Интигам алмаг дүзҝүндүрмү?
ЧОХЛАРЫ дүшүнүр ки, интигам үрәји сакитләшдирир. Чүнки кимсә хәтримизә дәјәндә, јахуд бизә пислик едәндә тәбии олараг үрәјимиздә һиддәт баш галдырыр. Биздә анаданҝәлмә олан әдаләт һисси һагсызлығын арадан галдырылмасыны тәләб едир. Анҹаг неҹә?
Интигам алмаг истәји инсанда мүхтәлиф сәбәбләрдән, мәсәлән, кимсә ону вуранда, итәләјәндә, сөзләри вә һәрәкәтләрилә тәһгир едәндә, гарәт едәндә вә саир шејләр нәтиҹәсиндә јарана биләр. Бу вә ја диҝәр вәзијјәтләрлә үзләшәндә сиз һансы һиссләри кечирирсиниз? Әксәр инсанларда бу ҹүр фикир јараныр: «Мән бунун һејфини онда гојмајаҹағам!»
Бирләшмиш Штатларда јухары синиф шаҝирдләриндән бәзиләри онлара ҹәза верән мүәллимләрдән интигам алмаг үчүн онлары тәһгирдә иттиһам етмишләр. Јени Орлеанда Мүәллимләр бирлијинин президенти Бренда Митчелл дејир: «Иш орасындадыр ки, бир дәфә иттиһам олундугда артыг мүәллимин адына ләкә ҝәлир». Һәтта иттиһамын јалан олдуғу исбат едилдикдә белә, мүәллимин адына вурулан ләкә ҝетмир.
Иш јериндә ширкәтин компүтер шәбәкәсиндән ваҹиб мәлуматы силмәклә вә ја ону тәһриф етмәклә өз мүдирләриндән интигам алмаға чалышан аҹыглы ишчиләрин сајы ҝетдикҹә артыр. Диҝәрләри ширкәтин сирләрини оғурлајыб сатыр, јахуд ону башгаларына данышырлар. «Електрон фајллары илә јанашы ширкәтин әшјаларынын да оғурланмасы ишчиләрин интигам алмасынын әсас үсулу олараг галыр»,— дејә бир гәзетдә мәлумат верилир («The New York Times»). Бир чох ширкәтләрдә интигамын гаршысыны алмаг үчүн мүһафизәчиләр ишдән чыхарылан ишчини иш масасынадәк јола салыр, әшјаларыны јығана кими јанында дурур вә бинанын чыхышына гәдәр ону мүшајиәт едир.
Чох вахт инсанлар онлара ән јахын олан адамлардан — достлардан, танышлардан вә аилә үзвләриндән интигам алырлар. Сәрт сөздән вә ја дүшүнүлмәмиш һәрәкәтдән инҹијән адам чох вахт ејни ҹүр ҹаваб верир. Достунуз сизинлә сәрт данышанда сиз дә она кобуд ҹаваб верирсинизми? Әҝәр аилә үзвүнүз неҹәсә сизин хәтринизә дәјибсә, ондан аҹыг чыхмаға чалышырсынызмы? Хәтримизә дәјән бизә јахын адам оланда бу ҹүр давранмаг неҹә дә асан олур!
Интигам алмаг ағылсызлыгдыр
Чох вахт инсанлар үрәкләрини сакитләшдирмәк үчүн интигам алмаға чалышырлар. Мәсәлән, Мүгәддәс Китаба әсасән, Јагубун оғуллары ешидәндә ки, кәнанлы Шекем баҹылары Динаны зорлајыб, онлар «мәјус олдулар вә бәрк гәзәбләндиләр» (Јарадылыш 34:1-7). Баҹыларына едилән пислијин һејфини чыхмаг үчүн Јагубун ики оғлу Шекемә вә онун аиләсинә гаршы суи-гәсд һазырлады. Һијлә ишләдәрәк Шимеон вә Леви кәнанлыларын шәһәринә ҝириб, Шекем дә дахил олмагла, бүтүн кишиләри өлдүрдүләр (Јарадылыш 34:13-27).
Бәс ган төкмәклә мәсәлә һәлл олундуму? Јагуб оғланларынын һәрәкәти һагда ешидәндә онлары мәзәммәт едиб деди: «Өлкәдә јашајан Кәнанлыларда вә Перизлиләрдә мәнә гаршы нифрәт ојадыб мәни бәлаја салдыныз... Әҝәр бирләшиб бизи гырсалар, өзүм дә аиләмлә бирҝә һәлак олаҹағам» (Јарадылыш 34:30). Бәли, онларын гисас алмасы мәсәләни һәлл етмәди, әксинә, ишләри даһа да корлады; инди Јагубун аиләси гәзәбли гоншуларын һүҹумундан өзләрини горумаг үчүн еһтијатлы олмалы иди. Еһтимал ки, бунун гаршысыны алмаг үчүн Аллаһ Јагуба аиләси илә бирликдә Бет-Елә ҝетмәји тапшырды (Јарадылыш 35:1, 5).
Динанын зорланмасы илә бағлы һадисәләрдән ваҹиб дәрс өјрәнирик. Интигам алмаг гаршы тәрәфин дә интигам алмасына сәбәб олур вә бу, дөнә-дөнә тәкрарланыр. Бу заман бир алман мәсәли јада дүшүр: «Гисас узун мүддәт ҹавабсыз галмаз».
Сонсуз давам едән гисас
Инсанын өз фикрини вә гүввәсини она пислик едән адамы ҹәзаландырмаға ҹәмләмәси ону мәһв едир. Бир китабда дејилир: «Һиддәт инсаны ичәридән јејиб дағыдыр. Кечмишин аҹы хатирәләри үзәриндә дүшүнмәк, гәлбинә дәјән адамлары үрәјиндә ләнәтләмәк вә аҹыг чыхмаг үчүн јоллар ахтармаг адамын вахтыны вә ҝүҹүнү әлиндән алыр» («Forgiveness —How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life»). Мүгәддәс Китабда ајдын шәкилдә билдирилир ки, ‘пахыллыг сүмүкләри чүрүдүр’ (Сүлејманын мәсәлләри 14:30).
Доғрудан да, әҝәр инсанын үрәјиндә нифрәт вә мәнфи һиссләр көк салыбса, о, неҹә севинә биләр? Бир шәрһчи гејд етмишди: «Әҝәр сиз дә дүшүнүрсүнүзсә ки, “интигам алмаг үрәји сакитләшдирир”, онда илләрлә интигам һисси илә алышыб-јанан адамларын үзүнә бахын».
Дини вә етник тоггушмаларын мөвҹуд олдуғу бир чох јерләрдә баш верәнләр һагда дүшүнүн. Чох вахт бир гәтл һадисәси башгасына сәбәб олур ки, бу да нифрәт вә өлүмүн сонсуз давам етмәсинә тәкан верир. Мәсәлән, бир террор акты заманы бомба партлајышы нәтиҹәсиндә 18 нәфәр ҝәнҹ һәлак оланда бир гадын фәрјад едиб демишди: «Биз бунун әвәзини онлардан мин гат чыхмалыјыг!» Беләликлә, гәддарлыг јалныз вә јалныз артыр вә даһа чох инсан мүнагишәјә ҹәлб олунур.
«Ҝөз әвәзинә ҝөз»
Гисас алмаг арзусу илә јашајан инсанларын бәзиләри өзләринә һагг газандырмаг үчүн Мүгәддәс Китаба истинад едирләр. Онлар дејирләр: «Мәҝәр Мүгәддәс Китабда “ҝөз әвәзинә ҝөз, диш әвәзинә диш” јазылмајыб?» (Левилиләр 24:20). Илк бахышдан елә ҝәлә биләр ки, «ҝөз әвәзинә ҝөз» гануну интигам алмаға тәшвиг едир. Әслиндә исә о, гисас алмағын гаршысыны алмаг мәгсәдинә хидмәт едирди. Неҹә?
Әҝәр бир исраилли сојдашынын үстүнә һүҹум чәкиб ҝөзүнү чыхарсајды, Ганун һәмин адамы әдаләтлә ҹәзаландырмаға јол верирди. Лакин ҝүнаһкары вә ја онун аилә үзвләриндән кимисә ҹәзаландырмаг зәрәр чәкмиш адамын ихтијарына верилмирди. Гануна әсасән, дүзҝүн һәлл едилмәси үчүн о, бу иши сәлаһијјәти олан шәхсләрә — тәјин олунмуш һакимләрә тәгдим етмәли иди. Башгасына гаршы гәсдән ҹинајәт төрәтмиш вә ја зоракылыг етмиш адамын ејни ҹүр ҹәзаландырыла биләҹәјини билмәк инсанлары интигам алмагдан сахламаг үчүн ҝүҹлү васитә иди. Лакин һәр шеј тәкҹә бунунла битмир.
Интигамла бағлы јухарыда хатырланан гануну вермәздән әввәл Јеһова Муса васитәсилә Исраил халгына демишди: «Сојдашына гаршы үрәјиндә нифрәт бәсләмә... Һеч кәсдән гисас алма, һеч кимә гаршы кин сахлама» (Левилиләр 19:17, 18). Бәли, «ҝөз әвәзинә ҝөз, диш әвәзинә диш» принсипинә бүтүн Ганун әһди контекстиндә бахылмалыдыр. Иса Мәсиһ бүтүн Гануну ики әмрдә ҹәмләшдирмишди: «Аллаһын олан Рәбби бүтүн үрәјинлә, бүтүн ҹанынла вә бүтүн дүшүнҹәнлә сев» вә «Гоншуну өзүн кими сев» (Матта 22:37-40). Бәс белә олдугда, әдаләтсизликлә үзләшәндә һәгиги мәсиһчиләр неҹә давранмалыдырлар?
Сүлһ јолуну изләјин
Мүгәддәс Китаб Јеһованы «сүлһ мәнбәји олан» Аллаһ кими тәсвир едир вә Аллаһын хидмәтчиләрини ‘сүлһ ахтармаға вә онун ардынҹа гачмаға’ сәсләјир (Ибраниләрә 13:20; 1 Петер 3:11). Бәс сүлһ ахтармағын доғруданмы көмәји дәјир?
Јер үзүндәки хидмәти заманы Исанын башы чох әзијјәтләр чәкмишди, ону тәгиб едән дүшмәнләри үзүнә түпүрмүш вә ону чубугла дөјмүш, јахын досту она хәјанәт етмиш, һәтта шаҝирдләри дә ону тәрк етмишдиләр (Матта 26:48-50; 27:27-31). Иса бунун мүгабилиндә нә етмишди? Һәвари Петер јазырды: «Сөјүләркән, ҹавабында сөјмәди; әзаб чәкәркән, тәһдид етмәди, әксинә әдаләтлә мүһакимә Едәнә Өзүнү тәслим етди» (1 Петер 2:23).
Петер изаһ етмишдир: «Мәсиһ дә бизә бир нүмунә гојараг, бизим үчүн изтираб чәкди ки, биз Онун изләри илә ҝедәк» (1 Петер 2:21). Бәли, Мүгәддәс Китаб мәсиһчиләри Исанын бүтүн һәрәкәтләрини, еләҹә дә әдаләтсизликлә үзләшәркән онун неҹә даврандығыны тәглид етмәјә тәшвиг едир. Бунунла бағлы Иса өзү Дағүстү тәблиғи заманы демишди: «Дүшмәнләринизи севин, сизә ләнәт охујанлара хејир-дуа верин, сизә нифрәт едәнләрә јахшылыг един, сизә әзијјәт вериб, тәгиб едәнләр үчүн дуа един ки, сиз, ҝөјләрдә олан Атанызын оғуллары оласыныз» (Матта 5:44, 45).
Мәсиһин мәһәббәтини тәглид едәнләр писликлә үзләшәндә вә ја әдаләтсизлијин гурбаны олдугларыны дүшүнәндә неҹә давранырлар? Сүлејманын мәсәлләри 19:11 ајәсиндә дејилир: «Инсанын ағлы һиддәти ләнҝидәр, башгасынын ҝүнаһыны бағышламаг она шәрәф ҝәтирәр». Онлар һәмчинин бу нәсиһәтә ҹидди јанашырлар: «Пислијә мәғлуб олма, пислијә јахшылыг илә галиб ҝәл» (Ромалылара 12:21). Бу, мүасир дүнјада ҝениш јајылан интигам алмаг руһундан неҹә дә фәргләнир! Һәгиги мәсиһчи мәһәббәти бизә гисас алмаг истәјинә үстүн ҝәлмәјә вә беләликлә дә ‘башгасынын ҝүнаһыны бағышламаға’ көмәк едә биләр, чүнки мәһәббәт «она едилән писликләрин һесабыны тутмаз» (1 Коринфлиләрә 13:5).
Бәс бу о демәкдирми ки, әҝәр ҹинајәтин гурбаны олмушугса вә ја башга бир тәһлүкәјә мәруз галырыгса, динмәз-сөјләмәз буну гәбул етмәлијик? Гәтијјән! Һәвари Павел: «Пислијә јахшылыг илә галиб ҝәл»,— дејәндә мәсиһчиләрин шәһид олмалы олдугларыны нәзәрдә тутмурду. Әксинә, һүҹума мәруз галанда өзүмүзү мүдафиә етмәк һүгугумуз вар. Әҝәр сизин өзүнүзә вә ја малыныза тәҹавүз едилирсә, сиз полис чағыра биләрсиниз. Әҝәр ишдә вә ја мәктәбдә киминләсә проблем јаранырса, көмәк үчүн сәлаһијјәтли шәхсләрә мүраҹиәт етмәк олар (Ромалылара 13:3, 4).
Буна бахмајараг, јадда сахламаг јахшы оларды ки, бу системдә һәгиги әдаләтә һәмишә наил олмаг олмур. Чохлары бүтүн өмрүнү ону ахтармаға сәрф етмиш, лакин үмидләри доғрулмадығы үчүн мәјуслуға гапылмыш вә һиддәтләнмишләр.
Шејтанын да истәдији одур ки, интигам вә нифрәт һисси васитәсилә инсанларын арасына нифаг салсын (1 Јәһја 3:7, 8). Мүгәддәс Китабдакы бу сөзләри јадда сахламаг чох јахшы оларды: «Еј севимлиләр, гисас алмајын, анҹаг Аллаһын гәзәбинә јол верин. Чүнки јазылмышдыр: “Рәбб дејир: Гисас Мәнимдир, әвәзини Мән верәҹәјәм”» (Ромалылара 12:19). Һәр шеји Јеһованын өһдәсинә бурахмагла биз өзүмүзү үрәк ағрысындан, гәзәбдән вә зоракылыгдан горујаҹағыг (Сүлејманын мәсәлләри 3:3-6).
[24-ҹү сәһифәдәки јазы]
«Аллаһын олан Рәбби бүтүн үрәјинлә, бүтүн ҹанынла вә бүтүн дүшүнҹәнлә сев» вә «Гоншуну өзүн кими сев»
[25-ҹи сәһифәдәки шәкилләр]
Мәһәббәт «она едилән писликләрин һесабыны тутмаз» (1 Коринфлиләрә 13:5)