¿Aa matseijomnaˈ ˈnaⁿ na maˈmo̱ⁿ Biblia ñequio ˈnaⁿ na matso ciencia?
Ñˈoom na mawˈo̱ Biblia
Matseijomnaˈ. ˈNaⁿ na maˈmo̱ⁿ Biblia ñequio ˈnaⁿ na cwilue científico matseijomnaˈ, meiⁿ na nchii cwii libro cwentaaˈ ciencia juunaˈ. Ntyˈiaaya wendyee ˈnaⁿ na maˈmo̱ⁿ Biblia. Joˈ ntyˈiaˈ chiuu waa matseijomnaˈ ñequio ˈnaⁿ na cwilue científico meiⁿ na nnˈaⁿ na ñetˈom quiana teiljeii Biblia xuiiˈ ñelaˈno̱ⁿˈna.
Mˈaaⁿ ˈñeeⁿ na sˈaa tsjo̱ˈluee ndoˈ tyuaa (Génesis 1:1). Sa̱a̱, jndye cwento na tyolaˈneiⁿ nnˈaⁿ teiyo cwiluenaˈ na tsjo̱ˈluee tuiinaˈ ñequio ˈnaⁿ na jnda̱ maniom ndoˈ tjaˈnaⁿ ˈñeeⁿ na sˈaanaˈ. Nnˈaⁿ babilonio ñejlaˈtiuuna na ntyˈo̱o̱nˈom na jlˈa tsjo̱ˈluee ljuiˈna tsˈom ndaaluee. Ndoˈ ntˈomcheⁿ cwento cwilaˈneiⁿnaˈ na tsjo̱ˈluee ljuiˈnaˈ naquiiˈ cwii tseiˈ tˈmaⁿ.
Naquiiˈ tsjoomnancue niom ljeii na cwitsa̱ˈntjomnaˈ chiuu mˈaaⁿ tsjo̱ˈluee ndoˈ Tyuaa (Job 38:33; Jeremías 33:25). Sa̱a̱, cwento na niom naquiiˈ tsjoomnancue cwilaˈneiⁿnaˈ na ntyˈo̱o̱nˈom cwilˈana xjeⁿ ˈnaaⁿna tsjoomnancue ndoˈ chatsoti ˈnaⁿ na joona lˈue nˈomna.
Tyuaa cweˈ wantyjanaˈ naquiiˈ jndye (Job 26:7). Teiyo nnˈaⁿ ñejlaˈtiuuna na tyuaa sunaˈ ndoˈ ljoonaˈ nacjooˈ cwii quiooˈ na tˈmaⁿñe, chaˈna búfalo oo tsuii.
Jndaa ndoˈ xo̱ˈ niomnaˈ ee na cwiwaˈ ndoˈ tsaaⁿ oo teiⁿ na cwiquia quiana cwiwaˈ cwiluiinaˈ ñequio ntmeiⁿˈ na cwinaⁿ tsˈom ndaaluee (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Nnˈaⁿ griego ñejlaˈtiuuna na jndaa joˈ ndaa na ndyo naquiiˈ tyuaa na manaⁿ xjeⁿ ndaaluee. Ñomtiuuwaˈ ntycwiinaˈ chu 1800.
Ntsjo̱ wjaawintˈmaⁿnaˈ oo jaawinchˈutinaˈ; ntsjo̱ na jeˈ cwintyˈiaaya teiyo ñetˈomnaˈ nacjeeˈ ndaaluee (Salmo 104:6, 8). Sa̱a̱, wendyee cwento cwilaˈneiⁿnaˈ na ntyˈo̱o̱nˈom jlˈana ntsjo̱ machaˈxjeⁿ na niomnaˈ najeˈ.
Ljeii na matsa̱ˈntjom na ljuˈ nncˈom tsˈaⁿ mawañoomˈnaˈ jaa ñequio ntycu. Ljeii na matsa̱ˈntjom Tyˈo̱o̱tsˈom tqueⁿnaˈ nda̱a̱ nnˈaⁿ israelita na meiⁿnquia tsˈaⁿ na nntˈuii cwii tsˈoo macaⁿnaˈ na nnda̱a̱ˈ ndoˈ nntmaⁿ liaaˈ, na nncˈomndyo̱ˈ nnˈaⁿ na wii cwii tycu na nnda̱a̱ nncwˈaaˈ ndoˈ na nlaˈcuˈna ntˈeiina ñequio tsˈo (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Sa̱a̱, nnˈaⁿ egipcio ñequio ntˈeiina ñelˈana ncheⁿˈ na ñetyˈoomna yuu na tquieeˈ.
Ñˈoom na cwilue nnˈaⁿ na mˈaⁿ nacjooˈ Biblia
Wendyee científico cwiluena na ntˈom ñˈoom na matso Biblia tiyuuˈnaˈ. Sa̱a̱ xeeⁿ na nlaˈnaaⁿyaaya Biblia nliuuya na tiyuuˈ na luaaˈ. Cantyˈiaaya wendyee ˈnaⁿ na cwilue científico na mˈaⁿ nacjooˈ Biblia.
Cantu: Biblia matsonaˈ na Tyˈo̱o̱tsˈom sˈaaⁿ tsjo̱ˈluee naquiiˈ na yom xuee na ñˈoom ntquiuu nchoˈ ñequiee hora.
Ñˈoom na mayuuˈ: Biblia tomti matsonaˈ na Tyˈo̱o̱tsˈom sˈaaⁿ tsjo̱ˈluee quia na jnaⁿnaˈ chaˈtso (Génesis 1:1). Tjaˈnaⁿ catsonaˈ cwanti tco cwi cwii xuee na matseineiⁿ capítulo 1 ˈnaaⁿˈ Génesis. Ndoˈ naquiiˈ Génesis 2:4 matseicajndyunaˈ «xuee» chaˈwaa tiaⁿmpo na «sˈaa Tyˈo̱o̱tsˈom tsjo̱ˈluee ndoˈ tyuaa».
Cantu: Biblia matsonaˈ na nˈoom sˈaajndyee Tyˈo̱o̱tsˈom jnda̱nquia sˈaaⁿ ñeˈquioomˈ sa̱a̱, xeeⁿ na tjaˈnaⁿ chom ñeˈquioomˈ xocanda̱a̱ nncˈoom nˈoom (Génesis 1:11, 16).
Ñˈoom na mayuuˈ: Biblia matsonaˈ na cwitjo̱o̱cheⁿ na nncˈoom nˈoom, «sˈaa Tyˈo̱o̱tsˈom tsjo̱ˈluee», ñequio chaˈtso cancjuu ndoˈ Ñeˈquioomˈ (Génesis 1:1). Naquiiˈ «xuee» najndyee, oo tiaⁿmpo na sˈaa Tyˈo̱o̱tsˈom ˈnaⁿ, maxjeⁿ jnda̱ macjeeˈ chjoowiˈ chom ˈnaaⁿˈ ñeˈquioomˈ nnom Tyuaa. Naquiiˈ «xuee» najnda̱ ndyee na sˈaa Tyˈo̱o̱tsˈom ˈnaⁿ, jnda̱ maljuˈti nandye. Joˈ na jnda̱ maxueeti chom ñeˈquioomˈ ndoˈ luaaˈ sˈaanaˈ na jnda̱a̱ tˈoom nˈoom nnom Tyuaa (Génesis 1:3-5, 12, 13). Tjacaati xuee, mana teitquiooˈ Ñeˈquioomˈ xjeⁿ nnom Tyuaa (Génesis 1:16).
Cantu: Biblia matsonaˈ na Ñeˈquioomˈ mawantcoom naxeⁿˈ Tyuaa.
Ñˈoom na mayuuˈ: Eclesiastés 1:5 matsonaˈ: «Macaluiˈ ñeˈquioomˈ ndoˈ majaacuenaˈ, jnda̱ joˈ, majoˈti yuu na ljuiˈnaˈ majnda̱cheⁿ mamacaluiˈnndaˈnaˈ». Ñequio ñˈoomwaa Biblia cweˈ tomti matsonaˈ ˈnaⁿ na nnda̱a̱ ntyˈiaaya xjeⁿ nnom Tyuaa, yuu na ndooˈ na Ñeˈquioomˈ mawantcoomnaˈ naxeⁿˈ Tyuaa. Ndoˈ maxjeⁿ chaˈtso nnˈaⁿ cwilue na «macaluiˈ ñeˈquioomˈ» ndoˈ na «majaacuenaˈ», meiⁿ na jnda̱ manquiuna na Tyuaa mawantcoom naxeⁿ Ñeˈquioomˈ.
Cantu: Biblia matsonaˈ na su nnom Tyuaa.
Ñˈoom na mayuuˈ: Quiana Biblia matsonaˈ «ntyjaaˈ» Tyuaa, oo xjeⁿ nnomcheⁿnaˈ, joˈ ñeˈcatsonaˈ xjeⁿ yuu na matquiaticheⁿ oo na nluiˈñˈeⁿ nnom tsjoomnancue; sa̱a̱ tiñeˈcatsonaˈ na su nnom Tyuaa oo na waa ˈndyoonaˈ (Hechos 1:8; nota). Ma luaaˈ, quiana matsonaˈ «ñequiee ntyjaaˈ tsjoomnancue» luaaˈ cwii nnom na Biblia matseineiⁿnaˈ cantyja ˈnaaⁿˈ chaˈwaa tsjoomnancue (Isaías 11:12; Lucas 13:29).
Cantu: Biblia matsonaˈ na cha na nnda̱a̱ nljeiˈ cwanti tmaⁿ cwii ˈnaⁿ na tsei, cweˈ tomti nntseicwaljoˈ ndyeendiiˈ chaˈxjeⁿ na too xcweyanaˈ, sa̱a̱ na mayuuˈ macaⁿnaˈ na nnluii cwiicheⁿ nnom multiplicación, ñequio 3,1416 (π).
Ñˈoom na mayuuˈ: 1 Reyes 7:23 ndoˈ 2 Crónicas 4:2, cwiluenaˈ na «xjo na tˈmaⁿ ndoˈ tsei» ñequiee meitro waljooˈ xcwe na too ˈndyoonaˈ ndoˈ «ndiocheⁿ ˈndyoonaˈ, canchooˈ ndyee meitro waljooˈ xcwe». Ljoo manndyo na cweˈ tomti teilˈueeˈndyena numeroˈ na canda̱a̱ˈ. Mati nnda̱a̱ nntsˈaanaˈ na tjeiiˈna xjeⁿ chaˈwaa na ta xjoˈñeeⁿ ndoˈ nchii cweˈ tomti naquiiˈnaˈ.