Ентерик синир системи. Сизин икинҹи бејниниз

ИНСАНЫН нечә бејни вар? Һәр һалда «бир» дејә ҹаваб верәҹәксиниз. Дүз дејирсиниз, бу еләдир ки вар. Амма бәдәниниздә даһа бир синир системи мөвҹуддур. Бу синир системи о гәдәр ҝенишдир ки, алимләр ону «икинҹи бејин» адландырырлар. Сөһбәт ентерик синир системиндән ҝедир (ЕСС) вә о, башда јох, гарын наһијәсиндә јерләшир.

Бәдәнимизин гиданы енержијә чевирмәси үчүн бөјүк координасија вә ҝүҹ тәләб олунур. Буна ҝөрә дә бејнимиз һәзм просесинә нәзарәти ЕСС-ә тапшырыб.

ЕСС гурулушҹа бејиндән гат-гат садә олса да, олдугҹа мүрәккәб системдир. Инсан бәдәниндә бу систем тәхминән 200—600 милјон нејрондан ибарәтдир. Бу мүрәккәб нејрон шәбәкәси һәзм системинин тәркиб һиссәси кими фәалијјәт ҝөстәрир. Алимләрин фикринҹә, әҝәр ЕСС бејиндә јерләшсәјди, синир кәсишмәләри олдугҹа галын оларды. «Икинҹи бејин» адлы китаба әсасән, һәзм системинин «өз-өзүнү идарә етмәси даһа етибарлы вә даһа әлверишли һесаб олунур» («The Second Brain»).

«КИМЈӘВИ ЗАВОД»

Гиданын һәзми үчүн мүхтәлиф дәгиг кимјәви гарышыглар лазыми вахтда ифраз олунмалы вә лазыми јерә чатдырылмалыдыр. Елә буна ҝөрә дә профессор Гари Мо һәзм системини «кимјәви завод»а бәнзәдир. Бу кимјәви фәалијјәтин мүрәккәблији вә чохфунксијалы олмасы инсаны һејрәтә ҝәтирир. Мисал үчүн, бағырсағын дивары хүсуси һүҹејрәләрлә өртүлүдүр вә онлар гәбул етдијимиз гиданын тәркибиндәки кимјәви маддәләри мүәјјән едән ресептор ролуну ојнајыр. Кимјәви маддәләри мүәјјән етдикдән сонра ЕСС мүвафиг һәзм ферментләри ифраз едәрәк гиданы парчалајыр. ЕСС-ин диҝәр ваҹиб ролу да вар: о, гида маддәләринин туршулуғуна вә диҝәр кимјәви хассәләринә нәзарәтдә, һәмчинин һәзм ферментләринин буна ујғун тәнзимләнмәсиндә мүһүм рол ојнајыр.

Һәзм трактыны заводдакы конвејерә бәнзәтмәк олар. Бу конвејери ЕСС идарә едир. О, һәзм трактынын дивары бојунҹа узанан әзәләләри һәрәкәтә ҝәтирәрәк гиданы һәзм системи боју итәләјир. ЕСС әзәләләрин јығылыб-ачылмасынын сүрәтини вә тезлијини дәјишмәклә конвејер ленти кими фәалијјәт ҝөстәрир.

ЕСС һәмчинин организми мүдафиә едир. Гәбул етдијимиз гидада зәрәрли бактеријалар ола биләр. Тәәҹҹүблү дејил ки, иммун системи үчүн һәјати ваҹиб рол ојнајан лемфосит һүҹејрәләринин 70—80 фаизи мәһз гарын наһијәсиндә јерләшир! Әҝәр гәбул етдијимиз гидада зәрәрли бактеријалар һәддән артыг чохдурса, ЕСС организми горумаг үчүн исһал вә гусма јолу илә зәрәрли маддәләри бәдәндән чыхарыр.

ГАРШЫЛЫГЛЫ ӘМӘКДАШЛЫГ

ЕСС бејиндән ајры фәалијјәт ҝөстәрсә дә, бу ики синир системи даим бир-бири илә әлагәдә олур. Мисал үчүн, ЕСС нә вахт вә нә гәдәр гида гәбул етмәли олдуғумузу бејинә чатдыран һормонларын низамланмасында рол ојнајыр. Инсан дојанда ЕСС синир һүҹејрәләри бејнә сигнал ҝөндәрир, нормадан артыг јејәндә исә үрәк булантысы верир.

Бәлкә, бу мәгаләни охумаздан өнҹә дә һәзм системи илә бејин арасында гаршылыглы әлагәнин олдуғуну билирдиниз. Јәгин фикир вермисиниз, мүәјјән јемәкләри јејәндә әһвалыныз јүксәлир. Арашдырмалар ҝөстәрир ки, бу һал ЕСС бејнинизә «хошбәхтлик сигналлары» ҝөндәрәндә баш верир. Беләҹә, организмдә ҝедән зәнҹирвари реаксијалар нәтиҹәсиндә кефиниз ачылыр. Ҝөрүнүр, бу сәбәбдән бәзи инсанлар ҝәрҝин оланда сакитләшмәк үчүн дурмадан нәсә јемәк истәјирләр. Алимләр депрессијанын мүалиҹәси үчүн ЕСС-и сүни јолла гыҹыгландырмағын үсулларыны ахтарырлар.

Бејинлә һәзм системи арасында әлагәнин олдуғуну диҝәр просесләр дә ҝөстәрир. Бејин ҝәрҝинлик вә стресс кечирән заман ЕСС ганы башга истигамәтә јөнәлдәрәк гарын наһијјәсиндән узаглашдырыр. Бу просес нәтиҹәсиндә инсан мәдәсиндә санки гарышгаларын ҝәздијини һисс едир. Ејни шеји үрәк булантысы һагда да демәк олар. Стресс кечирдијимиз заман бејин ЕСС-ин бағырсаг әзәләләрини әкс истигамәтдә ишләтмәсинә сәбәб олур. Мүтәхәссисләрин фикринҹә, интуисија да бејинлә бағырсаг арасында олан әлагәнин нәтиҹәсидир.

ЕСС бу ҹүр дахили һиссләрин јаранмасына сәбәб олса да, сиз онун васитәсилә дүшүнә вә ја гәрарлар гәбул едә билмәзсиниз. Бир сөзлә, о, һәгиги бејин дејил! О, сизә маһны бәстәләмәјә, банк һесабынызы идарә етмәјә, ев тапшырығынызы јеринә јетирмәјә көмәк едә билмәз. Бунунла белә, һәлә там кәшф олунмамыш бу систем өз мүрәккәблији илә алимләри һејран гојмаға давам едир. Одур ки, ҝәлән дәфә јемәк јејәндә једијиниз јемәјин һәзм олунмасы үчүн дахилиниздә ҝедәҹәк бүтүн бу просесләр үзәриндә дүшүнүн!