Мүгәддәс Китабын тәрҹүмә принсипләри

Бәзиләринин зәннинҹә, орижинал мәтнин мәнасынын даһа дәгиг баша дүшүлмәси үчүн мәтн сөзбәсөз, сәтирбәсәтир тәрҹүмә олунмалыдыр. Лакин ашағыдакы амилләри нәзәрдән кечирсәк, ҝөрәҹәјик ки, бу, һеч дә белә дејил.

• Ики елә дил јохдур ки, грамматикасы, лүғәти, ҹүмләләрин гурулма тәрзи там үст-үстә дүшсүн. Ибрани дили профессору С. Р. Драјвер јазмышдыр ки, дилләр тәкҹә «көкүнә вә грамматикасына ҝөрә јох, һәм дә... фикирләрин ифадә үслубуна ҝөрә фәргләнир». Фәргли дилләр фәргли тәфәккүрләр демәкдир. «Одур ки, мүхтәлиф дилләрин фикри ифадә етмә формасы мүхтәлифдир», — дејә профессор гејд едир.

• Мүасир дилләрин һеч бири гәдим ибрани, арами вә јунан дилләринин лүғәт вә грамматикасыны әкс етдирмәдијиндән сөзбәсөз тәрҹүмә анлашылмаз олмагла јанашы, бәзән јанлыш мәна да верә биләр.

• Сөзүн вә ја ифадәнин мәнасы контекстдән асылы олараг дәјишә биләр.

Бәзи јерләрдә орижинал мәтнин һәрфи тәрҹүмәси мүмкүн олур, лакин белә һалларда чох диггәтли олмаг лазымдыр.

Ашағыдакы мисаллардан ҝөрүнүр ки, сөзбәсөз тәрҹүмә мәнаны неҹә тәһриф едә биләр:

• Мүгәддәс Јазыларда «јуху», «јухуја ҝетмәк» ифадәләри һәм јатмаға, һәм дә өлүмә аид ишләнир (Мәтта 28:13; Һәвариләрин ишләри 7:60). Белә һалда, бу сөзләри өлүмлә бағлы контекстләрдә тәрҹүмә едәндә «өлүм јухусуна ҝетмәк» кими ифадәләр ишләнсә, мүасир охуҹунун фикри јанлыш истигамәтә јөнәлмәјәҹәк (1 Коринфлиләрә 7:39; 1 Салоникилиләрә 4:13; 2 Бутрус 3:4).

• Һәвари Булус Ефеслиләрә 4:14 ајәсиндә, һәрфән тәрҹүмә едилсә, «инсанларын зәр ојнамасы» ифадәсини ишләдир. Бу гәдим идиом зәрлә адам алдатмаға ишарә едир. Әксәр дилләрдә бу ифадәнин һәрфи тәрҹүмәси һеч бир мәна вермәјәҹәк. Лакин «инсанларын фырылдағы» кими ифадә илә һәмин фикри даһа ајдын чатдырмаг олар.

• Ромалылара 12:11 ајәсиндә һәрфи мәнасы «руһун гајнамасы» олан ифадә ишләнир. Азәрбајҹанҹа бу гурулуш сахланылса, ифадәнин ичиндәки мәна охуҹу үчүн мүәммалы галаҹаг. Буна ҝөрә бу нәшрдә һәмин јер «руһла ҹошмаг» кими тәрҹүмә олунуб.

• 

  Иса пејғәмбәр «Дағустү вәз» ады илә танынан мәшһур нитгиндә адәтән «Руһән јохсуллар нә бәхтијардырлар!» кими тәрҹүмә едилән ифадә ишләтмишдир (Мәтта 5:3, Инҹил, Библија тәрҹүмә институтунун нәшри, 1996). Лакин бу ҹүр һәрфи тәрҹүмә нәтиҹәсиндә фикир гаранлыг галыр. Бәзи дилләрдә бу һәтта руһи хәстәлик, үрәкдә тәпәр олмама, гәтијјәтсизлик фикрини верә биләр. Һалбуки бурада Мәсиһ инсанлара өјрәдирди ки, әсил хошбәхтлик маддијјатда дејил, инсанын Аллаһа еһтијаҹы олдуғуну баша дүшмәсиндәдир (Лука 6:20). Бурада «Аллаһа еһтијаҹы олдуғуну дәрк едәнләр» варианты орижинал дилдәки ифадәнин мәнасыны даһа дәгиг верир (Мәтта 5:3).

• Гысганҹлыг, пахыллыг кими тәрҹүмә олунан ибрани сөзүнүн мәнасы Азәрбајҹан дилиндәки сөзләрин мәнасына ујғундур, јәни, јахын адамын вәфасызлығына гәзәбләнмә, јахуд башгасына һәсәд апарма фикрини верир (Мәсәлләр 6:34; Әшија 11:13). Бунунла јанашы, һәмин ибрани сөзүнүн мүсбәт чаларлары да вар. Мәсәлән, Јеһова Аллаһын Өз халгынын гејрәтини чәкдији, онлардан там сәдагәт тәләб етдији јазылан јерләрдә орижинал мәтндә бу ибрани сөзү ишләнир (Чыхыш 34:14; 2 Падшаһлар 19:31; Һизгијал 5:13; Зәкәријјә 8:2). Һәмчинин бу сөз садиг бәндәләрин Аллаһ-Тааланын вә Онун дининин гејрәтини чәкмәләринә, Она шәрик гошулмасыны ҝөтүрмәмәләринә аид дә ишләнир (Зәбур 69:9; 119:139; Сајлар 25:11).

• 

  Ибраниҹә «әл» сөзү ҹүрбәҹүр мәналарда ишләнир вә контекстдән асылы олараг, «һакимијјәт», «сәхавәт» вә с. кими тәрҹүмә олуна биләр (2 Ишмуил 8:3; 1 Падшаһлар 10:13).

Јухарыдакы амилләри нәзәрә алараг, дејә биләрик ки, Мүгәддәс Китабы тәрҹүмә едәркән орижинал сөзү һәр јердә ејни сөзлә вермәк кифајәт дејил. Тәрҹүмәчи орижинал мәтндәки фикирләри дүзҝүн ифадә едән сөзләр тапмаға чалышмалыдыр. Мәтнин ајдын вә охунаглы олмасы үчүн ҹүмлә гурулушу да дилин грамматик гајдаларына ујғун олмалыдыр.

Диҝәр тәрәфдән, сәрбәстлијә вармагдан да гачмаг лазымдыр. Тәрҹүмәчи Мүгәддәс Китабдакы фикирләрә сәрбәст јанашыб онлары өз интерпретасијасына ҝөрә јазарса, мәнаны тәһриф едә биләр. Белә ки, о, мәтни ја билдији кими јоза, ја да мүһүм тәфәррүатлары бураха биләр. Дүздүр, сәрбәст тәрҹүмәләри охумаг даһа раһатдыр, лакин белә һалда орижинал мәтнин әсил мәғзи охуҹу үчүн ҝизли галыр.

Тәрҹүмәчинин дини бахышлары тәрҹүмәјә асанлыгла әлавә рәнҝ гата биләр. Мәсәлән, Мәтта 7:13 ајәсиндә дејилир: «Мәһвә апаран гапы енли»дир. Бәзи тәрҹүмәчиләр, ола билсин, дини бахышларын тәсири алтында јунан сөзүнүн әсил гаршылығы олан «мәһв» јох, «ҹәһәннәм» сөзүнү ишләдибләр.

Бундан әлавә, тәрҹүмәчи јадда сахламалыдыр ки, Мүгәддәс Китаб садә инсанларын — кәндлиләрин, чобанларын, балыгчыларын ҝүндәлик һәјатда ишләтдији дилдә јазылыб (Нәһәмја 8:8, 12; Һәвариләрин ишләри 4:13). Јахшы тәрҹүмә о тәрҹүмәдир ки, кимлијиндән асылы олмајараг, һәр бир сафгәлбли инсан ону баша дүшсүн. Тәрҹүмәчи садә инсанларын аз-аз ишләтдији сөзләрә јох, ајдын, садә, дәрһал баша дүшүлән сөзләрә үстүнлүк вермәлидир.

Мүгәддәс Јазыларын гәдим әлјазмаларында Аллаһын Јеһова ады дөнә-дөнә ишләнир, лакин бир сыра тәрҹүмәчиләр өзләринә рәва билиб бу ады өз тәрҹүмәләриндә бурахмышлар (А4 әлавәсинә бах). Бир чох тәрҹүмәләрдә Аллаһын ады «Рәбб» кими сөзләрлә әвәз едилмиш, бәзиләриндә исә үмумијјәтлә Аллаһын ады олмасы фикри өрт-басдыр едилмишдир. Мәсәлән, бәзи тәрҹүмәләрдә Јәһја 17-ҹи фәсилдә Иса Мәсиһин дуа сөзләри белә верилиб: «Мән Сәни онлара танытдым» (ајә 26), «Мәнә вердијин адамлара Сәни ачдым» (ајә 6). Лакин бу парчаларын дәгиг тәрҹүмәси белә олмалыдыр: «Мән Сәнин адыны онлара ачдым» вә «Мәнә вердијин адамлара Сәнин адыны ачдым».

Бу тәрҹүмәнин әсасыны тәшкил едән «New World Translation» (бундан сонра «Јени Дүнја Тәрҹүмәси») адлы инҝилис дилиндәки тәрҹүмәнин илк нәшринин мүгәддимәсиндә дејилир: «Тәгдим етдијимиз нәшр Мүгәддәс Јазыларын сәрбәст тәрҹүмәси дејил. Биз чалышмышыг ки, мәтни мүасир инҝилис дилинин имкан вердији гәдәр һәрфи тәрҹүмә едәк. Фикир думанлы галан һалларда һәрфиликдән гачмышыг». Беләҹә, тәрҹүмә комитәси бу ишә таразлы мөвгедән јанашмыш, орижинал мәтнин формаларыны горумагла јанашы, гәрибәликдән вә фикри гаранлыг едән ифадәләрдән гачмышдыр. Нәтиҹәдә Мүгәддәс Китабын охунаглы, ејни заманда сәһиһ тәрҹүмәси әрсәјә ҝәлмишдир. Белә ки, охуҹу илаһи вәһјин она дәгиг чатдырылдығындан там архајын ола биләр (1 Салоникилиләрә 2:13).