Mga Endnote
1 JEHOVA
Jehova ro ngaean it Dyos ag nagakahueogan ra nga “Mangin Ako Kon Ano ro Ginpili Ko.” Si Jehova ro eabing gamhanan nga Dyos, ag gin-obra na ro tanan nga butang. May gahum imaw sa pag-obra it bisan ano nga gusto na.
Sa Hebreo, ginsueat ro ngaean it Dyos sa ap-at ka letra. Sa English, makita ra nga YHWH o JHVH. Sa orihinal nga Hebreong Kasueatan, makita ro ngaean it Dyos haeos 7,000 ka beses. Ro mga tawo sa bilog nga kalibutan may nagkaeain-eain nga pagmitlang sa ngaean ni Jehova, nga maeubtan sa andang linggwahe.
2 RO BIBLIA “GINBUGNA IT DYOS”
Ro Dyos ro Awtor it Biblia, pero gingamit na ro mga tawo sa pagsueat kara. Pareho ra sa isaeang ka negosyante nga nagpaobra it sueat sa anang secretary. Gingamit it Dyos ro anang baeaan nga espiritu agud buligan ro mga manogsueat it Biblia nga isueat ro una sa anang painu-ino. Nagbulig ro espiritu it Dyos sa nagkaeain-eain nga paagi, ginpakitaan sanda it mga paeanan-awon o mga damgo agud isueat nanda.
3 MGA PRINSIPYO
Raya ro mga ginaturo it Biblia parti sa panguna nga kamatuoran. Halimbawa, ro prinsipyo nga “ro maeain nga mga kaibahan nagapaeain it mayad nga pamatasan” nagaturo nga ro atong mga kaibahan makaimpluwensya katon, mayad man o maeain. (1 Corinto 15:33) Ag ro prinsipyo nga “kon ano ro ginasabwag it tawo ruyon man ro anang pagaanihon” nagaturo nga indi naton malikawan ro resulta it atong mga gin-obra.—Galacia 6:8.
4 TAGNA
Mensahi ra halin sa Dyos. Pwede ra nga pagpaathag ku kabubot-on it Dyos, pagturo parti sa moral, sugo, o paghukom. Pwede man ra mangin mensahi kon ano ro matabo sa paeaabuton. Abu nga tagna sa Biblia ro natabo eon.
5 MGA TAGNA PARTI SA MESIAS
Kay Jesus natuman ro abu nga mga tagna it Biblia parti sa Mesias. Tan-awa ro kahon “Mga Tagna Parti sa Mesias.”
▸ Kap. 2, par. 17, ftn.
6 RO KATUYOAN IT DYOS SA EUGTA
Gin-obra ni Jehova ro eugta nga paraiso agud estaran it mga tawo nga nagapalangga kana. Owa nagbag-o ro anang katuyoan. Maeapit eon lang dueaon it Dyos ro kaeautan ag taw-an na ro mga tawo it kabuhi nga owa’t katapusan.
7 SATANAS NGA YAWA
Si Satanas ro anghel nga nag-umpisa it pagrebelde kontra sa Dyos. Gintawag imaw Satanas, nga nagakahueogan “Manogkontra,” tungod ginkontra na si Jehova. Gintawag man imaw Yawa, nga nagakahueogan “Manogpakahuya.” Ginpangaean ra kana tungod nagsugid imaw it kapurilan parti sa Dyos ag nagpangdaya it mga tawo.
8 MGA ANGHEL
Gintuga ni Jehova ro mga anghel bago pa ro eugta. Gintuga sanda agud mag-estar sa eangit. Sobra ginatos ka milyon ro mga anghel. (Daniel 7:10) Kada isaea kanda may ngaean ag eain-eain nga mga personalidad, ag ro mainunongon nga mga anghel owa naila nga simbahon it mga tawo. May una sanda eain-eain nga posisyon ag ueobrahon. Nagaalagad sanda maeapit sa trono ni Jehova, nagasugid it anang mensahi, nagaprotekta ag nagagiya sa anang mga alagad sa eugta, nagadaea it anang paghukom, ag nagasuporta sa pagwali nga ueobrahon. (Salmo 34:7; Pahayag 14:6; 22:8, 9) Sa paeaabuton, kaibahan sanda ni Jesus sa inaway it Armagedon.—Pahayag 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Kap. 3, par. 5; Kap. 10, par. 1
9 SAEA
Ro tanan naton nga ginabatyag, ginaisip, o ginaobra nga kontra kay Jehova o sa anang kabubot-on hay saea. Tungod ginsamad it saea ro atong relasyon sa Dyos, gintaw-an na kita it mga sugo ag prinsipyo agud indi makaobra it hungod nga saea. Ku una, gintuga ni Jehova nga perpekto ro tanan, pero kat owa nagtuman si Adan ag Eba Kana, nagkasaea sanda ag bukon eon it perpekto. Naggueang sanda ag namatay, ag tungod namana naton ruyong saea kay Adan, nagagueang man kita ag nagakamatay.
▸ Kap. 3, par. 7; Kap. 5, par. 3
10 ARMAGEDON
Raya ro inaway it Dyos agud dueaon ro kalibutan ni Satanas ag tanan nga kaeautan.
▸ Kap. 3, par. 13; Kap. 8, par. 18
11 GINHARIAN IT DYOS
Ro Ginharian it Dyos hay gubyerno ni Jehova nga gintukod sa eangit. Si Jesu-Cristo ro nagagahum nga Hari. Sa paeaabuton, gamiton ni Jehova ro Ginharian agud dueaon ro tanan nga kaeautan. Magagahum ro Ginharian it Dyos sa bilog nga eugta.
12 JESU-CRISTO
Gintuga it Dyos si Jesus bago pa ro ibang bagay. Ginpadaea ni Jehova si Jesus iya sa eugta agud mamatay para sa tanan nga tawo. Pagkatapos nga ginpatay si Jesus, ginbanhaw imaw ni Jehova. Makaron, nagagahum eon nga hari si Jesus sa Ginharian it Dyos.
13 RO TAGNA NGA 70 KA DOMINGO
Ro Biblia nagtagna kon hin-uno maabot ro Mesias. Raya ro katapusan ku eawig it panahon nga ginatawag 69 ka domingo, ag nag-umpisa ra ku dag-on 455 B.C.E. ag natapos ku dag-on 29 C.E.
Paano naton nasayran nga natapos ra ku 29 C.E.? Ro 69 ka domingo nag-umpisa ku dag-on 455 B.C.E. kat nag-abot si Nehemias sa Jerusalem agud kay-aron ro syudad. (Daniel 9:25; Nehemias 2:1, 5-8) Kon maisip naton ro tinaga nga “dosena” nga numero 12, maisip man naton ro tinaga nga “sang domingo” nga numero 7. Ro mga domingo sa rayang tagna hay buko’t mga domingo nga may pitong adlaw kundi mga domingo nga may pitong dag-on, base sa matagnaon nga pagsueondan, “ro sang adlaw hay sang dag-on.” (Numeros 14:34; Ezequiel 4:6) Nagakahueogan ra nga kada domingo may kaeawigon nga pitong dag-on ag ro 69 ka domingo may kaeawigon nga 483 ka dag-on (69 x 7). Mahuyap kita it 483 ka dag-on halin sa 455 B.C.E., ag daehon kita kara sa dag-on nga 29 C.E. Raya ro insakto nga dag-on kat ginbautismohan si Jesus ag nangin Mesias.—Lucas 3:1, 2, 21, 22.
Ruyong tagna nagsugid it isaea pa ka domingo, nga nagaeawig it pitong dag-on. Sa sueod it rayang panahon, ku dag-on 33 C.E., ro Mesias hay patyon, ag sa pag-umpisa it dag-on 36 C.E., ro mayad nga balita ku Ginharian it Dyos iwali sa tanan nga mga nasyon bukon eang sa mga Judio.—Daniel 9:24-27.
14 RO SAEA NGA PAGTURO IT TRINIDAD
Ro Biblia nagaturo katon nga si Jehova nga Dyos ro manogtuga ag gintuga na si Jesus bago pa ro ibang bagay. (Colosas 1:15, 16) Buko’t si Jesus ro Eabing Gamhanan nga Dyos. Owa gid nana gin-aku nga tupong imaw sa Dyos. Sa pagkamatuod, naghambae imaw: ‘Ro Ama gamhanan pa kakon.’ (Juan 14:28; 1 Corinto 15:28) Pero ro ibang relihiyon nagaturo it Trinidad nga ro Dyos tatlo ka persona: ro Ama, ro Unga ag ro baeaan nga espiritu. Ro tinaga nga “Trinidad” owa sa Biblia. Saea ra nga pagturo.
Ro baeaan nga espiritu aktibo nga pwersa it Dyos, indi ra makita nga gahum nga ginagamit na agud obrahon ro anang kabubot-on. Bukon ra it persona. Halimbawa, ro unang siglo nga mga Cristyano “napun-an it baeaan nga espiritu,” ag naghambae si Jehova: “Ibubo ko ro akong espiritu sa tanan nga mga tawo.”—Binuhatan 2:1-4, 17.
▸ Kap. 4, par. 12; Kap. 15, par. 17
15 RO KRUS
Kon nagasimba ro matuod nga mga Cristyano sa Dyos, owa sanda nagagamit it krus. Ham-an?
Mabuhay eon nga gagamit it krus ro buko’t matuod nga relihiyon. Ku una nga tyempo, ginagamit ra sa pagsimba nga makita sa palibot ag sa pagano nga ritwal sa sekso. Sa unang 300 ka dag-on pagkatapos namatay si Jesus, owa naggamit it krus ro mga Cristyano sa pagsimba. Owa magbuhay, ro Romano nga Emperador nga si Constantino naggamit it krus agud mangin simbolo it Cristyanismo. Gingamit rayang simbolo agud mangin kilaea ro Cristyanismo. Pero ro krus owa’t eabot kay Jesu-Cristo. Ro New Catholic Encyclopedia naghambae: “Ro krus gingamit bago pa ro mga Cristyano ag buko’t Cristyano nga mga kultura.”
Owa namatay si Jesus sa krus. Ro Griegong tinaga nga “krus” nagakahueogan “tadlong nga poste,” “tabla,” o “kahoy.” Ro Companion Bible naghambae: “Owa gid it mabasa sa Griego nga [Bag-ong Tipan] nga nagasugid it daywang bilog nga kahoy.” Namatay si Jesus sa tadlong nga poste.
Owa naila si Jehova nga maggamit kita it mga imahen o iba pang gaeamiton sa atong pagsimba.—Exodo 20:4, 5; 1 Corinto 10:14.
16 RO MEMORYAL
Nagsugo si Jesus sa anang mga disipulo nga dumdomon ro anang kamatayon. Ginaobra nanda ra kada dag-on it Nisan 14, ro pareho nga petsa sa pagselebrar ku Paskwa it mga Israelita. Ro tinapay ag aeak, nagarepresentar sa eawas ag dugo ni Jesus, ginapasa ra sa tanan nga una sa Memoryal. Ratong kaibahan ni Jesus nga magagahum sa eangit ro pwede magkaon it tinapay ag mag-inom it aeak. Ro may pag-eaum nga mag-estar iya sa eugta sa owa’t katapusan naga-attend man it Memoryal pero owa nagakaon it tinapay ag nagainom it aeak.
17 KAEAG
Sa English nga edisyon it New World Translation, ro tinaga nga “kaeag” nagatukoy sa (1) tawo, (2) sapat, o (3) kabuhi it tawo o sapat. Raya ro mga halimbawa:
Tawo. “Katong mga adlaw kat si Noe nagahimo it anang arka. Pila gid lang ro naeuwas sa tubi, ro waeo nga idto sa arka.” (1 Pedro 3:20) Ro tinaga nga “kaeag” nagatukoy sa mga tawo—si Noe ag anang asawa, anang tatlong ka unga, ag asawa’t anang mga unga.
Sapat. “Naghambae ro Dyos: ‘Mag-abu sa eawod ro buhi nga mga tinuga [“kaeag,” footnote], ag mageupad sa kahanginan ro mga pispis.’ Naghambae rayon ro Dyos: ‘Magkabuhi sa eugta ro eain-eain nga klasi it buhi nga mga tinuga [“kaeag,” footnote], mga mahugop nga mga sapat, ag nagakamang nga mga sapat, ag eain-eain nga ilahas nga mga sapat sa eugta.’ Ag raya gid ro natabo.”—Genesis 1:20, 24.
Kabuhi it tawo o sapat. Naghambae si Jehova kay Moises: “Patay eon ro tanan nga tawo nga nagausoy kimo agud patyon ka [“nagausoy it imong kaeag,” footnote].” (Exodo 4:19) Kat iya si Jesus sa eugta, naghambae imaw: “Ako ro mayad nga manogbantay. Ro mayad nga manogbantay haum sa pagtao sa anang kabuhi [“kaeag,” NW footnote] para sa mga karnero.”—Juan 10:11.
Dugang pa, kon ginaobra it sang ka tawo ro anang “bug-os kaeag,” nagakahueogan ra nga kinabubot-on imaw nga nagaobra hasta sa anang bug-os masarangan. (Mateo 22:37; Deuteronomio 6:5) Ro tinaga nga “kaeag” nagatukoy man sa handum ag nailaan it buhi nga tinuga. Ro patay nga tawo o patay nga eawas pwede tawgon nga patay nga kaeag.—Numeros 6:6; Hulubaton 23:2; Isaias 56:11; Hageo 2:13.
▸ Kap. 6, par. 5; Kap. 15, par. 17
18 ESPIRITU
Ro Hebreo ag Griego nga tinaga para sa “espiritu” nga gin-translate sa English nga edisyon it New World Translation hay abu it pwedeng kahueogan. Pero nagatukoy ra pirme sa butang nga indi makita it mga tawo, kapareho it hangin o ro ginhawa it mga tawo ag mga sapat. Pwede man ra magtukoy sa espiritu nga mga persona ag sa baeaan nga espiritu, nga aktibong pwersa it Dyos. Owa ginaturo it Biblia nga may isaea ka parte it tawo nga padayon nga nagakabuhi kon mamatay.—Exodo 35:21; Salmo 104:29; Mateo 12:43; Lucas 11:13.
▸ Kap. 6, par. 5; Kap. 15, par. 17
19 GEHENNA
Gehenna ro ngaean it minuro maeapit sa Jerusalem kon siin ginahaboy ag ginasunog ro basura. Kat panahon ni Jesus, owa it ebidensia nga ginapaantus ag ginasunog ro buhi nga mga sapat ag tawo sa rayang lugar. Ngani, owa nagarepresentar ro Gehenna sa di-makita nga lugar kon siin ginapaantus ag ginasunog sa owa’t katapusan ro mga tawo nga namatay. Kat ginsambit ni Jesus ro mga ginhaboy sa Gehenna, ro buot na hambaeon hay ro bug-os nga pagkawasak.—Mateo 5:22; 10:28.
20 RO PANGAMUYO IT GINUO
Raya ro pangamuyo nga ginturo ni Jesus sa anang mga disipulo. Ginatawag man ra nga Ama Namon o modelo nga pangamuyo. Halimbawa, gintur-an kita ni Jesus nga mangamuyo sa rayang paagi:
“Dayawon ro imong ngaean”
Gapangamuyo kita nga malimpyohan ro ngaean o reputasyon ni Jehova, sa tanan nga kapurilan. Agud ro tanan nga una sa eangit ag eugta hay magpadungog ag magtahod sa ngaean it Dyos.
“Umabot ro imong Ginharian”
Gapangamuyo kita nga waskon ku Ginharian it Dyos ro maeaut nga kalibutan ni Satanas, maggahum sa bilog nga eugta, ag obrahon ra nga paraiso.
“Matuman ro imong pagbuot, iya sa eugta”
Gapangamuyo kita nga matuman ro katuyoan it Dyos sa eugta ag ro matinumanon nga mga tawo mangin perpekto ag mabuhi it owa’t katapusan sa Paraiso, ruyon gid ro gusto ni Jehova kat gintuga na ro mga tawo.
21 RO PANTUBOS
Gintao ni Jehova ro pantubos agud euwason kita sa saea ag kamatayon. Ro pantubos ro bili nga kinahang-ean agud matubos ro perpekto nga kabuhi nga ginduea ni Adan ag para makay-ad ro nasamad nga relasyon it mga tawo kay Jehova. Ginpadaea it Dyos si Jesus sa eugta agud mamatay para sa tanan nga makasasaea. Tungod sa kamatayon ni Jesus, may tsansa ro tanan nga tawo nga mabuhi sa owa’t katapusan ag mangin perpekto.
▸ Kap. 8, par. 21; Kap. 9, par. 13
22 HAM-AN IMPORTANTE RO DAG-ON 1914?
Ro tagna ni Daniel sa kapitulo 4 nagaturo katon nga gintukod it Dyos ro anang ginharian ku 1914.
Ro tagna: Ginpadamgo ni Jehova si Hari Nabocodonosor it tagna parti sa mabahoe nga kahoy nga ginputoe. Sa damgo, ro higot nga saesaeon ag saway hay ginbugkos sa puno ku kahoy agud indi ra magtubo sa sueod it “pito ka panahon.” Pagkatapos karon, matubo it uman ro kahoy.—Daniel 4:1, 10-16.
Ro kahueogan it tagna para katon: Ro kahoy garepresentar sa paggahum it Dyos. Sa maeawig nga dinag-on, gingamit ni Jehova ro mga hari sa Jerusalem agud gamhan ro bilog nga nasyon it Israel. (1 Cronica 29:23) Pero ratong mga hari nangin buko’t matutom ag natapos ro andang paggahum. Nawasak ro Jerusalem ku dag-on 607 B.C.E. Raya ro umpisa it “pito ka panahon.” (2 Hari 25:1, 8-10; Ezequiel 21:25-27) Kat naghambae si Jesus, “Ro Jerusalem pagatapakon it mga pagano hasta sa adlaw nga matapos ro andang paggahum,” ginatukoy na kara ro “pito ka panahon.” (Lucas 21:24) Ngani ro “pito ka panahon” owa natapos kat iya si Jesus sa eugta. Nagpromisa si Jehova nga may ibutang imaw nga Hari sa katapusan it “pito ka panahon.” Ro paggahum ku rayang bag-ong Hari, si Jesus, magatao it bugana nga pagpakamaayo sa katawhan it Dyos sa bilog nga eugta sa owa’t katapusan.—Lucas 1:30-33.
Ro kaeawigon it “pito ka panahon”: Nag-eawig ro “pito ka panahon” it 2,520 ka dag-on. Kon maghuyap kita it 2,520 ka dag-on halin sa 607 B.C.E., daehon kita kara sa dag-on 1914. Raya ro dag-on nga gin-obra ni Jehova si Jesus, ro Mesias, nga Hari ku Ginharian it Dyos sa eangit.
Siin kita nagbuoe it numero nga 2,520? Ro Biblia naghambae nga ro tatlo ag tunga nga panahon hay katumbas it 1,260 adlaw. (Pahayag 12:6, 14) Ngani ro “pito ka panahon” hay doble sa ruyong numero, o 2,520 adlaw. Ro 2,520 adlaw hay katumbas sa 2,520 ka dag-on base sa matagnaon nga pagsueondan nga “ro sang adlaw hay sang dag-on.”—Numeros 14:34; Ezequiel 4:6.
23 SI MIGUEL NGA ARKANGHEL
Ro tinaga nga “arkanghel” nagakahueogan “pinuno it mga anghel.” Sambilog eang ro ginsambit it Biblia nga arkanghel, ag ro anang ngaean hay Miguel.—Daniel 12:1; Judas 9.
Si Miguel ro Lider it matutom nga mga anghel nga hangaway it Dyos. Naghambae ro Pahayag 12:7: “Si Miguel ag ro anang mga anghel nagpakig-away kontra sa dragon . . . kaibahan it anang mga anghel.” Ro libro it Pahayag nagahambae nga ro Lider ku hangaway it Dyos hay si Jesus, ngani ro Miguel ngaean pa gid ni Jesus.—Pahayag 19:14-16.
24 RO KATAPUSAN NGA MGA INADLAW
Rayang ekspresyon nagatukoy sa eawig it panahon kon matabo eon sa eugta ro daeagku nga hitabo bago pa waskon ku Ginharian it Dyos ro kalibutan ni Satanas. Ro parehong ekspresyon nga “katapusan it [rayang] kalibutan” ag “pag-abot ku Unga it Tawo,” gingamit sa tagna it Biblia agud itukoy sa pareho nga eawig it panahon. (Mateo 24:3, 27, 37) Nag-umpisa “ro katapusan nga mga inadlaw” kat naggahum eon sa eangit ro Ginharian it Dyos ku 1914 ag matapos kon waskon eon ro kalibutan ni Satanas sa Armagedon.—2 Timoteo 3:1; 2 Pedro 3:3.
25 PAGKABANHAW
Kon ibalik it Dyos ro kabuhi it namatay, ginatawag ron nga pagkabanhaw. Siyam nga pagkabanhaw ro ginsambit sa Biblia. Sanday Elias, Eliseo, Jesus, Pedro, ag Pablo ro mga nagpangbanhaw. Nangin posible rayang mga milagro tungod sa gahum it Dyos. Nagpromisa si Jehova nga pagabanhawon na ro “matarung man ukon maeain [o, buko’t matarung]” agud mabuhi sa eugta. (Binuhatan 24:15) Nagsambit man ro Biblia it pagkabanhaw paeangit. Matabo ra sa mga pinili, o ginpahiran it Dyos nga mabuhi sa eangit kaibahan ni Jesus.—Juan 5:28, 29; 11:25; Filipos 3:11; Pahayag 20:5, 6.
26 DEMONISMO (ESPIRITISMO)
Ro demonismo o espiritismo hay maeain nga mga ueobrahon nga nagapakig-istorya sa mga espiritu, direkta man o paagi sa albolaryo, manoghula o psychic. Ginaobra ra it mga tawo tungod gapati sanda sa saea nga pagturo nga may espiritu ro mga tawo nga nakaeuwas sa kamatayon ag nangin gamhanan nga espiritu it patay. Ginaimpluwensyahan man it mga demonyo ro mga tawo agud indi magtuman sa Dyos. Ro astrolohiya, pagpanghula, madyik, pagpanghiwit, mga pamahiin, misteryo, ag gahum it demonyo hay mga klasi it demonismo. Abung libro, mga baeasahon, horoscope, pelikula, mga poster, ag maskin ro mga kanta, nagapaguwa nga ro madyik ag gahum it mga demonyo hay matsa buko’t maeain ag masadya. Abu ro kinabatasan sa pag-eubong, kaibahan kara ro kapyestahan it mga patay, kumplianyo, sakripisyo para sa mga patay, seremonya it pagkabaeo, ag mga ritwal, hay kaibahan man sa pagpakig-istorya sa mga demonyo. Nagadroga ro kaeabanan nga tawo agud testingan ro gahum it mga demonyo.—Galacia 5:20; Pahayag 21:8.
▸ Kap. 10, par. 10; Kap. 16, par. 4
27 PAGKASOBERANO NI JEHOVA
Si Jehova ro Eabing Gamhanan nga Dyos, ag gin-obra na ro bilog nga uniberso. (Pahayag 15:3) Ngani imaw ro Tag-ana it tanan nga butang ag may pinakamataas nga gahum, o bug-os nga awtoridad, nga gamhan ro anang mga tinuga. (Salmo 24:1; Isaias 40:21-23; Pahayag 4:11) May mga sugo imaw para sa tanan na nga tinuga. May awtoridad man si Jehova sa pagpili it manogdumaea. Kon tumanon ag palanggaon naton ro Dyos ginasuportahan naton ro anang pagkasoberano.—1 Cronica 29:11.
28 PAGPAHUEOG IT UNGA
Ro pagpahueog it unga hay hungod nga pagpatay sa owa pa hatawo nga eapsag. Bukon ra it aksidente o resulta it natural nga reaksyon ku eawas it tawo. Halin kat ginpanamkon, ro eapsag hay bukon eang it parte ku eawas it nanay, kundi may sarili imaw nga kabuhi.
29 PAGPATUGHONG IT DUGO
Raya ro paagi it pagbueong kon siin ro tanan nga dugo o sambato kara sa ap-at ka panguna nga parte hay ginsaylo sa eawas it tawo halin sa dugo it ibang tawo nga natipon. Ro ap-at ka panguna nga parte it dugo hay plasma, puea nga selula, puti nga selula, ag platelet.
30 DISIPLINA
Sa Biblia, ro tinaga nga “disiplina” bukon eang it ibang tinaga para sa pagpina. Sa pagdisiplina katon, ginaeaygayan, ginatur-an, ag ginatadlong kita. Bukon si Jehova it mapintas o nagapanakit sa anang ginadisiplina. (Hulubaton 4:1, 2) Nagtao si Jehova it mayad nga halimbawa sa mga ginikanan. Epektibo gid ro anang pagdisiplina nga magapahueag sa sang ka tawo nga apresyahon ro disiplina. (Hulubaton 12:1) Palangga ni Jehova ro anang katawhan ngani ginahanas na sanda. Nagatao imaw it instruksyon agud tadlungon ro saea nga pagpati ag buligan sanda nga makatuon ag makapainu-ino sa paagi nga nailaan na. Para sa mga ginikanan, ro pagdisiplina hay pagbulig sa andang mga unga agud maeubtan kon ham-an dapat sanda magtuman. Nagaturo man ra kanda nga palanggaon si Jehova, ag ro anang Bisaea, ro Biblia, agud maeubtan rayang mga prinsipyo.
31 MGA DEMONYO
Indi sanda makita, maeaut nga espiritu nga mga tinuga nga may eabaw sa tawo nga gahum. Maeaut nga mga anghel ro mga demonyo. Kat owa sanda nagtuman sa Dyos, nangin maeaut sanda ag gin-obra ro andang kaugalingon nga kaaway it Dyos. (Genesis 6:2; Judas 6) Nangin kaibahan sanda ni Satanas sa pagrebelde kontra kay Jehova.—Deuteronomio 32:17; Lucas 8:30; Binuhatan 16:16; Santiago 2:19.