21 YATICHÄWI
Luratajarux janipuniw askit uñjapkiti, ¿kunatsa?
“Mamajax sintipuniw mä policiäkaspas ukham arknaqirïtu. Kun luram situ uk janïr sum tukuykipanwa, kunsa jan sum lurktxa ukanak thaqtiri.” (Craig)
“Kunatsa iwxsusipkakirïtuwa. Janis apthaptʼasiñ yatkirista ukhamwa awk taykajax amuyapxiri. Escuelarakiwa, utarakiwa, tantachäwir sarañarakiwa... sintipuniw waytʼxapxirïtu. ¡Janiw kamachtʼañjamäxirisa!” (James)
¿AWK TAYKAMARUX janiti kusisiyañjamäki? ¿Lupampis sapüru uñchʼukiskiristam ukhamti amuyastaxa? ¿Awk taykamatakix kuna luratasa janis askïkaspa ukhamti amuyta?
Akïrinakatxa, ¿kawkïr arunaksa jukʼamp istʼta?
□ Ikiñ ut apthapisimaya.
□ Televisionak uñchʼukisktaxa.
□ Sinti arumkamaw sarnaqtaxa.
□ Añcha uruw sarttaxa.
Kamsayasiñsa jan munkta, uk aka chiqar qillqtʼasïta.
․․․․․
Sapa kuti chiqañchatäñasa, sapa kuti iwxatäñasa awisax janiw aguantañjamäkiti. Ukampis awk taykamatix jan arxayapkiristamxa, ¿janis munapkiristam ukham janit amuyaskasma? (Hebreos 12:8.) Chiqpachansa, munasisaw ukham chiqañchapxtamxa. Kunjamtï Bibliax siskixa, “mä awkix munat wawaparux” chiqañchiwa (Proverbios 3:12).
Ukhamasti, awk taykamatix jumat llakisisina ukhamaraki sum sarnaqañamataki iwxaskstam ukhaxa, yuspärañamawa. Kunattix jumax waynäsktawa ukat kunjamas jakañax uk janiw taqpach yatktati, ukhamasti jumatakix wakisipuniw kuna iwxtʼasa. Jan iwxtʼapkiristamxa, ‘wayn tawaqunakan jan wali luräwinakapampiw’ apayasisma (2 Timoteo 2:22).
“¡Janiw kamachtʼañjamäxisa!”
“Chiqpachansa janipunirakiw kuna mutuyäwi [jan ukax kuna chiqañchäwi] katuqasas ‘Walik mutuyitux’ sisktanti, jan ukasti usustuwa” siw Bibliaxa (Hebreos 12:11). Chiqpachansa, taqiniw chiqañchatax jan sum jikxatasktanti, ukampis wayn tawaqunakax jukʼamp jan wal jikxatasipxi. ¿Kunatsa ukham sistanxa? Kunattix jiltaskasaxa, kunjam jaqïyätasa ukwa yatiqaskta, ukatwa kun satas chuym ustʼayasismaxa. Maynix wali munasiñampis chiqañchtʼaskchïtamxa, ukampis chuymas wali usutaw jikxatasismaxa.
¿Kunatsa ukham jikxatastaxa? Kunattix mayninakan suma uñjatäñwa muntaxa, chiqpachansa awk taykaman suma wawat uñtʼatäñwa muntaxa. Ukatwa jupanakan iwxatas jan ukax chiqañchatas jan wal jikxatastaxa.
Ukampis mä qhawqha kuti jan wali luratamat chiqañchapxiristam ukhaxa, ¿janiw kuns sum lurkti, janipuniw kunatakis askïkti sasmati? Janiwa. Amtañamapuniwa, taqiniw juchanïtanxa, janiw khitis yäparux kuns lurksnati (Eclesiastés 7:20). Ukat awisax pantjasisaw yatiqtanxa (Job 6:24). Ukampis awk taykamax pantjasitanakamak thaqhaskchi ukat janirak suma luratanakam askit uñjkchiti ukhaxa, chiqpachansa chʼam apaqiristamwa, ukampisa janiw janis kunatakïkasma ukham amuyasiñamäkiti.
¿Kunatsa tuqipxtamxa?
Awisax awk taykamax sintis qhuruchaskaspa ukhamwa amuyasisma, ukampis awisax janiw jan wali luratamatäkaspati, inas yaqha tuqinakat coleraskchi. Akanakwa amuytʼasiñama: ¿mamamax kunayman jan waltʼäwinakti jichhürux pasaniwaypacha jan ukax usutacha? Ukatwa ikiñ utamatï jan apthapitäkchi ukhax tuqiristamxa. Ukat awkimaxa, ¿janit qullqi tuqit llakitäskpacha? Ukatwa tuqitatiristamxa, ukatarakiw parlatanakapampisa ‘usuchjiristamxa’ (Proverbios 12:18). Jan juchanïkipan tuqipxiristam ukhax wal chuym usuyiristamxa, uk sum amuyapxta. Ukampis kuntï sisktam uk jan sinti lupʼimti, jan ukax jukʼampiw chuymamax usuristamxa. Armxañatakiw chʼamachasiñama. Santiago 3:2 siski uka qillqatwa amtañama, ukanxa siwa: “Taqiniw walja pantjasïwinak lurtan, ukampis maynitix arsutapanxa jan pantjaskchixa, ukax chiqa jaqiwa” sasa.
Mä tuqitxa, awk taykamax awisanakax “janiw suma awkïkti”, “janiw suma taykäkti” sasaw llakisipxarakispa. Ukatwa, pantjasitanakamatxa jupanakpach juchañchasipxaspa. Sañäni, mä taykax phuchaparuw jan suma nota apsusipan tuqispa, ¿kunatsa? Jan suma taykjam amuyasitap laykuw colertʼasispa. Mä arunxa, jan suma nota apsupanxa, jupaw juchañchasispa jan suma yanaptʼirïtap layku.
Kunjamatsa amuktʼasmaxa
Kunatxay awkimas jan ukax taykamas tuqchïtam ukampis tuqitax kamachätas ukwa yatiñama. Chiqpachansa, janiw kutkatasiñamäkiti. Proverbios 17:27 qillqatax siwa: “Yatiñan jaqinakax jukʼakwa parlapxi, chʼikhi kankañax amuktʼañawa” sasa. Ukampis ¿kunjamatsa ina chʼusat tuqitax “amuktʼasma”, jan ukax kunjamatsa jan kutkataskasma? Aka iwxtʼanakaw yanaptʼätamxa:
Istʼañamawa. Janis juchanïkasma ukhamxa jan parlamti, jan chikanix arxayasimti. Jan ukasti, aguantasim ukat wali amuyump awkimar jan ukax taykamar istʼma. Santiago sat Criston arkiripax akham sasaw cristianonakat parlasax säna: “Sapa maynis jumanakatxa jankʼakïñapaw istʼañataki, ukampis janiw jankʼaki kunsa parlañapäkiti ni colerasiñapäkarakisa” sasa (Santiago 1:19). Thithisisa awkimar jan ukax taykamar chikani arxayasïta ukhaxa, janis istʼkasma ukhamwa amuyapxani. Inamayakich arxayasipkiristam ukhamwa amuyapxani ukat mayampsa uka tuqit arxayasipkakïtamwa.
Kunatsa askix uk amuyañaruw chʼamachasiñama. Awk taykamax qhuruchasis tuqitatätam ukhaxa, kunjamsa sistam uk jan lupʼimti, jan ukasti kamsañ muni uk amuytʼma. Akhamwa jisktʼasisma: “¿Ukhamäskapunit janicha? ¿Uka tuqit nayrax tuqiyasirïtti? ¿Istʼañax chʼamäskapuniti?” sasa. Janis ukhamaw sañjamäkchixa, ukampis munastamwa ukatwa chiqañchtamxa. Jan munasipkiristamxa, janiw arxaykiristamti (Proverbios 13:24).
Respetompiw parlañama. Chiqañchktam ukhaxa, istʼaskatamxa amuyapxañapawa. Kunatsa tuqispacha uk amuyañaruw uchasiñama. Amuytʼañataki, mamamax akham siristamxa: “Janipuniw cuartom apthaptʼasktati. ¡Jankʼak apthapinim jan ukax uñtʼitätawa!” sasa. Inasay cuartomax apthapitäskchi, ukampis inamayaw arxayaskasmaxa. Inas sum amuytʼasin akham sischisma: “Walikiw mamita, apatatatäskapuniwa, apthapisïwa” sasa. Inas ukat akham sischisma: “Mamita, ¿añchhitat apthapiñaj muntax jan ukax manqʼtasiwayasiñcha?” sasa. Chiqañchataxa, suma arunakampiw parlañama, ukhamatwa tatamar jan ukax mamamar istʼatamxa uñachtʼayäta, ukat inas jan jukʼamp colerxapxchiniti. Ukampis jan armasimti, arsutamarjamaw phuqañamaraki (Efesios 6:1).
Suytʼañamawa. Kun qhanañchañ munasasa, kuntï sisktam ukwa nayraqat phuqañamaxa. “Horasapar amuktʼañasti yatiñ kankañankiwa” siw Bibliaxa (Proverbios 10:19). Kunapachatix awk taykamax istʼasitam amuyapxani ukhaxa, iyaw sasaw kuns istʼapxätamxa.
Uka pusi iwxtʼanakarjamaxa, kawkïris jukʼamp chʼamachasiñamax wakisi uk aka chiqar qillqtʼasïta. ․․․․․
Chʼamachasiñax wali askiwa
Qurinak thaqhirïsmaxa, kuna jan waltʼäwinak utjkipansa chʼamachasiskakismawa. Ukampis Biblianxa, aka Uraqpachankir qurinakat sipansa jukʼamp jila valoranitwa parli, ukasti yatiñkankañawa (Proverbios 3:13, 14). ¿Ukat kunsa yatiñkankañanïñatakix lurañasa? Proverbios 19:20 qillqatax siwa: “Istʼam suma iwxa arunakaru, chiqachäwi arunaksa katuqasirakim; ukhamatwa yatiñan jaqïyätaxa” sasa. Chiqpachansa, iwxanakampi ukat chiqañchäwimpi katuqañax janiw askïkapuniti. Ukampis sapa chiqañchäwitxa kuna yatichäwinaksa apsusma uk jikxatañatakiw chʼamachasiñama, kunjamtix quri thaqhir jaqix chʼalla chʼalla taypit mä jiskʼa quri jikxatkix ukhama. Ukham luräta ukhaxa, suma amuytatata, yatiñani ukat amuytʼasir jaqiruw tukxäta. Ukawa kuna qurit sipansa jukʼamp jila valoranixa.
Ukhamasti, chiqañchäwxa khititsa katuqakipuniñäniwa: jichhax awk taykamawa jan ukax yatiqañ utan yatichirimaw chiqañchiristamxa, ukampis jutïrinxa jefemaw jan ukax yaqha jaqinakaw chiqañchapxätamxa. Ukhamasti, mayninakan iwxtʼanakapa ukat awk taykan chiqäñchäwinakap katuqasïta ukhaxa, khusa yatiqirïyätawa, tiempompix irnaqäwsa churapxakïtamwa ukat juma pachpatsa khusakiw amuyasïta. Ukhamaxa, ¿chʼamachtʼasiñax janit askïkaspa? Jïsa, wali askiwa.
¿Awk taykamax sintit mayitanakamp waykattamxa? Jarkʼatäkstasa, kunjamatsa kusisitäsma ukat kunjamatsa jan sint jarkʼapxiristamxa uka tuqitwa jutïr yatichäwin qhanañchasini.
BIBLIAX KAMSISA
“Khititix yatiñani, chʼikhïki ukawa aka arunakxa istʼixa.” (Proverbios 1:5)
AKHAM LURASMAXA
Awk taykam chiqañchapxätam ukhaxa:
● Kuna askinaktï juma tuqi arsupki uk istʼasax yuspärañamawa.
● Kunatsa chiqañchapxtam uk jan sum amuyksta ukhaxa, jupanakar jisktʼasiñamawa.
¿YATIYÄTATI?
Yaqhip awk taykanakax janiw wawanakaparux munasiñamp uñjapkiti, kunattix jupanakan awk taykanakapax janirakiw munasiñamp uñjapkänti, ukatwa ukhamäpxi.
¡AKANAK LURÄ!
Awk taykajatï mayan tuqipxitani ukhaxa ․․․․․
Awk taykajax luratanakaja janis askit uñjkaspa ukham amuyä ukhaxa, akanak lurä: ․․․․․
Awkijarus jan ukax taykajarusa, ¿kuns aka tuqit jisktʼañ muntxa? ․․․․․
JUMASTI, ¿KAMSASMASA?
● ¿Kunatsa awisax chiqañchäwinak istʼañax jumataki chʼamäspa?
● ¿Kunatsa awk taykamax luratanakamx jan sum uñjkaspa?
● Awk taykaman iwxtʼanakapat askinak apsuñatakixa, ¿kunanaksa lurasma?
[177 janan qhanañchäwipa]
“Jurnälapuniw mamajampix tuqisipxirïta. Jichhax Biblian iwxanakaparjam lurañatakiw chʼamachasta. Ukax wal yanaptʼitu. Janiw nayrjam uñjxituti, jichhax kamsañs muni uksa amuyxtwa ukat sum apasxapxta.” (Marleen)
[180 janan fotopa]
Kunapachatï chiqañchapkätam ukhax kuna yatichäwinaksa apsusma uk amuytʼañatak chʼamachasim kunjamtï quri thaqhirix chʼalla chʼalla taypit quri jikxatañatakix chʼamachaski ukhama