Дөври ҹырҹыраманын һәјат дөвријјәси

ҸЫРҸЫРАМА ҝөрүнүшҹә чәјирткәни хатырладан һәшәрат нөвүдүр. Она Антарктидадан башга бүтүн гитәләрдә раст ҝәлмәк мүмкүндүр. Ҹырҹырамаларын хүсуси нөвү олан дөври ҹырҹырамаларын исә вәтәни Шимали Америкадыр. Онлар узун илләрдир ки, биологлары һејран гојур.

Мәлумат. Јазда гәфләтән милјонларла дөври ҹырҹырамалар пејда олур, онларын өмрү бир нечә һәфтә давам едир. Бу гыса вахт әрзиндә онлар дәриләрини дәјишир, гулагбатырыҹы тәрздә «ҹырылдајыр», учур, төрәјир, сонра исә өлүрләр. Мараглыдыр ки, нөвбәти нәсил, нөвүндән асылы олараг, 13 вә ја 17 ил сонра пејда олур. Бәс бу вахт әрзиндә бу һәшәратларла нә баш верир?

Бу суала ҹаваб тапмаг үчүн дөври ҹырҹыраманын гејри-ади һәјат дөвријјәсини билмәк лазымдыр. Пејда оландан тәхминән бир һәфтә сонра јеткин һәшәратлар ҹүтләшир вә диши һәшәрат ағаҹ будагларында 400—600 әдәд јумурта гојур. Бундан сонра һәмин һәшәратлар өлүр. Нөвбәти бир нечә һәфтә әрзиндә бу јумурталардан чыхан јени сүрфәләр будагдан јерә дүшүр, торпагда јува газыр вә беләҹә онларын јералты һәјатлары башлајыр. Онлар нечә илләр әрзиндә бурада кол биткиләринин вә ағаҹларын көкләриндәки мајеләри сормагла јашајырлар. 13 вә ја 17 илдән сонра јеткинләшән јени нәсил јерин алтындан чыхыр вә бу просеси тәкрарлајыр.

«Тәбиәт» адлы журналдакы бир мәгаләдә дејилир ки, бу ҹырҹырамаларын мүрәккәб һәјат дөвријјәси «әсирләрдир ки, алимләри чашбаш гојуб... Һәтта инди дә, ентомологлар бу һәшәратларын гејри-ади һәјат дөвријјәсинин неҹә инкишаф етдијини анламаға чалышырлар» («Nature»). Һејванат аләминдә бу, сирр олараг галыр.

Неҹә фикирләширсиниз? Дөври ҹырҹырамаларын һәјат дөвријјәси тәкамүл нәтиҹәсидир, јохса јарадылыш мөҹүзәси?