MONTENAKAMPI CHʼUMINAKAMPI

Montenakasa chʼuminakas jan waltʼayataw uñjasi

Yapuchañatak jukʼamp oraqenïñatakejja, sapa marajj walja millón qoqanakwa jaqenakajj khuchsupjje. Pasïr niya 75 maranakat aksarojja, walja millón qoqanakaw khuchsusiwayi, ukatwa oraqpachankir montenakajj chikatakëjje.

Mä montejj jan waltʼayat uñjasi ukhajja, kuna animalanakatï ukan utjkäna ukas chhaqtjjarakiwa.

Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatawa

Montenakan khuchurat qoqanakajj wasitatwa jilsusajj phoqantapjjaspa, ukajj musparkañawa. Aka qhepa maranakanjja, qoqanakajj khuchsuski uka oraqenakajj kunjamsa suma montenakar ratuk tukjjapjje uk uñjasajj qoqanakat yatjjatirinakajj wal musparapjje. Uka toqet mä qhawqha uñjañäni:

• Yaqhep yatjjatirinakajja, yapuchirinakajj yapuchañatak qoqanak khuchsupjjäna ukat jaytjjapjjäna uka oraqenakampejj kunas pasäna ukwa yatjjatapjjäna. América ukat África Occidental toqenakan 2.200 oraqenakat yatjjataskäna ukarjamajja, oraqejj tunka maranak jaytatat mä machaq monte utjañapatakejj wakichtʼatäjjänwa.

• Science sat revistan mä yatiyäwejj mistkäna ukarjamajja, jaqenakajj oraq jan kuns kamachapkaspa ukhajja, mä patak maranakan kunayman kasta qoqanaka, animalanakaw wasitat utj-jjaspa, uka toqet yatjjatirinakaw ukham amuyapjje.

• Brasil markanjja, jaqenakajj jan kuns kamachapkäna uka oraqenakan kunjamsa qoqanakajj jilantapjjäna, ukat kawkjantï machaq qoqanak ayrupkäna uka oraqenakan kunjamsa qoqanakajj jilantarakïna ukwa jichhanakakejj mä qhawqha cientificonakajj igualtʼayapjjäna.

• Uka toqet parlkasinjja, National Geographic sat revistajj akham siwa: ‘Uka cientificonakajja, qoqanak ayruñajj jan wakiskatapwa amuyapjjäna, qoqanakajj khuchsusjjäna uka oraqenakan phesqa maranak pasatatjja, janis khitis ayruntkchïnjja, wasitatwa qoqanakamp phoqantatäjjäna’ sasa.

¿Qoqanakan utjaskakiñapatakejj kunanakas lurasiski?

Utjaski uka montenak cuidañatakisa, jan waltʼayat montenak sumaptayañatakisa, kunaymaninakaw oraqpachan lurasiski. Ukham lurañatak chʼamachasipjjatapatjja, aka pasïr 25 qhepa maranakan qoqanakajj janiw nayrjam khuchsusjjeti, qhawqtï nayrajj khuchsupjjerïkäna ukatjja, niya chikatakiw (50%) khuchsusjje sasaw Naciones Unidas ukajj mä yatiyäwipan säna.

Ukhamsa chʼamachasipkchejja, qoqanakajj khuchsusiskakiwa. Global Forest Watch sat organizacionan mä yatiyäwiparjamajja, aka qhepa maranakan montenakajj niya nayrjamaw chhaqtaskaki.

Walja empresanakajja, jukʼamp qollq ganañ laykojj jan permisompiw qoqanak khuchsupjje, ukhamïpanwa montenakajj oraqpachan chhaqtaski.

Montenakas chʼuminakas utjaskakiniwa. ¿Bibliajj uka toqet kamsisa?

“Jehováa Diosajja kunayman qoqanakwa oraqen jilayäna. Uka qoqanak uñkatañajj wali sumänwa, manqʼañatakis sumarakïnwa” (Génesis 2:9).

Qhawqha qoqatï munaski ukak montenakatsa, chʼuminakats apsuñäni ukhajja, montenakajj janiw tukuskaniti, kunattejj taqe kun Luriri Diosaw ukham lurawayi. Jupajj montenakasa, chʼuminakasa ukat taqe kunanakatï ukan utjki ukanakas wiñayatak utjaspa ukwa muni.

Jaqenakajj jupatakik taqe kuns munasaw montenak jan waltʼayasipki. Bibliarjamajja Diosajj janiw taqe ukanak ukhamak uñchʼukkaniti. Jaqenakajj aka oraqe ukat kunanakatï ukan utjki ukanakwa jan waltʼayasipki, ukampis Diosajj janiw ukanak lurapjjañap dejkaniti. “Aka oraqejj sumar tukuyatäjjaniwa sasaw Diosajj arsuwayi” sat yatichäwi aka revistan uñjjattʼäta, ukajj página 15 ukankiwa.