Anɛ Atua Tsɔlɔ Ko Ngɛ We ɔ Mi Lo?

1, 2. (a) Mɛni nɔ́ hetomi nɔ́ Yesu kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ kaa Yuda bi a jami nya dali ɔmɛ yi anɔkuale? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu nɔ́ hetomi nɔ́ ɔ mi kɛ kɔ jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ a he?

BENƐ e piɛ bɔɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e bi Yuda bi a jami nya dali ɔmɛ sane ko nɛ haa nɛ nɔ susuɔ níhi a he kɛ yaa tsitsaa. E bi mɛ ke: “Kɛ nyɛ susu kɛɛ? Nyumu ko ngɛ binyumuhi enyɔ. Ligbi ko ɔ, e ya nɔkɔtɔma a ngɔ, nɛ e de lɛ ke, ‘Ye bi mwɔnɛ ɔ, yaa tsu ní ngɛ ye wai ngmɔ ɔ mi.’ E he nɔ ke, ‘I be yae.’ Se pee se ɔ, e tsake e yi mi, nɛ e ho. Tsɛ ɔ ya jokuɛ ɔ hu ngɔ, nɛ e ya de lɛ jã nɔuu. E he nɔ ke, ‘Yoo Tsaatsɛ ma ya!’ Se e yɛ. Lɔ ɔ he ɔ, ni enyɔ ɔmɛ a kpɛti mɛnɔ lɛ pee nɔ́ nɛ a tsɛ ɔ suɔ?” Yuda bi a jami nya dali ɔmɛ he nɔ ke: “Nɔkɔtɔma a.”​​—Mateo 21:28-31.

² Yuda bi a jami nya dali nɛ a yi anɔkuale ɔ a he munyu lɛ Yesu ngɛ tue ɔ nɛ. A ngɛ kaa bi enyɔne ɔ. A wo Mawu si kaa a maa pee e suɔmi nya ní, se a yi a si womi ɔ nɔ. Fɔli fuu ma yɔse kaa nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ kaa Yesu le níhi nɛ yaa nɔ ngɛ wekuhi a mi. Kaa bɔ nɛ Yesu tsɔɔ ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ ɔ mi ɔ, behi fuu ɔ, e be gbɔjɔɔ kaa o maa le níhi nɛ ngɛ jokuɛwi a yi mi, aloo o maa tsɔɔ bɔ nɛ a maa pee a ní ha hwɔɔ se. Ke jokuɛ ko ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a, e tsɔsemi ma nyɛ maa ye ha e fɔli, se ke e ba wa a, e ba peeɔ nɔkɔtɔma kpakpa. Ke wa ngɛ jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo nɛ a tsɔɔ atua a he susue ɔ, e sa nɛ wa ha nɛ e hi wa juɛmi mi kaa a ma nyɛ ma tsake.

MƐNI JI ATUA TSƆMI?

3. Mɛni he je nɛ e sɛ kaa fɔli kɛ oya yemi nɛ ma nya si kaa a bi ko ji atua tsɔlɔ ɔ?

³ Be komɛ ɔ, eko ɔ, o maa nu kaa jokuɛ ko nɛ e ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a tsɔ e fɔli a hɛ mi atua. Eko ɔ, mo nitsɛ po o le weku ko nɛ jokuɛ ko kaa jã ngɛ mi. Se kɛ̃ ɔ, pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa maa le kaa jokuɛ ko ji atua tsɔlɔ nitsɛnitsɛ loo e pi atua tsɔlɔ. Be komɛ ngɛ nɛ jokuɛwi nɛ a tsɔse mɛ ngɛ we kake mi po ɔ, a kpɛti ni komɛ tsɔɔ atua nɛ ni komɛ lɛɛ a tsɔ we atua. Eko ɔ, wa nui nɔ́ he je nɛ e baa jã a sisi. Ke fɔli yɔse kaa a bi ko ngɛ hlae ma tsɔ atua a, mɛni e sa kaa a pee? Loko wa ma ha sane bimi nɛ ɔ heto ɔ, e sa nɛ waa le nɔ́ nɛ ji atua tsɔmi.

4-6. (a) Mɛni ji atua tsɔmi? (b) Ke jokuɛ ko nɛ e ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a gbo e fɔli a nɔ tue si kake loo si enyɔ ko ɔ, mɛni e sa kaa fɔli nɛ a kai?

⁴ Ngɛ e kpiti pomi mi ɔ, atua tsɔlɔ ji nɔ ko nɛ e bui nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya, nɛ e teɔ si kɛ woɔ mɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “nɔ́ nɛ jokuɛyo suɔ peemi ji kuasia jemi.” (Abɛ 22:15) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ma de ɔ, jokuɛ tsuaa jokuɛ gbo e fɔli a nɔ tue hyɛ. Jokuɛwi peeɔ jã, titli ɔ, ke a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a nɔmlɔ tso kɛ a ní peepee tsakeɔ. Ke tsakemi ba nɔ ko si himi mi ɔ, nɔ ɔ haoɔ wawɛɛ. Enɛ ɔ baa wawɛɛ ngɛ jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a, a blɔ fa mi. Ke e ba jã a, mo ná nɛ o le kaa o bi ɔ ngɛ wae ba pee nɔkɔtɔma. Enɛ ɔ he ɔ, ke jokuɛwi ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ, a nui a fɔli a sisi, nɛ a fɔli hu nui mɛ sisi. Behi fuu ɔ, ke jokuɛwi su jamɛ a jeha amɛ a mi kɛ yaa a, a suɔ nɛ a pee nikɔtɔmahi a ní. Se a fɔli ɔmɛ hu sume lɛ jã.

⁵ Jokuɛ nɛ e yi jeha 20 lolo nɛ e ji atua tsɔlɔ ɔ kɛ e fɔli a blɔ tsɔɔmi tsu we ní. Se mo kai kaa ke nɔ ko gbo tue si kake aloo si enyɔ ko ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa atua tsɔlɔ ji lɛ. Jokuɛwi komɛ ngɛ nɛ ke o kɛ mɛ ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, sisije ɔ, a bua be he jɔe, se eko ɔ, pi atua tsɔli ji mɛ. Ke fɔlɔ ji mo ɔ, o kɛ oya yemi nɛ ko ma nya si nɔuu kaa o bi ɔ ji atua tsɔlɔ.

⁶ Anɛ jokuɛwi tsuo nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ ya si 19 ɔ lɛ a tsɔɔ a fɔli a hɛ mi atua lo? Pi jã kulaa ji sane ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi a mi hlami tsɔɔ kaa a kpɛti nihi bɔɔ ko pɛ nɛ a tsɔɔ atua nɛ hɛdɔ ngɛ he. Nɛ ke jokuɛ ko tue mi ti, nɛ daa nɛ ɔ, e tsɔɔ e fɔli a hɛ mi atua hu nɛɛ? Mɛni he je nɛ eko ɔ, e ngɛ jã pee ɔ?

NÍHI NƐ HAA NƐ NƆ KO TSƆƆ ATUA

7. Mɛni blɔ nɔ nɛ Satan je ɔ ma nyɛ ma ha nɛ jokuɛ ko nɛ tsɔ atua ngɛ?

⁷ Níhi nɛ bɔle wɔ ngɛ Satan je nɛ ɔ mi ɔ ji nɔ́ titli nɛ haa nɛ nihi tsɔɔ atua. Baiblo ɔ de ke: “Wa le kaa Mawu níhi ji wɔ, pohu je ɔ, Abosiami lɛ ngɛ nɔ yee.” (1 Yohane 5:19) Akɛnɛ Satan nɛ ngɛ je ɔ nɔ yee he je ɔ, je ɔ hyi tɔ kɛ ní peepee yayahi. E sa kaa Kristofohi nɛ a hwu kɛ si jamɛ a ní peepee ɔmɛ. (Yohane 17:15) Ní peepee nɛ ɔmɛ hí kulaa, a yeɔ nɔ awi, nɛ a náa nɔ nɔ he wami yaya pe be ko nɛ be ɔ. (2 Timoteo 3:1-5, 13) Ke fɔli tsɔɔ we a bimɛ ní, a bɔɛ mɛ kɔkɔ, nɛ a pui a he piɛ ɔ, ‘mumi nɛ ngɛ ní tsue ngɛ nihi nɛ a gboɔ Mawu tue ɔ a mi amlɔ nɛ ɔ,’ ma nyɛ ma ná mɛ hu a nɔ he wami. (Efeso Bi 2:2) Nɔ́ kpa hu nɛ ma nyɛ ma ná jokuɛwi a nɔ he wami ji, juamibi a nɔ nyɛmi. Baiblo ɔ de ke: “Nɔ nɛ kɛ kuasiahi bɔɔ ɔ, haomi lɛ baa e nɔ.” (Abɛ 13:20) Jã kɛ̃ nɛ nɔ nɛ kɛ nihi nɛ je nɛ ɔ mumi ɔ ná a nɔ he wami ɔ bɔɔ ɔ, lɛ hu je ɔ mumi ɔ ma nyɛ ma ná e nɔ he wami. Jokuɛwi hia yemi kɛ buami be tsuaa be. Ja jã loko a maa nu sisi kaa ke a kɛ Mawu sisi tomi mlaahi tsu ní ɔ, a ma ná he se.​​—Yesaya 48:17, 18.

8. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ jokuɛ ko ma tsɔ atua?

⁸ Ní peepee komɛ nɛ yaa nɔ ngɛ we ɔ mi ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ jokuɛ ko nɛ tsɔ atua. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke fɔlɔ ko kɛ dã numi pee e ní tsumi, aloo e kɛ tsopa yaya tsuɔ ní, aloo huno ɔ waa yo ɔ yi mi, aloo yo ɔ hu waa huno ɔ yi mi ɔ, a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ be bumi náe kɛ ha wami. We komɛ ngɛ nɛ tue mi jɔmi ngɛ a mi. Se ngɛ jamɛ a we ɔmɛ a mi po ɔ, ke jokuɛ ko susu kaa e fɔli a bua jɔɛ e he ɔ, e ma nyɛ ma tsɔ atua. Se pi be tsuaa be nɛ nihi a ní peepee lɛ haa nɛ jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ tsɔɔ atua. Fɔli komɛ bɔɔ mɔde kaa a kɛ Baiblo mi sisi tomi mlaahi ma tsu ní, nɛ́ a po a bimɛ a he piɛ konɛ je ɔ nɛ ko ná a nɔ he wami. Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, a bimɛ ɔmɛ ekomɛ tsɔɔ atua. Mɛni he je? Ejakaa wa yi mluku. Paulo de ke: “Nɔ kake lɛ pee yayami, nɛ yayami kɛ gbenɔ ba. Enɛ ɔ ha gbenɔ sã nimli tsuo, ejakaa nɔ tsuaa nɔ pee yayami.” (Roma Bi 5:12) Adam ji atua tsɔlɔ nɛ foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi. E kɛ yayami sã e bimɛ tsuo. Nihewi kɛ Yihewi komɛ hu tsɔɔ atua kaa bɔ nɛ Adam pee ɔ.

ELI KƐ E NANE MƐ SI, REHOBOAM HU PEE KPƐII TSƆ

9. Mɛni ji ní kpa komɛ hu nɛ ma nyɛ ma ha nɛ jokuɛwi ma tsɔ atua?

⁹ Ke fɔli kɛ a nane mɛ si, aloo a peeɔ kpɛii tsɔ ngɛ a bimɛ ɔmɛ a tsɔsemi mi ɔ, lɔ ɔ hu haa nɛ jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a tsɔɔ atua. (Kolose Bi 3:21) Fɔli komɛ nɛ a susuɔ a bimɛ a he ɔ pa peeɔ kpɛii tsɔ ngɛ a bimɛ ɔmɛ a nɔ. Fɔli komɛ hu ngmɛɔ a bimɛ blɔ nɛ a peeɔ a tsui nya ní. A kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ sa ha we a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo nɛ a be níhi a si kpami ko ɔ. Pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa o maa le be nɛ e sa kaa o kɛ o nane nɛ ma si, kɛ be nɛ e sa kaa o ngmɛ mɛ blɔ nɛ a pee níhi ngɛ a dɛhe. Jokuɛ tsuaa jokuɛ kɛ tsɔsemi nɛ e sa kaa a kɛ ha lɛ. Jokuɛwi komɛ ngɛ nɛ e sa nɛ fɔli a hɛ nɛ hi a he wawɛɛ. Se ke fɔli pee kpɛii tsɔ ngɛ a bimɛ a nɔ ɔ, e kɛ haomi baa, nɛ ke a ngmɛɔ a bimɛ ɔmɛ blɔ nɛ a peeɔ a tsui nya ní ɔ, lɔ ɔ hu kɛ haomi baa. Nɔ hyɛmi ní enyɔ komɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ ma nyɛ maa ye bua fɔli konɛ a ko pee ní enyɔ nɛ ɔmɛ.

10. E ngɛ mi kaa Eli ji osɔfo nɛ yeɔ anɔkuale mohu lɛɛ, se mɛni he je nɛ e ji fɔlɔ yaya a?

¹⁰ Osɔfo nɔkɔtɔma ko hi si ngɛ Israel bi ɔmɛ a be ɔ mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Eli. E ji bitsɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa e le Mawu Mlaa a saminya, ejakaa e kɛ jeha 40 sɔuu nɛ ye osɔfo. E ngɛ heii kaa Eli kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ kaa osɔfo, nɛ eko ɔ, e tsɔɔ e bimɛ Hofni kɛ Finehas Mawu Mlaa a saminya. Se Eli ngmɛɔ e bimɛ ɔmɛ blɔ nɛ a peeɔ a tsui nya ní tsɔ. Hofni kɛ Finehas sɔmɔ kaa osɔfohi, se a ji “yakayaka nimli.” A nya mi ngɔɔ mɛ, nɛ a suɔ yihi hulɔ. Ke a tsu a zo ní ɔmɛ ngɛ he klɔuklɔu ɔ, Eli nyɛ we nɛ e kɛ e nane nɛ ma si konɛ e kpa mɛ osɔfo yemi. E kɛ hɛdɔ kã we a hɛ mi. Enɛ ɔ nɛ Eli pee ɔ tsɔɔ kaa e wo e bimɛ ɔmɛ a hɛ mi nyami mohu pe Mawu. Enɛ ɔ ha nɛ Eli bimɛ ɔmɛ wo Yehowa jami klɔuu ɔ he mu, nɛ nyagbenyagbe ɔ, weku ɔ tsuo hɛ mi kpata.​​—1 Samuel 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22.

11. Mɛni fɔli ma nyɛ maa kase kɛ je Eli sane ɔ mi?

¹¹ E ngɛ mi kaa Eli bimɛ ɔmɛ wa momo loko a bɔni je mi bami yaya nɛ ɔ kpo jemi mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ a pee ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ fɔli nɛ a tsɔse a bimɛ saminya. (Kɛ to Abɛ 29:21 ɔ he.) Eko ɔ, fɔli komɛ ma susu kaa ke a ngmɛɛɔ a bimɛ ɔmɛ a he nɛ a peeɔ a tsui nya ní ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a suɔ mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke a ngɛ a bimɛ ɔmɛ tsɔsee ɔ, a kɛ a nane mɛ si ngɛ níhi a he. Ke jokuɛwi ɔmɛ kɛ Mawu sisi tomi mlaahi tsu we ní po ɔ, a tsɔse we mɛ. Akɛnɛ a ngmɛɔ jokuɛwi ɔmɛ blɔ nɛ a peeɔ a tsui nya ní he je ɔ, jokuɛwi ɔmɛ bui mɛ nɛ a bui ni kpahi hulɔ.​​—Kɛ to Fiɛlɔ 8:11 ɔ he.

12. Mɛni Rehoboam pee nɛ e hí?

¹² Rehoboam hu pee kpɛii tsɔ. Lɛ ji nyagbe matsɛ nɛ ye Israel ma a tsuo nɔ, se e pee we e he matsɛ kpakpa. Rehoboam ji nɔ nɛ ba ye e tsɛ Salomo se. Salomo yi nɔ ɔ, Israel bi ɔmɛ be bua jɔmi, ejakaa Salomo wa mɛ yi mi. Benɛ Rehoboam ba ye tsɛ ɔ, anɛ e na ma bi ɔmɛ mɔbɔ lo? Ohoo. Benɛ ma mi bi ɔmɛ tsɔ ya de lɛ kaa e gbɔjɔ níhi a mi ha mɛ bɔɔ ɔ, Rehoboam bui nɔ́ nɛ ma nimeli ɔmɛ de lɛ kaa e de ma mi bi ɔmɛ ɔ tue. E de ma mi bi ɔmɛ kaa e maa wa mɛ yi mi po pe bɔ nɛ e tsɛ Salomo pee ɔ. E he nɔ womi ɔ ha nɛ wɛtso nyɔngma nɛ ngɛ yiti je ɔ tsɔ atua, nɛ e matsɛ yemi ɔ mi gba enyɔ.​​—1 Matsɛmɛ 12:1-21; 2 Kronika 10:19.

13. Mɛni fɔli maa pee konɛ a ko pee a ní kaa Rehoboam?

¹³ Fɔli ma nyɛ maa kase níhi nɛ a he hia ngɛ Rehoboam sane ɔ mi. E sa nɛ a ‘hla Yehowa se blɔ,’ nɛ a sɔle, konɛ a kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ tsɔse a bimɛ. (La 105:4) Fiɛlɔ 7:7 ɔ de ke: “Amimi yemi haa ní lelɔ peeɔ kuasia.” Ke o kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ sa ha jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a, a maa wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi. Se e sɛ nɛ fɔli nɛ a pee kpɛii tsɔ ngɛ jokuɛwi a nɔ. Lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ jokuɛwi ɔmɛ ma lulu. Ke fɔli pee we kpɛii tsɔ ngɛ a bimɛ a nɔ, nɛ a tsɔɔ mɛ níhi nɛ a ma nyɛ maa pee kɛ níhi nɛ a be nyɛe maa pee ɔ, e he maa wa kaa bimɛ ɔmɛ ma tsɔ atua.

KE FƆLI HAA BIMƐ A HIAMI NÍ Ɔ, LƆ Ɔ MA NYƐ MAA TSI ATUA TSƆMI NYA

14, 15. Kɛ e sa kaa fɔli nɛ a bu a bimɛ nɛ a ngɛ wae ɔ ha kɛɛ?

¹⁴ Ke jokuɛwi ngɛ wae ba pee nikɔtɔmahi ɔ, fɔli a bua jɔɔ. Se eko ɔ, ke bimɛ ɔmɛ suɔ nɛ a hi a dɛhe ɔ, e gbaa fɔli ɔmɛ a nya. Ke o bi ko ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa nɛ e bui o munyu tue be komɛ ɔ, ko ha nɛ lɔ ɔ nɛ pee mo nyakpɛ. E sa kaa fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ nɛ kai kaa e he hia nɛ a tsɔse a bimɛ ɔmɛ konɛ a ba pee Kristofohi kpakpahi nɛ a le a blɔ nya ní tsumi.​​—Kɛ to 1 Korinto Bi 13:11; Efeso Bi 4:13, 14 ɔ he.

¹⁵ Ke jokuɛwi nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ suɔ kaa a maa pee ní komɛ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a dɛhe nɛ fɔli ɔmɛ a bua jɔɛ he po ɔ, e sɛ nɛ fɔli ɔmɛ nɛ a tsi a nya. E he hia nɛ jokuɛwi nɛ́ a wa ba pee nikɔtɔmahi nɛ a nyɛ nɛ a hi a dɛhe. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jokuɛwi komɛ ngɛ nɛ a peeɔ a ní kaa nikɔtɔmahi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Matsɛ Yosia ye maa pee jeha 15 ɔ, Baiblo ɔ de ngɛ e he ke: “Benɛ e wɛ sãasãa a, e bɔni e nɛ̃ David Mawu ɔ jami.” Yosia wɛ mohu lɛɛ, se e juɛmi mi kuɔ.​​—2 Kronika 34:1-3.

16. Ke jokuɛwi suɔ kaa a hi a dɛhe ɔ, mɛni e sa kaa a kai?

¹⁶ Se kɛ̃ ɔ, nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ nɔ ko maa pee ngɛ e dɛhe ɔ, e maa bu he akɔtaa. Lɔ ɔ he ɔ, ke o bi nɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa ye jeha 20 ɔ mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ blɔ ko nɔ, nɛ nɔ́ ko je mi kɛ ba a, ha nɛ lɛ nitsɛ e tsu he ní. Sisi tomi mlaa a ji, “Nɔ́ nɛ nɔmlɔ du ɔ, lɔ ɔ nɔuu e ma kpa.” (Galatia Bi 6:7) Fɔli be nyɛe maa da sanehi a mi ha a bimɛ daa. Nɛ ke o bi ɔ ngɛ hlae maa pee nɔ́ ko nɛ hí sãasãa hu nɛɛ? E sa nɛ o tsi e nya. Eko ɔ, o maa tsɔɔ lɛ nɔ́ he je nɛ o sume kaa e pee ɔ. Se hyɛ nɛ hi nɛ o ko tsake o juɛmi. (Kɛ to Mateo 5:37 ɔ he.) E sa nɛ o kɛ gbi blɛuu nɛ tsɔɔ lɛ níhi a nya, ejakaa “ke o kɛ gbi blɛuu ha munyu heto ɔ, e tsiɔ abofu nya.”​​—Abɛ 15:1.

17. Mɛni ji yemi kɛ buami komɛ nɛ fɔli kɛ ma nyɛ ma ha nihewi kɛ yihewi?

¹⁷ Ke fɔli wo jokuɛwi mlaa ngɛ nɔ́ ko he nɛ jokuɛwi ɔmɛ a bua jɔɛ he po ɔ, e sa nɛ fɔli ɔmɛ kɛ a nane nɛ ma si konɛ jokuɛwi ɔmɛ nɛ a le kaa a fɔli ɔmɛ yeɔ a munyu nɔ. Ke fɔli woɔ mlaa nɛ a tsakeɔ a nya ngɛ he kpamisaa a, jokuɛwi ɔmɛ luluɔ. Jehanɛ se hu ɔ, ke fɔli ye bua a bimɛ nɛ a yi jeha 20 lolo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a ma ná kã, nɛ a be zo gboe, nɛ a maa wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi. Jokuɛwi a bua jɔɔ ke a na kaa a fɔli he mɛ ye.​​—Kɛ to Yesaya 35:3, 4; Luka 16:10; 19:17 ɔ he.

18. Mɛni wehi a mi a tsɔseɔ jokuɛ komɛ ngɛ nɛ lɔ ɔ tsuo se ɔ, a waa ba peeɔ nikɔtɔma kpakpahi?

¹⁸ Fɔli le kaa ke tue mi jɔmi, kake peemi, kɛ suɔmi ngɛ weku ɔ mi ɔ, jokuɛwi ɔmɛ waa ba peeɔ nikɔtɔma kpakpahi. (Efeso Bi 4:31, 32; Yakobo 3:17, 18) Ngɛ wehi fuu a mi ɔ, fɔli komɛ kɛ dã numi peeɔ a ní tsumi nɛ a peeɔ yi wu tso ní kpahi, se jokuɛwi fuu waa ngɛ wehi kaa kikɛ ɔ a mi ba peeɔ nikɔtɔma kpakpahi. Enɛ ɔ he ɔ, ke o ji fɔlɔ ɔ, ha nɛ o bimɛ nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a nɛ a nu he kaa o suɔ mɛ, nɛ o ngɛ a he deka. Enɛ ɔ ma ha nɛ a maa wa ba pee nikɔtɔma kpakpahi nɛ o ma nyɛ maa fĩa kɛ fɔ a nɔ. Ke e he hia kaa o tsi o bimɛ ɔmɛ a nya ngɛ ní komɛ a he, nɛ o ngɔ Ngmami ɔ mi sisi tomi mlaahi kɛ tsɔse mɛ ɔ, moo pee jã.​​—Kɛ to Abɛ 27:11 ɔ he.

KE JOKUƐWI ƆMƐ KƐ HAOMI KO KPE

19. Ke fɔli ngɛ a bimɛ tsɔsee konɛ a ba a je mi saminya a, mɛni e sa kaa bimɛ ɔmɛ hu nɛ a pee?

¹⁹ Ke fɔli tsɔse a bimɛ saminya a, bimɛ ɔmɛ náa he se. Abɛ 22:6 de ke: “Tsɔse jokuɛyo nɛ e le bɔ nɛ e maa ba e je mi ha, nɛ ke e wa a, e hɛ be nɔ jee.” Nɛ bimɛ nɛ a ngɛ fɔli kpakpahi se a kɛ haomihi nɛ a nya wa kpeɔ ɔ hu nɛɛ? Anɛ e nyɛɔ baa jã lo? Ee, e nyɛɔ baa jã. Munyu kpahi nɛ ngɛ abɛ womi ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa e ji bi ɔ blɔ nya ní tsumi kaa e ‘bu e fɔli tue.’ (Abɛ 1:8) Lɔ ɔ he ɔ, loko tue mi jɔmi maa hi weku ɔ mi ɔ, e sa nɛ fɔli ɔmɛ kɛ bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ ngɔ Baiblo sisi tomi mlaahi kɛ tsu ní. Ke kake peemi be fɔli kɛ a bimɛ a kpɛti ɔ, e kɛ haomi baa.

20. Ke tlukaa nɛ jokuɛ ko tɔ̃ ɔ, mɛni blɔ nɔ e sa kaa fɔli nɛ a gu kɛ ye bua lɛ?

²⁰ Ke jokuɛ ko nɛ e ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a pee nɔ́ ko nɛ dɛ, nɛ lɔ ɔ ngɔ haomi kɛ ba e nɔ ɔ, kɛ e sa kaa fɔli nɛ pee a ní ha kɛɛ? Jamɛ a be ɔ mi titli nɛ e he hia kaa fɔli nɛ a ye bua lɛ. E sa nɛ fɔli ɔmɛ nɛ a le kaa a bi ɔ be níhi a si kpami tsɔ, enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ a mi mi nɛ fu pe nine. Paulo wo nikɔtɔmahi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ ga ke: “Ye nyɛmimɛ, ke nyɛ ti nɔ ko tɔ̃ ɔ, nyɛ ni nɛmɛ nɛ Mawu mumi ɔ ngɛ nyɛ mi ɔ, nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ ngɔ lɛ kɛ ba blɔ dadɛ nɔ. Nyɛɛ to nyɛ tsui si blɛuu kɛ pee nɔ́ nɛ ɔ.” (Galatia Bi 6:1) Ke tlukaa nɛ jokuɛ ko tɔ̃ ɔ, e sa nɛ fɔli hu nɛ a to a tsui si blɛuu kɛ ye bua lɛ. E sa nɛ a tsɔɔ jokuɛ ɔ nɔ́ he je nɛ e dɛ blɔ kaa e peeɔ jã, konɛ a ye bua lɛ nɛ e ko pee jã hu. E sa nɛ fɔli ɔmɛ nɛ a ha nɛ e mi nɛ tɛ̃ ha lɛ kaa e su yaya a he munyu nɛ a ngɛ tue, se pi lɛ nɔmlɔ ɔ nɛ e hí.​​—Kɛ to Yuda 22, 23 ɔ he.

21. Ke jokuɛ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, mɛni e sa kaa e fɔli nɛ a pee?

²¹ Nɛ ke jokuɛ ɔ pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he hu nɛɛ? Ke e ba jã a, tsa pi fɔli ɔmɛ pɛ kɛkɛ nɛ e sa kaa a ye bua lɛ. Ke nɔ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ngɛ asafo ɔ mi ɔ, e sa nɛ e pia e he, nɛ e ya na asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ye bua lɛ. (Yakobo 5:14-16) Ke nɔ ɔ tsake e tsui ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ yeɔ bua lɛ konɛ e dla e kɛ Mawu a kpɛti. Ngɛ weku ɔ mi ɔ, ke jokuɛ ko nɛ e ye jeha 13 kɛ yaa a tɔ̃ ɔ, e fɔli ɔmɛ ji nihi nɛ e sa kaa a ye bua lɛ. Se a kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ma nyɛ ma susu sane ɔ he. Ke jokuɛ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, e sɛ nɛ fɔli ɔmɛ nɛ laa asafo mi nikɔtɔma amɛ nɔ́ ko nɔ.

22. Mɛni fɔli ma nyɛ maa kase ngɛ Yehowa he ke a bi ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he?

²² Ke fɔlɔ ko bi ná nyagba nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, fɔlɔ ɔ haoɔ wawɛɛ. Akɛnɛ fɔli ɔmɛ haoɔ wawɛɛ he je ɔ, eko ɔ, a ma susu kaa e sa nɛ a wo jokuɛ ɔ he gbeye. Se ke a pee jã a, lɔ ɔ ma puɛ sane ɔ kulaa. E sa nɛ fɔli nɛ a kai kaa bɔ nɛ a maa pee a ní ha ngɛ haomi be kaa kikɛ ɔ mi ɔ, nɛ maa tsɔɔ bɔ nɛ jokuɛ ɔ maa pee e ní ha hwɔɔ se. E sa nɛ fɔli nɛ kai hu kaa ke Israel bi ɔmɛ tɔ̃ nɛ a pia a he ɔ, Yehowa kɛ paa mɛ. Yehowa je suɔmi mi nɛ e de mɛ ke: “Jehanɛ, nyɛɛ ba nɛ wɔ tsuo wa susu he. Ke nyɛ he yayami ɔ tsu kaa mɛni po, ma ha e ma hiɛ futaa kaa snoo, loo jijɔ he bwɔmi.” (Yesaya 1:18) E sa nɛ fɔli nɛ a kase Yehowa!

23. Ke jokuɛ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, kɛ e sa kaa fɔli nɛ a pee a ní ha kɛɛ? Mɛni nɛ e sɛ kaa fɔli nɛ a pee?

²³ Enɛ ɔ he ɔ, ke o bi ko tɔ̃ ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o ngɔ lɛ kɛ ba blɔ dadɛ nɔ. Mo hla yemi kɛ buami kɛ je fɔli nɛ a ngɛ níhi a si kpami kɛ asafo mi nikɔtɔmahi a ngɔ. (Abɛ 11:14) Moo to o tsui si ha o bi ɔ. Koo tu munyu ko nɛ maa hao lɛ, nɛ jã kɛ̃ nɛ e sɛ nɛ o pee nɔ́ ko nɛ maa hao lɛ hulɔ. Ke o peeɔ níhi kaa jã a, lɔ ɔ ma nyɛ maa fiee o bi ɔ kɛ je o he. O mi mi nɛ ko fu o bi ɔ tsɔ. (Kolose Bi 3:8) Ko je o nine ngɛ e he. (1 Korinto Bi 13:4, 7) E ngɛ mi kaa nɔ́ nɛ o bi ɔ pee ɔ hí mohu lɛɛ, se ko ná e he abofu, nɛ o kɛ lɛ nɛ ko ye dade nɔ ku hulɔ. Nɔ́ nɛ he hia titli ji kaa e sa nɛ fɔli ɔmɛ nɛ bɔ mɔde kaa a maa pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa. E sa nɛ a ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ngɛ Mawu mi ɔ hu mi nɛ wa.

BƆ NƐ O KƐ ATUA TSƆLƆ KO NƐ E KPLII E TSUI MAA HI SI HA

24. Mɛni jokuɛ komɛ peeɔ ngɛ Kristofohi a weku komɛ a mi, nɛ kɛ e sa kaa fɔli nɛ a tsu he ní ha kɛɛ?

²⁴ Be komɛ ɔ, jokuɛwi nɛ a ye kɛ je jeha 13 kɛ yaa a, nyɛɔ tsɔɔ atua, nɛ a kpliiɔ a tsui kaa a kɛ Kristofohi a sisi tomi mlaahi be ní tsue hu. Ke o bi ko pee jã a, e sa nɛ o je o nine ngɛ e he, konɛ o ye bua weku mi bimɛ nɛ piɛ ɔ mohu. Koo ngɔ o juɛmi kɛ fɔ atua tsɔlɔ ɔ nɔ, nɛ o juɛmi nɛ ba je jokuɛwi kpahi nɛ piɛ ɔ a nɔ. Ha weku mi bimɛ kpa amɛ nɛ a le nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae. Mo de mɛ níhi nɛ e he hia kaa a le ɔ pɛ, nɛ́ o wo mɛ he wami.​​—Kɛ to Abɛ 20:18 ɔ he.

25. (a) Ke jokuɛ ko tsɔ atua, nɛ e kplii e tsui ɔ, mɛni fɔli ma nyɛ maa pee? (b) Ke jokuɛ ko tsɔ atua a, mɛni e sɛ kaa fɔli nɛ a pee?

²⁵ Bɔfo Yohane tu nɔ ko nɛ e tsɔ atua, nɛ e kplii e tsui ngɛ asafo ɔ mi ɔ he munyu. E de ke: “Nyɛ ko he lɛ atuu, nɛ́ nyɛ ba de lɛ ke, ‘He manye!’ tete po.” (2 Yohane 10) Ke jokuɛ ko ye kɛ je jeha 18 kɛ yaa nɛ e tsɔ atua, nɛ e kplii e tsui ɔ, fɔli kɛ ga womi nɛ ɔ ma nyɛ ma tsu ní. E ngɛ mi kaa enɛ ɔ peemi maa ye ha fɔli mohu lɛɛ, se be komɛ ɔ, e he maa hia nɛ a pee jã kɛ po ni kpahi nɛ a ngɛ weku ɔ mi ɔ a he piɛ. E he hia nɛ o po o weku mi bimɛ ɔmɛ a he piɛ, nɛ o hyɛ a nɔ be tsuaa be. Enɛ ɔ he ɔ, yaa nɔ nɛ o ye bua mɛ konɛ a ba a je mi saminya. O kɛ o bimɛ kpa amɛ nɛ sɛɛ ní. Moo le níhi nɛ a peeɔ ngɛ sukuu kɛ asafo ɔ mi. Jehanɛ se hu ɔ, ha nɛ a le kaa o suɔ atua tsɔlɔ ɔ sane, se o bua nɛ jɔɛ e subai ɔ he. Ko de mɛ ke atua tsɔlɔ ɔ hí, mohu ɔ, de mɛ ke atua tsɔlɔ ɔ je mi bami nɛ hí. Benɛ Yakob bimɛ enyɔ komɛ ya pee nɔ́ yaya ko nɛ lɔ ɔ ngɔ haomi kɛ ba weku ɔ nɔ ɔ, Yakob tu munyu kɛ si nɔ́ yaya nɛ e bimɛ ɔmɛ ya pee ɔ, se pi e bimɛ ɔmɛ.​​—1 Mose 34:1-31; 49:5-7.

26. Mɛni fɔli kɛ ma nyɛ maa wo a bua ke a bi ko tsɔ atua?

²⁶ Eko ɔ, o ma susu kaa mo lɛ o ha nɛ jokuɛ ɔ tsɔ atua a nɛ. Se anɛ o na kaa o tsɔse mɛ saminya, nɛ o kɛ Yehowa ga womi hu tsu ní loko e ba jã a lo? Ke jã a, lɛɛ e sɛ nɛ o pia o he. Mo kai kaa fɔlɔ ko be nɛ e ye mluku, se o bɔ mɔde kaa o maa pee o he fɔlɔ kpakpa. (Kɛ to Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:26 ɔ he.) Ke weku mi bimɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ ko tsɔ atua nɛ e kplii e tsui ɔ, e dɔɔ nɔ wawɛɛ. Ke nɔ́ ko kaa jã ba o nɔ ɔ, mo ná nɔ mi mami kaa Mawu le kaa e ngɛ mo haoe. E kua we e sɔmɔli nɛ yeɔ lɛ anɔkuale ɔ, enɛ ɔ he ɔ, e be mo kuae kɔkɔɔkɔ. (La 27:10) Moo fia o pɛɛ si kaa o maa po o bimɛ kpa amɛ a he piɛ, konɛ a ya nɔ nɛ a sɔmɔ Yehowa.

27. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ bi kó bɔlɔ ɔ blɔ fa mi ɔ, mɛni fɔli nɛ a bimɛ tsɔ atua a ma nyɛ maa hyɛ blɔ?

²⁷ Jehanɛ se hu ɔ, e sɛ nɛ o kɔni mi nɛ jɔ̃ kɔkɔɔkɔ. Nyagbenyagbe ɔ, o bi ɔ ma nyɛ ma kai tsɔsemi kpakpa nɛ o kɛ ha lɛ ɔ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e tsake e je mi bami. (Fiɛlɔ 11:6) Fɔli fuu kɛ si himi ko kaa kikɛ kpe hyɛ. Se nyagbenyagbe ɔ, a ti nihi fuu a bimɛ nɛ a tsɔ atua a, tsake a je mi bami kaa bɔ nɛ bi kó bɔlɔ ɔ ngɛ Yesu nɔ́ hetomi nɔ́ ɔ mi ɔ hu pee ɔ. (Luka 15:11-32) E ma nyɛ maa ba jã ngɛ mo hu o blɔ fa mi.