Nui ma hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ yaw oeˇ˗ahˇ lehˆ dzeh

1, 2. Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ haw mawˇ˗eu nga?

Gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ duˇ nga lehˇ haw mawˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ sahˬ boꞈ boꞈ zaˬ pyeuꞈ˗eu Aˬtawˇjeˬ Jeˬmaˬni miˇ kʼahˬ Naˇziˬ saˇ ka˗ahˇ jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇkiˇ deuˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. “1939 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu Naˇziˬ deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ ga uˇ iˇ˗awˇ Saˇ kiˇ 6000 gʼaˬ byah ni [taˆ˗ahˇ bi nyehꞈ taˬ]˗euˬ meh.” Saˇ kiˇ deuˬ˗aˬ kʼaˆ dui dui˗eu kʼehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ kʼawꞈ maˬ paˇ laˇ˗eu uˬ taꞈ dawˬ gʼoꞈ jiˇ maˬ doˆ˗ehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˬ bawˬ gm˗eu meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh.

² Ehˇpa˗li kaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗aˬ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ nga lehˇ haw mawˇ˗euˬ meh. Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ yaw naˆ hawˇ˗eu yaw ba deuˬ maˬ bi cawˬ ni laˆ tsoeˬ˗eu tiˬ yamˬ jaˆ˗euˬ meh. Teu miˇ Saˇ kiˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu yaw naˆ hawˇ˗eu yaw ba deuˬ˗ahˇ ma bi cawˬ taꞈ˗a. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ 2011 Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la 18 jawˇ nah ngeh nah˗ahˇ Ehˇpa˗li kaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ hawˇ˗eu yawˬ kʼahˬ yawˬ miˇ yawˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ 78000 gʼaˬ dzeh ni Jo haˇnehˇsaˬ˗beuˬ meuˬ laꞈ kʼoeˇ neh huiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu baw duiˇ behˆ duˬ˗ahˇ jahˇ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ laˇ˗euˬ meh. Baw duiˇ behˆ duˬ teu gaˇ haw piˇ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu “Heu gaˇ laˇ˗euˬ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ ngaˬ neh kʼaˇ mawˇ haw˗euˬ laꞈ kʼoeˇ neh muiˬ dzehˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ ngaˇ moeˬ tsoeˬ kʼawꞈ haw muiˬ˗ehˇ dm taˬ˗awˇ baw duiˇ behˆ duˬ laˆ buˇ gaˇ jiˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mehˬ bawˬ gm˗awˇ caw ba˗eu ngaˇ. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ dzehˬ˗eu hmˬ naˇ naw maꞈ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ jeuˬ gʼawˬ mya jeˬ keuˬ˗eu teu miˇ˗a.”

3. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ nga?

³ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ kʼawꞈ ni miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ naˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ nga lehˇ hawˇ mawˇ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:9) Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh aˇ maꞈ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui leh jeh˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh dehꞈ paˇ˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui mˇ pyeuꞈ nya˗eu heu naˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ baˬ da neh meh. Aˬ dui “nui ma yaw oeˇ . . . lehˆ dzeh”˗awˇ “nui ma yaw shuiꞈ˗ahˇ” dm paˇ˗eu ma.—Gawˇlawˇsehˇ 3:9, 10.

4. Heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

⁴ Nui ma yaw oeˇ lehˆ dzeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ yawꞈ yaw oeˇ maˬ paˇ mˇ kʼoꞈ iˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui nui ma yaw oeˇ aˬ joˆ˗ehˇ lehˆ dzeh nya˗awˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ˗eu nga? lehˇ haw˗awˇ gaˇ hu aˇ naˆ doeˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ haw˗euˬ kʼawꞈ muiˬ kʼoꞈ laˇ nya˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw iˇ ma. Kʼoeˇ naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ deuˬ gaˇ hu yawˬ ha neh byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya mˇ kʼoꞈ iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya nga lehˇ ja sawˇ ma. Aˬ jeˬ miˇ gaˇ kawˆ heu ya ja sawˇ˗eu nga? Mehˇ nmˇ pyeuꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na kʼawꞈ yawˬ ha neh byehˇ dzeh yaꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ mˇ kʼoꞈ iˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ “ziꞈ dah ni yawꞈ luꞈ ma lehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ geu gʼaˬ maˬ kaˬ maˬ ya coˬ˗iˇ ni yahˇ˗eu tsaˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu˗ahˇ ya noeˬ taˬ meh.—1 Gawˇliˬtu 10:12.

Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ

5. (a) Nui ma yaw oeˇ yaw kawˇ˗ehˇ lehˆ dzeh gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ. (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.) (b) Gawˇlawˇsehˇ 3:5-9-ahˇ nui ma yaw oeˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu aˬ jeˬ jeˇ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

⁵ Nawˇ nawˬ˗euˬ pehˇ kʼahˬ yaw jawꞈ jawꞈ˗awˇ behꞈ laꞈ˗eu lehˇ ya siˬ naˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Nawˇ yaw kawˇ˗ehˇ lehˆ dzeh˗eu paˬ. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui mˇ luꞈ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ naˇ yaw kawˇ˗ehˇ ya dehꞈ paˇ˗eu meh. Maˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Pawˇluˆ “naw maꞈ nymˬ˗mˇ byehˇ tsehˆ tsehˆ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˇ aˬ dui dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu yaw jawꞈ jeˬ mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.—Gawˇlawˇsehˇ 3:5-9-ahˇ gui.

6, 7. (a) Pawˇluˆ˗euˬ dawˬ aˬ dui nui ma yaw oeˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ ya byehˇ dzeh˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ laꞈ˗eu nga? (b) Saˬkuꞈlaˬ yaw dehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ yaꞈ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ dehꞈ paˇ nya ni aˬ jeˬ neh caw ba nehˬ˗eu nga?

⁶ Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ laꞈ ma dehˬ˗awˇ jiˇ cehˇ baˇ taˬ˗euˬ yawˬ ha˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ iˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Pawˇluˆ “Naw maꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ tsaˬ shiˬ shaˬ jiˇ˗ahˇ nui kʼahˇ” byehˇ dzeh˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ maˬ muiˬ˗eu nui kʼahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ gʼaˬ leˇ nya meh.

⁷ Aˬ dui gaˇ kawˆ heu Saˇkuꞈlaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya siˬ meh.a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ zaˬ guˬ guˬ dahˬ beh laˇ ngeh tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼeh gaˇ duˇ˗awˇ nymˇ gawˬ gawˬ˗eu miˇ neh aˇ kʼoꞈ 15 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ aˬ li tiˬ gʼaˬ jiˇ naˇ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ yuꞈ yuꞈ˗ehˇ dehꞈ˗awˇ zaˬ smˬ poˆ byah ni laˆ dzeh˗euˬ meh. Saˇkuꞈlaˬ ehˇ˗eu “dahˬ beh ngeh teu loꞈ˗ehˇ yuꞈ taꞈ˗eu teu ngaˬ˗ahˇ yaw byawˬ miˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ ehˇ naˇ ngaˬ˗ahˇ aˬ cawˬ gaˬ˗awˇ loˬ ngaˇ lehˇ noeˬ laˇ˗eu miˇ neh teu naˇ ngaˬ˗ahˇ maˬ gaˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ toˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu ngehˬ˗ehˇ myahˇ laˇ ngehˬ˗ehˇ nui ma maˬ saˇ˗a.” Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ 23 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni dehꞈ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ ya dzaw˗awˇ ya siˬ nya˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya dui dui leˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh nya ni maˬ ehˇ mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui ma laꞈ kʼoeˇ shaꞈ dawˇ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Nymˇ Saˬkuꞈlaˬ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗awˇ nymˇ gawˬ gawˬ jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Ngaˇ yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ za˗awˇ aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ maˬ tsehˆ leˇ˗eu miˇ neh laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.”

Jawꞈ dui dui˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu

8. Miˬyehˇ mehˬ shi jawꞈ dui dui˗eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ nga?

⁸ Jawꞈ dui dui˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “jawꞈ dui dui˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ naˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ dawˬ tsuiꞈ naꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ paꞈ yoˆ dawˇ gaˇ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu dawˬ ngehˬ niˇ gʼa gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 7:1; Eˇpeˇsu 5:3, 4) Jawꞈ dui dui˗eu jeˬ mˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ cawˬ maˬ mawˇ gaˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ dehꞈ bahˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni boꞈ taˬ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ gui˗eu yuꞈ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ haw˗eu heu deuˬ meh. Heu naˇ yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ aˇ sehˇ˗ahˇ niˇ gʼa mawꞈ laˇ ni nui ma ahˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Heu naˇ jawꞈ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:5)b—Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.

9. “Nui kʼahˇ jaˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ jawꞈ dui dui˗eu kʼaˬ miˬ sheu˗eu” mˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ bi pyeuꞈ iˇ˗eu nga?

⁹ Aˬ myah luꞈ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ deuˬ˗ahˇ haw˗eu heu naˇ “nui kʼahˇ jaˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ jawꞈ dui dui˗eu kʼaˬ miˬ sheu˗eu” jeˬ mˇ ni la noeˬ nehˬ˗awˇ maˬ yuꞈ taꞈ ni maˬ jawˇ nya˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ nya˗eu meh. Nui gahˇ ahˇ˗eu pyehˆ tseˇ˗eu deuˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw dzoˆ˗euˬ heu naˇ jiˇ baˬ ya piˇ dawˇ dzoˆ˗euˬ gaˇ duˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu naˇ yawˬ ha˗ahˇ deuˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ shaꞈ dawˇ˗eu jeˬ bi ahˇ laˇ nya˗eu uˬ taꞈ gaˇ kʼawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ nya nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ maˬ cehˇ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha sehꞈ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ kʼawꞈ le keuˆ nya˗eu meh. Maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw dzoˆ haw˗euˬ aˬ li tiˬ gʼaˬ maˬ haw ni byehˇ˗euˬ tiˬ kʼoꞈ byah laˇ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha yaw zeu baw˗eu jeˬ ahˇ kʼoꞈ laˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh.

10. Liˆbehˇloˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ haw mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼaˬ leˇ nya˗euˬ nga?

¹⁰ Gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw mawꞈ˗eu nui ma heu˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ gʼaˬ leˇ nya˗eu gaˇ ma dahˇ meh. Aˬ dui Ba˗la zi˗u miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Liˆbehˇloˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw iˇ ma. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ pyeuꞈ ngeh iˇ kahˇ neh doˆ iˇ˗awˇ seuˬ gʼaˬ laˆ shuiꞈ po kʼoꞈ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ mˇ iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ aˬ yawꞈ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ deuˬ ya mawˇ˗eu meh. Liˆbehˇloˬ ehˇ˗eu “ngaˇ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ haw dzoˆ taˬ˗euˬ miˇ neh aˇ baˇ teu haw mawꞈ˗eu miˬ zaˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh iˇ doˆ gaˇ jiˇ maˬ dawˬ gawꞈ coeˇ nya lehˇ” ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh aˬ yawꞈ gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ Nymˇ jiˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ lehˇ ehˇ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ mawˇ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ teu yuˇ laꞈ˗awˇ gui ngeh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ haw mawꞈ˗eu nui ma teu˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗eu gʼaˇ duˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ ya leh jeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Jaˇliꞈ gui˗euˬ ma ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ haw ngeh ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ seu dzeuꞈ deuˬ˗ahˇ ya dui dui leˇ˗awˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ deuˬ˗ahˇ haw mawꞈ˗eu jeˬ naˆ ma tseˇ myaˬ laˇ˗euˬ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dehꞈ paˇ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Nymˇ naˇ aˬ yawꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ meh.

11. Maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ maˬ bi haw ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹¹ Liˆbehˇloˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ maˬ paˇ haw˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ dzaw˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni mˇ˗euˬ gaˇ haw taˬ. Aˬ yawꞈ ya gui˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni shaˇ noeˬ˗awˇ gaˇ kawˆ teu nui ma laꞈ kʼoeˇ dawˆ ahˇ taˬ˗eu uˬ taꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu meh. Teu˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ nui gaˬ teu naˇ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw mawꞈ˗eu naˆ maˬ tseˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ maˬ haw˗eu gʼaˇ duˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya gaˬ dui dui˗awˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya bye dui dui˗eu meh.—Ja ceuˬ 97:10-ahˇ gui.

Nui pehˇ hawˇ˗eu haw teˬ˗eu jeˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ heu deuˬ byehˇ dzeh

12. Saˬtiˇbehˬ nui pehˇ dawˬ doeˇ ngehˬ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu heu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ laˆ byoˆ nya˗euˬ nga?

¹² Tiˬ gʼaˬ naˇ nui ma pehˇ˗eu kawˇ dui dui˗awˇ maˬ muiˬ dawˬ ngehˬ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ haw te˗eu nui ma ahˇ˗eu meh.Teu naˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ coeˬ dui dui˗eu meh. Awˇsa te li˗ya miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ da tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Saˬtiˇbehˬ naˇ tiˬ jeˬ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ gaˇ nui ma pehˇ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu dawˬ ngehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ “ngaˇ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ 3 poˆ byah ni jawˇ gʼawˬ haw˗euˬ ma nymˇ kʼawꞈ gʼawˬ˗eu lehˇ gʼeh luꞈ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ pehˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ Saˬtiˇbehˬ kʼaˇ ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ caw˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya laˇ mi na˗ehˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ kaˬ nui ma pehˇ˗awˇ aˬ geu ngeh maˬ kaˬ tsawˬ paˆ laˇ nya˗eu maˬ puˇ aˇ siˬ˗ahˇ duˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw ngeh yawˬ jeˬ na luꞈ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ muiˬ daˆ laˇ˗euˬ meh. “Ngaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ muiˬ daˆ laˇ dui dui˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ ahˇ nui saˇ oꞈ˗awˇ nui ma tehˬ tsaˇ maˬ tsaˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.” Nymˇ iˬ nah Saˬtiˇbehˬ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ miˬ zaˬ gʼaˬ kʼawꞈ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ meh. Saˬtiˇbehˬ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ Saˬtiˇbehˬ˗aˬ ciˬ cuˇ ni gʼeh˗awˇ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗eu uˬ taꞈ taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗awˇ Saˬtiˇbehˬ nui ma pehˇ˗eu jiˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mawˇ haw˗aˬ lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Saˬtiˇbehˬ heu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ nya˗euˬ heu naˇ aˬ yawꞈ nya˗eu miˇ neh lehˇ maˬ sawˇ˗a. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ law nmˇ˗aˬ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya tahˬ puˬ˗eu paˬ aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ nui ma yaw shuiꞈ dawˆ ahˇ paˇ nehˬ laꞈ jiˇ˗euˬ meh lehˇ Saˬtiˇbehˬ ehˇ˗eu meh.

13. Nui ma pehˇ˗eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh yahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ saˇ tiˇ biꞈ˗eu nga?

¹³ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ nui ma pehˇ gaˇ hawˇ˗eu guˇ gaˇ maˬ ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ haw teˬ gaˇ maˬ ehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 4:31) Heu deuˬ naˇ gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ bi doˆ laˇ nya˗eu meh. Nymˇ iˬ nah tsawˇ haˬ myaˬ ni nui ma pehˇ˗eu hawˇ˗eu yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu heu naˇ tiˬ jeˬ maˬ gʼeh˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ teu˗aˬ Miˬyehˇ˗euˬ myaˆ pyawˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh mehˇ nmˇ yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya laˆ paˇ˗awˇ nui ma yaw shuiꞈ ya dm˗eu meh.—Ja ceuˬ 37:8-11-ahˇ gui.

14. Yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu tsawˇ haˬ nahˬ yu ni pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ pyeuꞈ nya ngaˇ laˬ?

¹⁴ Awˇsa te li˗ya miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ Haˇ˗siˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ paˇ haw ma. Haˇ˗siˬ jawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ ja uˇ˗eu aˬ yuiꞈ gʼaˬ ehˇ˗eu “ngaˬ neh kʼaˇ mawˇ haw laꞈ˗euˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh Haˇ˗siˬ naˇ ta aw dzehˬ dzehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Haˇ˗siˬ gaˇ hu neh teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ guˬ ngeh jiˇ baˬ dawˇ˗awˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu meh. Tiˬ nah aˬ yawꞈ jiˇ baˬ yehꞈ ngeh nui ma pehˇ dui dui˗awˇ aˬ yawˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ miˇ neh tawˬ˗ahˇ 20 kʼoꞈ bi nyehꞈ uˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ paˇ laˇ˗a. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh Haˇ˗siˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ Haˇ˗siˬ jawˇ gaˇ bi gʼa iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh naˇ Haˇ˗siˬ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ ehˇ˗eu “nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ shaˬ dui dui miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ zaˬ laˇ˗eu naˇ Iˇsaˬyaˇ 55:7-ahˇ “haiˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ bi paˇ˗awˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ heu deuˆ hawˇ˗eu 1 Gawˇliˬtu 6:11-ahˇ nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh deuˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ˗eu “naw maꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ paˆ na deuˬ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ dehꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu heu deuˆ miˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ oˇ oˬ˗awˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ paw neh nui ma yaw shuiꞈ ka dehꞈ nya ni gʼawˬ mya kʼoꞈ caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.” Haˇ˗siˬ tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ ngeh neh iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ tawˬ˗ahˇ 17 kʼoꞈ ti paˆ uˇ˗awˇ doˆ le ngeh ehˇ˗eu “ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh.”

15. Nui ma yaw oeˇ˗euˬ seu dzeuꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ˗euˬ nui ma nga?

¹⁵ Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ heu kʼawꞈ nui ma yaw oeˇ˗euˬ seu dzeuꞈ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni kawˬ maˬ ya doˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya daˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ naˇ “saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ” meh. (Ja ceuˬ 31:5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ kʼaˇ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ” bi ngehˬ mawꞈ˗awˇ “jaˬ myawꞈ” maˬ bi myawꞈ mawꞈ˗a. (Eˇpeˇsu 4:25; Gawˇlawˇsehˇ 3:9) Heu gaˇ haw ngeh gaˇ kawˆ teu daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼawꞈ maˬ ehˇ shaˬ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ kʼawꞈ maˬ ehˇ jaˬ myawꞈ maˬ myawꞈ ni ya ehˇ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 6:16-19.

Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ deuˆ gʼaˬ˗euˬ nga?

16. Nui ma yaw oeˇ byehˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ maˬ pyeuꞈ nya˗a. Mehˇ nmˇ Saˇkuꞈlaˬ Liˆbehˇloˬ Saˇtiˇbehˬ Haˇ˗siˬ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh dui dui˗euˬ gaˇ duˇ nga. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ paˇ laˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ naˇ Jaˇliꞈ˗euˬ baoˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ baoˬ heu pyeuꞈ meh. (Luˇkaꞈ 11:13; Heˬbyehˇ 4:12) Aˬ dui baoˬ heu deuˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu laꞈ kʼoeˇ ya shaˇ sawˇ˗awˇ nui gahˇ hawˇ˗eu ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw nya˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Yawˇshuˆ 1:8; Ja ceuˬ 119:97; 1 Teˇsaˬloˇni 5:17) Mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ˗awˇ aˬ myah luꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ˗eu heu naˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu je za ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:24, 25) Kʼoeˇ uˬ taꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ paˇ dmˬ deuˬ hawˇ˗eu JW tiˬ biˬ JW Laiˇbaˬliˬ jw.org gʼoeˇsaiˇ heu deuˬ˗ahˇ neh kʼawꞈ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yuˇ geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.—Luˇkaꞈ 12:42.

17. Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui nui ma yaw oeˇ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya byehˇ dzeh˗awˇ maˬ paˇ ya mˇ kʼoꞈ iˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ aˬ dui ja sawˇ gʼaˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ˗a siˬ teu naˇ nui ma yaw shuiꞈ˗ahˇ ka dehꞈ˗awˇ aˬ myah luꞈ ya bo saˆ gʼeh˗eu heu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga lehˇ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ haw iˇ ma.