ФӘСИЛ 33

Сигарет нә дәрәҹәдә зәрәрлидир?

Ашағыда садаланан вариантлара бах вә сәнә аид оланларын јанында ✔ ишарәси гој.

□ Мараглыдыр

□ Стресс кечирирәм

□ Башгаларындан сечилмәк истәмирәм

□ Көкәлмәкдән горхурам

ӘҜӘР сән 237-ҹи сәһифәдә садаланан вариантлардан һансыныса гејд етмисәнсә, онда сәнин сигарет чәкән вә ја чәкмәк истәјән һәмјашыдларынла ортаг ҹәһәтин варa. Мәсәлән:

Мараг. «Мәним үчүн чох мараглы иди, ҝөрәсән, о, нә олан шејдир. Буна ҝөрә дә, мәктәбдә бир гыз мәнә сигарет тәклиф едәндә алыб ҝизлиҹә чәкдим» (Трејси).

Стресс вә башгаларындан сечилмәмәк истәји. «Мәктәбдә ушаглар: “Мән бу дәгигә бир сигарет чәкмәлијәм”, — дејир вә чәкдикдән сонра: “Охај, һәјат давам едир!” дејәрдиләр. Ҝөрдүкләрим мәндә дә стрессли анларымда сигарет чәкмәк истәји ојадырды» (Никки).

Арыгламаг истәји. «Бәзи гызлар көкәлмәмәк үчүн сигарет чәкирләр, бу, пәһриз тутмагдан даһа асандыр!» (Саманта).

Биринҹи вә ја нөвбәти сигарети чәкмәмишдән габаг ајаг сахлајыб бир анлыға дүшүн. Јемә алданыб тилова дүшән балыға бәнзәмә. Әслиндә, балығы елә дә бөјүк мүкафат ҝөзләмир, амма бу, она һәјаты баһасына баша ҝәлир! Јахшы оларды ки, Мүгәддәс Китаб мәсләһәтинә әмәл едәсән вә ајдын дүшүнә билмәк үчүн зеһнини ишә саласан (2 Петер 3:1). Ашағыдакы суаллара ҹаваб вер.

Сигарет һагда нә билирсән?

Ирәли сүрүлән фикирләрин доғру вә ја јанлыш олдуғуну гејд ет.

а. Сигарет чәкмәк стрессими азалдыр.

□ Доғру □ Јанлыш

б. Ичимә чәкдијим бүтүн түстүнү һаваја үфүрүрәм.

□ Доғру □ Јанлыш

в. Һәлә ки, ҝәнҹәм сигаретин сәһһәтимә һеч бир зәрәри ола билмәз.

□ Доғру □ Јанлыш

г. Сигарет чәкмәклә әкс ҹинсин диггәтини даһа чох ҹәлб едә биләрәм.

□ Доғру □ Јанлыш

д. Сигарет чәкмәклә өзүмдән башга һеч кимә зәрәр вурмурам.

□ Доғру □ Јанлыш

е. Сигарет чәкиб-чәкмәмәјим Аллаһ үчүн һеч бир әһәмијјәт дашымыр.

□ Доғру □ Јанлыш

Ҹаваблар

а. Јанлыш. Кәсмә синдромунун јаратдығы стресси сигарет чәкмәклә бир мүддәтә арадан галдырмаг мүмкүн олса да, алимләр мүәјјән етмишләр ки, әслиндә, никотин стресс һормонларыны чохалдыр.

б. Јанлыш. Арашдырмалар ҝөстәрир ки, сигарет түстүсүнүн 80 фаизи инсанын организминдә галыр.

в. Јанлыш. Чох вахт сигарет чәкмәјин зәрәрләри тәдриҹән үзә чыхса да, бәзи һалларда бу, өзүнү дәрһал бүрузә верир. Елә инсанлар вар ки, садәҹә бир дәфә чәкмәклә онларда сигарет асылылығы јараныр. Ағҹијәрләрин һәҹми кичилир вә инсанда даими өскүрәк баш галдырыр. Дәри вахтындан тез гырышыр. Һәмчинин сигарет ҹинси зәифлик, паник горху вә депрессија јарадыр.

г. Јанлыш. Алим Ллојд Ҹонстонун арашдырмаларына ҝөрә, сигарет чәкән јенијетмәләр «чох вахт әкс ҹинсин диггәтини ҹәлб етмир».

д. Јанлыш. Пассив сигарет чәкмәјин нәтиҹәсиндә һәр ил минләрлә инсан һәјатыны итирир. Сәнин сигарет чәкмәјин аиләнә, достларына вә сахладығын һејванлара зәрәр вурур.

е. Јанлыш. Аллаһын рәғбәтини газанмаг истәјән инсанлар «бәдәни... мурдарлајан һәр шејдән» өзләрини тәмизләмәлидирләр (2 Коринфлиләрә 7:1). Сигаретин дә инсан организмини мурдарладығына һеч бир шүбһә јохдур. Әҝәр сән билә-билә натәмизлији сечир вә түтүндән истифадә едәрәк һәм өзүнә, һәм дә башгаларына зәрәр вурурсанса, Аллаһын досту ола билмәзсән (Матта 22:39; Галатијалылара 5:19—21).

Неҹә «јох» демәли?

Бәс әҝәр кимсә сәнә сигарет тәклиф едәрсә, онда нә едәҹәксән? «Чох сағ ол, чәкмирәм», — кими гыса, конкрет ҹаваб әксәр һалларда ишә јарајыр. Әҝәр о әл чәкмир, һәтта лаға гојурса, унутма ки, сон гәрар сәниндир. Белә дејә биләрсән:

● «Сигаретин төрәтдији фәсадлар һагда арашдырдым вә белә гәнаәтә ҝәлдим ки, бу, мәнлик дејил».

● «Һәлә ҹанымдан безмәмишәм, јашамаг истәјирәм».

● «Мәҝәр өзүм сечим етмәк ихтијарында дејиләм?»

Бу фәслин әввәлиндә сөзләри ҝәтирилән ҝәнҹләр кими, ола билсин, сән дә билирсән ки, ән ҝүҹлү тәзјиг инсанын өз дахилиндән ҝәлир. Белә олан һалда, ашағыдакы суалларын үзәриндә дүшүнәрәк дахилиндән ҝәлән сәсә ҹаваб вер:

● «Сигарет чәкмәјимин мәнә бир хејри олаҹагмы? Мисал үчүн, садәҹә башгаларындан сечилмәмәк үчүн сигарет чәкмәјә башласам, башга һеч бир ортаг ҹәһәтимизин олмамасына бахмајараг, онлар мәни өз араларына гәбул едәҹәкләрми? Мәҝәр сағламлығыма зәрәр вурдуғуму ҝөрүб севинән инсанларын арасында олмаг истәјирәм?»

● «Сигаретә нә гәдәр пулум чыхаҹаг? Бу, сағламлығыма неҹә тәсир едәҹәк? Башгаларынын һөрмәтини итирмәјәҹәјәм ки?»

● «Аллаһла достлуғуму бир сигаретәми дәјишәҹәм?»

Әҝәр сән артыг тора дүшмүсәнсә, онда неҹә? Бу пис вәрдишдән неҹә јаха гуртара биләрсән?

Сигарети неҹә атмаг олар?

1. Өзүнү инандыр. Сигарети нәјә ҝөрә атмалы олдуғунун сәбәбләрини бир вәрәгә јаз вә мүнтәзәм олараг нәзәрдән кечир. Аллаһын ҝөзүндә тәмиз олмаг истәји сәнин үчүн ҝүҹлү тәкан ола биләр (Ромалылара 12:1; Ефеслиләрә 4:17—19).

2. Көмәк истә. Әҝәр ҝизлинҹә сигарет чәкирсәнсә, инди буну етираф етмәјин вахтыдыр. Чәкдијини ҝизләтдијин адама проблемини ачыб-даныш вә көмәк истә. Әҝәр Аллаһа ибадәт етмәк истәјирсәнсә, дуа едәрәк Ондан јардым дилә (1 Јәһја 5:14).

3. Конкрет ҝүн тәјин ет. Өзүнә ики һәфтә вә ја аз бир вахт вер. Тәгвимдә сигарети атаҹағын ҝүнү гејд ет. Һәмин тарих барәдә аиләнә вә достларына да де.

4. Ахтар тап вә јох ет. Тәјин етдијин ҝүнә кими отағыны, машыныны вә ҹибләрини јахшы-јахшы ахтар вә тапдығын сигаретләри јох ет. Алышганын, кибритин, күлгабын, нәјин варса һамысындан азад ол.

5. Кәсмә синдрому илә мүбаризә апар. Чохлу мејвә ширәләри вә ја су ичмәјә, һәмчинин даһа чох јатмаға чалыш. Јадындан чыхарма ки, чәкдијин әзијјәт мүвәггәти, фајдасы исә әбәдидир!

6. Ширникдириҹи тәсирләрдән гач. Сигарет чәкмәјә ширникә биләҹәјин вәзијјәтләрдән вә јерләрдән узаг дур. Һәмчинин, ола билсин, сәнә сигарет чәкәнләрлә әлагәни кәсмәк лазым ҝәләҹәк (Сүлејманын мәсәлләри 13:20).

Алданма!

Түтүн компанијалары һәр ил рекламлара милјардларла доллар сәрф едир. Онларын бир нөмрәли һәдәфи кимләрдир? Түтүн ширкәтләринин биринин дахили сәнәдләриндә бу сөзләр јазылыб: «Бу ҝүнүн ҝәнҹләри сабаһын даими мүштәриләридир».

Јол вермә ки, түтүн истеһсалчылары сәнин һесабына долансын. Нәјә ҝөрә онларын торуна дүшәсән? Нә онлар, нә дә сигарет чәкән һәмјашыдларын сәнин јахшылығыны дүшүнмүр. Онлара гулаг асмагданса, «сәнин хејринә сәни [өјрәдән]» Мүгәддәс Китабын мәсләһәтләринә әмәл ет (Јешаја 48:17).

[Һашијә]

АЧАР АЈӘ

“Бәдәни... мурдарлајан һәр шејдән өзүмүзү тәмизләјәк” 2 Коринфлиләрә 7:1

МӘСЛӘҺӘТ

Өзүнү бу кими фикирләрлә алдатма: «Бирҹә дәфә дадына бахым...». Сонрадан белә һаллар јенидән тәкрарлана биләр (Јеремја 17:9).

БИЛИРСӘН... ?

Түстүсүз түтүн мәмулатларында, мәсәлән, чејнәнилән түтүндә никотинин мигдары даһа чохдур, нәинки сигаретдә. Һәмчинин түстүсүз түтүнүн тәркибиндә боғаз вә ағыз наһијәси хәрчәнҝинә тутулмаг рискини артыран кансероҝен маддәләрин мигдары 25-дән чохдур.

ҺӘРӘКӘТ ПЛАНЫ!

Синиф јолдашларым сигарет чәкмәјә тәһрик едәрләрсә, мән... ․․․․․

Бу мөвзу илә бағлы валидејнләримә вермәк истәдијим суаллар: ․․․․․

НЕҸӘ ДҮШҮНҮРСӘН?

● Тәһлүкәли олдуғуну билдијин һалда нәјә ҝөрә сигарет чәкмәк мејилин јарана биләр?

● Сигаретин зәрәрли олдуғуна сәни нә әмин етди?

[240–ҹы сәһифәдәки јазы]

«Мәнә сигарет тәклиф едәндә мән садәҹә олараг ҝүлүмсәјир вә дејирәм: “Лазым дејил, чох сағ ол, хәрчәнҝә тутулмаг истәмирәм”» Елена

[241–ҹи сәһифәдәки чәрчивә/шәкил]

Марихуана о дәрәҹәдә зәрәрлидир?

«Бәзиләри үчүн марихуана садәҹә проблемләрдән узаглашмаг демәкдир, өзү дә тамамилә зәрәрсиздир», — Ирландијада јашајан Еллен дејир. Марихуана барәдә сән дә бу кими фикирләр ешитмисән? Миф вә фактлары мүгајисә ет.

Миф. Марихуана зәрәрсиздир.

Факт. Марихуанадан истифадәнин пис нәтиҹәләри арасында јаддашын вә өјрәнмәк габилијјәтинин зәифләмәсини, еләҹә дә һәм кишиләрдә, һәм дә гадынларда иммун системинин вә ҹинси органларын сырадан чыхмасыны ҝөстәрмәк олар. Марихуана инсанда јерсиз тәлаш, психоз вә паранојја кими руһи хәстәликләрә сәбәб олур. Чох еһтимал ки, марихуана чәкән гадынлардан доғулан ушагларын давраныш гајдаларында проблемләр јараныр, фикирләри дағыныг олур вә онлар гәрар вермәкдә чох чәтинлик чәкирләр.

Миф. Марихуананын зијаны сигаретдән даһа аздыр.

Факт. Түтүн түстүсү илә мүгајисәдә марихуана түстүсүндән организмдә дөрд дәфә чох гатран вә беш дәфә чох карбон монооксид (дәм газы) јығылыр. Тәркибиндә марихуана олан 5 сигаретдә хәрчәнҝә сәбәб олан зәһәрли маддәләрин мигдары бир гуту ади сигаретдә олан гәдәрдир.

Миф. Марихуана асылылыг јаратмыр.

Факт. Әгли вә ја емосионал проблемләри олан јенијетмәләрдә чох асанлыгла марихуанадан асылылыг јарана биләр. Диҝәрләриндә исә асылылыг бир мүддәт истифадәдән сонра јараныр. Арашдырмалар ҝөстәрир ки, марихуана чәкән ҝәнҹләрин кокаин кими диҝәр наркотик маддәләрдән истифадә етмәк тәһлүкәси чох јүксәкдир.

[244 вә 245–ҹи сәһифәләрдәки чәрчивә/шәкилләр]

Түтүнүн инсан организминә тәсири

Адәтән, реклам плакатларында сигарет чәкән инсанлар сағлам вә хошбәхт ҝөрүнүрләр. Инди исә ҝәл һәгигәтин ҝөзүнә дүз бахаг, ҝөрәк сигарет, әслиндә, организми нә һала салыр.

Ағыз бошлуғу вә боғаз Хәрчәнҝ

[Шәкил]

Дил хәрчәнҝи

Үрәк Үрәк-дамар системи даралыр вә бәркијир, үрәјә оксиҝен чатмыр вә үрәк хәстәликләри тәһлүкәси 4 дәфә артыр

[Шәкил]

Тромблашмыш дамар

Ағҹијәр Алвеоллар (ағҹијәр говугҹуғу), нәфәс јоллары мәһв олур. Ағҹијәрин хәрчәнҝ риски 23 дәфәјә гәдәр артыр

[Шәкил]

Сигарет чәкәнин ағҹијәри

Бејин Бејин ифлиҹи риски 4 дәфәјә гәдәр артыр

Дәри Вахтындан әввәл гоҹалма

Дишләр Дишләрин саралмасы

Мәдә Хәрчәнҝ

Мәдәалты вәз Хәрчәнҝ

Сидик кисәси Хәрчәнҝ

Бөјрәкләр Хәрчәнҝ

[239–ҹу сәһифәдәки шәкил]

Тилова кечән балыг кими, сигарет чәкән дә истәдијинә наил олур, анҹаг бу, она баһа баша ҝәлир