Georgette Douwma/Stone via Getty Images
ПЛАНЕТИМИЗИН ҜӘЛӘҸӘЈИ НЕҸӘ ОЛАҸАГ?
ОКЕАНЛАР
ОКЕАНЛАР бизи тәкҹә чохлу гида илә јох, һәмчинин дәрман васитәләринин һазырланмасында истифадә олунан хејли маддәләрлә тәмин едир. Јер күрәсиндәки оксиҝенин јарыдан чоху океанларда әмәлә ҝәлир. Үстәлик, онлар инсанларын хариҹ етдији карбон газы туллантыларыны удур. Бундан әлавә, океанлар иглими тәнзимләјир.
Океан проблемләри
Иглим дәјишиклији мәрҹан рифләринин, молјускларын вә суда јашајан диҝәр ҹанлыларын һәјаты үчүн тәһлүкәлидир. Алимләр еһтимал едир ки, гаршыдакы 30 ил әрзиндә дәниздәки һәјатын дөрддә бирини тәшкил едән рифләрин, демәк олар, һамысы мәһв олмаг тәһлүкәси илә үзләшәҹәк.
Мүтәхәссисләрин һесабламаларына ҝөрә дәниз гушларынын 90 фаизиндән чоху океандакы пластик туллантылары јејир. Бу туллантылар уҹбатындан һәр ил милјонларла дәниз ҹанлысы мәһв олур.
БМТ-нин баш катиби Антонио Гутерреш 2022-ҹи илдә бу сөзләри демишди: «Вахтында океанлары тәмиз сахламадығымыз үчүн бу ҝүн “Океан риски” адландырдығым бөјүк тәһлүкә илә үз-үзәјик».
Планетимизин өзүнүбәрпа хүсусијјәти
Океанлар вә орадакы ҹанлылар өзләрини тәмизләмә вә бәрпаетмә хүсусијјәти илә јарадылыб. Амма онлар инсанларын вурдуғу зәрәрләрлә мүбаризә апара билмирләр. Бир китабда изаһ олунур ки, инсанлар океанлары чиркләндирмәсәләр, «океанлар өзләрини тәмизләјә биләрләр» («Ending the Climate Crisis in One Generation»). Ҝәлин бир нечә нүмунәјә бахаг:
Фитопланктон адланан кичик организмләр глобал истиләшмәнин әсас сәбәби һесаб олунан карбон диоксиди удуб өзүндә сахлајыр. Фитопланктон тәкбашына бүтүн ағаҹлар, отлар вә гурудакы биткиләр гәдәр карбон диоксид газыны өзүндә сахлаја билир.
Микроблар өлү балыгларын ҹәсәдләри илә гидаланыр вә беләҹә, океаны чиркләнмәдән тәмизләјир. Сонра һәмин микроблар диҝәр дәниз ҹанлыларына јем олурлар. Бир институтун веб-сајтында јерләшән мәлумата әсасән бу просес сајәсиндә «океанлар тәмиз галыр» («Smithsonian Institution Ocean Portal»).
Океан ҹанлыларынын чоху һәзм системләри сајәсиндә мәрҹанлара, молјусклара вә диҝәр ҹанлылара зәрәр вуран туршуларын азалмасына көмәк едирләр.
Һәлл јоллары
Тәкистифадәлик јох, давамлы истифадә үчүн нәзәрдә тутулан чанталардан вә су шүшәләриндән истифадә етсәк, океанларымызын пластик туллантылардан тәмизләнмәсиндә бизим дә пајымыз олаҹаг
Океанда туллантылар јохдурса, ону тәмизләмәјә дә еһтијаҹ јохдур. Буна ҝөрә дә мүтәхәссисләр төвсијә едирләр ки, тәкистифадәлик пластик әшјалары ишләдиб атмагданса, давамлы истифадә олунан чанталар, аләтләр вә габлар истифадә едәк.
Амма һәр шеј бунунла битмир. Бу јахынларда бир еколожи тәшкилат 112 өлкәнин чимәрликләриндән ил әрзиндә океан далғаларынын саһилә вурдуғу 9200 тон зибил јығыблар. Бу, һәр ил океана атылан зибилләрин миндә биридир.
Бир һесабата әсасән «[океанларын] туршулашмасы, демәк олар ки, гаршысыалынмаз һәддә чатыб». Инсанлар о гәдәр фосил јанаҹаг јандырырлар ки, океанлары тәмиз сахламаг баҹарығы илә јарадылан дәниз ҹанлылары бу тәмизлији горуја билмирләр («National Geographic»).
Мүгәддәс Китабын вердији үмид
«Јер үзү хилгәтинлә долудур: Бах, дәниз — нә бөјүк, нә әнҝин! Орада сајсыз ҹанлылар, хырда, ири мәхлуглар гајнашыр» (Зәбур 104:24, 25).
Јараданымыз океанлары өзләрини тәмизләмә хүсусијјәти илә јарадыб. Дүшүнүн: Сизҹә, дәниз вә орадакы ҹанлылар барәдә һәр шеји билән Аллаһ океанлара вурулан зәрәри арадан галдырмаға гадир дејил? Бу нәшрин 15-ҹи сәһифәсиндәки «Аллаһ планетимизи горујаҹағына сөз вериб» адлы мәгаләјә бахын.