Зир-зибилин ичиндән тапылан ләл-ҹәваһират

ЗИБИЛХАНА дедикдә ағлыныза нә ҝәлир? Јәгин ки, үфунәт иј ҝәлән мурдар бир јер. Һеч ағлынызын уҹундан белә кечмәз ки, бу ҹүр јердән гијмәтли бир шеј тапмаг олар.

Бир әср әввәл мәһз белә бир јердән, зибилликдән тајы-бәрабәри олмајан бир шеј тапылмышды. Дүздүр, бу даш-гаш дејилди, амма онун гәдәр дәјәрли иди. Ҝәлин ҝөрәк, бу нә тапынты иди вә нәјә ҝөрә бизим үчүн әһәмијјәт кәсб едир?

ҜӨЗЛӘНИЛМӘЗ ТАПЫНТЫ

XX әсрин башланғыҹына јахын Оксфорд Университетинин алимләри Бернард Гренфел вә Артур Һант Мисирә сәјаһәт едирләр. Нил вадисинин јахынлығындакы зибилликдә онлар бир нечә папирус фрагментләри тапырлар. Сонра 1920-ҹи илдә бу алимләр бир каталог үчүн коллексија јыған әрәфәдә Бернард Гренфел Манчестердә (Инҝилтәрә) јерләшән Ҹон Рајландс Китабханасынын адындан Мисирдә газынтылар нәтиҹәсиндә тапылмыш даһа бир нечә фрагмент әлдә едир. Лакин бу алимләр каталогу битирмәмиш вәфат едирләр.

Бу иши Оксфорд Университетинин диҝәр алими Колин Робертс тамамлајыр. Фрагментләри нөвләрә ајырдығы заман ҝөзү 9х6 сантиметр олан бир папируса саташыр. Алим ҝөзләринә инанмыр, чүнки бу јунан әлјазмасында таныш сөзләр ҝөрүр. Папирусун бир тәрәфиндә Инҹилдән олан Јәһја 18:31—33 ајәләриндәки сөзләр, о бири тәрәфиндә исә 37 вә 38-ҹи ајәләринин бәзи һиссәләри јазылыб. Робертс баша дүшүр ки, әлиндәки бу фрагмент олдугҹа дәјәрлидир.

ЈАШЫН МҮӘЈЈӘН ЕДИЛМӘСИ

Робертс еһтимал едир ки, бу, гәдими фрагментдир. Амма нечәнҹи әсрә аид олдуғуну дәгиг билмир. Буна ҝөрә дә јашыны мүәјјән етмәк үчүн бу әлјазманы јашы мәлум олан диҝәр гәдими әлјазмаларла мүгајисә едир. Елмдә бу үсул палеографијаa адланыр. Бу үсулла о, һәмин папирусун тәхмини јашыны мүәјјән едир. Анҹаг даһа да әмин олмаг үчүн фрагментин шәклини чәкиб папиролоҝија елми илә мәшғул олан үч алимә ҝөндәрир. Ҝөрәсән, бу мүтәхәссисләрин ҹавабы нә олур?

Мүтәхәссисләрин үчү дә фрагментин һәрфләрин график формасыны вә јазы хәтләрини арашдырандан сонра гәнаәтә ҝәлирләр ки, бу әлјазма ерамызын II әсринин биринҹи јарысына, јәни һәвари Јәһјанын өлүмүндән ҹәми бир нечә ониллик сонраја тәсадүф едир. Лакин палеографија елми манускриптләрин вахтыны мүәјјән етмәјин там дәгиг үсулу дејил. Башга алимин фикринҹә исә, бу мәтн икинҹи әсрин истәнилән илиндә дә јазыла биләрди. Һәр неҹә олурса олсун, бу кичик папирус парчасы Инҹилин индијә кими тапылан ән гәдим парчасыдыр.

РАЈЛАНДС ФРАГМЕНТИ НӘЈИ СҮБУТ ЕДИР?

Нәјә ҝөрә Инҹилдән олан бу фрагмент Аллаһын Кәламыны севән инсанлар үчүн ваҹиб тапынтыдыр? Ән азы ики сәбәбә ҝөрә. Илк нөвбәдә, бу фрагментин тәртибатындан ҝөрмәк олар ки, еркән мәсиһиләр Мүгәддәс Јазылары чох гијмәтләндирирдиләр.

Ерамызын II әсриндә јазылан мәтн ики ҹүр — тумар вә кодекс шәклиндә тәртиб олунурду. Тумар дүзәлтмәк үчүн папирус вә ја пергамент парчаларыны јанашы гојуб бир-биринә тикирдиләр, ја да јапышдырырдылар. Нәтиҹәдә узун вәрәг алынырды. Сонра ону бурурдулар вә лазым оланда ачырдылар. Әксәр һалларда мәтн тумарын јалныз бир үзүнә јазылырды.

Рајландсын тапдығы фрагментдә исә мәтн онун һәр ики үзүнә јазылмышдыр. Демәли, бу, тумарын јох, кодексин фрагментидир. Кодекс дүзәлтмәк үчүн пергамент вә ја папирус парчаларыны китаб кими бир-биринә тикирдиләр.

Бәс кодексин тумардан һансы үстүнлүјү вар иди? Билдијимиз кими, илк мәсиһиләр мүждәчи идиләр (Мәтта 24:14; 28:19, 20). Онлар илаһи мүждәни евләрдә, базарларда, күчәдә, јәни инсанларын олдуғу һәр јердә јајырдылар (Һәвариләрин ишләри 5:42; 17:17; 20:20). Беләҹә, Мүгәддәс Јазыларын балаҹа форматда олмасы истифадә үчүн раһат иди.

Кодексин сајәсиндә һәм мәсиһи јығынҹаглары, һәм дә ајры-ајры шәхсләр асанлыгла Мүгәддәс Јазылары көчүрүб шәхси нүсхәләрини тәртиб едә билирдиләр. Беләликлә, Инҹил дәфәләрлә көчүрүлүрдү вә бунун сајәсиндә мәсиһиләрин сајы сүрәтлә артырды.

Рајландс фрагментинин бизим үчүн өнәмли олмасынын диҝәр сәбәби исә одур ки, бу фрагмент Мүгәддәс Китабын орижинал мәтнинин бизим ҝүнләримизә олдуғу кими ҝәлиб чатдығыны ҝөстәрир. Бу фрагментдә Инҹилдән ҹәми бир нечә ајә олса да, орада јазыланлар бу ҝүн әлимиздә тутдуғумуз Мүгәддәс Китабла демәк олар ки, тамамилә ејнидир. Рајландс фрагменти ҝөстәрир ки, Мүгәддәс Китаб әсрләр боју дәфәләрлә көчүрүлсә дә, дәјишиклијә мәруз галмајыб.

Әлбәттә ки, Аллаһын Кәламынын бизә дәгиг ҝәлиб чатдығыны сүбут едән тәкҹә Рајландс фрагменти дејил, онунла јанашы минләрлә диҝәр фрагментләр вә манускриптләр дә мөвҹуддур. Уернер Келер өз китабында јазыб: «Бу гәдими [манускриптләр] бу ҝүн охудуғумуз Мүгәддәс Китабын дәгиг вә етибарлы олдуғуна даир бүтүн шүбһәләрә ҝүҹлү ҹавабдыр» («The Bible as History»).

Дүздүр, мәсиһиләр өз иманларыны археоложи тапынтылар әсасында гурмурлар. Онлар әминдирләр ки, «Мүгәддәс Јазылардакы һәр кәлмә Аллаһдандыр» (2 Тимутијә 3:16). Бунунла белә, гәдимә аид олан бу ләл-ҹәваһиратын Аллаһын Кәламында: «Јеһованын сөзү... әбәди галар», — пејғәмбәрлијини тәсдиг етмәси инсанын иманыны даһа да артырыр (1 Бутрус 1:25).