Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • ijwyp munyu 117
  • Kɛ Social Media Ngɛ Ye Nɔ He Wami Náe Ha Kɛɛ?

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • Kɛ Social Media Ngɛ Ye Nɔ He Wami Náe Ha Kɛɛ?
  • Nihewi Kɛ Yihewi Biɔ Ke
  • Munyuyi Nyafinyafihi
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • Anɛ social media ngɛ ye be ɔ tsuo ngɔe lo?
  • Anɛ social media haa nɛ be abɔ nɛ e sa kaa ma kɛ hwɔ mahe ɔ nɔ gbɔɔ lo?
  • Kɛ social media haa nɛ i nuɔ he ha kɛɛ?
  • Anɛ Intanɛti Nɔ Huɛ Bɔmi Hehi Ngɛ O Bi ɔ Awi Yee Lo?—Bɔ Nɛ Baiblo ɔ Ma Nyɛ Maa Ye Bua Fɔli Ha
    Munyuyi Kpahi Nɛ Ngɛ
  • Koo Bu O He Pe Bɔ Nɛ Sa
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae (Nɔ́ Nɛ A Maa Kase)—2020
  • Intanɛti Nɔ Huɛ Bɔmi Hehi​​—Yu O He Ngɛ Oslaahi Nɛ Ngɛ He Ɔmɛ A He
    Kristofohi A Si Himi Kɛ A Sɔmɔmi Ní Tsumi ɔ—Ní Kasemi Womi—2018
Nihewi Kɛ Yihewi Biɔ Ke
ijwyp munyu 117
Yiheyo ko nɛ ngɛ e fon ɔ nɔ hyɛe. Ní komɛ kaa foni slɔɔtohi nɛ a kɛ kaleɔ bɔ nɛ nɔ ko ngɛ he nue ha a bɔle lɛ kɛ kpe.

NIHEWI KƐ YIHEWI BIƆ KE

Kɛ Social Media Ngɛ Ye Nɔ He Wami Náe Ha Kɛɛ?

Anɛ o fɔli ɔmɛ ngmɛɛ mo blɔ kaa o ya social media nɔ lo? Kɛ jã a, munyu nɛ ɔ maa ye bua mo ngɛ si fɔfɔɛ etɛ komɛ nɛ a he hia a mi.

Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ

  • Anɛ social media ngɛ ye be ɔ tsuo ngɔe lo?

  • Anɛ social media haa nɛ be abɔ nɛ e sa kaa ma kɛ hwɔ mahe ɔ nɔ gbɔɔ lo?

  • Kɛ social media haa nɛ i nuɔ he ha kɛɛ?

  • Nɔ́ nɛ o juami bi de

Anɛ social media ngɛ ye be ɔ tsuo ngɔe lo?

Ke waa kɛ social media ngɛ ní tsue ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ wa hi okpɔngɔ ko nɛ́ ngɛ he wami wawɛɛ nɔ​—ke o kudɔɔ we lɛ ɔ, lɛ mohu e ma kudɔ mo.

“Be komɛ ɔ, ke i to kaa ma ngɔ be bɔɔ pɛ kɛ ya social media nɔ ɔ, ke benɛ ye hɛ ke baa ye he nɔ ɔ, kɛkɛ i ye ngmlɛfiahi fuu! Ke o pɔɔ social media kɛ ní tsumi ɔ, e he waa wawɛɛ kaa o ma kpa nɔ yami, nɛ e puɛɔ nɔ be wawɛɛ.”​—Joanna.

Anɛ o le lo? A to social media amɛ a he blɔ nya konɛ o hi nɔ yae kpamkpam, nɛ́ o ko nyɛ nɛ o kpa. Nihi nɛ a to Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ a he blɔ nya a le kaa ke huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ he biɛ, nɛ nihi puɛɔ a be fuu ngɛ lejɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ ní tsumi hehi maa wo sika babauu konɛ a kɛ fia a níhi a he adafi ngɛ lejɛ ɔ.

Mo bi o he ke: ‘Anɛ i puɛɔ be babauu ke i ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he ɔmɛ lo? Anɛ ma nyɛ ma ngɔ jamɛ a be ɔ ekomɛ kɛ pee níhi fuu nɛ se nami ngɛ a he lo?’

Nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee. Ha nɛ huzu nɛ hi be abɔ nɛ o yeɔ ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ ɔ a he, nɛ o ye be abɔ nɛ o to kaa o maa ye ɔ nɔ be fɛɛ be.

Foni slɔɔtohi enyɔ nɛ kɔɔ nɔ́ nɛ niheyo ko ngɛ pee piani ɔ he. 1. E hwɔɔ si ngɛ e sa a nɔ nɛ e ngɔ e headphone ɔ kɛ wo e tue mi nɛ e hɛ dɔ kɛ ngɛ e fon ɔ nɔ nyɛe. 2. E kɛ e huɛmɛ bla kɛ ngɛ basketball fiae, nɛ e bua jɔ wawɛɛ.

Moo to huzu ngɛ be abɔ nɛ o yeɔ ngɛ social media a nɔ ɔ he

“I to ngmlɛfia abɔ ko nɛ́ i kɛ app komɛ ma tsu ní ɔ he blɔ nya ngɛ ye fon ɔ nɔ, nɛ ke jamɛ a be ɔ su ɔ, ye fon ɔ be mi blɔ ngmɛe nɛ i kɛ jamɛ a app ɔmɛ nɛ tsu ní hu. I pee jã kɛ ya si be ko, nɛ lɔ ɔ ye bua mi nɛ i ba na be abɔ nɛ e sa nɛ ma ye ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ konɛ ma ko puɛ be fuu ngɛ nɔ.”​—Tina.

Baiblo sisi tomi mlaa: “Nyɛɛ kɛ nyɛ be nɛ tsu ní ngɛ blɔ nɛ hi pe kulaa nɔ.”​—Efeso Bi 5:16.

Anɛ social media haa nɛ be abɔ nɛ e sa kaa ma kɛ hwɔ mahe ɔ nɔ gbɔɔ lo?

Ní leli babauu deɔ ke, ke e hí kulaa a, e sa nɛ nihewi kɛ yihewi nɛ a kɛ ngmlɛfia kpaanyɔ nɛ hwɔ mahe, se a kpɛti nihi babauu nyɛ we nɛ a hwɔ mahe nɛ su jã. Yi mi tomi kake he je nɛ enɛ ɔ baa lɛ jã ji kaa, nihewi kɛ yihewi babauu ngɔɔ be nɛ́ e sa kaa a kɛ hwɔ mahe ɔ kɛ yaa social media nɔ.

“Loko ma hwɔ si ɔ, i yaa social media a nɔ kaa ma na nɔ́ ko kpakpa ko ngɛ lejɛ ɔ lo, se ke i hɛ ke baa ye he nɔ ɔ kɛkɛ i puɛ ngmlɛfiahi fuu kɛ ngɛ níhi nɛ a kɛ fɔ social media a nɔ ɔ hyɛe. E ji su yaya nɛ i ngɛ ye he mɔde bɔe kaa ma kpa”​—Maria.

Anɛ o le lo? Ke o hwɔ we mahe saminya a, e ma nyɛ ma ha nɛ o pee yeyeeye, nɛ jehanɛ se hu, e ma nyɛ ma ha nɛ o ná juɛmi mi nyagba. Juɛmi he ní lelɔ kpanaa ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Jean Twenge ɔ de ke, yi mi tomi titli nɛ haa nɛ nihi haoɔ nɛ a bua jɔɛ ɔ ji kaa a hwɔ we mahe bɔ nɛ sa. E de kɛ piɛɛ he ke, “ke o mahe sui mo, nɛ e tsa nɔ jã be kɛkɛɛ ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha mo wawɛɛ kaa o ma susu níhi a he saminya, nɛ e be hae nɛ o bua nɛ jɔ be fɛɛ be.”a

Mo bi o he ke: ‘Ngmlɛfia enyɛmɛ nɛ i kɛ hwɔɔ mahe daa nyɔ mi?’ ‘Anɛ i yaa social media nɔ benɛ e sa nɛ ma dla ye he nɛ ma ya hwɔ si ɔ lo?’

Nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee. Ke o yaa hwɔ si ɔ, mo je o fon ɔmɛ loo o tablɛti ɔmɛ kɛ je o kasa nya. Ke e maa hi ɔ, o ko hyɛ o fon ɔ nɔ aloo o tablɛti ɔ nɔ ke e piɛ ngmlɛfia enyɔ nɛ o maa hwɔ si. Ke o hia alarm nɛ́ e nyɛ nɛ e ha nɛ o te si mɔtu ɔ, koo ngɔ o fon ɔ loo o tablɛti ɔ kɛ pee.

Foni slɔɔtohi enyɔ nɛ kɔɔ nɔ́ nɛ yiheyo ko ngɛ pee mɔtu ɔ he. 1. E hii si ngɛ e sa a nɔ nɛ e he wa ha lɛ kaa e maa te si. 2. E hi si saminya ngɛ e sa a nɔ nɛ e kɛ bua jɔmi ngɛ e nine mi kpae.

Ke be ngɛ sue nɛ e sa nɛ o ya hwɔ si ɔ, bɔɔ mɔde wawɛɛ kaa o kɛ social media be ní tsue

“Be komɛ ɔ, i hii ye fon ɔ nɔ hyɛe kɛ ya siɔ nyɔ mi kpɛti, se enɛ ɔ ji nyagba ko nɛ i ngɛ ye he mɔde bɔe kaa ma tsu he ní. I suɔ nɛ ma pee ye ní kaa nɔ ko nɛ e ngɛ wae. Oti nɛ i kɛ ma ye hɛ mi ji ma hwɔ si mla kɛ jɔɔ ye he konɛ ma nyɛ nɛ ma ná he wami kɛ tsu níhi a he ní ke je na.”​—Jeremy.

Baiblo sisi tomi mlaa: “Nyɛɛ le níhi nɛ a he hia wawɛɛ ɔ.”​—Filipi Bi 1:10.

Kɛ social media haa nɛ i nuɔ he ha kɛɛ?

Ngɛ níhi a mi hlami ko nɛ a pee ɔ mi ɔ, yihi nɛ a ngɛ nɔ tsami sukuu yae nɛ a bi mɛ munyu ɔ mi fã de ke, a “pɔɔ aywilɛho yemi, nɛ a be hɛ nɔ kami ko.” Nɔ́ nɛ kɛ nyagba nɛ ɔ baa a kpɛti kake ma nyɛ maa pee social media amɛ nɛ a hii nɔ yae ɔ. Dr. Leonard Sax de ke, “ke o yeɔ be fuu ngɛ social media nɔ, nɛ o kɛ o he toɔ ni kpahi a he ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ o bua be jɔe, nɛ o maa hao hulɔ.”b

“Nihewi kɛ yihewi kɛ a he pɔɔ ni kpahi a he tomi, nɛ social media ha nɛ jã peemi yi ha mɛ kulaa. O kɛ ngmlɛfiahi fuu ma nyɛ maa hyɛ fonihi nɛ nihi kɛ fɔ social media a nɔ ɔ kɛkɛ o kɛ o he bɔni a he tomi nɔ, aloo ke o hyɛ bɔ nɛ o huɛ ɔmɛ ngɛ a hɛja jee ha a, kɛkɛ o susu kaa nɔ́ ko ngɛ mo bɔe.”​—Phoebe.

Anɛ o le lo? E ngɛ mi kaa social media ma nyɛ ma ha nɛ o kɛ o huɛmɛ nɛ sɛɛ ní mohu lɛɛ, se lɔ ɔ be kaa o huɛmɛ nɛ o kɛ mɛ maa sɛɛ ní hɛ mi kɛ hɛ mi ɔ kulaa. Dr. Nicholas Kardaras de ke: “Ke waa kɛ nihi sɛɛ ní ngɛ wa fon ɔmɛ a nɔ a loo tablɛti ɔmɛ a nɔ ɔ, e ha we nɛ wa bua nɛ jɔ kaa bɔ nɛ ke waa kɛ mɛ sɛɛ ní hɛ mi kɛ hɛ mi nɛ wa bua jɔɔ ɔ. Lɔ ɔ ha we nɛ wa tsui nɛ nɔ wa mi, ejakaa adesahi suɔ nɛ a hɛ kɛ su ni kpahi a he wawɛɛ.”c

Mo bi o he ke: ‘Ke i hyɛ nɔ́ nɛ ye huɛ ɔmɛ ngɛ pee ɔ, anɛ i nuɔ he kaa e piɛ mi pɛ lo?’ ‘Ke i hyɛ fonihi nɛ ye huɛ ɔmɛ kɛ fɔ social media a nɔ nɛ́ e ngɛ kaa nɔ́ nɛ a ngɛ ngɔɔmi yee ɔ, anɛ lɔ ɔ haa nɛ i nuɔ he kaa i be bua jɔmi ngɛ si himi mi kaa mɛ lo?’ ‘Ke i kɛ nɔ́ ko fɔ social media amɛ a nɔ nɛ nihi bɔɔ ko aloo nɔ kake po tsɔɔ we kaa e bua jɔ he ɔ, anɛ e gbaa ye nya lo?’

Nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee. Mo ha o he be bɔɔ nɛ o kpa social media a nɔ yami, eko ɔ, ligbi bɔɔ komɛ, otsi aloo nyɔhiɔ po. Ná be babauu kɛ ha o huɛmɛ nɛ o kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní hɛ mi kɛ hɛ mi aloo ngɛ fon nɔ. Ke o kpa social media nɔ yami be bɔɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ o ná be kɛ jɔɔ o he, nɛ o bua maa jɔ.

Foni slɔɔtohi enyɔ nɛ kɔɔ nɔ́ nɛ yiheyo ko ngɛ pee ɔ he. 1. E bua jɔɛ benɛ e ngɛ ni kpahi a fotohi hyɛe ngɛ e fon ɔ nɔ ɔ. 2. E kɛ e huɛmɛ a bua jɔ kɛ ngɛ ní sɛɛe benɛ a hii si ngɛ he ko kɛ ngɛ ice cream yee ɔ.

Anɛ o ma nyɛ ma ná be babauu kɛ ha o huɛmɛ, nɛ nyɛɛ sɛɛ ní hɛ mi kɛ hɛ mi lo?

“Ke i ngɛ social media a nɔ ɔ, i kɛ ye juɛmi maa níhi nɛ ni kpahi ngɛ pee ɔ nɔ wawɛɛ. Benɛ i kpa social media a nɔ yami kulaa a, i nu he kaa nɔ́ nɛ a je tlomi ngua ko kɛ je ye kuɛ nɔ, nɛ enɛ ɔ ha nɛ i ná be babauu kɛ tsu níhi nɛ se nami ngɛ a he ɔ he ní.”​—Briana.

Baiblo sisi tomi mlaa: “Ha nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ e hyɛ lɛ nitsɛ e ní tsumihi a mi, kɛkɛ ɔ, lɛ nitsɛ pɛ e ma ná nɔ́ ko nɛ e maa da nɔ kɛ nya nɛ pi kaa e kɛ e he ngɛ nɔ kpa ko he toe.”​—Galatia Bi 6:4.

a Womi nɛ ji iGen ɔ lɛ bɔ he amaniɛ.

b Womi nɛ ji Why Gender Matters ɔ lɛ bɔ he amaniɛ.

c Womi nɛ ji Glow Kids ɔ lɛ bɔ he amaniɛ.

Nɔ́ nɛ o juami bi de

Phoebe.

“Social media nɔ nɛ i hii yae ɔ ngɛ ye be tsuo puɛe, nɛ lɔ ɔ ha we nɛ ye bua nɛ jɔ. I to kaa i kɛ be ní tsue hu. Lɔ ɔ se ɔ, i nui he hu kaa nɔ́ ko ngɛ mi bɔe. Amlɔ nɛ ɔ, ye bua jɔ níhi nɛ i ngɛ ɔmɛ a he, i ngɔɔ ye juɛmi kɛ maa níhi nɛ a he hia amɛ a nɔ, nɛ i peeɔ ní hehi.”​—Phoebe.

Jacob.

“Be komɛ ngɛ nɛ i gbɛɛ social media app ɔ be bɔɔ konɛ ma ko ya lejɛ ɔ. Jã nɛ i peeɔ ɔ yeɔ bua mi nɛ i yɔseɔ níhi nɛ a he hia mi ɔ, nɛ i kɛ ye juɛmi maa a nɔ. Ní kpakpahi fuu ngɛ nɛ a he hia nɛ e sa nɛ i kɛ ye be ɔ nɛ pee, pe social media nɛ ma hi nɔ yae kɛkɛ.”​—Jacob.

Sienna.

“Eko ɔ, ma nyɛ nɛ i kɛ social media ma tsu ní pee se. Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, i fia ye pɛɛ si kaa ma kpa. I suɔ nɛ ma ngɔ ye wami kɛ pee níhi nɛ se nami ngɛ he, se pi nɛ ma ngɔ ye juɛmi kɛ ma níhi nɛ ni kpahi ngɛ pee ɔ a nɔ tsɔ. Social media ma nyɛ ma ha nɛ o je o juɛmi kɛ je otihi nɛ o kɛ ma o hɛ mi kɛ o huɛmɛ nɛ o suɔ mɛ ɔ a nɔ.”​—Sienna.

Mi nylɔmi: Kɛ social media ngɛ ye nɔ he wami náe ha kɛɛ?

  • Anɛ e ngɛ ye be ɔ tsuo ngɔe lo? Ha nɛ huzu nɛ hi be abɔ nɛ o yeɔ ngɛ social media he nɛ ɔmɛ a he, nɛ o ye be abɔ nɛ o to kaa o maa ye ɔ nɔ be fɛɛ be.

  • Anɛ e haa nɛ be abɔ nɛ e sa kaa ma kɛ hwɔ mahe ɔ nɔ gbɔɔ lo? Ke e piɛ ngmlɛfia enyɔ nɛ o ma ya hwɔ si ɔ, koo hyɛ o fon ɔ aloo kɔmpiuta amɛ a nɔ.

  • Kɛ e haa nɛ i nuɔ he ha kɛɛ? O ma nyɛ ma kpa social media kɛ ní tsumi be bɔɔ konɛ o ná be nɛ o kɛ o huɛmɛ nɛ sɛɛ ní hɛ mi kɛ hɛ mi.

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane