КЕЧМИШӘ НӘЗӘР | ДЕЗИДЕРИ ЕРАЗМ
Дезидери Еразм
ДЕЗИДЕРИ ЕРАЗМ (б. е. 1469—1536). О, әввәл-әввәл өз дөврүнүн ән даһи авропа алими һесаб олунурду. Лакин сонрадан она горхаг вә кафир дамғасы вурулду. Гызғын дини дебатларын ичиндә олан Еразм католик дининин вә килсәдә ислаһат апармаг истәјән инсанларын сәһвләрини үзә чыхармаға ҹәһд ҝөстәрмишди. Бу ҝүн о, Авропада дини мүстәви илә бағлы дәјишикликләрдә апарыҹы рол ојнајан бир инсан кими таныныр. Неҹә?
ТӘДГИГАТЛАР ВӘ ИНАНҸЛАР
Еразм јунан вә латын дилләрини мүкәммәл билирди. Буна ҝөрә дә о, Мүгәддәс Китабын латын дилинә олан тәрҹүмәләрини, мәсәлән, Латын Вулгатасыны Инҹилин (Әһди-Ҹәдид) јунан дилиндә олан гәдим әлјазмалары илә тутушдурмушду. О, белә бир гәнаәтә ҝәлмишди ки, Мүгәддәс Китабы билмәк чох ваҹибдир. Буна ҝөрә дә о, бу китабын башга дилләрә дә тәрҹүмә олунмасынын тәрәфдары иди.
Еразм католик килсәсинин дахилдән дәјишмәсини тәблиғ едирди. Чүнки о инанырды ки, Аллаһа ибадәт һансыса ајинләри јеринә јетирмәк демәк дејил. Бу, инсанын бүтүн һәјатыны әһатә етмәлидир. Буна ҝөрә дә ислаһатчылар үсјан едиб Рома килсәсиндә ислаһатларын апарылмасыны тәләб едәндә бунун архасында Еразмын дурдуғундан шүбһәләндиләр.
Еразм католик дининин вә килсәдә ислаһат апармаг истәјән инсанларын сәһвләрини үзә чыхармаға ҹәһд ҝөстәрмишди
Еразм өз әсәрләриндә дин хадимләрини, онларын шөһрәтпәрәстлијини вә папанын һәрбичи сијасәтини сатира атәшинә тутмушду. О, килсә әнәнәләриндән, мәсәлән, ҝүнаһларын етирафы, мүгәддәсләрә ибадәт, оруҹ тутмаг вә зијарәтҝаһлара ҝетмәк кими әнәнәләрдән истифадә едиб мөмин инсанлары тар-мар едән дин хадимләриндән фәргләнирди. О һәмчинин индулҝенсијаларын сатышына, мәҹбури бәкарәт андына вә килсәнин бу кими әмәлләринә гаршы иди.
ИНҸИЛИН ЈУНАН МӘТНИ
1516-ҹы илдә Еразм Инҹилин јунан дилиндә илк нәшрини чап етдирди. Бу нәшр Инҹилин илк нүсхәси кими тарихә дүшдү. Тәрҹүмә етдији бу нәшрдә Еразмын шәрһләри вә Инҹилин латын дилиндә тәрҹүмәси дә јер алырды. Онун етдији тәрҹүмә Латын Вулгатасындан фәргләнирди. Инҹилин нөвбәти бурахылышларында Еразм бәзи дүзәлишләр етмишди. Дүзәлишләрдән сонра сонунҹу чыхан нәшри Латын Вулгатасындан кәскин сурәтдә фәргләнирди.
Еразмын нәшр етдији Инҹил
Фәргләрдән бири 1 Јәһја 5:7 ајәси иди. Үч үгнум тәлимини дәстәкләмәк үчүн Вулгатаја «comma Johanneum» кими танынан сахта сөзләр әлавә олунмушду. Орада јазылмышды: «Сәмада Ата, Сөз вә Мүгәддәс Руһ. Бунларын үчү дә бирдир». Анҹаг Еразм чап етдији Инҹилин илк ики нәшриндән бу сөзләри чыхармышды, чүнки онун мүраҹиәт етдији һеч бир гәдим јунан әлјазмасында бу сөзләрә раст ҝәлинмирди. Сонрадан килсә Еразма тәзјиг ҝөстәрди ки, бу сөзләри чап едәҹәји үчүнҹү нәшриндә бәрпа етсин.
Еразмын тәрҹүмә етдији Инҹил Авропа дилләринә даһа јахшы тәрҹүмә үчүн зәмин јаратды. Мартин Лүтер, Уилјам Тиндал, Антонио Бручоли вә Франсиско де Ензинас Еразмын нәшрләриндән истифадә едәрәк Инҹили алман, инҝилис, италјан вә испан дилләринә тәрҹүмә етмишдиләр.
Еразм тарихи дини иғтишашларын баш вердији дөврдә јашамышды. Онун нәшр етдији Инҹил протестант ислаһатчылары үчүн әвәзсиз көмәк һесаб олунурду. Реформасија баш верәнә гәдәр Еразмын өзүнү дә ислаһатчы һесаб едирдиләр. Лакин бөјүк дини дебатлар заманы Еразм һеч кимин тәрәфини тутмады. Мараглыдыр ки, тәхминән 20-ҹи әсрләрдә јашамыш алим Дејвид Шаф Еразм һагда јазмышды ки, «о өләндә һеч бир дини тәригәтлә әлагәси јох иди. Католикләр ону католик кими гәбул етмәздиләр, протестантларын да ону гәбул етмәси гејри-мүмкүн иди».