Ye Bua O Bi Nɛ E Ye Kɛ Je Jeha Nyɔngma Kɛ Etɛ Kɛ Yaa a

1, 2. Mɛni haomihi jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ kɛ kpeɔ? Mɛni bua jɔmi jokuɛwi kaa jã a ma nyɛ ma ná?

JOKUƐWI nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ a tsɔsemi ngɛ ekpa ngɛ jokuɛwi nɛ a yi jeha nyɔngma lolo ɔ a tsɔsemi he. Ke jokuɛwi ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ, a kɛ haomihi kpeɔ nɛ a tsɔsemi hu yee. Se jokuɛwi kaa jã a kɛ a fɔli tsuo ma nyɛ ma ná bua jɔmi. Yosef, David, Yosia, kɛ Timoteo ba a je mi saminya nɛ a ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa hi a kɛ Yehowa a kpɛti. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nihewi kɛ yihewi hu ma nyɛ maa pee jã. (1 Mose 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Matsɛmɛ 22:3-7; Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 16:1, 2) Mwɔnɛ ɔ, jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ fuu peeɔ jã. Eko ɔ, o le a ti ni komɛ po.

² Se kɛ̃ ɔ, a ti ni komɛ hu kɛ haomihi kpeɔ. E suu be nɛ jokuɛwi kaa jã a, a bua jɔɔ, nɛ e suu be hu nɛ a bua jɔɛ. Eko ɔ, a maa suɔ kaa a pee níhi ngɛ a dɛhe, enɛ ɔ he ɔ, a sume kaa a fɔli maa tsi a nya ngɛ ní komɛ a he. Se kɛ̃ ɔ, jokuɛwi kaa jã a be níhi a si kpami tsɔ. E he hia nɛ a fɔli nɛ a je suɔmi mi kɛ ye bua mɛ. Niinɛ, jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 ya si 19 ɔ kɛ a fɔli tsuo ma nyɛ ma ná bua jɔmi. Se a kɛ haomihi hu ma nyɛ maa kpe. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ ye bua a bimɛ nɛ ɔmɛ?

3. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ ye bua a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ konɛ a wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi?

³ Fɔli nɛ a kɛ Baiblo ɔ mi ga womi tsuɔ ní ɔ tsɔseɔ a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ, konɛ a wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi. Ngɛ je kɛ wɛ ɔ, fɔli, kɛ jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo nɛ a kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsuɔ ní ɔ, nyɛɔ daa haomihi nɛ a kɛ kpeɔ ɔ nya.​​—La 119:1.

NYƐƐ SƐƐ NÍ, NYƐ KO LAA NYƐ SIBI NƆ́ KO NƆ

4. Mɛni he je nɛ e he hia titli kaa fɔli kɛ a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ nɛ sɛɛ ní konɛ a ko laa a sibi nɔ́ ko nɔ ɔ?

⁴ Baiblo ɔ de ke: “He nɛ ga womi be ɔ, yi mi tomi peeɔ yaka.” (Abɛ 15:22) Be titli nɛ e he hia kaa a wo bimɛ ga ji benɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, be bɔɔ pɛ nɛ a yeɔ ngɛ we mi. Se behi fuu ɔ, a kɛ a sukuu bimɛ aloo a huɛmɛ nɛ bɔɔ. Ke jokuɛwi kɛ a fɔli sɛɛ we ní, nɛ a laa a sibi níhi a nɔ ɔ, a ti nɔ ko be e nyɛmi yi mi munyu lee. Lɛɛ mɛni blɔ nɔ fɔli kɛ a bimɛ maa gu kɛ sɛɛ ní mɔ?

5. Mɛni he wami a wo jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a konɛ a kɛ a fɔli nɛ sɛɛ ní?

⁵ E sa nɛ bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ kɛ a fɔli tsuo nɛ a bɔ mɔde kaa a kɛ a sibi maa sɛɛ ní. Niinɛ, ke bimɛ wɛ ɔ, a kɛ a fɔli sɛɛɔ ní faa. Se ke a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a, e yee ha mɛ kaa a kɛ a fɔli maa sɛɛ ní. Se mo kai kaa “Ma nɛ ná we ga woli kpakpa a, e ywiaa. Se ma, he nɛ ga woli hiɛ ngɛ ɔ, tue mi jɔmi ngɛ lejɛ ɔ.” (Abɛ 11:14) Munyu nɛ ɔ kɔɔ jokuɛwi kɛ nikɔtɔmahi tsuo a he. Jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo nɛ a le ngmami nɛ ɔ yɔseɔ kaa a hia ga woli kpakpahi, ejakaa a kɛ haomihi nɛ a mi wa ngɛ kpee. E sa nɛ a na kaa a fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ ma nyɛ maa wo mɛ ga kpakpa, ejakaa a ngɛ níhi a si kpami babauu ngɛ je mi, nɛ a jeɔ suɔmi kpo kɛ haa mɛ daa. Enɛ ɔ he ɔ, bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa nɛ a ngɛ nile ɔ, be a fɔli a ga womi kuae.

6. Mɛni e sa kaa fɔli nɛ a ngɛ nile kɛ suɔmi ɔ nɛ a pee konɛ a nyɛ nɛ a kɛ a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ, nɛ a nyɛ nɛ a sɛɛ ní?

⁶ Ke bi ko suɔ kaa e kɛ e fɔlɔ nɛ sɛɛ ní ɔ, e sa nɛ fɔlɔ ɔ nɛ bɔ mɔde konɛ e ná deka kɛ ha lɛ. Ke o ji fɔlɔ ɔ, bɔɔ mɔde konɛ o ha nɛ o bimɛ kɛ mo nɛ nyɛ nɛ sɛɛ ní. Enɛ ɔ peemi yee. Baiblo ɔ de ke, “dii peemi be ngɛ, nɛ munyu tumi be ngɛ.” (Fiɛlɔ 3:7) Eko ɔ, benɛ o sume kaa o kɛ nɔ ko maa sɛɛ ní ɔ, jamɛ a be ɔ mi nɛ o bi ɔ suɔ kaa e kɛ mo maa sɛɛ ní. Eko ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, o suɔ nɛ o pee o dɛhe ní kasemi, loo o jɔɔ o he, loo o tsu we mi ní tsumi komɛ. Se kɛ̃ ɔ, ke o bi ɔ suɔ kaa e kɛ mo maa sɛɛ ní ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o ná deka ha lɛ. Ke o pee we jã a, e kɔni mi maa wo nyu. Mo kai nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ. Ligbi ko ɔ, Yesu to e yi mi kaa e maa jɔɔ e he. Se benɛ nihi babauu ba e ngɔ konɛ a ba bu lɛ tue ɔ, e jɔɔ we e he hu, nɛ e tsɔɔ mɛ ní. (Marko 6:30-34) E ngɛ mi kaa jokuɛwi fuu nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ yɔse kaa a fɔli be deka mohu lɛɛ, se e sa nɛ fɔli nɛ ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa a ngɛ a he deka. Enɛ ɔ he ɔ, mo ná o bimɛ ɔmɛ a he deka, nɛ o nu mɛ sisi.

7. Mɛni e sɛ nɛ fɔli nɛ a pee?

⁷ Bɔɔ mɔde nɛ o kai bɔ nɛ o pee o ní ha benɛ mo hu o yi jeha 20 lolo ɔ. Enɛ ɔ ma ha nɛ o maa to o tsui si ha o bi ɔ! E he hia nɛ fɔli nɛ a ná a bimɛ a he deka. Ke fɔli ná deka a, mɛni a peeɔ? Ke a ngɔɔ jamɛ a be ɔ kɛ tsuɔ mɛ pɛ a hiami níhi a he ní ɔ, a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ yɔseɔ mla. Ke a susu kaa a huɛmɛ nɛ a kɛ mɛ yaa sukuu ɔ susuɔ a he pe a fɔli ɔmɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a maa sɛ haomi mi.

NÍHI NƐ FƆLI KƐ A BIMƐ MA NYƐ MAA SƐSƐ HE

8. Mɛni blɔ nɔ fɔli ma nyɛ maa gu kɛ tsɔɔ a bimɛ kaa e he hia nɛ a ye anɔkuale, a hɛ mi nɛ wa kɛ ní tsumi, nɛ a ba a je mi saminya?

⁸ Fɔli, ke nyɛ tsɔɔ we nyɛ bimɛ kaa e he hia nɛ a ye anɔkuale, nɛ a hɛ mi hu nɛ wa kɛ ní tsumi lolo ɔ, lɛɛ e sa nɛ nyɛɛ pee jã benɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa nɛ ɔ. (1 Tesalonika Bi 4:11; 2 Tesalonika Bi 3:10) E he hia hu nɛ nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ nɛ a le kaa ke a ba a je mi saminya a, a ma ná he se. (Abɛ 20:11) Ke fɔlɔ ko peeɔ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi ɔ, e bimɛ ma nyɛ maa kase. Kaa bɔ nɛ ‘yigbayihi a je mi bami tsakeɔ a hunomɛ’ ɔ, ja kɛ̃ nɛ bimɛ hu ma nyɛ maa kase je mi bami kpakpa kɛ je a fɔli a ngɔ. (1 Petro 3:1) Se kɛ̃ ɔ, nɔ hyɛmi nɔ́ kɛkɛ nɛ fɔli maa pee kɛ ha a bimɛ ɔ pi, ejakaa jokuɛwi naa níhi fuu, nɛ a nuɔ níhi fuu ngɛ ma mi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a susuɔ a bimɛ a he ɔ, nɛ a le bɔ nɛ a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ susuɔ ngɛ níhi kaa jã a, a he ha. Se ja a kɛ a bimɛ ɔmɛ sɛɛɔ ní saminya loko a ma nyɛ maa le enɛ ɔ.​​—Abɛ 20:5.

9, 10. Mɛni he je nɛ e sa kaa fɔli nɛ bɔ mɔde nɛ a tsɔɔ a bimɛ bɔmi nami he ní, nɛ kɛ a ma plɛ kɛ pee jã kɛɛ?

⁹ E he hia wawɛɛ nɛ fɔli kɛ a bimɛ nɛ sɛɛ bɔmi nami he ní. Fɔli, anɛ e peeɔ nyɛ zo kaa nyɛɛ kɛ nyɛ bimɛ maa sɛɛ bɔmi nami he ní lo? Ke e peeɔ nyɛ zo po ɔ, nyɛ mia nyɛ hɛ mi nɛ nyɛɛ pee jã. Ke pi jã a, a ma ya kase ngɛ ni kpahi a ngɔ. Ke nyɛ tsɔɔ we mɛ ɔ, ni kpahi ma ya puɛ mɛ. Ke Yehowa ngɛ bɔmi nami sanehi a he munyu tue ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, e wui he bo. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ e pee fɔli hu zo kaa a maa pee jã.​​—Abɛ 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Bua jɔmi sane ji kaa Baiblo ɔ kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ mi tɛ̃ ha ngɛ bɔmi nami sanehi a he. Yehowa asafo ɔ hu pee womihi nɛ maa ye bua wɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa blɔ tsɔɔmi nɛ ɔ he hia wɔ hu mwɔnɛ ɔ. Moo ngɔ Baiblo ɔ kɛ womihi nɛ asafo ɔ pee ɔ kɛ tsu ní konɛ e ye bua mo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, munyu komɛ ngɛ womi nɛ ji, Questions Young People Ask​​—Answers That Work, Kpo 1 kɛ 2 ɔ mi nɛ maa ye bua o binyumu ɔ aloo o biyo ɔ. Mɛni he je nɛ o kɛ lɛ susuu we jamɛ a munyu ɔmɛ a he ɔ? Ke o pee jã a, e maa wo yiblii wawɛɛ nitsɛ.

11. Mɛni ji blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ fɔli ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ a bimɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ sɔmɔ Yehowa ha?

¹¹ Mɛni ji nɔ́ ɔ nɛ he hia pe kulaa nɛ e sa kaa fɔli nɛ a tsɔɔ a bimɛ? Paulo tsɔɔ jamɛ a nɔ́ ngɛ womi nɛ e ngma ya ha Efeso asafo ɔ mi. E ngma ke: ‘Nyɛ tsɔse mɛ, nɛ nyɛɛ wo mɛ ga kpakpa nɛ maa sa Yehowa hɛ mi.’ (Efeso Bi 6:4) E he hia nɛ jokuɛwi nɛ a kase Yehowa he ní daa. Titli ɔ, e he hia nɛ a ye bua mɛ konɛ a ná suɔmi kɛ ha Yehowa, nɛ a bua nɛ jɔ he kaa a ma sɔmɔ lɛ. E sa nɛ fɔli nɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi hulɔ. Ke jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ naa ngɛ a fɔli a ní peepee mi kaa a suɔ Mawu ‘kɛ a tsui tsuo, kɛ a klaa tsuo, kɛ a juɛmi tsuo’ ɔ, e be yee ha mɛ kaa mɛ hu a maa pee jã. (Mateo 22:37) Jã kɛ̃ nɛ ke a na kaa a fɔli hɛɛ juɛmi nɛ da ngɛ he lo nya níhi a he, nɛ a kɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ peeɔ nɔ́ titli ngɛ a si himi mi ɔ, mɛ hu a ma ná jamɛ a su ɔ.​​—Fiɛlɔ 7:12; Mateo 6:31-33.

12, 13. Loko weku Mawu jami ɔ maa ya nɔ saminya a, mɛni e sa kaa fɔli kɛ bimɛ tsuo nɛ a pee?

¹² Ke weku ɔ blaa kɛ kaseɔ Baiblo ɔ daa otsi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua nihewi kɛ zangmawi nɛ a ngɛ weku ɔ mi ɔ konɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi a kɛ Mawu a kpɛti. (La 119:33, 34; Abɛ 4:20-23) E he hia nɛ weku ɔ nɛ pee weku Mawu jami daa. (La 1:1-3) E sa nɛ fɔli kɛ a bimɛ nɛ a yɔse kaa weku Mawu jami ɔ he hia pe nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a peeɔ ngɛ weku ɔ mi ɔ. Jehanɛ hu ɔ, ja nɔ tsuaa nɔ nɛ ngɛ weku ɔ mi ɔ bua jɔ weku Mawu jami ɔ he loko e maa ya nɔ saminya. Tsɛ ko de ke: “E he hia nɛ nɔ nɛ maa hyɛ ní kasemi ɔ nɔ ɔ, nɛ ha nɛ ní kasemi ɔ sisi nɛ ngɔ, se kɛ̃ ɔ, a ko ngɔ ní kasemi ɔ kɛ fiɛ. Tsa pi be tsuaa be nɛ enɛ ɔ peemi ngɛ gbɔjɔɔ. Be komɛ ngɛ nɛ e ma bi nɛ a ye bua jokuɛwi ɔmɛ konɛ a pee tsakemi komɛ. Ke níhi yɛ nɔ saminya si kake loo si enyɔ ko ɔ, nyɛ kɔni mi nɛ ko jɔ̃.” Tsɛ nɛ ɔ tsɔɔ hu kaa ke a maa je weku Mawu jami ɔ sisi ɔ, e sɔleɔ konɛ Yehowa nɛ ye bua weku mi bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a kɛ a he nɛ wo ní kasemi ɔ mi.​​—La 119:66.

¹³ E ji fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ a blɔ nya ní tsumi kaa a maa pee weku Mawu jami. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, tsa pi fɔlɔ tsuaa fɔlɔ nɛ e le ní tsɔɔmi saminya. Eko ɔ, e maa ye ha fɔli nɛ ɔmɛ kaa a ma ha nɛ a weku Mawu jami ɔ sisi maa ngɔ. Se ke o ‘suɔ o bi nɛ e yi jeha 20 lolo ɔ nitsɛnitsɛ, nɛ o kɛ o ní peepee hu tsɔɔ jã a,’ o maa ba o he si nɛ o maa je o tsui mi nɛ o maa ye bua lɛ konɛ e nyɛ nɛ e ja Mawu. (1 Yohane 3:18) Eko ɔ, be komɛ ɔ, a maa tu níhi a he munyu mohu lɛɛ, se a maa na kaa o suɔ nɛ e hi ha mɛ.

14. Ke fɔli ngɛ a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ Mawu he ní tsɔɔe ɔ, mɛni blɔ nɔ a kɛ 5 Mose 11:18, 19 ɔ ma nyɛ ma tsu ní ngɛ?

¹⁴ Tsa pi weku Mawu jami be ɔ pɛ nɛ weku mi bimɛ ɔmɛ ma nyɛ maa kase Mawu he ní. Anɛ o kai fami nɛ Yehowa kɛ ha fɔli ɔ lo? E de ke: “Nyɛ hɛ nɛ hi mlaa nɛ ɔmɛ a nɔ, nɛ nyɛ susu he saminya. Nyɛɛ fi kɛ wo nyɛ kɔni si, kɛ nyɛ hɛ nya kaa kaimi nɔ́. Nyɛɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ. Nyɛɛ sɛɛ he ní be nɛ nyɛ ngɛ we mi, be nɛ nyɛ hia blɔ, be nɛ nyɛ hwɔɔ si, kɛ be nɛ nyɛ te si.” (5 Mose 11:18, 19; hyɛ 5 Mose 6:6, 7 ɔ hulɔ.) Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa kpamisaa nɛ ɔ, Mawu Munyu ɔ he munyu pɛ o maa hi tue. Se e sa kaa be tsuaa be ɔ, wekuyi nɛ ngɛ suɔmi ɔ nɛ pee klaalo kaa e maa ngɔ he blɔ tsuaa he blɔ nɛ e ma ná a kɛ tsɔɔ e weku mi bimɛ ɔmɛ Mawu he ní.

TSƆSEMI KƐ BUMI

15, 16. (a) Ke a ke a ngɛ nɔ ko tsɔsee ɔ, mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? (b) Mɛnɔ ji nɔ titli nɛ e sa kaa e tsɔse bimɛ, nɛ mɛni e sa kaa bimɛ hu nɛ a pee?

¹⁵ Ke a ke a ngɛ nɔ ko tsɔsee ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a ngɛ jamɛatsɛ ɔ dlae konɛ e ba e je mi saminya. Ní sɛɛmi hu piɛɛ tsɔsemi he. E ngɛ mi kaa be komɛ ngɛ nɛ ke a ngɛ nɔ ko tsɔsee ɔ, e ma bi nɛ a gbla e tue mohu lɛɛ, se pi tue gblami pɛ ji nɔ tsɔsemi. Benɛ o bimɛ ɔmɛ wɛ ɔ, o tsɔseɔ mɛ. Amlɔ nɛ ɔ hu nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa nɛ ɔ, e he hia wawɛɛ nɛ o tsɔse mɛ. Jokuɛwi ɔmɛ le jã.

¹⁶ Baiblo ɔ de ke: “Kuasia kplɛɛ we nɛ e tsɛ tsɔseɔ lɛ; se bi nɛ baa e he si nɛ a tsɔse lɛ ɔ, ní lelɔ ji lɛ.” (Abɛ 15:5) Wa ma nyɛ maa kase níhi fuu ngɛ ngmami nɛ ɔ mi. Ngmami ɔ tsɔɔ kaa e he hia nɛ fɔli nɛ a tsɔse a bimɛ. Ke jokuɛ ko ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa nɛ a tsɔse we lɛ ɔ, ‘e be e he si bae kɛ ha tsɔsemi’ hu. Yehowa ngɔ ní tsumi kɛ wo fɔli a dɛ kaa a tsɔse a bimɛ, nɛ tsɛmɛ titli ji nihi nɛ e sa kaa a pee jã. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ nɛ a bu tsɔsemi tue. Ke a bu tsɔsemi kpakpa nɛ a nyɛmɛ kɛ a tsɛmɛ kɛ haa mɛ ɔ tue ɔ, a maa le ní, nɛ a be tɔ̃e fuu. (Abɛ 1:8) Baiblo ɔ de ke: “Nɔ nɛ sume tsɔsemi ɔ, e yeɔ ohia, nɛ e hɛ mi pueɔ si. Se nɔ nɛ kplɛɛɔ nɛ a kaa e hɛ mi ɔ, a buɔ lɛ.”​​—Abɛ 13:18.

17. Ke fɔli ngɛ a bimɛ tsɔsee ɔ, mɛni e sɛ kaa a pee?

¹⁷ Ke fɔli ngɛ jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 tsɔsee ɔ, e sa nɛ a hyɛ nɛ hi. E sɛ nɛ a pee kpɛii tsɔ, ke pi jã a, lɔ ɔ maa wo jokuɛwi ɔmɛ a mi mi la, nɛ a ma susu kaa se nami ko be a he. (Kolose Bi 3:21) Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a tsɔse a bimɛ konɛ a ko ngmɛ a bimɛ ɔmɛ blɔ nɛ a pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a suɔ kɛkɛ. Ke fɔli ngmɛɛɔ a bimɛ blɔ nɛ a peeɔ a tsui nya ní ɔ, e kɛ haomi ma nyɛ maa ba. Abɛ 29:17 ɔ de ke: “Tsɔse o bi saminya, nɛ o ma ná yi jemi; nɛ o bua maa jɔ o he.” Se Abɛ 29: 21 ɔ de ke: “Nɔ nɛ haa e tsɔlɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e biɔ lɛ be tsuaa be ɔ, nyagbe ɔ, tsɔlɔ ɔ mohu ba peeɔ wetsɛ.” E ngɛ mi kaa ngmami nɛ ɔ kɔɔ tsɔlɔ he mohu lɛɛ, se e kɔɔ nihewi kɛ zangmawi hu a he.

18. Ke fɔlɔ ko tsɔse e bi ɔ, mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? Ke fɔli tsɔseɔ a bimɛ daa a, mɛni jeɔ mi kɛ baa?

¹⁸ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke fɔlɔ ko tsɔse e bi ngɛ blɔ nɛ sa nɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ suɔmi kɛ ha lɛ. (Hebri Bi 12:6, 11) Ke o ji fɔlɔ ɔ, eko ɔ, o ma yɔse kaa tsa pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa o kɛ tsɔsemi nɛ sa ma ha o bimɛ. Eko ɔ, akɛnɛ o sume kaa o bi ɔ mi mi nɛ fu he je ɔ, o maa ngmɛɛ e he nɛ e pee e tsui nya ní. Se ke fɔlɔ ko pee jã a, nyagbenyagbe ɔ, e bi ɔ maa plegeje.​​—Abɛ 29:15; Galatia Bi 6:9.

NÍ TSUMI KƐ HƐJA JEMI

19, 20. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ ye bua a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a konɛ a hla hɛja jemi nɛ sa?

¹⁹ Blema a, a hyɛɔ blɔ kaa jokuɛwi nɛ a ye bua ngɛ we mi ní tsumihi aloo ngmɔ mi ní tsumihi a mi. Mwɔnɛ ɔ, jokuɛwi fuu nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ ngɛ be fuu nɛ a kɛ jeɔ a hɛja ngɛ a dɛhe. Je ɔ hu peeɔ hɛja jemi níhi fuu kɛ haa mɛ. Se akɛnɛ je ɔ kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsu we ní he je ɔ, ke jokuɛwi kɛ a he wo hɛja jemi nɛ ɔmɛ a mi vii ɔ, e maa ye mɛ awi.

²⁰ Enɛ ɔ he ɔ, fɔli nɛ a ngɛ nile ɔ tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ e sa kaa a kɛ je a hɛja. Se o hɛ nɛ ko je nɔ kaa o bi nɛ e ye jeha 13 kɛ yaa a ngɛ wae. Benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, e maa suɔ kaa o bu lɛ kaa e wa. Enɛ ɔ he ɔ, ke jokuɛ ɔ ngɛ wae ɔ, nile ngɛ mi kaa fɔlɔ ɔ maa ngmɛ lɛ blɔ nɛ e pee ní komɛ ngɛ e dɛhe. Fɔlɔ ɔ ma nyɛ maa ngmɛ lɛ blɔ nɛ e hla hɛja jemi nɛ e suɔ. Se e sa nɛ fɔlɔ ɔ nɛ hyɛ konɛ hɛja jemihi nɛ e maa hla a, nɛ ko puɛ e kɛ Mawu a kpɛti. Be komɛ ɔ, jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a bui la kpakpahi tue, nɛ a kɛ nimli kpakpahi hu bɔɛ. A peeɔ ní kpahi hu nɛ dɛ blɔ. Ke e ba jã a, e sa nɛ fɔli kɛ a bimɛ ɔmɛ nɛ susu níhi a he, konɛ hwɔɔ se ɔ, jokuɛwi ɔmɛ nɛ a ko pee jã hu.

21. Mɛni se jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a ma ná ke a puɛ we be fuu ngɛ hɛja jemi he?

²¹ Be enyɛmɛ e sa nɛ nɔ ko nɛ e kɛ je e hɛja? Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, nihi haa nɛ jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ susuɔ kaa e sa nɛ a je a hɛja be tsuaa be. Enɛ ɔ he ɔ, jokuɛwi kaa jã a ‘jeɔ a hɛja daa.’ E sa nɛ fɔli nɛ a tsɔɔ a bimɛ kaa e sɛ nɛ a kɛ a be tsuo nɛ je a hɛja. Mohu ɔ, e sa nɛ a ná deka kɛ ha a weku ɔ, nɛ a ná deka kɛ kase ní ngɛ a dɛhe. E sa nɛ a kɛ nihi nɛ a nane pi si ngɛ Mawu jami mi nɛ bɔ, a ya Kristofohi a kpehi, nɛ a ye bua kɛ tsu we mi ní tsumihi hulɔ. Enɛ ɔ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ konɛ “níhi nɛ ngɔɔ nɔ nya” a nɛ ko ha nɛ a hemi kɛ yemi ɔ nɛ ta.​​—Luka 8:11-15.

22. Ngɛ hɛja jemi se ɔ, mɛni ekohu nɛ e sa kaa jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ nɛ a pee?

²² Matsɛ Salomo de ke: “I na kaa be abɔ nɛ nɔmlɔ ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ, nɔ́ nɛ sa lɛ peemi pɛ ji kaa e nya, nɛ e ná bua jɔmi. E sa kaa nɔ tsuaa nɔ nɛ ye ní, nɛ e nu ní; nɛ e ná bua jɔmi kɛ je níhi nɛ e gbo a he dengme ɔ mi. Mawu nike ní ji lɔ ɔ nɛ.” (Fiɛlɔ 3:12, 13) Niinɛ, ke nɔ ko hɛ mi wa kɛ ní tsumi, nɛ e jeɔ e hɛja hu bɔ nɛ sa a, nɔ ɔ náa bua jɔmi, nɛ e tsui nɔɔ e mi. Mwɔnɛ ɔ, jokuɛwi fuu nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ li kaa ke a hɛ mi wa kɛ ní tsumi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a tsui maa nɔ a mi. A li hu kaa ke a nyɛ nɛ a tsu haomihi nɛ a kɛ kpeɔ ɔ he ní ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a hɛ mi maa wa. Jokuɛwi komɛ ngɛ nɛ a fɔli ha we nɛ a kase nine nya ní tsumi ko konɛ a kɛ hyɛ a he hwɔɔ se. Kɛ e ba jã a, jokuɛwi ɔmɛ peeɔ tlomi ngɛ fɔli ɔmɛ a kuɛ nɔ. Anɛ o ma nyɛ ma ha nɛ o bimɛ ɔmɛ nɛ a kase nguɛ nya ní tsumi ko lo? Ke o bɔ mɔde nɛ o ye bua o bi ɔ nɛ e hɛ mi wa kɛ ní tsumi ɔ, e maa wa ba pee nɔkɔtɔma kpakpa hwɔɔ se.

BENƐ JOKUƐWI ƆMƐ BA WA

23. Mɛni fɔli maa pee kɛ wo a bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a he wami?

²³ Ke o bi ko ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19, nɛ e tsɔsemi ngɛ yee ha mo ɔ, ngmami nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua mo: “Suɔmi se pui gblegbleegble.” (1 Korinto Bi 13:8) Yaa nɔ nɛ o je suɔmi kpo kɛ ha lɛ. Mo bi o he ke: ‘Ke ye bimɛ ɔmɛ a ti nɔ ko nyɛ tsu haomi ko he ní aloo e nyɛ da ka ko nya a, anɛ i jeɔ e yi lo? Ke a pee nɔ́ ko nɛ e sa nɛ ma je a yi ɔ, anɛ i jeɔ suɔmi mi nɛ i peeɔ jã amlɔ nɔuu lo?’ E ngɛ mi kaa be komɛ ɔ, o bimɛ ɔmɛ be mo sisi nue ngɛ ní komɛ a he mohu lɛɛ, se ke o ma nɔ mi kɛ ha mɛ kaa o suɔ mɛ ɔ, mɛ hu a ma je suɔmi kpo kɛ ha mo.

24. Mɛni Ngmami ɔ mi sisi tomi mlaa nɛ maa ye bua mo kɛ tsɔse o bimɛ, se mɛni nɛ e sa kaa e hi o juɛmi mi?

²⁴ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke jokuɛwi ɔmɛ wa a, mɛ nitsɛmɛ nɛ a maa mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ níhi nɛ a he hia wawɛɛ ɔ a he. Eko ɔ, pi be tsuaa be nɛ fɔli a bua maa jɔ yi mi kpɔ nɛ a bimɛ ɔmɛ maa mwɔ ɔ he. Nɛ ke a bi ɔ mwɔ e yi mi kpɔ kaa e be Yehowa Mawu sɔmɔe hu nɛɛ? E ma nyɛ maa ba jã, ejakaa hiɔwe bɔfo komɛ po bui Yehowa tue nɛ a tsɔ e hɛ mi a tua. (1 Mose 6:2; Yuda 6) Jokuɛwi be kaa kɔmpiuta. Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ nɔ ko kɛ maa wo kɔmpiuta nɔ ɔ, lɔ ɔ he ní pɛ nɛ kɔmpiuta a tsuɔ. Se jokuɛwi lɛɛ, a ngɛ he blɔ kaa a peeɔ nɔ́ nɛ a suɔ. Se a maa bu nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a maa pee ɔ he akɔtaa kɛ ha Yehowa. Enɛ ɔ he ɔ, loloolo ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a ngɔ munyu nɛ ngɛ Abɛ 22:6 kɛ tsu ní. A ngma ngɛ lejɛ ɔ ke: “Tsɔse jokuɛyo nɛ e le bɔ nɛ e maa ba e je mi ha, nɛ ke e wa a, e hɛ be nɔ jee.”

25. Mɛni fɔli maa pee kɛ tsɔɔ kaa a bua jɔ ní tsumi nɛ Yehowa kɛ wo a dɛ ɔ he?

²⁵ Enɛ ɔ he ɔ, mo je suɔmi nɛ mi kuɔ kpo kɛ ha o bimɛ ɔmɛ. Moo bɔ mɔde nɛ o kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ tsɔse mɛ. Moo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha mɛ. Ke o pee jã a, o bimɛ ɔmɛ maa wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi nɛ a yeɔ Mawu gbeye. Enɛ ɔ ji blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ fɔli maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa a bua jɔ ní tsumi nɛ Yehowa kɛ wo a dɛ ɔ he.