Гида аллерҝијасы вә гида дөзүлмәзлији. Бунлар арасында һансы фәрг вар?

ҮМУМИ ҝөтүрдүкдә һамы јемәкдән зөвг алыр. Амма елә инсанлар вар ки, бәзи гидалар онлар үчүн әсл «дүшмәндир». Јухарыда ады чәкилән Емели кими, белә инсанларын гида аллерҝијасы вар. Емелидә баш верән ағыр аллерҝик реаксија анафилактик шок адланыр вә бу, инсан һәјаты үчүн кәскин бөһранлы вәзијјәтдир. Хошбәхтликдән әксәр гида аллерҝијалары бу дәрәҹәдә ҹидди дејил.

Сон илләр әрзиндә гида аллерҝијасы вә гида дөзүлмәзлијиндән шикајәт едәнләрин сајы артыб. Анҹаг бәзи арашдырмалар ҝөстәрир ки, аллерҝијасы олдуғуну дүшүнән инсанларын јалныз аз бир гисминдә бу хәстәлик ашкарланыб.

Гида аллерҝијасы нәдир?

Һәким Ҹенифер Шнејдр Чафенин рәһбәрлији алтында бир груп алимин «Америка Тибб Бирлији» журналында дәрҹ етдији һесабатда дејилир: «Гида аллерҝијасынын үмуми гәбул олунмуш тәрифи јохдур». Бунунла белә, әксәр мүтәхәссисләрин фикринҹә, аллерҝик реаксијалара әсас етибарилә иммун системи сәбәб олур.

Һансыса гиданын тәркибиндә олан зүлал (антиҝен) аллерҝик реаксијаларын јаранмасына ҝәтириб чыхарыр. Иммун системи јанлыш олараг һәмин зүлалы зәрәрли маддә кими гәбул едир. Зүлал организмә дахил оларкән иммун системи ону зәрәрсизләшдирмәк үчүн ИҝЕ адланан антиҹисим јарадыр. Әҝәр һәмин гида антиҝени јенидән организмә дахил олурса, иммун системинин артыг һазырладығы антиҹисимләр һистаминин вә диҝәр кимјәви маддәләрин ифраз олунмасына сәбәб олур.

Әслиндә, һистамин иммун системи үчүн олдугҹа фајдалыдыр. Лакин мәлум олмајан сәбәбләрә ҝөрә ИҝЕ адлы антиҹисимләр вә һистаминин ифразы мүәјјән гиданын зүлалларына гаршы чох һәссас олан инсанларда аллерҝија јарадыр.

Мәһз бу сәбәбдән һансыса гиданы илк дәфә гәбул едәндә аллерҝија заһирән ашкар едилмәсә дә, ејни гиданы јенидән гәбул едәндә бу, өзүнү ачыг-ашкар ҝөстәрә биләр.

Гида дөзүлмәзлији нәдир?

Гида аллерҝијасы кими, гида дөзүлмәзлији дә организмин һансыса гида маддәсинә гаршы әкс реаксијасыдыр. Лакин гида аллерҝијасындан фәргли олараг, гида дөзүлмәзлији иммун системиндә јох, һәзм системиндә баш верән реаксијадыр вә буна ҝөрә дә бу заман антиҹисимләр иштирак етмир. Инсанларда бәзән һәзмлә бағлы проблемләр олур. Буна сәбәб, организмдә ферментләрин чатышмазлығы вә ја гидада чәтин һәзм олунан кимјәви маддәләрин олмасыдыр. Мисал үчүн, бағырсаг сүд мәһсулларында олан шәкәр нөвүнү һәзм етмәк үчүн лазым олан ферментләри истеһсал етмәјәндә лактоза дөзүмсүзлүјү јараныр.

Гејд олундуғу кими, гида дөзүлмәзлији заманы антиҹисимләр јаранмыр. Бу сәбәбдән гида дөзүлмәзлији инсанда илк дәфәдән өзүнү ҝөстәрә биләр. Гида дөзүлмәзлији олан инсанлар үчүн гиданын мигдары ваҹиб рол ојнајыр: инсан мүәјјән гиданы аз мигдарда гәбул едәрсә, бәдән буна таб ҝәтирә билир, проблем һәмин гида чох гәбул олунанда јараныр. Бундан фәргли олараг, ағыр гида аллерҝијасы заманы гидадан һәтта кичик мигдарда белә гәбул етмәк һәјати тәһлүкә јарада биләр.

Әламәтләр

Гида аллерҝијасынын әламәтләри бунлардыр: гашынма, өврә, боғазын, ҝөзләрин вә дилин шишмәси, үрәкбуланма, гусма, исһал. Ән ағыр нөвләриндә исә ган тәзјигинин дүшмәси, баш ҝиҹәлләнмәси, үрәкҝетмә вә һәтта үрәк дөјүнтүләринин дајанмасы мүшаһидә олунур. Анафилактик шок сүрәтлә инкишаф едә вә инсан һәјатына сон гоја биләр.

Аллерҝија демәк олар ки, истәнилән гида нөвүнә гаршы јарана биләр. Анҹаг ән чох јајылмыш гида алерҝенләринә сүд, јумурта, балыг, хәрчәнҝкимиләр, јерфындығы, соја, чәрәз вә буғда дахилдир. Аллерҝија инсанда истәнилән јашда јарана биләр. Арашдырмалар ҝөстәрир ки, бурада ирсијјәт ваҹиб рол ојнајыр. Әҝәр валидејнләринин бириндә вә ја һәр икисиндә аллерҝија варса, чох еһтимал ки, бу, онларын өвладларында да мүшаһидә олунаҹаг. Амма әксәр һалларда ушаглар бөјүдүкдән сонра аллерҝијадан азад олур.

Ағыр аллерҝик реаксијалардан фәргли олараг, гида дөзүлмәзлијинин әламәтләри о гәдәр дә ҹидди олмур. Гида дөзүлмәзлији инсанда мәдә ағрысы, көп, газ, гыҹолма, баш ағрысы, дәри сәпҝиләри, һалсызлыг вә инсанын үмумиликдә өзүнү пис һисс етмәси илә мүшаһидә олунур. Инсанда фәргли гида мәһсулларына — буғдаја, глүтенә, спиртли ичкијә, мајаја, сүд мәһсулларына гаршы дөзүлмәзлик јарана биләр.

Диагноз вә мүалиҹә

Әҝәр өзүнүздә гида аллерҝијасынын вә ја гида дөзүлмәзлијин олдуғуну дүшүнүрсүнүзсә, јахшы оларды ки, һәким мүајинәсиндән кечәсиниз. Өзбашына диагноз гојуб бәзи гидалары расионунуздан чыхартсаныз, бу, организминиз үчүн зәрәрли ола биләр. Чүнки белә олан һалда организминизи лазым олан гидалы маддәләрдән мәһрум етмиш оларсыныз.

Әҝәр сиздә аллерҝијанын ағыр нөвүдүрсә, бунун әсас мүалиҹә үсулу аллерҝијаја сәбәб олан гидалардан тамамилә имтина етмәкдирa. Јох әҝәр сиздә аллерҝија вә ја гида дөзүлмәзлијинин јүнҝүл формасыдырса, һәмин гидаларын мигдарыны азалтмағын вә ҝеҹ-ҝеҹ јемәјин сизә көмәји дәјә биләр. Лакин бәзән белә проблемләри олан инсанлар вәзијјәтләриндән асылы олараг, бу ҹүр гидалардан мүәјјән мүддәтлик вә ја үмумијјәтлә имтина етмәк мәҹбуријјәтиндә галыр.

Әҝәр аллерҝијаныз вә ја гида дөзүлмәзлијиниз варса, әмин олун ки, белә вәзијјәтдә олан бир чох инсанлар бунун өһдәсиндән ҝәлмәји баҹарыблар вә инди мүхтәлиф гидалы маддәләр вә дадлы јемәкләр јејә билирләр.