Ушагларын тәрбијәсиндә Мүгәддәс Китаб көмәк едә биләрми?
СӘҺЛӘБ олдугҹа ҝөзәл чичәкдир, лакин ону беҹәрмәк һеч дә асан иш дејил. Бунун үчүн ону мүәјјән температур вә ишыгла тә’мин етмәк вә дүзҝүн өлчүдә дибчәк сечмәк лазымдыр. Сәһләб чичәји торпаға вә ҝүбрәјә гаршы чох һәссасдыр. Хәстәлик вә зәрәрвериҹи һәшәратлар бу чичәјә асанлыгла хәтәр јетирә билирләр. Буна ҝөрә дә, јени фәалијјәтә башлајан чичәкчи үчүн сәһләби беҹәрмәк, демәк олар ки, мүмкүн дејил.
Ушагларын тәрбијәси исә даһа мүрәккәб мәсәләдир, бу да аз сә’ј тәләб етмир. Бу сәбәбдән тәәҹҹүблү дејил ки, мәсәлә ушагларын тәрбијәсинә чатанда валидејнләр чох вахт чашгынлыг ичиндә галырлар. Сәһләб беҹәрмәк истәјән чичәкчи профессионалын мәсләһәтинә еһтијаҹ дујдуғу кими, валидејнләрин чоху да көмәјә еһтијаҹ дујдугларыны дәрк едирләр. Һәр бир валидејн, сөзсүз ки, ән јахшы мәсләһәти алмаг истәјир. Бәс белә мәсләһәти һарадан тапмаг мүмкүндүр?
Мүгәддәс Китаб ушагларын тәрбијәси үзрә практики рәһбәрлик китабы олмаса да, орада Јараданын рәһбәрлији алтында ушагларын тәрбијәсиндә фајдалы ола биләҹәк чохлу мәсләһәтләр јазылыб. Мүгәддәс Китабда ән јахшы хүсусијјәтләри тәрбијә етмәјин ваҹиблији вурғуланыр, чохларынын фикринҹә, мәһз елә бу амилә е’тинасызлыг ҝөстәрилир (Ефеслиләрә 4:22-24). Демәли, белә нәтиҹәјә ҝәлмәк олар ки, Мүгәддәс Китабын мәсләһәтләри — дүзҝүн тәрбијәнин әсасыны тәшкил едир. Бу мәсләһәтләр мүхтәлиф дөврләрдә вә мүхтәлиф мәдәни шәраитләрдә јашајан чох инсанлара артыг көмәк етмишдир. Буна ҝөрә дә, Мүгәддәс Китабдан ҝәтирилән ашағыдакы мәсләһәтләр ушагларынызы дүзҝүн тәрбијә етмәкдә, еһтимал ки, сизә дә көмәк едәҹәкдир.
Валидејн нүмунәси — ән јахшы тәрбијәчидир
“Бәс нә үчүн сән башгаларыны өјрәдәрәк, өзүнү өјрәтмирсән? Оғурламамағы вә’з едиб, оғурлајырсанмы? “Зина етмә”, — дејәрәк, зина едирсәнми?” (Ромалылара 2:21, 22).
Сеулун Маариф Советинин сәдри гејд едир: “Сөзләрлә әмәлин мүвафиг олмасы — ушаға тә’лим вермәјин ән ҝөзәл үсулудур”. Әҝәр валидејнләр өз данышыг вә һәрәкәтләриндә ушаға өјрәтдикләринә мүвафиг давранмырларса, онда ушаг тезликлә баша дүшәҹәк ки, валидејнләр икиүзлүлүк едирләр. Бунунла да, онлар валидејнләринин сөзләринә гулаг асмајаҹаглар. Мәсәлән, әҝәр валидејнләр ушағынын дүрүст олмасыны истәјирләрсә, онда ҝәрәк әввәл өзләри дүрүст олсунлар. Бә’зи валидејнләр үчүн ушагларындан телефон зәнҝинә “бағышлајын, атам (јахуд анам) евдә јохдур” демәји хаһиш етмәк һеч бир чәтинлик јаратмыр. Белә бир хаһиши ешидән ушаг утанаҹаг вә нараһтлыг һисс едәҹәкдир. Лакин вахт кечдикҹә, бир аз чәтин вәзијјәтә дүшән кими ушаг, ола билсин, һеч утанмадан јалан данышмаға башлајаҹагдыр. Бу сәбәбдән, әҝәр валидејнләр һәгигәтән дә ушагларынын дүрүст бир инсан кими бөјүмәсини истәјирләрсә, онда ҝәрәк өзләри һәм сөзләриндә, һәм дә һәрәкәтләриндә дүрүст олсунлар.
Ушағыныза һөрмәтҹил данышыг тәрзини ашыламаг истәјирсинизми? Онда сиз онун үчүн јахшы нүмунә олмалысыныз. Ушағыныз сиздән тез нүмунә ҝөтүрәҹәкдир. Дөрд ушаг атасы олан Сен Сиг дејир: “Һәјат јолдашымла мән гәрара ҝәлдик ки, кобуд сөзләр ишләтмәјәк. Биз бир-биримизә һөрмәтлә јанашыр вә һәтта нәдәнсә мә’јус, јахуд аҹыглы оланда белә, бир-биримизә сәсимизи уҹалтмырыг. Јахшы нүмунә сөздән дә ҝүҹлү тә’сир едирди. Биз шадыг ки, ушагларымыз башгалары илә нәзакәт вә һөрмәтлә данышмағы өјрәнибләр”. Мүгәддәс Китабда Галатијалылара 6:7 ајәсиндә дејилир: “Инсан нәји әкәрсә, ону да бичәҹәкдир”. Ушагларынын јүксәк әхлаг нормаларына риајәт етмәсини истәјән валидејнләр өз нүмунәләри илә ҝөстәрмәлидирләр ки, онлар өзләри дә бу нормаларын әсасында јашајырлар.
Һәмишә сөһбәтә һазыр олун
“[Аллаһын ганунларыны] оғулларынын зеһнинә јахшыҹа гојаҹагсан вә евиндә отурдуғун вә јолда јеридијин вә јатдығын вә галхдығын заман бунлар һаггында данышаҹагсан” (Тәснијә 6:7).
Иш вахтындан артыг ишләјән адамларын сајы артмагдадыр. Аиләдә әр-арвадын һәр икиси дә ишләјирсә, бу ушаглара ҹидди тә’сир ҝөстәрир. Валидејнләр ушаглары илә ҝет-ҝедә даһа аз вахт кечирирләр. Евдә исә валидејнләрә ев ишләрини ҝөрмәк лазым ҝәлир, буна ҝөрә дә онлар чох вахт өзләрини тагәтдән дүшмүш һисс едирләр. Белә һалда ушагларла там дәјәрли үнсијјәти неҹә сахламаг олар? Мәсәлән, евдә һансыса иши бирликдә ҝөрдүјүнүз вахт әрзиндә онларла сөһбәт етмәк олар. Бир аилә башчысы, ушагларла даһа чох үнсијјәт етмәјә имканы олсун дејә, һәтта телевизордан белә азад олмушдур. О дејир: “Әввәлҹә ушаглар дарыхырдылар, амма биз бирликдә тапмаҹалар тапмаға вә мараглы китаблар мүзакирә етмәјә башладыг. Тәдриҹән онлар телевизорсуз јашамағы өјрәндиләр”.
Ушаглаын еркән јашларындан валидејнләри илә сакит үнсијјәт етмәји баҹармалары чох ваҹибдир. Әкс тәгдирдә валидејнләр өз ушаглары үчүн јахын дост ола билмәјәҹәкләр вә ушаглар бөјүјүб, чәтинликләрлә гаршылашан заман көмәк үчүн өз доғмаларына мүраҹиәт етмәји баҹармајаҹаглар. Бәс сиз ушагларын өз үрәкләрини ача билмәләри үчүн онлара неҹә көмәк едә биләрсиниз? Сүлејманын мәсәлләри 20:5 (МКШ) ајәсиндә дејилир: “Үрәјин дүшүнҹәләри дәрин сулара охшар, дәрракәли адам ону чәкиб чыхарар”. Башгасынын нөгтеји-нәзәрини өјрәнмәк үчүн истифадә олунан “Бәс сән неҹә дүшүнүрсән?” кими суаллары вермәклә, валидејнләр ушагларыны өз фикирләри вә һиссләри илә бөлүшмәјә тәшвиг едә биләрләр.
Әҝәр ушағыныз һансыса ҹидди сәһвә јол верәрсә, сиз неҹә давранаҹагсыныз? Бу заман она хүсуси диггәт ајырмағын вахтыдыр. Ушағынызы динләјәркән өз емосијаларынызы ҹиловламағы баҹарын. Бир ата бу кими вәзијјәтләрдә неҹә даврандығыны сөјләјир: “Ушаглар сәһвә јол верәндә, чалышырам ки, буну һәддиндән артыг өзүмә дәрд етмәјим. Мән онлары диггәтлә динләјир вә баш верән һадисәни анламаға чалышырам. Һиссләрими әлә алмағын чәтин олдуғуну ҝөрәндә, һирсимин сојумасыны ҝөзләјирәм”. Әҝәр сиз сакитлији горујур вә ушағынызы динләјирсинизсә, онда мәзәммәти гәбул етмәк она асан олаҹагдыр.
Мәһәббәтә әсасланан тәрбијә
“Еј аталар, сиз дә ушагларынызы гәзәбләндирмәјин, анҹаг онлары Рәббин тәрбијә вә нәсиһәти илә бөјүдүн” (Ефеслиләрә 6:4).
Јалныз тәрбијә мәһәббәтә әсасланан заман, јахшы нәтиҹәләр әлдә етмәк мүмкүндүр. Валидејнләр өз ушагларыны неҹә ‘гәзәбләндирә’ биләрләр? Мәсәлән, әҝәр ҹәза, сәһвин ҹиддилијинә мүвафиг дејилсә вә јахуд ушаг олдугҹа тәһгиредиҹи формада мәзәммәт аларса, бу, онда гәзәб һисси ојада биләр. Ислаһ һәмишә мәһәббәтлә олмалыдыр (Сүлејманын мәсәлләри 13:24). Әҝәр ҹәзанын сәбәбини ушаглара изаһ етсәниз, онлар баша дүшәҹәкләр ки, сиз онлары мәһәббәтдән ирәли ҝәләрәк ҹәзаландырырсыныз (Сүлејманын мәсәлләри 22:15; 29:19).
Диҝәр тәрәфдән, јахшы оларды ки, ушаг өз сәһвинин нәтиҹәсини һисс етсин. Мәсәлән, әҝәр ушаг кими исә инҹидибсә, һәмин адамдан үзр истәмәсини тәләб едә биләрсиниз. Әҝәр о, аиләдәки һансыса гајда-гануну позубса, ону бә’зи үстүнлүкләрдән мәһрум етмәк, бунунла да гајда-ганунлара табе олмағын ваҹиблијини ҝөстәрмәк олар.
Ушаглары вахтында тәрбијә етмәк дә ваҹибдир. Ваиз 8:11 ајәсиндә гејд олунур: “Мадам ки, пис ишә гаршы һөкм дәрһал едилмир, адәм оғулларынын үрәји бундан өтрү пислик етмәк үчүн өз ичләриндә ҹәсарәт тапыр”. Бунун кими, чох ушаглар етдикләри һәрәкәтин ҹәзасыны чәкиб-чәкмәјәҹәкләрини јохлмаға ҹәһд ҝөстәрә биләрләр. Буна ҝөрә дә, әҝәр сиз ушағы мүәјјән сәһв һәрәкәтә ҝөрә ҹәзаландыраҹағынызы хәбәрдар етмисинизсә, онда ахыра кими сөзүнүзүн үстүндә дурун.
Сәмәрәли истираһәтин фајдасы
“Ҝүлмәјин вахты вар... вә ојнамағын вахты вар” (Ваиз 3:4).
Асудә вахт вә сәмәрәли, таразлашдырылмыш истираһәт ушағын әгли вә физики инкишафы үчүн зәруридир. Валидејнләр асудә вахтларыны ушаглары илә бирликдә кечирәндә аиләдәки мүнасибәтләр мөһкәмләнир вә ушаглар өзләрини мүдафиә олунмуш һисс едирләр. Аиләнин үзвләри бирликдә неҹә вахт кечирә биләрләр? Бу һагда дүшүнәрәк чохлу хошаҝәлән мәшғулијјәтләр тапмаг олар. Бирликдә ачыг һавада идманла мәшғул олмаг, мәсәлән, велосипед сүрмәк, бадминтон ојнамаг, јахуд топ ојунларындан теннис вә волејбол ојнамаг олар. Бүтүн аиләнин бирликдә мусиги аләтләриндә чалараг нә гәдәр севинҹ дуја биләҹәкләрини дә тәсәввүр етмәк олар. Тәбиәтин гојнуна чыхмаг да, чохлу хош хатирәләр бағышлаја биләр.
Бу вахтдан истифадә едәрәк валидејнләр өз ушагларына истираһәтә даир дүзҝүн нөгтеји-нәзәр ашылаја биләрләр. Үч оғлу олан бир мәсиһчи дејир: “Имкан олан кими, мән ушагларымла истираһәт едирәм. Мәсәлән, әҝәр онлар компүтер ојунлары ојнајырларса, мән бунунла марагланырам. Онлар мәнә һәвәслә һәмин ојунлар һаггында данышанда, фүрсәтдән истифадә едиб, гејри-сағлам әјләнҹәнин тәһлүкәси барәдә данышырам. Фикир верирәм ки, онлар мүнасиб олмајан ојунлардан имтина едирләр”. Бәли, асудә вахтларыны аиләдә кечирмәји хошлајан ушаглара зоракылыг, әхлагсызлыг вә наркотик маддәләрдән истифадә етмәк кими сәһнәләр нүмајиш етдирилән телевизија верилишләриндән, видео вә кинофилмләрдән, һәмчинин Интернет ојунларындан имтина етмәк асандыр.
Јахшы дост сечмәкдә ушагларыныза көмәк един
“Һикмәтли илә отуруб-дуран һикмәт газанар, ахмагларла ајаглашан бәдбәхт олар” (Сүлејманын мәсәлләри 13:20, МКШ).
Дөрд ушағыны ҝөзәл тәрбијә етмиш бир мәсиһчи бөлүшүр: “Ушагларын өзләринә неҹә достлар сечмәси чох ваҹибдир. Бир пис дост сизин бүтүн наилијјәтләринизи алт-үст едә биләр”. Бу ата нөвбәти суалларын көмәји илә ушагларына јахшы дост сечмәји өјрәтмәјә чалышырды: “Сәнин ән јахшы достун кимдир? Сәнин ондан нә үчүн хошун ҝәлир? Сән һансы ҹәһәтдән она охшамаг истәјәрдин?” Башга бир ата исә өз ушагларындан хаһиш едирди ки, ән јахшы достларыны евә гонаг дә’вәт етсинләр. Беләликлә ата өз ушагларынын достлары илә таныш ола билир вә онлара јахшы мәсләһәтләр верә билирди.
Ушаглара һәмчинин өјрәтмәк ваҹибдир ки, онларын достлары анҹаг һәмјашыдлары дејил, јашҹа онлардан бөјүкләр дә ола биләр. Үч оғул атасы олан Бам Сен дејир: “Мән ушагларыма баша салырам ки, Мүгәддәс Китабда охудуғумуз Давуд вә Јонатан кими, достларын мүтләг һәмјашыд олмалары ваҹиб дејил. Ушагларла үнсијјәт үчүн мән евә мүхтәлиф јашлы мәсиһчиләри дә’вәт едирәм. Бунун сајәсиндә ушаглар өз һәмјашыдлары олмајан кәсләрлә үнсијјәт едирләр”. Јахшы нүмунә олан бөјүк јашлы инсанларла үнсијјәт ушаглара чох шеји өјрәнмәјә көмәк едәҹәкдир.
Ушагларын тәрбијәсиндә мүвәффәгијјәтә наил ола биләрсиниз
Бирләшмиш Штатларда апарылан бир тәдгигатын ҝөстәрдији кими, ушагларында өзүнә һаким олмаг, шәхси интизам вә дүрүстлүк кими кејфијјәтләри тәрбијә етмәјә чалышан валидејнләр чох аз шејә наил олмушлар. Бу, нә үчүн белә чәтиндир? Тәдгигатда иштирак етмиш бир ана дејир: “Чох тәәссүф ки, ушагларымызы горумағын јеҝанә јолу — онлары бағлы гапы архасында сахлајыб, күчәјә бурахмамагдыр”. Бунунла һәмин гадын демәк истәјирди ки, ушагларымызын бөјүдүјү дүнја тарихдә ҝөрүнмәмиш дәрәҹәдә позулмушдур. Белә бир вәзијјәтдә ушагларын тәрбијәсиндә мүвәффәгијјәтә наил олмаға үмид вармы?
Әҝәр сиз сәһләб чичәји беҹәрмәк истәјир вә ејни заманда да онун мәһв олаҹағындан горхурсунузса, бу, әлбәттә ки, сизи мә’јус едәҹәкдир. Лакин сәһләби беҹәрмәк ишиндә сизә бә’зи јахшы мәсләһәтләр верән вә бу мәсләһәтләрә риајәт едәрәк, һәмин ҝүлү јетишдирә биләҹәјинизә әмин едән мүтәхәссисин көмәјинә неҹә дә шад олардыныз! Јеһова инсанлары һамыдан јахшы таныјыр, буна ҝөрә дә ушагларын тәрбијәсинә даир ән дәјәрли мәсләһәтләри верир. О дејир: “Ушаға тәрбијә вер ки, лајигли јол тутсун, о гоҹаланда да бу јолдан дөнмәз” (Сүлејманын мәсәлләри 22:6, МКШ). Әҝәр сиз ушагларынызы Мүгәддәс Китабын мәсләһәтләринә мүвафиг сурәтдә тәрбијә едирсинизсә, чох еһтимал ки, онлар мәс’улијјәтли, јүксәк әхлаглы вә әтрафдакы инсанлара гаршы диггәтли шәхсијјәтләр кими јетишәҹәкләр. О заман инсанлар онлары севәҹәк, ән башлыҹасы исә, онлары сәмави Атамыз Јеһова севәҹәкдир.