«Мәсиһи һәјаты вә ибадәти. Иш дәфтәри» үчүн мәнбәләр. Феврал 2018
*** nwtsty-Е Мт 12:20 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Көзәрән пилтәни: Евдә ишләнән чыраг балаҹа ҝил габ олурду, ичинә зејтун јағы долдурурдулар. Кәтандан һазырланан пилтә јағы өзүнә чәкирди вә бунун сајәсиндә јанырды. Еһтимал ки, јунанҹа «көзәрән пилтә» ифадәси алову азалса да вә ја сөнсә дә, көзү галдығы үчүн түстүләнән пилтәни билдирир. Әш 42:3 ајәсиндәки пејғәмбәрликдә Исанын мәрһәмәтли олаҹағы дејилмишди. О, мәзлум, заваллы инсанларын сон үмид гығылҹымыны һеч вахт сөндүрмәјәҹәкди.
«Чох сајда инсан бир нечә нәфәрин васитәсилә бәсләнир»
*** nwtsty-Е Мт 14:21 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Гадынлары вә ушаглары чыхмагла: Бу мөҹүзәдән данышаркән тәкҹә Мәтта гадынлары вә ушаглары гејд едир. Еһтимал ки, Исанын мөҹүзә илә једиздирдији адамларын үмуми сајы 15 000 нәфәри ашмышды.
*** nwtsty-Е Мт 15:7 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Икиүзлүләр: Јунан сөзү һипокритес әввәл-әввәл јунан, (сонра Рома) актјорларына аид ишләнирди. Онлар сәси ҝүҹләндирмәк үчүн дүзәлдилән бөјүк маскалар тахырдылар. Сонралар бу сөз әсил мәгсәдини вә кимлијини ҝизләдәрәк јалан данышан, јахуд ҹилдә ҝирән адамлар һаггында ишләнмәјә башлады. Иса бурада јәһуди дин рәһбәрләрини икиүзлү адландырмышды (Мт 6:5, 16).
*** nwtsty-Е Мт 15:26 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Ушагларын,.. күчүкләрин: Мусанын Ганунуна әсасән, ит напак һејван олдуғуна ҝөрә Мүгәддәс Јазыларда тез-тез бу сөз алчалдыҹы мәнада ишләнир (Лв 11:27; Мт 7:6; Фп 3:2 һаш.; Вһ 22:15 һаш.). Лакин һәм Маркын (7:27), һәм дә Мәттанын јаздығы мүждәдә Иса сөһбәт вахты ит сөзүнү кичилтмә шәклиндә, «күчүк», јахуд «ев ити» мәнасында ишләтмишди, бунунла да мүгајисә кобуд сәсләнмәмишди. Бу ону ҝөстәрир ки, Иса гејри-јәһудиләрин евдә сахладығы һејванлары нәзәрдә тутараг нәвазишли сөз ишләтмишди. Исраиллиләри ушаглара, гејри-јәһудиләри исә күчүкләрә бәнзәтмәклә, ҝөрүнүр, Иса кимин даһа ваҹиб олдуғуну анлатмаг истәмишди. Аиләдә, адәтән, әввәлҹә ушаглары, сонра итләри једиздирирләр.
*** nwtsty-Е Мт 16:18 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Сән Бутруссан... бу гајанын үзәриндә: Јунан дилиндә киши ҹинсиндә олан петрос сөзү «гаја парчасы», «даш» мәнасыны верир. Бурада бу сөз шәхс адыдыр (Бутрус). Исанын Шимона вердији адын јунан формасыдыр (Јһ 1:42). Гадын ҹинсиндә олан петра сөзү исә «гаја» мәнасыны верир вә «сылдырым гаја», «јарған» мәнасыны верә биләр. Мт 7:24, 25; 27:60; Лк 6:48; 8:6; Рм 9:33; 1Кр 10:4; 1Бт 2:8 ајәләриндә дә бу јунан сөзү ишләнир. Бутрус, чох јәгин, Исанын: «Мән јығынҹағымы бу гајанын үзәриндә тикәҹәјәм» сөзләрини өзүнә аид етмирди. Чүнки 1Бт 2:4—8 ајәләриндә јазмышды ки, Иса Аллаһын Өзү тәрәфиндән сечилмиш «ҝушә дашы»дыр. Һәвари Булус да Исаны «бүнөврә» вә «руһани гаја» адландырмышды (1Кр 3:11; 10:4). Беләликлә, Иса еһтимал ки, сөз ојуну ишләтмиш вә маһијјәт етибарилә демишди: «Бутрус, јәни Даш адландырдығым сән Мәсиһи, јәни мәсиһи јығынҹағынын бүнөврәси олаҹаг бу “гајаны” таныдын».
Јығынҹағымы: Бурада илк дәфә јунанҹа екклесиа сөзү ишләнир. Бу сөз ек «бајыр» вә калео «чағырмаг» мәнасыны верән ики јунан сөзүнүн бирләшмәсиндән әмәлә ҝәлиб вә мүәјјән мәгсәд, јахуд фәалијјәт үчүн бир јерә чағырылмыш бир груп инсана аид ишләдилир. Бу контекстдә Иса мәсһ олунмуш мәсиһиләрдән ибарәт мәсиһи јығынҹағынын јаранаҹағыны хәбәр верир. «Ҹанлы дашлар» олан бу мәсиһиләрдән «руһани ев тикилир» (1Бт 2:4, 5). Бу јунан сөзүнә Септуаҝинтада тез-тез раст ҝәлинир вә Аллаһын сечдији Исраил халгына аид ишләнән ибрани сөзүнүн еквиваленти кими ишләнир (Гн 23:3; 31:30). Гаранлыгдан сечилән мәсиһиләр дә Аллаһын јығынҹағыны тәшкил едир (1Бт 2:9; Јһ 15:19; 1Кр 1:2).
*** nwtsty-Е Мт 16:19 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Сәмави Падшаһлығын ачарларыны: Мүгәддәс Китабда кимәсә истәр мәҹази, истәрсә дә һәрфи мәнада ачар верилмәси она мүәјјән дәрәҹәдә сәлаһијјәт верилдијини ҝөстәрир (1См 9:26, 27; Әш 22:20—22). Беләликлә, «ачар» сөзү сәлаһијјәт вә мәсулијјәтин символудур. Бутрус она етибар олунан «ачарларла» јәһудиләр (Һв 2:22—41), сәмәријјәлиләр (Һв 8:14—17) вә башга халглардан оланлар (Һв 10:34—38) үчүн Аллаһын руһуну алыб сәмави Падшаһлыға ҝирмәк имканыны ачды.
*** nwtsty-Е Мт 18:6, 7 ајәләри үчүн әлавә изаһат ***
Дәјирман дашы: Јахуд бөјүк дәјирман дашы. Һәрфән ешшәјин фырлатдығы дәјирман дашы. Диаметри 1,2— 1,5 метр олан бу ҹүр дәјирман дашы чох ағыр олдуғундан ону ешшәјә гошурдулар ки, фырлатсын.
Манеәләрә: һәрфән «бүдрәдән даш». Јунанҹа скандалон. Ән биринҹи мәнасынын тәлә олдуғу еһтимал олунур. Бәзиләринин фикринҹә, тәләдә јемин бәркидилдији тахта белә адланырды. Сонралар ҝениш мәнада кимисә бүдрәдән, јахуд јыхан һәр бир манеәјә аид ишләнмәјә башламышды. Мәҹази мәнада, инсаны јанлыш јола сүрүкләјән, онун әхлаги ҹәһәтдән бүдрәмәсинә, јахуд јыхылмасына, јәни ҝүнаһа јол вермәсинә сәбәб олан һәрәкәтә вә ја вәзијјәтә аиддир. Мт 18:8, 9 ајәләриндә «ҝүнаһа сүрүкләмәк» кими тәрҹүмә олунмуш ејникөклү фел скандализо «бүдрәтмәк», јахуд «тәлә олмаг» мәналарыны верир.
*** nwtsty медиа ***
Дәјирман дашы
Дәјирман дашы илә тахыл үјүдүр вә зејтунун јағыны чыхарырдылар. Дәјирман дашы балаҹа оланда ону әллә фырладырдылар. Бәзиләри исә елә бөјүк олурду ки, ону һејвана гошурдулар. Ола билсин, Шимшонун филиштлиләр үчүн һәрләтдији дәјирман дашы буна бәнзәр ири дәјирман дашы иди (Һк 16:21). Һејван ҝүҹү илә ишләјән дәјирман тәкҹә Исраилдә дејил, үмумијјәтлә Рома империјасынын чох јериндә ҝениш јајылмышды.
Үст вә алт дәјирман дашы
Бурада тәсвир олунан дәјирман дашы кими бөјүк дәјирман дашыны ев һејваны, мәсәлән, ешшәк фырладырды. Онунла тахыл үјүдүр вә ја зејтун әзирдиләр. Үст дәјирман дашынын диаметри 1,5 метрә гәдәр ола биләрди вә ону өзүндән дә бөјүк дашын үстүндә фырладырдылар.
*** nwtsty-Е Мт 18:9 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Һинном вадисинә: Ибраниҹә ҝеһ-һинном. Бу вади гәдим Јерусәлим шәһәриндән гәрбдә вә ҹәнубда јерләширди. (Б12 әлавәсинә, «Јерусәлим вә әтрафы» адлы хәритәјә бах). Исанын ҝүнләриндә вадидә зибил јандырырлар. Буна ҝөрә дә «Һинном вадиси» мүвафиг олараг әбәди мәһвин рәмзидир.
*** nwtsty-Е Мт 18:10 ајәси үчүн әлавә изаһат
Атамын һүзурунда дурурлар: Јалныз мәләкләр Аллаһын үзүнү ҝөрә биләрләр, чүнки онлар Аллаһын дәрҝаһында хидмәт едирләр (Чх 33:20).
*** w10-Е 1/11 с. 16 ***
Руһани варлыгларын һәјатымызда ролу
Иса билдирмишди ки, мәләкләрә Аллаһын хидмәтчиләринин руһани рифаһынын гајғысына галмаг һәвалә олунуб. Буна ҝөрә дә Иса шаҝирдләринә башгаларына иман јолунда манеә олмамағы тапшыраркән демишди: «Бахын һа, бу кичикләрдән биринә сајмазјана јанашмајын. Буну билин ки, онларын мәләкләри ҝөјдә даима сәмави Атамын һүзурунда дурурлар» (Мәтта 18:10). Бунунла Иса демирди ки, онун һәр бир давамчысыны горумаг үчүн бир мәләк тәјин олунуб. Иса билдирмишди ки, Аллаһла јахындан әмәкдашлыг едән мәләкләр мәсиһи јығынҹағынын үзвләри илә јахындан марагланырлар.
*** nwtsty-Е Мт 18:22 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Јетмиш једди дәфә: Һәрфән «јетмиш дәфә једди». Бу јунан ифадәсини ја «70 вә 7» (77 дәфә) кими, ја да «70 вурулсун 7» (490 дәфә) кими баша дүшмәк олар. Септуаҝинтада Јр 4:24 ајәсиндә ејни ифадә «77 гат» кими тәрҹүмә олунуб вә бу һәмин ифадәни бурада 77 кими тәрҹүмә етмәјә әсас верир. Һәр неҹә олса да, једди рәгәминин тәкрарланмасы «һәмишә», «сонсуз сајда» мәнасыны верир. Бутрусун 7 сөзүнүн мүгабилиндә 77 демәклә Иса давамчыларына баша салмаг истәјирди ки, бағышламаг үчүн һәдд тәјин етмәмәлидирләр. Лакин Бабил Талмудунда бунун әксинә олараг дејилир: «Кимсә биринҹи дәфә, икинҹи дәфә вә үчүнҹү дәфә сәһв едирсә бағышланыр, дөрдүнҹү дәфәдә исә артыг бағышланмыр».
*** nwtsty-Е Мт 19:7 ајәси үчүн әлавә изаһат ***
Талаг кағызы: Јахуд бошанма кағызы. Төврата әсасән, бошанмаг истәјән кишидән һүгуги сәнәд һазырламаг вә еһтимал ки, ағсаггалларла мәсләһәтләшмәк тәләб олунурду. Бунунла она бу ҹүр ҹидди аддымы атмаздан әввәл бир дә дүшүнүб-дашынмаға вахт верилирди. Ајдындыр ки, мәгсәд тәләсик бошанманын гаршысыны алмаг вә гадынын һүгугларыны мүдафиә етмәк иди (Гн 24:1). Лакин Исанын дөврүндә дин хадимләри бошанмағы асан ишә чевирмишдиләр. Биринҹи әсрдә јашајан тарихчи Иосиф Флави (јери ҝәлмишкән, өзү дә бошанмыш фәриси иди) дејирди ки, һәр сәбәбә ҝөрә бошанмаг ҹаиз иди (вә чох вахт бошанма иддиасыны галдыран кишиләр олурду).
*** nwtsty медиа ***
Талаг кағызы
Ерамызын 71—72-ҹи илләринә аид олан бу талаг кағызы арами дилиндә јазылыб. Вади Мураббаатын шималында, Јәһуда сәһрасында гурумуш чај јатағында тапылыб. Орада јазылыб ки, јәһуди үсјанынын алтынҹы илиндә Нагсан оғлу Јусиф Масада шәһәриндә јашајан Јонатанын гызы Мәрјәми бошајыр.