Мүгәддәс китабын тәрҹүмәләри

Нәјә ҝөрә бу ҝүн Мүгәддәс Китабын бир-бириндән фәргләнән бу гәдәр чох тәрҹүмәси вар? Бәс бу тәрҹүмәләр ону баша дүшмәјимизә көмәк едир, јохса даһа да чәтинләшдирир? Китабын ким тәрәфиндән вә һансы мәгсәдлә тәрҹүмә олундуғу һагда мәлумат алмаг она дүзҝүн дәјәр вермәјимизә көмәк едәҹәк.

Мүгәддәс Китабын илк әлјазмалары һансы дилдә вә ким тәрәфиндән јазылыб?

МҮГӘДДӘС КИТАБЫН ИЛК ӘЛЈАЗМАЛАРЫ

Мүгәддәс Китаб ики һиссәдән ибарәтдир. Илк һиссәјә «Аллаһын мүгәддәс сөзләри»нин јазылдығы 39 китаб дахилдир (Ромалылара 3:2). Бу һиссә Аллаһын илһамы илә һарадаса 1100 ил (б. е. ә. 1513 — б. е. ә. 443-ҹү илдән сонракы илләр) әрзиндә садиг бәндәләр тәрәфиндән гәләмә алынмышдыр. Бу һиссә, әсасән, ибрани дилиндә јазылдығы үчүн «Ибраниҹә Мүгәддәс Јазылар» адланыр, һәмчинин Әһди-Әтиг, јахуд Төврат кими таныныр.

Икинҹи һиссә Аллаһын сөзүнүн јер алдығы 27 китабдан ибарәтдир (1 Салоникилиләрә 2:13). Бу һиссәни Иса Мәсиһин садиг шаҝирдләри Аллаһдан илһам алараг 60 ил (тәх. б. е. 41 — б. е. 98-ҹи илләр) әрзиндә гәләмә алмышлар. Мүгәддәс Китабын бу һиссәси, әсасән, јунан дилиндә јазылдығы үчүн «Јунанҹа Мүгәддәс Јазылар» адланыр, һәмчинин Әһди-Ҹәдид, јахуд Инҹил кими таныныр.

Бүтөвлүкдә 66 китабдан ибарәт олан Мүгәддәс Китаб Аллаһын бәшәријјәтә үнванладығы намәдир. Бәс бу китабын мүхтәлиф дилләрә тәрҹүмә олунмасына нә еһтијаҹ вар иди? Бунун үч сәбәбини нәзәрдән кечирәк.

Мүгәддәс Китабы инсанлара өз доғма дилиндә чатдырмаг.
Мүгәддәс Китабын көчүрүлмәси заманы јол верилән сәһвләри арадан галдырмаг.
Архаикләшмиш дили јениләмәк.

Ҝәлин бу амилләрин илк ики тәрҹүмәдә неҹә нәзәрә алындығына бахаг.

СЕПТУАҜИНТА

Иса Мәсиһин дүнјаја ҝәлмәсиндән 300 ил өнҹә јәһуди алимләри Төвраты јунан дилинә тәрҹүмә етмәјә башлајырлар. Сонралар бу тәрҹүмә Септуаҝинта адланыр. Бәс бу тәрҹүмәјә нә еһтијаҹ вар иди? Артыг јунан дилиндә данышан јәһудиләрин Мүгәддәс Јазылара бағлы гала билмәси бундан асылы иди (2 Тимутијә 3:15).

Һәмчинин Септуаҝинта сајәсиндә милјонларла гејри-јәһудинин, јунан дилиндә данышан инсанларын Мүгәддәс Китаб һәгигәтләрини өјрәнмәк имканы јаранмышды. Профессор В. Ф. Һоуард дејир: «Бу, христиан миссионерләринин сајәсиндә мүмкүн олду. Онлар биринҹи әсрин орталарындан етибарән синагоглары ҝәзәрәк Септуаҝинта әсасында Исанын Мәсиһ олдуғуна дәлилләр ҝәтирирдиләр» (Һәвариләрин ишләри 17:3, 4; 20:20). Мүгәддәс Китаб алими Ф. Ф. Брјусун сөзләринә ҝөрә, чохлу сајда јәһудинин «Септуаҝинтаја марағыны итирмәсинин» сәбәбләриндән бири миссионерләрин ону өзүнүнкүләшдирмәси иди.

Инҹилә дахил олан китаблар гәләмә алындыгҹа Иса Мәсиһин давамчылары онлары Төвратын тәрҹүмәси олан Септуаҝинта илә бирләшдирәрәк бу ҝүн әлимиздә олан бүтөв Мүгәддәс Китабы әрсәјә ҝәтирмишләр.

ЛАТЫН ВУЛГАТАСЫ

Мүгәддәс Китабын тамамланмасындан тәхминән 300 ил сонра дин алими Јероним Мүгәддәс Китабы латын дилинә тәрҹүмә едир вә һәмин тәрҹүмә Латын Вулгатасы адланыр. Латын дилиндә мүхтәлиф тәрҹүмәләр олдуғу һалда, јени бир тәрҹүмәјә нә ҝәрәк вар иди? «Бејнәлхалг стандарт Мүгәддәс Китаб енсиклопедијасы»нда гејд олунур ки, Јероним «сәһв тәрҹүмә олунан һиссәләри, ачыг-ашкар нөгсанлары, мәтнә јерсиз әлавә олунан, јахуд мәтндән чыхарылан һиссәләри» дүзәлтмәк истәјирди («The International Standard Bible Encyclopedia»).

Јероним китабдакы сәһвләрин чохуну дүзәлдә билмишди. Лакин һәмин вахт килсә хадимләри ән бөјүк сәһвә јол верирләр! Онлар Латын Вулгатасыны Мүгәддәс Китабын јеҝанә тәрҹүмәси олараг таныјыр вә бу, әсрләр боју белә давам едир. Вулгата инсанларын Мүгәддәс Китабы анламаларына көмәк етмәк әвәзинә, анлашылмаз бир китаба чеврилир. Чүнки ҝетдикҹә әксәр инсанлар латын дилини баша дүшмүрдүләр.

ТӘРҸҮМӘЛӘРИН САЈЫ АРТЫР

Һәмин вахт әрзиндә инсанлар Мүгәддәс Китабы башга дилләрә тәрҹүмә етмәјә давам едирдиләр. Бу тәрҹүмәләрдән бири ерамызын тәхминән V әсринә аид олан Сурија Пешиттасыдыр. Лакин јалныз XIV әсрдә садә инсанларын Мүгәддәс Китабы өз доғма дилиндә охуја билмәси үчүн јени тәкан верилди.

XIV әсрин сонларында Инҝилтәрәдә Ҹон Уиклиф адлы алим Мүгәддәс Китабы инсанларын баша дүшдүјү бир дилә, инҝилис дилинә тәрҹүмә едәрәк өлү дилләрин әсарәтиндән чыхарыр. Чох кечмәдән Иоһанн Гутенбергин ихтира етдији чап үсулу алимләрә Мүгәддәс Китабы бир чох дилдә бүтүн Авропаја јајмаг имканы јарадыр.

Инҝилис дилиндә тәрҹүмәләрин артмасы тәнгидчиләрин етиразына сәбәб олду. Онлар дүшүнүрдүләр ки, ејни дилдә бу гәдәр тәрҹүмәјә еһтијаҹ јохдур. XVIII әсрдә јашамыш Ҹон Лјуис адлы дин хадими јазыр: «Дил заманла көһнәлир вә анлашылмаз олур. Бу сәбәбдән Мүгәддәс Јазыларын көһнә тәрҹүмәләринин јениләнмәси, ишләк вә баша дүшүлән тәрҹүмә илә әвәз олунмасы зәруридир».

Бу ҝүн Мүгәддәс Китаб алимләринин имканлары даһа ҝенишдир. Инди онлар Кәламын јазылдығы гәдим дилләри даһа ајдын баша дүшүрләр. Һәмчинин әлләриндә сон заманларда ашкарланмыш гәдими әлјазмалар кифајәт гәдәрдир. Бунун сајәсиндә онлар Мүгәддәс Китабын орижинал мәтнини даһа дәгигликлә бәрпа едә билирләр.

Бу сәбәбдән Мүгәддәс Китабын јени тәрҹүмәләри олдугҹа дәјәрлидир. Әлбәттә, бу тәрҹүмәләрин һамысыны етибарлы һесаб етмәк олмаз. Аллаһы разы салмаг мәгсәди илә олунан тәрҹүмәләр исә сөзүн әсл мәнасында гијмәтли хәзинәдир!

Мүгәддәс Китабы доғма дилиниздә онлајн охумаг вә ја јүкләмәк үчүн www.jw.org сајтына дахил олун. НӘШРЛӘР > МҮГӘДДӘС КИТАБ бөлмәсинә дахил олун вә ја коду скан един.

МҮГӘДДӘС КИТАБДА АЛЛАҺЫН МҮГӘДДӘС АДЫ

Аллаһын мүгәддәс ады Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин һәм Төврат, һәм дә Инҹил һиссәсиндә гејд олунуб. Мүгәддәс Китабын әксәр мүасир тәрҹүмәләриндә исә Аллаһын адынын әвәзинә «Рәбб» сөзү истифадә олунур. Бәзи тәрҹүмәчиләр буну Төвратын јунан тәрҹүмәси олан Септуаҝинтада Аллаһын адынын (ЈҺВҺ тетраграмматону) гејд олунмамасы илә әсасландырырлар. Бәс онлар һаглыдырлар?

XX әсрин орталарында Септуаҝинтанын Иса Мәсиһин јашадығы дөврә аид олан бәзи фрагментләри тапылды. Һәмин фрагментләрдә ибрани һәрфләри илә Аллаһын мүгәддәс ады гејд олунуб. Ҝөрүнүр, сонралар тәрҹүмәчиләр Аллаһын адынын јазылдығы јерләрдә јунанҹа «Рәбб» мәнасы верән Кириос сөзүнү истифадә едибләр. «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә Аллаһын мүгәддәс ады орижинал мәтндә истифадә олундуғу бүтүн јерләрдә бәрпа едилмишдир.

МҮГӘДДӘС КИТАБ ТӘҺРИФ ОЛУНУБ?

Демәк олмаз ки, Мүгәддәс Китаб көчүрүлән заман һеч бир сәһвә јол верилмәјиб. Лакин бу сәһвләр Мүгәддәс Китабын мәғзини тәһриф едәҹәк сәһвләр дејилди. Бир китаба әсасән, бу сәһвләр Аллаһын Кәламындакы һеч бир тәлимә тәсир етмәјиб («Our Bible and the Ancient Manuscripts»).

Јәһудиләр көчүрмә заманы чох аз хәталара јол верибләр. «Ерамызын илк әсрләриндә јашамыш јәһуди мирзәләри Төвраты олдугҹа дәгигликлә көчүрүбләр» («Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls»).

Мисал үчүн, Өлү дәниз јахынлығында тапылан Әшијанын тумары мөвҹуд олан әлјазмалардан 1000 ил даһа гәдимдир. Бунунла белә, Әшијанын тумарыны мүасир тәрҹүмә илә тутушдурдугда мараглы бир факт ашкар олду. «Ҹәми бир нечә јердә һансыса сөз артыг вә ја әскик иди» («The Book. A History of the Bible»).

Диггәтсиз көчүрүҹүләрин бурахдығы сәһвләр (мәсәлән, һәрфләрин, сөзләрин вә ја ифадәләрин јеринин дәјишдирилмәси) бу ҝүн асанлыгла мүәјјән едилир вә дүзәлдилир. Мүгәддәс Китаб үзрә бир алим гејд едир: «Инҹил гәдәр мәтнин дәгиглијинә даир сајсыз-һесабсыз сүбуту олан икинҹи гәдими китаб јохдур» («The Books and the Parchments»).

Мисир папируслары үзәриндә һәкк олунан ән гәдим Мүгәддәс Китаб әлјазмалары илә Авропанын сајсыз скрипторија вә чапханаларындан кечәрәк бу ҝүнүмүзә ҝәлиб чатан Мүгәддәс Китабын демәк олар ки, тамамилә үст-үстә дүшмәси Кәламын дәгиглијинә әмин олмајан мөмин шәхсләрин бүтүн шүбһәләрини арадан галдырыр («The Book. A History of the Bible»).

Бәс инди демәк олармы ки, Мүгәддәс Китаб тәһриф олунуб? Гәти сурәтдә хејр!