УҸАДАН охујаркән мүәјјән ифадәләрдә дилин долашырмы? Јахуд аудиторија гаршысында чыхыш едәркән адәтән дүзҝүн сөзләри тапмаға чәтинлик чәкирсәнми? Әҝәр беләдирсә, демәли, нитгиндә рәванлыг чатышмыр. Рәван данышан вә охујан адам сөзләри вә фикирләри асанлыгла, бир-биринин ардынҹа сәлис дејир. Бу, онун дајанмадан, чох тез, јахуд дүшүнмәдән данышдығыны билдирмир. Онун нитги хошаҝәлән олур вә ҝөзәл сәсләнир. Теократик Хидмәт Мәктәбиндә нитгин рәванлығына хүсуси диггәт јетирилир.

Нитгдә рәванлығын чатышмамасына мүхтәлиф амилләр сәбәб ола биләр. Ашағыда садаланан сәбәбләрдән һәр һансы биринә хүсуси диггәт јетирмәјинә еһтијаҹ вармы? 1) Башгалары үчүн охујаркән таныш олмајан сөзләр адамы дурухдура биләр. 2) Чох јердә гыса фасиләләр едәндә нитг гырыг-гырыг сәсләнир. 3) Јахшы һазырлашмамаг чәтинлик јарада биләр. 4) Динләјиҹиләр гаршысында чыхыш едәркән адәтән рәванлығын олмамасына сәбәб материалы мәнтиги ардыҹыллыгла груплашдырмамагдыр. 5) Сөз еһтијатынын мәһдуд олмасы натигин дүзҝүн сөзләр тапмаг үчүн дајанмасына сәбәб олур. 6) Һәддиндән артыг чох сөзү вурғулајанда рәванлыг итир. 7) Грамматиканы јахшы билмәмәк чәтинлик јарадыр.

Дүздүр, нитгин рәван олмајанда динләјиҹиләр Падшаһлыг Залыны тәрк етмәјәҹәкләр, анҹаг онларын фикри башга јердә олаҹаг. Нәтиҹәдә, дедикләринин чохуну санки һаваја демиш олаҹагсан.

Диҝәр тәрәфдән, диггәт јетирмәк лазымдыр ки, тәсирли вә рәван нитг һөкмлү олмасын вә динләјиҹиләри пәрт етмәсин. Мәдәнијјәтләрин мүхтәлифлијиндән ирәли ҝәләрәк, динләјиҹиләр нитгини нәзакәтсиз вә гејри-сәмими һесаб етсәләр, истәдијин мәгсәдә наил ола билмәјәҹәксән. Диггәтәлајигдир ки, тәҹрүбәли натиг олмасына бахмајараг, һәвари Павел өзүнә лазымсыз јерә диггәти ҹәлб етмәмәк үчүн коринфлиләрә «зәифлик, горху вә бөјүк ләрзә ичиндә» мүраҹиәт етмишди (1 Кор. 2:3).

Гачынмалы олдуғумуз вәрдишләр. Бир чохлары данышанда «һм...» кими сәсләр чыхармаға вәрдиш едибләр. Бәзиләри јени фикрә кечәркән тез-тез «демәли», «јәни», јахуд јери ҝәлди-ҝәлмәди «мәсәлән», «шеј», «мәһз» кими сөзләр ишләдирләр. Бу ҹүр ифадәләри нә гәдәр тез-тез ишләтдијиндән, ола билсин ки, һеч өзүнүн дә хәбәрин јохдур. Кимдәнсә хаһиш едә биләрсән ки, сәнә гулаг ассын вә һәр дәфә белә ифадәләри ишләдәндә тәкрар етсин. Нәтиҹә сәни тәәҹҹүбләндирә биләр.

Бәзиләри охујанда вә данышанда ејни шеји дәфәләрлә тәкрар едирләр. Онлар ҹүмләни јарыда кәсир вә әввәл сөјләдикләринин ән азы бир гисмини јенидән дејирләр.

Башгалары исә кифајәт гәдәр сүрәтлә данышырлар, анҹаг онлар бир фикри башлајыр, ҹүмләни тамамламамыш башга фикрә кечирләр. Сөзләр сәрбәст дејилсә дә, фикирләрин ҝөзләнилмәдән дәјишилмәси рәванлығы позур.

Нитги рәван етмәјин үсуллары. Әҝәр лазыми сөзләри тапмагда тез-тез чәтинлик чәкирсәнсә, сөз еһтијатыны артырмаг үчүн ҹидд-ҹәһдлә чалыш. «Ҝөзәтчи Гүлләси» журналыны вә башга нәшрләри охујанда растына чыхан јени сөзләрә хүсусилә диггәт јетир. Лүғәтдә һәмин сөзләрин мәнасына бах вә сөз еһтијатыны артырмаг үчүн бәзиләрини әзбәрлә. Әҝәр лүғәтин јохдурса, дили јахшы биләндән көмәк истә.

Мүнтәзәм олараг уҹадан охумаг нитги рәван етмәјә көмәк едәҹәк. Чәтин сөзләри гејд ет вә бир нечә дәфә уҹадан сөјлә.

Рәван охумаг үчүн сөзләрин ҹүмләдә бир-бирилә неҹә бағлы олдуғуну баша дүшмәк ваҹибдир. Мүәллифин чатдырмаг истәдији фикри ифадә етмәк үчүн адәтән сөзләри груп шәклиндә охумаг лазымдыр. Белә сөз групларына хүсуси диггәт јетир. Еһтијаҹ варса, онлары нишанла. Сәнин мәгсәдин јалныз сөзләри дүзҝүн охумаг јох, һәмчинин фикирләри ајдын шәкилдә чатдырмагдыр. Бүтүн абзасы өјрәнәнә кими ҹүмләләри бир-бир тәһлил ет. Фикрин ҝедишатыны тут. Сонра уҹадан охумағы мәшг ет. Чашмајана вә лазым олмајан јерләрдә фасилә етмәјәнә гәдәр абзасы дөнә-дөнә оху. Сонра диҝәр абзаса кеч.

Нөвбәти аддым темпи артырмагдыр. Әҝәр сөзләрин ҹүмләдә бир-бири илә неҹә бағлы олдуғуну баша дүшсән, бир дәфәјә тәкҹә бир сөзү ҝөрмәјәҹәк, ондан сонра һансы сөзүн ҝәлдијини дә тәхмин едәҹәксән. Бунун јахшы охумағына бөјүк көмәји дәјәҹәк.

Мүнтәзәм олараг һазырлыгсыз охумаг јахшы үсулдур. Мәсәлән, ҝүндәлик ајәни вә шәрһи габагҹадан һазырлашмадан уҹадан оху; буну мүтәмади олараг ет. Бир дәфәјә бир сөзү дејил, битмиш фикри ифадә едән сөз групуну ҝөрмәјә адәт ет.

Сөһбәт заманы рәван данышмаг үчүн сөзә башламаздан әввәл фикирләшмәк лазымдыр. Ҝүндәлик сөһбәтләриндә буна вәрдиш ет. Һансы фикирләри чатдырмаг истәдијини вә онлары һансы ардыҹыллыгла ифадә едәҹәјини фикирләш, сонра сөһбәтә башла. Тәләсмә. Битмиш фикри дајанмадан вә ја јарыда кәсиб башгасына кечмәдән ифадә етмәјә чалыш. Гыса, садә ҹүмләләр ишләтмәјин сәнә көмәји дәјә биләр.

Нә демәк истәдијини дәгиг биләндә сөзләр адәтән адамын ағлына өз-өзүнә ҝәлир. Адәтән, демәк истәдијин сөзләри сечмәк лазым ҝәлмир. Анҹаг мәшг едәркән јахшы олар ки, әввәлҹә дејәҹәјин фикри бејниндә һазырлајасан, сөзләр һагда исә данышанда дүшүнәсән. Белә етсән, ејни заманда сөзләр јох, фикир һагда дүшүнсән, сөзләр өз-өзүнә ҝәләҹәк вә үрәкдән данышаҹагсан. Анҹаг фикирләри јох, сөзләри фикирләшмәјә башлајан кими һыгганаҹагсан. Мәшг етмәјин сајәсиндә ифадәли данышмаг вә охумагда ваҹиб амил олан рәванлыға јијәләнәҹәксән.

Мусаја Јеһованы Исраил халгы вә Мисир фиронунун гаршысында тәмсил етмәк тапшырыланда о, өзүнү бу иш үчүн јарарсыз һесаб етмишди. Нә үчүн? О, рәван даныша билмирди; ола билсин, онун нитгиндә гүсур вар иди (Чых. 4:10; 6:12). Муса бәһанәләр ҝәтирсә дә, Аллаһ һеч бирини гәбул етмәди. Јеһова Һаруну натиг кими онунла ҝөндәрди, лакин Өзү дә Мусаја данышмаға көмәк етди. Муса дәфәләрлә тәкҹә ајры-ајры адамлар вә кичик груп јох, һәм дә бүтүн халг гаршысында тәсирли нитглә чыхыш етмишди (Ганун. т. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1). Һәм Јеһоваја ҝүвәнир, һәм дә әлиндән ҝәләни едирсәнсә, сән дә нитгинлә Аллаһы иззәтләндирә биләҹәксән.

НИТГДӘ лазыми јердә фасиләләр етмәк ваҹибдир. Бу, һәм мәрузәјә, һәм дә ади сөһбәтләрә аиддир. Фасиләләр едилмәсә, фикир ајдын баша дүшүлмәјәҹәк, әксинә, нитг сөз ахынына бәнзәјәҹәк. Дүзҝүн фасиләләр нитгин ајдын олмасына көмәк едир. Ондан, һәмчинин елә истифадә етмәк олар ки, әсас мәгамлар узун мүддәт јадда галсын.

Нә заман фасилә едәҹәјини неҹә мүәјјән едә биләрсән? Фасиләләрин узунлуғу нә гәдәр олмалыдыр?

Дурғу ишарәләринә ҝөрә фасиләләр. Дурғу ишарәләри јазылы дилин ваҹиб тәркиб һиссәсидир. Бу ишарәләр фикрин вә ја суалын битдијини билдирир. Бәзи дилләрдә онлардан ситатлары ҝөстәрмәк үчүн истифадә едирләр. Бәзи дурғу ишарәләри ҹүмләнин бир үзвү илә диҝәринин әлагәсини ҝөстәрир. Адам өзү-өзүнә охујанда дурғу ишарәләрини ҝөрүр. Анҹаг башгалары үчүн охујанда јазылы материалдакы дурғу ишарәләри онун интонасијасында әкс олунмалыдыр. (Әтрафлы мәлумат үчүн «Дүзҝүн охумаг» адлы 1-ҹи дәрсә бах.) Дурғу ишарәләринин тәләб етдији јердә фасилә етмәдикдә, охудуғун чәтин баша дүшүләр вә һәтта мәтнин мәнасы тәһриф олуна биләр.

Дурғу ишарәләриндән башга, ҹүмләдә фикрин ифадә олунма тәрзи дә һарада фасилә едәҹәјини мүәјјән едир. Бир дәфә танынмыш мусигичи демишди: «Мән бир чох башга пианочулардан һеч дә јахшы чалмырам. Анҹаг нотлар арасындакы фасиләләр ки вар, бах әсил сәнәт бурада башлајыр». Ејни шеји данышмаға да аид етмәк олар. Лазым ҝәлән јердә едилән фасиләләр јахшы һазырладығын нитгә ҝөзәллик вә мәна гатаҹаг.

Үзүндән охујаҹағын чап олунмуш материалда ишарәләр гојмаг аудиторија гаршысында охумаға һазырлашаркән сәнә көмәк едә биләр. Гыса фасилә тәләб олунан јердә кичик шагули хәтт, нисбәтән узун фасилә тәләб олунан јердә исә бир-биринә јахын ики шагули хәтт чәк. Әҝәр бәзи ифадәләри дүзҝүн охумагда чәтинлик чәкирсәнсә вә һәр дәфә лазым олмајан јердә фасилә едирсәнсә, чәтин ифадәни тәшкил едән сөзләри карандашла бир-биринә битишдир. Сонра ифадәни әввәлдән ахыра кими оху. Бир чох тәҹрүбәли натигләр белә едирләр.

Адәтән ади данышыгда фасиләләр етмәк чәтин олмур, чүнки адам чатдырмаг истәдији фикри јахшы билир. Анҹаг јери ҝәлди-ҝәлмәди ејни интервалла фасилә етмәк вәрдишин варса, нитгин зәиф вә анлашылмаз олаҹаг. Бунунла бағлы мәсләһәтләр «Рәван нитг» адлы 4-ҹү дәрсдә верилир.

Јени фикрә кечмәк үчүн едилән фасилә. Бир әсас фикирдән диҝәринә кечәркән фасилә етсән, динләјиҹиләрин дүшүнмәјә, јени фикри ҝөзләмәјә, фикрин ҝедишатынын дәјишдијини анламаға вә нөвбәти фикри даһа ајдын баша дүшмәјә имканы олаҹаг. Бир фикирдән диҝәринә кечәркән фасилә етмәк, бир күчәдән диҝәринә дөнәндә сүрәти јавашытмаг гәдәр ваҹибдир.

Бәзи натигләрин фасилә етмәдән бир фикирдән диҝәринә кечмәләринин сәбәбләриндән бири онларын һәддән артыг чох материалы әһатә етмәјә чалышмаларыдыр. Бәзиләринин ади данышыг тәрзи беләдир. Ола билсин, онлары әһатә едән инсанлар бу ҹүр данышыр. Анҹаг бунунла јахшы өјрәтмәјә наил олмаг гејри-мүмкүндүр. Әҝәр динләјиҹиләрин ешитмәләрини вә јадда сахламаларыны истәдијин ваҹиб бир фикри сөјләмәк истәјирсәнсә, ону ајдын нәзәрә чарпдырмаг үчүн кифајәт гәдәр вахт ајыр. Унутма ки, фикри ајдын чатдырмаг үчүн фасиләләр сон дәрәҹә ваҹибдир.

Әҝәр плана әсасланараг чыхыш етмәјә һазырлашырсанса, материалы елә груплашдырмаг лазымдыр ки, әсас бәндләр арасындакы фасилә ајдын ҝөрүнсүн. Әҝәр һазыр мәтни үзүндән охујаҹагсанса, әсас бәндләр арасындакы кечиди ишарәлә.

Фикирләр дәјишәркән едилән фасиләләр адәтән дурғу ишарәләринә ҝөрә едилән фасиләләрдән узун олур. Анҹаг бу фасиләләр нитги ҹансыхыҹы едәҹәк гәдәр узун олмамалыдыр. Әҝәр фасиләләр һәддән артыг узун олса, елә тәәссүрат ојанаҹаг ки, пис һазырлашмысан вә нә дејәҹәјини фикирләширсән.

Вурғуламаг үчүн едилән фасилә. Вурғуламаг үчүн едилән фасилә чох вахт динләјиҹиләрин диггәтини ҹәлб едир вә ҹошғунлугла сәсләндирилән суал вә ја нәгли ҹүмләдән сонра, јахуд әввәл ҝәлир. Белә фасилә динләјиҹиләрә дејилән сөзләр үзәриндә дүшүнмәјә имкан верәҹәк, ја да онларда нөвбәти фикрә мараг ојадаҹаг. Бунлар фәргли шејләр олдуғундан, онлардан һансына наил олмаг истәдијини мүәјјән ет. Лакин јадда сахла ки, бу фасиләләрдән сөзүн әсил мәнасында әһәмијјәт кәсб едән ифадәләри вурғуламаг үчүн истифадә етмәк лазымдыр. Әкс тәгдирдә һәмин ифадәләрин дәјәри итәҹәк.

Иса Назарет шәһәриндәки синагогда Мүгәддәс Јазылары уҹадан охујанда фасиләләрдән мәһарәтлә истифадә етмишди. Әввәлҹә о алдығы тапшырыг һаггында Јешаја пејғәмбәрин тумарындан охуду. Лакин ону изаһ етмәздән өнҹә, тумары бүкдү вә хидмәтчијә гајтарыб отурду. Сонра синагогда оланларын һамысынын ҝөзү онда икән деди: «Ешитдијиниз бу ајәләр бу ҝүн јеринә јетди» (Лука 4:16-21).

Шәраитин тәләб етдији фасиләләр. Һәрдән шәраитдән ирәли ҝәләрәк сөзүмүзә ара вермәли олуруг. Јолдан нәглијјат кечәндә, јахуд ушаг ағлајанда хидмәтдә растлашдығын адамла сөһбәти дајандырмаг мәҹбуријјәтиндә гала биләрсән. Чыхыш едәркән елә дә чох сәс-күј олмаса, чыхышы давам етдирмәк олар. Анҹаг сәс-күј ҝүҹлү олса вә узун чәксә, фасилә етмәк лазым ҝәләҹәк, чүнки динләјиҹиләр онсуз да гулаг асмајаҹаг. Буна ҝөрә дә сөјләмәк истәдијин дәјәрли фикирләрдән динләјиҹиләринин там фајда әлдә етмәси үчүн фасиләләрдән дүзҝүн истифадә ет.

Ҹаваб вермәјә имкан верән фасиләләр. Ола биләр, чыхышын заманы динләјиҹиләрин иштиракы нәзәрдә тутулмајыб, анҹаг онлара суалы үрәкләриндә ҹавабландырмаға имкан вермәк ваҹибдир. Әҝәр динләјиҹиләри дүшүндүрән суал галдырыр, амма кифајәт гәдәр фасилә етмирсәнсә, һәмин суалларын дәјәри итәҹәк.

Сөзсүз ки, фасилә етмәк тәкҹә сәһнәдән чыхыш едәркән јох, һәмчинин шаһидлик едәркән дә ваҹибдир. Бәзиләри санки бирнәфәсә данышырлар. Әҝәр сән дә белә данышырсанса, фасилә етмәји өјрәнмәк үчүн ҹидд-ҹәһдлә чалыш. Бу, сәнә башгалары илә јахшы үнсијјәт гурмаға көмәк етмәклә јанашы, тәблиғ хидмәтинин дә кејфијјәтини артыраҹаг. Фасилә бир анлыг сүкутдур вә һаглы олараг дејилмишдир ки, о, фикри нәзәрә чарпдырыр, вурғулајыр, диггәти ҹәлб едир вә гулаға динҹлик верир.

Ҝүндәлик сөһбәтләр адәтән гаршылыглы фикир мүбадиләси шәклиндә олур. Инсанлары динләјиб дедикләринә мараг ҝөстәрсән, онлар да сәнә даһа һәвәслә гулаг асаҹаглар. Буна ҝөрә дә онлара фикирләрини ифадә етмәјә имкан вермәк үчүн кифајәт гәдәр фасилә етмәк лазымдыр.

Хидмәтдә сөһбәт шәклиндә едилән шаһидлик даһа еффектив алыныр. Бир чох Шаһидләр фикир вермишләр ки, саламлашдыгдан сонра данышмаг истәдикләри мөвзуну билдириб суал вермәк даһа сәмәрәли олур. Онлар һәмсөһбәтләринин ҹаваб вермәләри үчүн фасилә едир, сонра онун дедикләрини нәзәрә алырлар. Мүзакирә заманы һәмсөһбәтләринә өз фикрини билдирмәјә дәфәләрлә имкан јарадырлар. Онлар билирләр ки, мүзакирә олунан мәсәләјә даир инсанын фикрини билсәләр, она көмәк етмәк даһа асан олаҹаг (Сүл. мәс. 20:5).

Әлбәттә, вердијин суаллар һеч дә һамы тәрәфиндән мүсбәт гаршыланмајаҹаг. Иса да белә вәзијјәтлә гаршылашмышды, анҹаг бу, она мане олмамышды ки, һәтта тәгибчиләринин дә данышмасы үчүн кифајәт гәдәр фасилә етсин (Марк 3:1-5). Данышмаға имкан вермәк инсаны дүшүнмәјә тәшвиг едир, бунун да нәтиҹәсиндә онун үрәјиндәкиләр ашкара чыха биләр. Хидмәтдә наил олмаг истәдијимиз мәгсәдләрдән бири инсанлары Аллаһын Кәламындакы ваҹиб мәсәләләрә үрәкдән һај вермәјә тәшвиг етмәкдир. Чүнки бу мәсәләләрлә бағлы һәр кәс өз гәрарыны вермәлидир (Ибр. 4:12).

Хидмәтдә фасиләләрдән дүзҝүн истифадә етмәк әсил усталыгдыр. Фасиләләрдән јахшы истифадә едәндә фикирләр даһа ајдын чатдырылыр вә адәтән узун мүддәт јадда галыр.

ДАНЫШАНДА вә ја уҹадан охујанда ајры-ајры сөзләри дүзҝүн демәклә јанашы, һәмчинин фикирләри ајдын шәкилдә чатдырмаг үчүн әсас сөзләри вә ифадәләри вурғуламаг да ваҹибдир.

Дүзҝүн мәнтиги вурғу садәҹә бәзи сөзләри вурғу илә демәк мәнасыны дашымыр. Лазыми сөзләр вурғуланмалыдыр. Лазым олмајан сөзләр вурғу илә дејиләндә сөјләдикләрин динләјиҹиләр үчүн анлашылмаз олаҹаг вә онларын фикри јајынаҹаг. Материал мараглы олса белә, мәнтиги вурғу дүзҝүн вурулмајанда чыхыш динләјиҹиләри һәрәкәтә тәшвиг етмәјәҹәк.

Фикри мүхтәлиф үсулларла вурғуламаг олар: сәси артырмагла, даһа ҹошгун данышмагла, фикри јаваш, тәләсмәдән ифадә етмәклә, фикирдән әввәл вә ја сонра (ја да һәр ики һалда) фасилә етмәклә, жестләр вә үз ифадәләри васитәсилә. Чох вахт бу үсулларын бир нечәсиндән ејни заманда истифадә едилир. Бәзи дилләрдә сәс тонуну галдырыб-ендирмәклә дә фикри вурғуламаг олар. Һансы үсулун даһа мүнасиб олаҹағыны мүәјјән етмәк үчүн материалы вә шәраити нәзәрә алмаг лазымдыр.

Нәји мәнтиги вурғу илә сөјләјәҹәјини гәрара аларкән нөвбәти мәгамлары нәзәрә ал. 1) Ҹүмләдә вурғунун һансы сөзләрә дүшмәси тәкҹә ҹүмләдән јох, һәм дә контекстдән асылыдыр. 2) Мәнтиги вурғудан јени фикрин башландығыны, ја әсас фикрә кечилдијини, ја да садәҹә мүлаһизәнин јени сәмтдә јүрүдүлмәсини нәзәрә чарпдырмаг үчүн истифадә етмәк олар. Бу һәм дә диггәти јүрүдүлән мүлаһизәнин јекунуна јөнәлдә биләр. 3) Натиг мәнтиги вурғудан мәсәләјә шәхси мүнасибәтини билдирмәк үчүн истифадә едә биләр. 4) Һәмчинин мәрузәнин әсас бәндләрини вурғуламаг үчүн дә дүзҝүн мәнтиги вурғудан истифадә етмәк олар.

Мәнтиги вурғудан белә истифадә етмәк үчүн натиг вә ја аудиторија гаршысында охујан шәхс материалы јахшы баша дүшмәли вә динләјиҹиләрин ону јахшы дәрк етмәсини үрәкдән арзуламалыдыр. Езранын ҝүнләриндә верилән тәлимә даир Неһемја 8:8 ајәсиндә дејилир: «Онлар Аллаһын Ганун китабындан охујуб ајдынлашдырдылар вә мәнасыны ҹамаата изаһ етдиләр ки, охунан ајәләр баша дүшүлсүн». Ајдындыр ки, һәмин вахт Аллаһын Ганунуну охујуб изаһ едәнләр динләјиҹиләрә охунан ајәләрин мәнасыны баша дүшмәјә, онлары јадда сахлајыб, һәјатларына тәтбиг етмәјә көмәк етмәјин ваҹиблијини анлајырдылар.

Проблемә сәбәб нә ола биләр? Әксәријјәтимиз ҝүндәлик сөһбәтләрдә өз фикирләримизи ајдын ифадә едә билирик. Анҹаг башгасынын јаздығы материалы охујанда һансы сөзләри вә ифадәләри вурғуламағын лазым олдуғуну мүәјјәнләшдирмәк чәтин ҝәлә биләр. Әсас мәсәлә материалы ајдын баша дүшмәкдир. Бунун үчүн јазыланы диггәтлә арашдырмаг лазымдыр. Беләликлә, әҝәр сәнә јығынҹаг ҝөрүшүндә охумаг тапшырылыбса, ҝәрәк јахшы һазырлашасан.

Бәзиләри мәнтиги вурғу әвәзинә, «дөври вурғу» адландыра биләҹәјимиз вурғудан истифадә едирләр. Онлар мәнадан асылы олмајараг, мүәјјән интервалларла сөзләри вурғулајырлар. Диҝәрләри көмәкчи нитг һиссәләрини, мәсәлән, бағлајыҹылары, әдатлары вурғулајырлар. Фикрә ајдынлыг ҝәтирмәјәндә вурғу асанлыгла диггәти јајындыран вәрдишә чеврилир.

Бәзи натигләр мәнтиги вурғудан истифадә етмәјә чалышаркән сәсләрини елә галдырырлар ки, динләјиҹиләр өзләрини данланмыш һисс едирләр. Сөзсүз ки, бу, надир һалларда јахшы нәтиҹәләр ҝәтирир. Әҝәр мәнтиги вурғу тәбии дејилсә, елә тәәссүрат ојана биләр ки, натиг динләјиҹиләрлә тәкәббүрлә данышыр. Динләјиҹиләрә мәһәббәтлә мүраҹиәт етмәк вә дејиләнләрин һәм Мүгәддәс Јазылара әсасландығыны, һәм дә мәнтиги олдуғуну ҝөрмәләринә көмәк етмәк даһа јахшы оларды.

Неҹә тәкмилләшмәк олар? Мәнтиги вурғуну јериндә истифадә етмәји баҹармајанларын чохунун бундан хәбәри олмур. Она ҝөрә дә башгасы онун диггәтини бу проблемә јөнәлтмәлидир. Әҝәр сәнин дә бу саһәдә тәкмилләшмәјинә еһтијаҹ варса, мәктәбин нәзарәтчиси өз көмәјини ҝөстәрәҹәк. Һәмчинин башга јахшы натигдән дә мәсләһәт истәмәјә чәкинмә. Ондан хаһиш ет ки, неҹә охудуғуна вә данышдығына диггәтлә гулаг ассын, сонра исә мәсләһәт версин.

Мәсләһәт истәдијин гардаш илк өнҹә «Ҝөзәтчи Гүлләси»нин бир мәгаләси үзәриндә мәшг етмәји тәклиф едә биләр. Шүбһәсиз, о, сәнә мәна асанлыгла баша дүшүлсүн дејә, вурғунун һансы сөзләрә вә ја ифадәләрә вурулаҹағыны мүәјјән етмәк үчүн ҹүмләләри тәк-тәк тәһлил етмәји тапшыраҹаг. Курсивлә јазылмыш сөзләрә дә хүсуси диггәт јетирмәји хатырлада биләр. Јадда сахла ки, ҹүмләдәки сөзләр бир-бири илә әлагәлидир. Чох вахт садәҹә ајры-ајры сөзләри јох, сөз групуну вурғуламаг лазымдыр. Бәзи дилләрдә мәнтиги вурғунун һара дүшәҹәји диакритик ишарәләрдән асылыдыр вә шаҝирдә онлара хүсуси диггәт јетирмәк мәсләһәт ҝөрүлә биләр.

Һансы сөзләри вурғулајаҹағыны өјрәнәркән мәсләһәт верән гардаш сәнә нөвбәти аддым кими тәкҹә ҹүмләни јох, бүтөв контексти нәзәрә алмағы төвсијә едә биләр. Абзасда әсас фикир нәдән ибарәтдир? Ајры-ајры ҹүмләләрдә һансы сөзләри вурғулајаҹағына бу, неҹә тәсир етмәлидир? Мәгаләнин адына вә охудуғун материалын аид олдуғу галын һәрфләрлә јазылмыш јарымсәрлөвһәјә бах. Һансы сөзләри вурғулајаҹағына онлар неҹә тәсир едир? Бүтүн бунлар нәзәрә алынмалы амилләрдир. Лакин диггәтли ол ки, ҝүҹлү вурғуну һәддән артыг чох сөзә вурмајасан.

Нитглә чыхыш етмәјиндән вә ја охумағындан асылы олмајараг, мәсләһәт верән гардаш, ола билсин, мәнтиги вурғуну јүрүтдүјүн мүлаһизәјә ујғун олараг вурмағы мәсләһәт ҝөрәҹәк. Мүлаһизәнин һарада сона јетдијини, јахуд бир ваҹиб фикирдән диҝәринә һарада кечилдијини билмәк лазымдыр. Чыхыш заманы бунларын ајдын һисс олунмасы динләјиҹиләрин нәзәриндән гачмајаҹаг. Һәр шејдән әввәл, нәһајәт, беләликлә, демәли кими сөзләри вурғуламагла буна наил олмаг олар.

Мәсләһәт верән гардаш диггәтини һәм дә хүсуси һиссләрлә сәсләндирмәли олдуғун фикирләрә јөнәлдәҹәк. Бунун үчүн чох, мүтләг, һеч бир вәҹһлә, һәмишә, һеч вахт кими сөзләри вурғуламаг олар. Белә етмәклә, динләјиҹиләрин сәнин дедикләринә мүнасибәтинә тәсир едә биләрсән. Бу һагда «Мүлајимлик вә һиссләрин ифадә едилмәси» адланан 11-ҹи дәрсдә даһа әтрафлы данышылаҹаг.

Мәнтиги вурғудан даһа дүзҝүн истифадә етмәк үчүн диҝәр мәсләһәт динләјиҹиләрин јадда сахламалы олдуғу әсас фикирләри нәзәриндә сахламагдыр. Бу һагда аудиторија гаршысында охумаг бахымындан «Әсас фикирләрин вурғуланмасы» адлы 7-ҹи, чыхыш етмәк бахымындан исә «Әсас бәндләрин нәзәрә чарпдырылмасы» адлы 37-ҹи дәрсдә даһа ҝениш бәһс олунаҹаг.

Әҝәр тәблиғ хидмәтиндә тәкмилләшмәк истәјирсәнсә, ајәләри неҹә охудуғуна хүсуси диггәт јетир. Һәмишә өзүнә суал вер: «Бу ајәни нәјә ҝөрә охујурам?» Мүәллимин садәҹә сөзләри дүзҝүн сөјләмәси кифајәт етмир. Һәтта мәтни ифадәли охумагла да һәр шеј битмир. Әҝәр киминсә суалларына ҹаваб верирсәнсә, јахуд әсас тәлимләри өјрәдирсәнсә, ајәнин мүзакирә едилән фикри тәсдигләјән сөзләрини вә ја ифадәләрини вурғуламаг јахшы оларды. Әкс һалда, сәни динләјән адам фикри тутмаја биләр.

Мәнтиги вурғу сөзләри вә ја ифадәләри бир гәдәр вурғу илә демәји өзүнә дахил етдијиндән тәҹрүбәсиз натиг һәмин сөзләри вә ифадәләри һәддән артыг һүндүрдән дејә биләр. Бу, мусиги аләтиндә чалмағы тәзә өјрәнмәјә башлајан адамын сәсләндирдији нотлара бәнзәјир. Анҹаг тәҹрүбә артдыгҹа ајры-ајры «нотлар» ҝөзәл ифа олунан «мусигинин» бир һиссәсинә чевриләҹәк.

Бәзи әсас мәгамлары өјрәндикдән сонра тәҹрүбәли натигләрдән чох шеј өјрәнә биләҹәксән. Тезликлә баша дүшәҹәксән ки, вурғуну мүхтәлифләшдирмәклә нәјә наил олмаг олар. Дејиләнләрин ајдын баша дүшүлмәсиндә вурғудан мүхтәлиф ҹүр истифадә етмәјин нә гәдәр дәјәрли олдуғуну анлајаҹагсан. Мәнтиги вурғудан дүзҝүн истифадә етмәји өјрәндикҹә даһа јахшы охујаҹаг вә данышаҹагсан.

Мәнтиги вурғу һаггында сәтһи өјрәнмәклә кифајәтләнмә. Јахшы чыхыш етмәк үчүн мәнтиги вурғудан мәһарәтлә истифадә едәнә вә тәбии сәсләнәнәдәк онун үзәриндә чалыш.

ЈАХШЫ охујан тәкҹә ајры-ајры ҹүмләләри вә ја ҹүмләләрин јерләшдији абзасы ҝөрмүр. Охујаркән бүтүн материалдакы әсас фикирләр онун јадында олур. Бу, охујанын вурғуну һара вураҹағына тәсир едир.

Әҝәр белә едилмәсә, чыхыш јекнәсәг олаҹаг, һеч бир фикир хүсуси олараг сечилмәјәҹәк. Чыхышын сонунда динләјиҹиләр диггәтәлајиг фикир кими һеч нәји хатырлаја билмәјәҹәкләр.

Мүгәддәс Китабдан бир парча охујаркән әсас фикирләри вурғуламаға кифајәт гәдәр диггәт јетирсәк, һәмин һиссә даһа ҹанлы сәсләнәҹәк. Бу ҹүр вурғудан истифадә етмәјин сајәсиндә Мүгәддәс Китаб өјрәнмәси вә ја јығынҹаг ҝөрүшләриндә абзасларын охунмасы даһа ифадәли алынаҹаг. Бундан башга, бәзән конгресләрдә олдуғу кими, һазыр мәтнлә чыхыш едәндә дә буна диггәт јетирмәк хүсусилә ваҹибдир.

Неҹә наил олмаг олар? Ола биләр, сәнә Теократик Хидмәт Мәктәбиндә Мүгәддәс Китабдан бир парча охумаг тапшырылсын. Һансы фикирләри вурғулајаҹағыны неҹә мүәјјән едә биләрсән? Охујаҹағын материал һәр һансы башлыҹа идеја вә ја мүһүм һадисә әтрафында ҹәрәјан едирсә, ону габарыг шәкилдә нәзәрә чарпдырмаг јахшы оларды.

Охудуғун парча, нәср вә ја нәзм, мәсәл, јахуд һекајә шәклиндә јазылмасындан асылы олмајараг, јалныз јахшы охудуғун тәгдирдә, динләјиҹиләрә фајда ҝәтирәҹәк (2 Тим. 3:16, 17). Бунун үчүн һәм охумаға һазырлашдығын һиссәни, һәм дә динләјиҹиләри нәзәрә алмаг ҝәрәкдир.

Әҝәр Мүгәддәс Китаб өјрәнмәсиндә, јахуд јығынҹаг ҝөрүшүндә уҹадан охујаҹагсанса, һансы фикирләри вурғулајаҹағыны неҹә мүәјјән едә биләрсән? Чап олунмуш суалларын ҹаваблары әсас фикирләрдир. Һәмчинин материалын аид олдуғу галын шрифтлә јазылмыш јарымбашлыгла бағлы фикирләри дә вурғула.

Јығынҹагда чыхыш едәнләрә нитги сөзбәсөз јазыб үзүндән охумағы вәрдишә чевирмәк мәсләһәт ҝөрүлмүр. Анҹаг һәрдән конгрес үчүн бәзи мәрузәләр һазыр мәтн шәклиндә верилир; буну етмәкдә мәгсәд ејни фикрин бүтүн конгресләрдә ејни ҹүр тәгдим олунмасыдыр. Белә һазыр мәтндә әсас фикирләри вурғуламаг үчүн натиг әввәлҹә материалы диггәтлә тәһлил етмәлидир. Әсас бәндләр һансылардыр? Натиг онлары ајырд етмәји баҹармалыдыр. Әсас бәндләр садәҹә натигин мараглы һесаб етдији фикирләр дејил. Бунлар материалын әтрафында ҹәрәјан етдији әсас фикирләрдир. Һәрдән һазыр мәтндә гыса ифадә олунан әсас фикирдән сонра нә исә нәгл едилир вә ја дәлилләр ҝәтирилир. Чох вахт тәсдигләјиҹи дәлил ҝәтирилдикдән сонра гәти фикир ирәли сүрүлүр. Натиг әсас бәндләри мүәјјәнләшдирдикдә онлары мәтндә ишарәләмәлидир. Адәтән һәмин бәндләрин сајы дөрд-бешдән чох олмур. Сонра динләјиҹиләр онлары асанлыгла тута билсинләр дејә, натиг охумағы мәшг етмәлидир. Бунлар чыхышын зирвә нөгтәләридир. Чыхыш заманы вурғудан дүзҝүн истифадә едиләрсә, әсас фикирләр, чох еһтимал ки, јадда галаҹаг. Натигин дә мәгсәди мәһз елә бу олмалыдыр.

Әсас бәндләри сечмәкдә динләјиҹиләрә көмәк етмәк үчүн натиг мүхтәлиф үсулларла онлары вурғулаја биләр. Бунун үчүн даһа чох шөвглә вә һиссләрлә данышмаг, темпи дәјишмәк, јахуд мүнасиб жестләрдән истифадә етмәк олар.