Ајдын диксија

ФИКИРЛӘРИ чатдырмаг үчүн ајдын данышмаг лазымдыр. Ола биләр, мараглы, һәтта ваҹиб шеј һаггында данышырсан, лакин сөзләрин асанлыгла баша дүшүлмәсә, динләјиҹиләр чатдырдығын фикирләрин чохуну нәзәрдән гачыраҹаглар.

Баша дүшмәдикләри сөзләр инсанлары һәрәкәтә тәшвиг едә билмәз. Һәтта асанлыгла ешидилән вә ҝур сәси олан адам да сөзләри бир-биринә гарышдырса, һеч кими һәрәкәтә тәшвиг едә билмәјәҹәк. О, санки динләјиҹиләр үчүн анлашылмаз олан башга дилдә данышаҹаг (Јер. 5:15). Мүгәддәс Китабда дејилир: «Әҝәр шејпур гејри-мүәјјән сәс чыхарарса, дөјүшә ким һазырлашар? Еләҹә дә әҝәр сиз дилинизлә анлашылмајан сөзләр сөјләсәниз, сизин нә дедијинизи неҹә билсинләр? Чүнки һаваја сөјләмиш оларсыныз» (1 Кор. 14:8, 9).

Нитги анлашылмаз едән нәдир? Ола биләр, бунун сәбәби ағызы кифајәт гәдәр ачмамагдыр. Чәнә әзәләләри сыхыланда вә додаглар аз ачыланда сәс боғуг, нитг исә анлашылмаз олур.

Һәддән артыг сүрәтлә данышанда да нитги баша дүшмәк чәтинләшә биләр. Бу, лент јазысыны сүрәтлә охутмаға бәнзәјир. Сөзләр ешидилсә дә, һеч бир фајдасы јохдур.

Бәзи һалларда нитгин анлашылмазлығы данышыг үзвләриндәки гүсурла бағлы ола биләр. Лакин белә проблеми оланлар да бу дәрсдәки мәсләһәтләрә әмәл етмәклә мүәјјән гәдәр уғур газана биләрләр.

Анҹаг чох вахт нитг сөзләри бир-биринә гарышдырмағын — араларында фасилә етмәмәјин нәтиҹәсиндә чәтин баша дүшүлүр. Бу заман һеҹалар, һәрфләр вә ја шәкилчиләр бурахыла биләр. Сөзләр бир-биринә гарышанда динләјиҹиләр фикирләрин вә ифадәләрин бәзиләрини тутсалар да, диҝәрләрини тәхмин етмәли олаҹаглар. Анлашылмаз тәләффүз јахшы өјрәтмәјә мане олур.

Ајдын диксија неҹә мүмкүндүр? Ајдын диксија үчүн әсас шәртләрдән бири дилдәки сөзләрин тәркибини баша дүшмәкдир. Әксәр дилләрдә сөзләр һеҹалардан тәшкил олунур. Һеҹалар бир вә ја даһа артыг һәрфдән тәшкил олуб, тәк бир ваһид кими тәләффүз олунур. Белә дилләрдә, һамысы ејни дәрәҹәдә вурғулу олмаса да, данышанда бүтүн һеҹалары тәләффүз етмәк лазымдыр. Әҝәр диксијанын ајдын олмасыны истәјирсәнсә, темпи азалт вә һәр бир һеҹаны тәләффүз етмәјә чалыш. Әввәлҹә бу, һәддиндән артыг ајдын сәсләнә биләр, анҹаг мәшг етдикҹә тәдриҹән сәлис данышаҹагсан. Рәван данышмаг хатиринә сөзсүз ки, мүәјјән сөзләри фасиләсиз дејәҹәксән, анҹаг белә етмәклә дедикләрин анлашылмаз олаҹагса, бундан гачынмаг лазымдыр.

Нәзәрә ал: диксијаны јахшылашдырмаг үчүн мәшг едәркән һәддиндән артыг ајдын данышыб охуја биләрсән. Анҹаг гој бу, сәндә адәт һалыны алмасын, чүнки сүни вә гејри-сәмими алынаҹаг.

Әҝәр нитгин ајдын дејилсә, башыны дик тутмағы вә чәнәни синәндән јухары галдырмағы өјрән. Мүгәддәс Китабы охујанда китабы лазымынҹа јухарыда тут ки, нәзәрини аудиторијадан чәкиб Мүгәддәс Китаба бахмаг үчүн ҝөзләрини јүнҝүлҹә ендирмәк кифајәт етсин. Бунун сајәсиндә, сөзләри манеәсиз сөјләјәҹәксән.

Һәмчинин ҝәрҝинлијини азалтмағы өјрәнсән, нитгин јахшылашаҹаг. Мәлумдур ки, үз әзәләләриндәки вә тәнәффүзү тәнзимләјән әзәләләрдәки ҝәрҝинлик нитгә пис тәсир едә биләр. Белә ҝәрҝинлик бејин, сәс органлары вә тәнәффүс арасындакы һармонијаны позур. Бу просес тәбии вә сәрбәст олмалыдыр.

Бејинин ҝөстәришләринә дәрһал ҹаваб верә билмәси үчүн чәнә әзәләләрини бош сахламаг лазымдыр. Додаглар да сәрбәст вәзијјәтдә олмалыдыр. Онлар ағыз вә боғаз сәсләрини ифадә етмәк үчүн ҝениш ачылмаға вә асанлыгла јумулмаға һазыр олмалыдыр. Чәнә вә додаглар ҝәрҝин вәзијјәтдә олдугда ағыз кифајәт гәдәр ачылмыр вә сәс дишләрин арасындан чыхыр. Нәтиҹәдә сәс хырылтылы, боғуг вә анлашылмаз алыныр. Анҹаг чәнә вә додаглары бош сахламаг сөзләри сүст шәкилдә демәк дејил. Бу мәсәләјә таразлы јанаш ки, диксијан ајдын олсун.

Диксијанын неҹә олдуғуну билмәк үчүн уҹадан охумағын көмәји дәјә биләр. Мүкәммәл нитг органларындан неҹә истифадә етдијинә диггәт јетир. Сәсләрин манеәсиз чыхмасы үчүн ағзыны кифајәт гәдәр ачырсанмы? Јадда сахламаг лазымдыр ки, дил ән ишләк органлардан бири олса да, јеҝанә нитг органы дејил. Бојун, алт чәнә, додаглар, үз вә боғаз әзәләләри дә данышан заман бөјүк рол ојнајыр. Данышаркән үзүн һәрәкәтсизми галыр? Бу беләдирсә, чох еһтимал ки, нитгин анлашылмаз олаҹаг.

Сәсјазан апаратын варса, ади данышығыны јаз. Мәсәлән, санки тәблиғдә киминләсә сөһбәт едирсән. Сөһбәтинин бир нечә дәгигәсини јазыб, сонра һәмин јазыја гулаг асанда һансыса сөзләри ајдын тәләффүз етмәдијини ҝөрә биләрсән. Сөзләри гарышдырдығын, анлашылмаз шәкилдә тәләффүз етдијин вә ахырыны једијин мәгамлара фикир вер вә бунун сәбәбини мүәјјән етмәјә чалыш. Әксәр һалларда јухарыда садаланан мәгамларын үзәриндә ишләјәркән, нөгсанлары арадан галдырмаг олур.

Нитгиндә гүсур вармы? Ағзыны һәмишәкинә нисбәтән бир аз чох ачмаға вә сөзләри даһа диггәтлә тәләффүз етмәјә чалыш. Гој нәфәс аланда ағҹијәрләрин һава илә долсун вә аста-аста даныш. Нитгиндә гүсуру оланларын чоху белә едәрәк даһа ајдын данышмаға мүвәффәг олмушлар. Әҝәр фысылтылы данышырсанса, [с] вә [з] сәсләрини тәләффүз едәркән дилини габаг дишләринә тохундурма. Бүтүн бунлара бахмајараг, проблем арадан галхмаса, руһдан дүшмә. Унутма ки, Јеһова һәм Исраил халгына, һәм дә Мисир падшаһына ваҹиб хәбәрләри чатдырмаг үчүн нитгиндә гүсур олан адамы, Мусаны сечмишди (Чых. 4:10-12). Әҝәр истәсән, О сәндән дә истифадә едәҹәк вә хидмәтинә хејир-дуа верәҹәк.