Moo Ma O Juɛmi Nya Si Ngɛ Nile Mi Konɛ O Bu O Gbosi Ní ɔ He

1, 2. (a) Mɛni heje nɛ o ma o juɛmi nya si kaa o ma sɔmɔ Mawu ɔ? (b) Mɛni sane bimihi nɛ kɔɔ wa gbo si ní nɛ Yehowa ha wɔ ɔ he wa ma su ngɛ munyu nɛ ɔ mi?

NIMLI ayɔhi abɔ ma a juɛmi nya si ngɛ nile mi kaa a ma sɔmɔ Yehowa Mawu konɛ a nyɛɛ Yesu Kristo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ se. (Mat. 16:24; 1 Pet. 2:21) Wa jɔɔ wa he nɔ kɛ ha Mawu, nɛ wa buɔ ní peemi nɛ ɔ kaa nɔ́ ko nɛ ngɛ hɛdɔ. Pi Ngmami ɔ mi nile bɔɔ ko pɛ nɛ wa ná a heje nɛ wa ma wa juɛmi nya si jã, mohu ɔ, Mawu Munyu ɔ nɛ wa kase saminya a heje. Enɛ ɔ ha nɛ wa le níhi fuu nɛ haa nɛ nɔ hemi kɛ yemi mi waa. Ní nɛ ɔmɛ kɔɔ gbosi ní nɛ Yehowa kɛ ha nihi ‘nɛ a le lɛ Yehowa a, kɛ Yesu Kristo nɔ nɛ e tsɔ ɔ, a he.’—Yoh. 17:3; Rom. 12:2.

² Ke wa suɔ nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ nɛ hi si daa a, e sa nɛ waa ma wa juɛmi nya si ngɛ blɔ nɛ maa sa e hɛ mi ɔ nɔ. Wa ma susu sane bimi nɛ ɔmɛ nɛ a he hia a, a he ngɛ munyu nɛ ɔ mi: Mɛni ji wa gbosi ní ɔ? Kɛ e sa kaa waa bu lɛ kɛɛ? Mɛni wa maa pee konɛ wa nine nɛ su wa gbosi ní ɔ nɔ? Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ma wa juɛmi mi nya si ngɛ nile mi?

MƐNI JI WA GBOSI NÍ Ɔ?

3. (a) Mɛni gbosi ní lɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a nine maa su nɔ? (b) Mɛni gbosi ní nɛ “to kpa” amɛ a nine maa su nɔ?

³ Kristofoli a kpɛti nihi bɔɔ pɛ nɛ a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a nine maa su “gbosi ní nɛ puɛ we, nɛ mu be he, nɛ kpa we hulɔ” ɔ nɔ; lɔɔ ji kaa a kɛ Kristo maa ye matsɛ ngɛ hiɔwe. (1 Pet. 1:3, 4) Ja a ‘fɔ nimli nɛ ɔmɛ ehe’ loko a nine maa su gbosi ní nɛ ɔ nɔ. (Yoh. 3:1-3) Mɛni gbosi ní lɛ nimli ayɔhi abɔ nɛ ji Yesu “to kpa” amɛ, nɛ́ a piɛɛ Yesu se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a he kɛ ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a fiɛɛe ɔ ma ná? (Yoh. 10:16) To kpa amɛ a nine maa su gbosi ní nɛ bɔ Adam kɛ Hawa a nɔ. A ma ná neneene wami ngɛ paradeiso mi ngɛ zugba a nɔ. A be nɔ́ nae, a be gboe, nɛ a be kɔmɔ yee hu. (Kpoj. 21:1-4) Yesu de yayami peelɔ ɔ nɛ a sɛu lɛ kɛ piɛɛ e he ɔ ke: ‘I ngɛ mo si woe mwɔnɛ ɔ kaa, i kɛ mo maa hi Paradeiso.’—Luka 23:43.

4. Mɛni jɔɔmihi wa ngɛ náe momo?

⁴ Amlɔ nɛ ɔ po ɔ, wa ngɛ wa gbosi ní ɔ he se náe. Akɛnɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ ‘Kristo Yesu kpɔmi afɔle sami’ ɔ mi heje ɔ, wa ngɛ tue mi jɔmi, nɛ huɛ bɔmi kpakpa hu ngɛ waa kɛ Mawu wa kpɛti. (Rom. 3:23-25) Wa nu Mawu Munyu ɔ mi si womi kpakpa amɛ a sisi fitsofitso. Jehanɛ se hu ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ kaa wa piɛɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ je kɛ wɛ nɛ a suɔ a he ɔ a he. Wa ná he blɔ ngua kaa wa ji Yehowa Odasefoli. Wa bua jɔ wa gbosi ní ɔ he wawɛɛ nitsɛnitsɛ!

5. Mɛni Satan bɔ mɔde kaa e maa pee Mawu webi, nɛ mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da e ga tsɔmi ɔmɛ a nya?

⁵ Bɔnɛ pee nɛ wa gbosi ní ɔ nɛ ko je wa dɛ ɔ, e sa nɛ waa hyɛ wa he ngɛ Satan ga tsɔmi ɔmɛ a he. Be tsuaa be ɔ, Satan bɔɔ mɔde kaa e ma ha nɛ Mawu webi nɛ a ma a juɛmi nya si ngɛ blɔ nɛ ma ha nɛ a gbosi ní ɔ ma bɔ mɛ ɔ nɔ. (4 Mose 25:1-3, 9) Akɛnɛ Satan le kaa e be kɛe nɛ a ma kpata e hɛ mi heje ɔ, e ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ konɛ e sisi wɔ. (Kane Kpojemi 12:12, 17.) Ja wa ya nɔ nɛ wa bu wa gbosi ní ɔ kaa nɔ́ ko nɛ he jua wa loko wa ma nyɛ ‘maa da Abosiami ga tsɔmi ɔmɛ a nya.’ (Efe. 6:11) Wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko nɛ he hia ngɛ bɔnɛ Isak bi Esau pee e ní ha ngɛ e gbosi ní ɔ he ɔ mi.

KOO PEE O NÍ KAA ESAU

6, 7. Mɛnɔ ji Esau, nɛ mɛni gbosi ní lɛ jinɛ e nine ko su nɔ?

⁶ Maa pee jeha 4,000 nɛ be ɔ, Isak kɛ Rebeka fɔ hawi. A biɛ ji Esau kɛ Yakob. Benɛ hawi nɛ ɔmɛ ngɛ wae ɔ, e slo níhi nɛ a ti nɔ tsuaa nɔ bua jɔɔ he, kɛ bɔnɛ a ti nɔ tsuaa nɔ peeɔ e ní ha. “Esau ba pee de dalɔ kpanaa, nɛ daa nɛ ɔ, e nyɛɛ nga mi kɛ bee.” Se “Yakob lɛɛ nɔmlɔ kpoo ji lɛ, nɛ daa nɛ ɔ, e ngɛ we mi.” (1 Mose 25:27) Baiblo sisi tsɔɔlɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Robert Alter a, tsɔɔ kaa Hebri munyu nɛ a tsɔɔ sisi ke “kpoo” ɔ sisi ji, “nɔ ko nɛ e peeɔ nɔ́ nɛ da, aloo nɔ nɛ sume yayami peemi.”

⁷ Benɛ Esau kɛ Yakob ye jeha 15 ɔ, a nɛ Abraham gbo. Se Yehowa hɛ ji si nɛ e wo Abraham ɔ nɔ. Pee se ɔ, Yehowa tĩ mi kɛ ha Isak kaa kɛ gu Abraham nina a nɔ ɔ, je ma amɛ tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ ma ná jɔɔmi. (Kane 1 Mose 26:3-5.) Si nɛ ɔ nɛ Mawu wo ɔ tsɔɔ kaa Mesia a, nɛ ji “nina” nɛ a wo ta ngɛ 1 Mose 3:15 ɔ maa je Abraham weku ɔ mi. Akɛnɛ Esau ji Isak bitɛte heje ɔ, jinɛ lɛ ji nɔ nɛ ngɛ he blɔ nɛ e nine suɔ si womi nɛ ɔ nɔ. Moo hyɛ gbosi ní kpakpa nɛ Esau nine ko su nɔ! Anɛ e bua jɔ he lo?

8, 9. (a) Mɛni juɛmi nya si Esau ma kɛ kɔ e gbosi ní ɔ he? (b) Jeha komɛ a se ɔ, mɛni Esau yɔse ngɛ e juɛmi nya si nɛ e ma a he, nɛ kɛ e pee e ní ha kɛɛ?

⁸ Ligbi ko benɛ Esau je nga mi kɛ ba a, e ba na Yakob nɛ e ngɛ “flɔɔ ko pee.” Esau de lɛ ke: “Hwɔ ngɛ mi yee! Ha mi kikɛmɛ a nɔ́ tsutsu nɛ ɔ eko ma ye.” Yakob ha lɛ heto ke: “Loko ma ha mo ɔ, ja o ngɔ o blɔ nya kaa bitɛte ɔ ngɔ ha mi.” Mɛni Esau pee? E ngɛ nyakpɛ kaa e de ke: “Mɛni bitɛte blɔ nya nɛ ɔ maa pee ha mi?” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Esau suɔ flɔɔ mohu pe bitɛte blɔ nya nɛ e ngɛ ɔ! Akɛnɛ Yakob suɔ nɛ Esau nɛ ma nɔ mi ha lɛ kaa e jua e bitɛte blɔ nya a kɛ ha lɛ heje ɔ, Yakob de Esau ke: “Kekleekle ɔ, kã mi kita kaa o kɛ o blɔ nya a ma ha mi.” Esau puɛ we be kulaa, e ngmɛɛ e bitɛte blɔ nya a he. Lɔɔ se ɔ, “Yakob ha Esau abolo kɛ yɔ flɔɔ ɔ eko nɛ e ye, nɛ e nu nɔ́ ko ngɔ pue nɔ. Lɔɔ se ɔ, e te si, nɛ e je lejɛ ɔ, nɛ e bitɛte blɔ nya a nɛ e hɛ ngɔ fɔ he ɔ si we lɛ kpu.”—1 Mose 25:29-34.

⁹ Jeha komɛ a se benɛ Isak susu kaa e be kɛe nɛ e ma gbo ɔ, Rebeka to blɔ nya konɛ Yakob nine nɛ su bitɛte blɔ nya nɛ Esau jua kɛ ha Isak ɔ nɔ. Benɛ Esau yɔse kaa e je kuasia kaa e jua e bitɛte blɔ nya a, e kpa Isak pɛɛ ke: “Oo Tsaatsɛ, moo gbaa imi hulɔ! . . . Anɛ o si we gbaami ɔ eko ha we mi lo?” Benɛ Isak de lɛ kaa e be nyɛe maa kpale e nya se ngɛ jɔɔmi nɛ e jɔɔ Yakob ɔ he ɔ, “Esau wo ya.”—1 Mose 27:30-38.

10. Kɛ Yehowa bu Esau kɛ Yakob ha kɛɛ, nɛ mɛni heje?

¹⁰ Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ su nɛ Esau je kpo ɔ mi? E tsɔɔ kaa e helo nya hiami níhi nɛ e ma ná a he hia lɛ wawɛɛ pe jɔɔmihi nɛ e ma ná hwɔɔ se ɔ. Esau bua jɔɛ e bitɛte blɔ nya a he, nɛ e ngɛ heii hu kaa e be suɔmi kɛ ha Mawu. Jehanɛ se hu ɔ, Esau ma e hɛ kɛ fɔ haomi nɛ maa je e yi mi kpɔ nɛ e mwɔ ɔ mi kɛ ba e nina nɔ ɔ nɔ. Se Yakob lɛɛ, e bua jɔ e gbosi ní ɔ he wawɛɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yakob bu e fɔli ɔmɛ tue nɛ e ya ngɔ yo ngɛ he nɛ a de lɛ kaa e ya ngɔ yo ngɛ ɔ. (1 Mose 27:46–28:3) Akɛnɛ juɛmi nɛ Yakob pee ɔ biɔ tsui si tomi kɛ afɔle sami heje ɔ, e ba plɛ Mesia a nɛnɛkasowa. Kɛ Mawu bu Esau kɛ Yakob ha kɛɛ? Yehowa de kɛ gu gbalɔ Malaki nɔ ke: ‘I je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ Yakob, nɛ Esau lɛɛ i nyɛ lɛ.’—Mal. 1:2, 3.

11. (a) Mɛni Kristofoli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ Esau he ɔ mi? (b) Mɛni heje nɛ Paulo tu ajuama bɔmi he munyu kɛ piɛɛ nɔ́ nɛ Esau pee ɔ he ɔ?

¹¹ Anɛ Kristofoli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ ma ná nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ Esau he ɔ he se lo? Ee, a ma nyɛ ma ná he se. Bɔfo Paulo bɔ e nyɛmimɛ Kristofoli kɔkɔ kaa a hyɛ nɛ hi konɛ “nɔ ko kó pee e he yaholɔ, loo yaka nɔmlɔ kaa Esau, nɔ nɛ jua e tɛte blɔ nya kɛ he niye ní nya mi bɔ kake ɔ.” (Heb. 12:16) E sa nɛ waa kase ní kɛ je kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ mi. E sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa bua nɛ jɔ ní klɔuklɔuhi a he, konɛ níhi nɛ peeɔ wa helo ɔ akɔnɔ ɔ nɛ́ ko ha nɛ wa Mawu jami mi gbosi ní ɔ nɛ je wa dɛ. Se mɛni heje nɛ Paulo tu ajuama bɔmi he munyu kɛ piɛɛ nɔ́ nɛ Esau pee ɔ he ɔ? Ejakaa ke nɔ ko susuɔ helo nya níhi a he kaa bɔnɛ Esau pee ɔ, ní yayahi kaa ajuama bɔmi ma nyɛ ma ha nɛ jamɛatsɛ ɔ maa ngmɛɛ ní klɔuklɔuhi a he.

MO DLA O TSUI AMLƆ NƐ Ɔ

12. (a) Mɛni blɔ nɔ Satan guɔ kɛ kaa wɔ? (b) Mo ha Ngmami ɔ mi nɔ hyɛmi níhi nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ ke e he hia kaa waa ma wa juɛmi nya si ngɛ ka ko he.

¹² Akɛnɛ wa ji Yehowa sɔmɔli heje ɔ, wa bɔɔ mɔde nɛ wa yuɔ wa he ngɛ níhi nɛ ma nyɛ maa ka wɔ konɛ waa kɛ wa he nɛ wo ajuama bɔmi ní peepeehi a mi ɔ he. Ke nɔ ko ka wɔ konɛ wa gbo Yehowa Mawu tue ɔ, wa sɔleɔ kaa Yehowa Mawu nɛ ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da ka a nya. (Mat. 6:13) Se be mi nɛ wa ngɛ mɔde bɔe kaa wa maa ya nɔ maa pee nɔ́ nɛ da ngɛ je yaya nɛ ɔ mi ɔ, Satan hu ngɛ mɔde bɔe kaa e ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ. (Efe. 6:12) Akɛnɛ Abosiami ji mawu nɛ ngɛ je yaya nɛ ɔ nɔ yee heje ɔ, e le níhi nɛ peeɔ wa helo nɛ yi mluku ɔ akɔnɔ, enɛ ɔ he ɔ, e kɛ níhi nɛ peeɔ adesahi nɛ a yi mluku ɔ akɔnɔ ɔ kaa wɔ. (1 Kor. 10:8, 13) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, moo ngɔ lɛ kaa o ya je si himi ko mi, nɛ o kɛ akɔnɔ yaya he ka ko kpe. Kɛ o maa pee o ní ha kɛɛ? Anɛ o maa pee o ní kaa Esau, nɛ o ma de ke: ‘Mo kɛ ba esɔ!’ lo? Aloo o maa da ka a nya nɛ o maa tu fo kaa bɔnɛ Yakob bi Yosef pee benɛ Potifar yo ɔ ka lɛ ɔ lo?—Kane 1 Mose 39:10-12.

13. (a) Mɛni blɔ nɔ ni komɛ pee a ní kaa Yosef mwɔnɛ ɔ, nɛ mɛni blɔ nɔ ni komɛ hu pee a ní kaa Esau ngɛ? (b) Mɛni e sa kaa waa pee konɛ wa ko pee wa ní kaa Esau?

¹³ Wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi fuu kɛ si himi komɛ kpe hyɛ nɛ e biɔ nɛ a ma juɛmi nya si kaa a maa pee a ní kaa Esau aloo Yosef. A ti nihi fuu pee a ní ngɛ nile mi nɛ lɔɔ ha nɛ Yehowa bua jɔ. (Abɛ 27:11) Se wa nyɛmimɛ komɛ ngɛ nɛ ke a kɛ ka kpe ɔ, a peeɔ a ní kaa Esau. A baa we a gbosi ní ɔ yi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, daa jeha a, a kaa nihi a hɛ mi, loo a fieeɔ nihi ngɛ asafo ɔ mi ngɛ ajuama bɔmi heje. E he hia nɛ wa dla wa tsui amlɔ nɛ ɔ loko waa kɛ si himi komɛ nɛ maa ka wa hemi kɛ yemi ɔ nɛ kpe! (La 78:8) Wa ma susu níhi enyɔ nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ wa dla wa he kɛ da kahi a nya, nɛ́ waa ma wa juɛmi nya si ngɛ nile mi ɔ, a he.

MO SUSU NƆ́ NƐ MAA JE MI KƐ BA A HE NƐ O MA O JUƐMI NYA SI

14. Mɛni sane bimihi nɛ ke wa susu he ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ ‘waa nyɛ yayami kulaa; nɛ waa pɛtɛ nɔ́ kpakpa he’?

¹⁴ Kekleekle nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee ji, nɛ́ wa ma susu nɔ́ nɛ maa je wa ní peepeehi a mi kɛ ba a he. Ke wa suɔ Yehowa wawɛɛ ɔ, ja nɔuu kɛ̃ nɛ wa bua maa jɔ wa gbosi ní ɔ he. Ke wa suɔ nɔ ko ɔ, wa sume kaa wa maa pee lɛ nɔ́ dɔ nɔ́. Mohu ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa pee níhi nɛ maa sa e hɛ mi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa ná be kɛ susu nɔ́ nɛ maa je yayami nɛ wa maa pee ɔ mi kɛ ba a he, nɛ́ wa susu bɔnɛ e maa ye wɔ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi awi ha a hu he. E sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Kɛ imi nitsɛ ye nɔ́ mi nɛ ma fo ɔ maa sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ i kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he ha kɛɛ? Kɛ yayami nɛ ma pee ɔ maa sa ye weku ɔ he ha kɛɛ? Kɛ e maa sa ye nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a he ha kɛɛ? Anɛ nɔ́ nɛ ma pee ɔ ma nyɛ maa tɔtɔ nihi a nane lo?’ (Filip. 1:10) Wa ma nyɛ ma bi wa he hu ke: ‘Anɛ nile ngɛ mi kaa i kɛ ye he maa wo ajuama bɔmi ní peepeehi a mi nɛ ma ná bua jɔmi be kpiti ko pɛ kɛkɛ konɛ lɔɔ se ɔ, i kɛ haomi nɛ nya wa nɛ kpe lo? Anɛ i suɔ nɛ ma pee ye ní kaa Esau, nɛ benɛ e yɔse nɔ́ nɛ e pee ɔ, e fo ya wawɛɛ ɔ lo?’ (Heb. 12:17) Ke wa susu sane bimi komɛ kaa kikɛ ɔ a he ɔ, lɔɔ maa ye bua wɔ nɛ́ ‘waa nyɛ yayami kulaa; nɛ waa pɛtɛ nɔ́ kpakpa he.’ (Rom. 12:9) Ke wa suɔ Yehowa nitsɛnitsɛ ɔ, wa maa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa maa bu wa gbosi ní ɔ he.—La 73:28.

15. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da níhi nɛ ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Mawu wa kpɛti ɔ nya?

¹⁵ Nɔ́ enyɔne nɛ e sa kaa waa pee ji, nɛ́ wa ma dla wa he kɛ fɔ si konɛ wa nyɛ nɛ waa da kahi a nya. Yehowa ha wɔ níhi fuu nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ waa da níhi nɛ ngɛ je ɔ mi nɛ ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Mawu wa kpɛti ɔ, a nya. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, Baiblo kasemi, Kristofoli a kpehi, fiɛɛmi nítsumi ɔ, kɛ sɔlemi. (1 Kor. 15:58) Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, be tsuaa be nɛ wa maa je wa tsui mi nɛ wa maa sɔle ha Yehowa, nɛ waa kɛ wa he maa wo Kristofoli a sɔmɔmi nítsumi ɔ mi ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ wa ngɛ wa he dlae konɛ wa nyɛ nɛ waa da kahi a nya. (Kane 1 Timoteo 6:12, 19.) Wɔ nitsɛmɛ lɛ wa ma dla wa he konɛ wa nyɛ nɛ waa da kahi a nya. (Gal. 6:7) A ma enɛ ɔ nɔ mi ngɛ Abɛ yi enyɔ ɔ mi.

‘YAA NƆ NƐ O HLA SE BLƆ’

16, 17. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ma wa juɛmi nya si ngɛ nile mi?

¹⁶ Abɛ yi 2 ɔ woɔ wɔ he wami konɛ wa ná nile kɛ nɔ́ sisi numi. Su nɛ ɔmɛ haa nɛ wa leɔ slɔɔto nɛ ngɛ kpakpa kɛ yaya a kpɛti, nɛ wa yeɔ wa he nɔ mohu pe nɛ wa maa pee nɔ́ nɛ wa helo ɔ suɔ. Se ja wa je wa tsui mi nɛ wa bɔ mɔde wawɛɛ loko wa ma nyɛ maa pee jã. Baiblo ɔ de ke: ‘Ye bi, ke o bu ye munyu ɔmɛ tue, nɛ o pɛtɛ ye mlaa amɛ a he saminya, nɛ o bu nile munyu tue, nɛ o bɔ mɔde kaa o maa nu sisi; ke o fa kue nɛ a ha mo nile, nɛ o kpa pɛɛ nɛ a ha mo nɔ́ sisi numi; ke o hla e se blɔ kaa bɔnɛ a hlaa sika hiɔ, loo juetli nɛ a ngɔ kɛ laa a; o maa nu Yehowa gbeye yemi sisi, nɛ o maa kase Mawu he nile. Yehowa lɛ haa nɔ nile; lɛ nɛ e tsɔɔ nɔ nile, kɛ nɔ́ sisi numi.’—Abɛ 2:1-6.

¹⁷ Ke wa pee níhi nɛ a tsɔɔ ngɛ Abɛ womi ɔ mi ɔ, lɔɔ ma ha nɛ wa maa ma wa juɛmi nya si ngɛ nile mi. Wa ma nyɛ maa da kahi a nya ke wa ha nɛ Yehowa munyu ɔ tsake wɔ, ke wa sɔleɔ daa kɛ biɔ Mawu blɔ tsɔɔmi, kɛ jehanɛ hu ɔ, ke wa ya nɔ nɛ wa hla Mawu nile ɔ se blɔ kaa bɔnɛ a hlaa juetli nɛ a kɛ laa a.

18. Mɛni o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa ya nɔ maa pee, nɛ mɛni heje?

¹⁸ Nihi nɛ a bɔɔ mɔde nɛ a hlaa nile, nɔ́ sisi numi, níhi a se yomi, kɛ juɛmi ɔ, Yehowa haa mɛ. Ke wa hla su nɛ ɔmɛ nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi maa wa wawɛɛ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke huɛ bɔmi kpakpa ngɛ waa kɛ Yehowa Mawu wa kpɛti ɔ, lɔɔ maa bu wa he keji waa kɛ ka kpe. Ke wa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he nɛ wa yeɔ lɛ gbeye ɔ, lɔɔ maa bu wa he nɛ wa be yayami pee. (La 25:14; Yak. 4:8) E ba mi kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti kɛ nile nɛ e haa wɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ma wa juɛmi nya si ngɛ nile mi konɛ e bua nɛ jɔ, nɛ wa nyɛ nɛ waa bu wa gbosi ní ɔ he.