a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa yaa nɔ nɛ wa susuɔ níhi kaa jã a a he ɔ, eko ɔ, wa maa pee jamɛ a ní ɔmɛ. Mohu ɔ, Yehowa suɔ kaa wa susu níhi nɛ a he tsɔ kɛ ní kpakpahi a he. Kaselɔ Yakobo ngma ke nile nɛ je Yehowa ngɔ ɔ, “kekleekle nɔ́ nɛ a naa ngɛ e he ji kaa e he tsɔ. Lɔ ɔ se ɔ, a naa kaa e he jɔ; e hɛ ka si, nɛ e nuɔ nɔ́ he ha nɔ. E naa nɔ mɔbɔ saminya, nɛ ní kpakpahi sɔuu e tsuɔ. E hyɛ we nihi a hɛ mi, nɛ e pee we osato.” (Yakobo 3:17) Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa kua hɛja jemi nɛ ma ha nɛ wa susu níhi nɛ a he tsɔ we kɛ ní yayamihi a he. Nɛ ke wa le níhi nɛ Yehowa suɔ kɛ níhi nɛ e sume ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa ma yɔse womihi, sinihi, kɛ fiɛmihi nɛ e sa kaa wa kua. E he be hiae nɛ wa bi nihi konɛ a tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee.

¹⁶ Ke e he ba hia kaa waa pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko he ɔ, behi fuu ɔ, níhi fuu ngɛ nɛ ke wa pee ɔ, e maa sa Yehowa hɛ mi. Se ke e he hia kaa waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ he ɔ, eko ɔ, e maa hi kaa wa ma bi ga womi kɛ je asafo mi nɔkɔtɔma ko, aloo nyɛminyumu ko aloo nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ níhi a si kpami ɔ ngɔ. (Tito 2:3-5; Yakobo 5:13-15) Se e sɛ nɛ wa ha nɛ nɔ ɔ nɛ tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee. Mohu ɔ, e he hia nɛ wa susu níhi nɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a he saminya konɛ waa da lɔ ɔ nɔ kɛ mwɔ wa yi mi kpɔ. (Hebri Bi 5:14) Bɔfo Paulo de ke: “Nɔ tsuaa nɔ maa tloo lɛ nitsɛ e tlomi.”​—Galatia Bi 6:5.

17. Ke wa pee juɛmi nɛ sa Yehowa hɛ mi ɔ, mɛni se wa náa?

¹⁷ Ke wa peeɔ juɛmi nɛ saa Yehowa hɛ mi ɔ, e haa nɛ wa hɛɛ wɔ kɛ suɔ e he haa, e bua jɔɔ wa he, nɛ e jɔɔ wɔ. (Yakobo 4:8) Ke wa pee jã a, hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi maa wa. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a he, konɛ wa nyɛ nɛ wa yɔse Yehowa susumi ngɛ níhi a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be fɛɛ be ɔ, nɔ́ ehe ko ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yehowa he. (Hiob 26:14) Se ke wa bɔɔ mɔde nɛ wa kaseɔ e he ní ɔ, wa ma ba pee juɛmitsɛmɛ, nɛ wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ. (Abɛ 2:1-5) Adesahi a susumi kɛ a yi mi tomihi tsakeɔ, se Yehowa tsakee we. La polɔ ɔ de ke: ‘Yehowa yi mi tomi ɔmɛ ngɛ daa; e susumi ɔmɛ ngɛ kɛ yaa neneene.’ (La 33:11) E ngɛ heii kaa ke wa susuɔ níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ, nɛ wa peeɔ níhi nɛ maa sa e hɛ mi ɔ, wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ.