Билирсинизми?

Павелин Афинада растлашдығы вә үстүндә «Намәлум Аллаһа» јазылан гурбанҝаһын гурулмасында мәгсәд нә иди? (Һәвариләрин ишләри 17:23).

▪ Бир чох гәдим јунан јазычылары бу ҹүр гурбанҝаһлардан бәһс едирләр. Мәсәлән, б. е. II әсриндә јашајан тарихчи вә ҹоғрафијачы Павсани Олимпијада «Намәлум аллаһлара гурбанҝаһ» олдуғуну дејирди. Натиг вә философ Филострат да гејд едир ки, Афинада «һәтта намәлум аллаһларын шәрәфинә гурулмуш гурбанҝаһлар» вар иди.

Б. е. III әсринин јазычысы Диоҝен Лаерти «намәлум гурбанҝаһлар»ын мәншәјиндән хәбәр верир. О, б. е. ә. VI—VII әсрләрә аид вә Афинаны епидемијадан тәмизләјән Епименид адлы бир нәфәрин рәвајәтиндән бәһс едир. Диоҝен јазыр: «О, [Епименид] бир нечә... гојун ҝөтүрүб Ареопага ҝәтирди. Сонра онлары бурахды ки, истәдикләри јерә ҝетсинләр; онлары изләјән адамлара исә гојунларын отураҹағы јери нишанламағы вә һәмин әразинин аллаһына гурбан ҝәтирмәји ҝөстәриш верди. Вә дејилдији кими, бунун сајәсиндә гырғын дајанды. Һәтта бизим ҝүнләрдә дә Аттиканын мүхтәлиф јерләриндә үстүндә адлары јазылмајан гурбанҝаһлара раст ҝәлмәк олар».

Бир мәнбәдә бунун диҝәр сәбәби изаһ олунур. Орада дејилир ки, бу гурбанҝаһлар «намәлум танры вә ја илаһәјә лазыми еһтирамы вермәмәкдән вә бунунла да онларын хејир-дуасындан мәһрум вә гәзәбләринә дүчар олмаг горхусундан» ирәли ҝәләрәк гурулурду («The Anchor Bible Dictionary»).

Нәјә ҝөрә I әсрдә јәһудиләр верҝијығанлара нифрәт едирдиләр?

▪ Верҝијығанлара һеч вахт һөрмәт етмирдиләр. I әсрдә Исраилдә онлар ән нифрәтәлајиг вә позғун инсанлар һесаб олунурду.

Рома һакимијјәти инсанлардан чох јүксәк мәбләғдә верҝи тутурду. Ромалылар һәм торпаг, һәм дә адамбашы верҝисини топлајырдылар. Лакин идхал, ихраҹ вә өлкәдән кечирилән маллара ҝөрә верҝиләри топламаг ишини онлар ән чох пул ҝәтирәҹәк инсанларын өһдәсинә бурахырдылар. Јерли иш адамлары мүәјјән әразиләрдә верҝи јығмаг һүгугуну пулла сатын алырдылар. Нифрәт етдикләри ромалылара ишләдикләри үчүн јәһудиләр сојдашларындан олан верҝијығанлара дәрин нифрәт һисси бәсләјирдиләр. «Мак-Клинток вә Стронгун енсиклопедијасы»нда гејд олунур ки, һәмин верҝијығанлар «бүтпәрәстләрлә тез-тез әлагәдә олан сатгын вә дөнүк инсанлар һесаб олунурду» («M’Clintock and Strong’s Cyclopædia»).

Верҝијығанлар надүрүст инсанлар кими танынырдылар вә онлар һәмјерлиләрин сајәсиндә варланырдылар. Бәзиләри малларын дәјәрини шиширдәрәк онлардан јүксәк верҝи тутуб ҹибләрини долдурурдулар, диҝәрләри исә сахта иттиһамлара әл атыб јохсуллардан пул гопарырдылар (Лука 3:13; 19:8). Буна ҝөрә дә јәһудиләр верҝијығанлары ҝүнаһлы инсанларла ејни тутурдулар вә бир енсиклопедијада дејилдији кими, онлар «һаким олмаға вә ја һәтта шаһидлик етмәјә јарамырдылар» («The Jewish Encyclopedia») (Матта 9:10, 11).

[14–ҹү сәһифәдәки шәкил]

Намәлум аллаһа гурбанҝаһ (Пергам харабалыглары, Түркијә)

[14–ҹү сәһифәдәки шәкил]

Үстүндә Рома верҝијығанын шәкли олан барелјеф (Б. е. II—III әсрләри)

[Иҹазә илә]

Erich Lessing/Art Resource, NY