Betel-Brooklyn patak maranaka
NUEVA YORK markanxa, 1909 uka marax amtkañapuniwa. Uka maran Queensboro ukat Manhattan uka puentenakaw inaugurasïna, Manhattan markat Queens ukat Brooklyn markanakar makatañataki.
Jehová Diosan Qhanañchirinakapaxa, uka markan kamachinakaparjam uttʼayata Watch Tower Bible and Tract Society ukampiw nayrar sartañ qalltawayapxäna. Charles Taze Russell jilataw nayrar sarantayaskäna, jupax Diosan Apnaqäwipat aka Uraqpachan yatiyasiñapäkäna uk amuyäna (Mateo 24:14). Uka amtampiw Pittsburgh (Pensilvania) markat Brooklyn (Nueva York) markar oficinanakax apanitäxäna. 1908 maranwa aptanxañatak wakichxapxäna, ukat 1909 mara qalltaw aptanitäxäna.
¿Kunatsa Brooklyn markar apanitäxpachäna?
Periodiconakar arstʼäwinak usktʼasaw walja jaqinakar Bibliat chiqpach yatichäwinak yatiyasispa, sasaw yatiyañ tuqit irpirinakax amuyapxäna. Ukat 1908 maranxa, Charles Taze Russell jilatan arstʼäwinakapax tunka mayan kasta periodiconakanwa uchatäna ukat 402.000 ukharakiw lakirasïna.
Ukampisa, jukʼamp yatiyasiskakispawa sasaw Russell jilatax säna. Ukat akham qilqarakitayna: “Qillqatanak apsuñ tuqit yatxatʼat jilatanakaxa sapxarakïnwa [...], sapa semana arstʼäwinakasax mä jachʼa markan apstʼasispa ukhaxa, Estados Unidos markpachanwa yatiyatäspa; ukat mä maransti patakats jila periodiconakaw jan saytʼasa yatiyapxaspa.” sasa. Ukatwa jukʼamppach yatiyañatakix mä uta uka markan thaqhapxäna.
¿Kunatsa Brooklyn markar apanitäxpachäna? Russell jilatax akham qhanañchtʼäna: “Jehová Diosan qullan ajayup mayisaw mä amtar puripxta, Brooklyn (Nueva York) markan walja jaqinakaw utjaraki [...] ukat ‘iglesianakan markapa’ ukham uñtʼatarakiwa, ukhamax akatpach yatiyañatak wakichtʼañax wali askipunïniwa” sasa. ¿Uka amtax walikïskpachänti? Jïsa, jukʼa tiemponxa: 2.000 periodiconakax Russell jilatan arstʼäwinakap apsupxäna.
Nueva York markatpach yatiyañaxa wali wakiskirïnwa, ¿kunatsa? 1909 marakamaxa, Gran Bretaña, Alemania ukat Australia uka markanakanwa sucursalanakax uttʼayatäxäna ukat yaqha markanakansa uttʼayasiskakiñapänwa. Ukhamax yatiyañ tuqit aka Uraqpachana uñjañatakixa, aka jachʼa markatpach sarayañax wali wakiskirïnwa, kunattix uka markar puriñatakixa, barco puriñapatakisa auto ukhamarak tren thakis utjarakïnwa.
¿Kunatsa Betel sataxa?
Yatiyañ tuqit uñjañatakïki uka oficinanakaxa, 1880 maran Allegheny markan qalltawayäna, uka markax Pittsburgh markamp chikäxiwa, (Pensilvania). Uka utax ‘Casa Bíblica’ sutimp uñtʼatänwa, ukat 1896 marakamaxa tunka payan irnaqirinakaw utjxäna.
Ukat 1909 maran Brooklyn markar sarxasaxa, Betel satäxänwa.a ¿Kunatsa? Kunattix 13-17 calle Hicks uka chiqan uta alapkäna ukaxa, “Betel de Beecher” uka sutimp uñtʼatänwa, Henry Ward Beecher sat wali uñtʼata yatichiri (clérigo) jaqinkänwa. Ukatxa, 124 Columbia Heights chiqankki uka utapsa alapxarakikïnwa. Ukatxa 1 de marzo de 1909 The Watch Tower (aymaratxa Yatiyañataki) revistax akham qhanañchäna: “Henry Ward Beecher chachan, utapa ukat Betel de Beecher sat sutini utapsa alatasax wali wakiskiripuniwa. [...] Jichhaxa aka machaq utax ‘Betel’ satäxaniwa, ukat machaq oficinanakarusa tantachasktan ukarusa ‘Tabernáculo de Brooklyn’ satäxarakiniwa, janiw ‘Casa Bíblica’ satäxaniti” sasa.
Ukat aksarux Brooklyn markan Betelanxa, jukʼamp utanakaw lurasiwayi, ukat Nueva York markansa, pä utarakiw Wallkill ukat Patterson ukan lurasiwayaraki. Taqi uka utanakax Betel satakïskiwa. Jichhürkamaxa, 113 Betelanakaw aka Uraqpachan utjxi, ukan irnaqiri jilat kullakanakax tunka llätunkani waranqatsa jiläpxiwa, jupanakarakiw Bibliat apstʼat qillqatanak aka Uraqpachan lakirasiñapatak yanaptʼapxi.
Wali sum katuqtʼatäpxtawa
Enero phaxsin 31 urunak saraqatar 1909 maranxa, mä arstäwimpiw Betel utax Diosar katuyatäxäna, ukat lunes 6 urun septiembre phaxsit saraqataruxa, khitinakatix visittʼir sarañ munapkäna jupanakatakiw punkunakax jistʼarasïna. Ukhamaxa, patak patakaw Bibliat Yatiqirinakax ukar sarapxatayna, nayrasti ukham sutimpiw Jehová Diosan Qhanañchirinakaparux uñtʼapxäna. Saratoga Springs markan mä jachʼa Tantachäwi tukuyataruxa, walja jilat kullakanakaw visittʼiri sarapxatayna, uka markax Nueva York markat 320 kilómetros ukha sarañankiwa. ¿Khitis katuqaskänxa? Russell jilataw visittʼirinakar wali sum aruntas katuqaskäna.b
Jichürunakkamasa Betelar visittʼirinakaxa wali sum katuqtʼatäsipkakiwa. Brooklyn markankki uka Betelaruxa, niya pusitunka waranqatsa jilpach jaqinakaw sapa marax visittʼir sarapxi. Jichhürunakkamasa Betel Utatpachaw aka Uraqpachan Yatiyañ tuqit uñjatäski, ukhamat waranq waranqa jaqinakan Diosan Apnaqäwipat yatipxañapataki.
[Qhanañchäwinaka]
a Hebreo arunxa Betel arux “Diosan utapa” sañ muni, ukax Israel markankänwa, ukat wali aytatarakïnwa. Kunjamtï Jerusalén sutix walja kuti aytaskixa, ukhamarakiw Betel sutix Biblian aytasiraki.
b Sumpach yatxatañatakixa, Los testigos de Jehová proclamadores del Reino de Dios sat libron 718 janat 723 jananakanwa Jehová Diosan Qhanañchirinakapan nayrar sarantatapat sum qhanañchtʼaski. Uka libroxa Jehová Diosan Qhanañchirinakapan luratawa.
[25 janan recuadropa/fotonakapa]
Watch Tower Bible and Tract Society ¿Kunäpachas ukaxa?
Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, uka sutimp jichhax uñtʼatäki uka corporacionax 1884 maranxa, Zion’s Watch Tower Tract Society uka sutimp uttʼatänwa. ¿Kuna amtampis uttʼayasïna? Bibliat apstʼat qillqatanak lurasin aka Uraqpachan yatiyañataki. Jichhürkamasa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax Watch Tower Bible and Tract Society uka corporacionan yanaptʼapampix yatiyasipkakiwa (Filipenses 1:7).c
Uka corporacionaxa, 473 arunakar jaqukipasaw Biblianaka ukat Bibliat apstʼat qillqatanak apsupxi. Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras qillqatxa phuqatpacha jan ukax chikataksa (Nuevo Testamento), 150 millonanakat jilaw 72 arunakat apsuwayapxi. Ukhamarakiw jupanakasa jan ukax yaqhanakampis inglés arut akïr Biblianak lurayapxäna: American Standard Version, The Bible in Living English, The Emphatic Diaglott, Linear Parallel Edition de Holman, King James Version (edición de los Estudiantes de la Biblia ukamppacha) ukat The New Testament Newly Translated and Critically Emphasized (wasitamp lurata). Ukat español arut Versión Moderna uka qillqatsa apsupxarakïnwa.
Jehová Diosan Qhanañchirinakapaxa janiw Biblianakak lurapkiti, jan ukasti pasïr tunka maranakanxa, libronaka, revistanaka, tratadonaka ukat kunayman qillqatanakwa CD ukat DVD ukanakarus pä tunk waranq millonanak apsuwayapxaraki.d Uka qillqatanakaxa, Alemania, Argentina, Australia, Brasil, Canadá, Colombia, Corea, España, Estados Unidos, Filipinas, Finlandia, Gran Bretaña, India, Italia, Japón, México, Myanmar, Nigeria ukat Sudáfrica markanakan Betelanakax utjki ukan lurapxi. Ukanakatpachaw uka qillqatanak aka Uraqpachan lakirasiñapatakix wakichtʼapxi.
[Qhanañchäwinaka]
c 2008 maranx 7.124.443 ukhaniw Jehová Diosan Qhanañchirinakapaxa, 103.267 tamanakana ukat 236 markanakanwa yatiyasipki.
d Uka qillqatanakaxa janiw aljasiñapäkiti. Jehová Diosan Qhanañchirinakapan Bibliat yatichañatak wakichäwipaxa yanaptʼirinakan churäwinakapampiw apasi.
[Tabla]
1998-2008 LURATANAKA
Libronaka 458.230.708
Revistanaka 11.292.413.199
Tratadonaka 7.996.906.376
Folletonaka 862.050.233
CD/MP3 34.621.130
DVD 13.500.125
Yaqhanakampi 129.083.031
Taqpacha 20.786.804.802
[22 janan fotopa]
Betel Uta: 122-124 Columbia Heights
[22 janan fotopa]
Calle 13-17 Hicks (1909-1918)
[22 janan fotopa]
Periodiconakataki, Russell jilatan arstʼäwinakapa
[22, 23 jananakan fotonakapa]
Avenida 35 Myrtle (1920-1922)
[23 janan fotopa]
Calle 18 Concord (1922-1927)
[23 janan fotopa]
Calle 117 Adams (1927 maratpacha)
[24 janan fotopa]
Columbia Heights 25-30
[24 janan fotopa]
Imprenta, Wallkill chiqana
[24 janan fotopa]
Patterson, Bibliat yatxatañatak uta