Азәрбајҹан дилиндә Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» ишыг үзү ҝөрдү

ЧОХДАН ҝөзләдијимиз ан јетишди! 2014-ҹү ил сентјабрын 19-у Азәрбајҹан дилиндә Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» ишыг үзү ҝөрдү.

Азәрбајҹанда Аллаһы севән инсанларын охудуғу бир нечә Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәсинин сырасына «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» дә дахил олду. Нәјә ҝөрә бу тәрҹүмәјә еһтијаҹ јаранды? Бу тәрҹүмәни ким әрсәјә ҝәтириб? «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ни мөтәбәр сајмаг олармы?

Нәјә ҝөрә Мүгәддәс Китабын бу гәдәр тәрҹүмәси вар?

Сон илләр әрзиндә олдугҹа чох Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәләри нәшр олунуб. Бәзи дилләрдә Аллаһын Кәламы илк дәфә тәрҹүмә олунуб. Диҝәр дилләрдә исә артыг Мүгәддәс Китабын бир нечә тәрҹүмәси олса да, башга тәрҹүмәләр дә ишыг үзү ҝөрүб. Сәбәб? Сакаи Кубо вә Уолтер Спектин јаздығы бир китабда изаһ олунур: «Мүгәддәс Китабын һеч бир тәрҹүмәсини сон вариант һесаб етмәк олмаз. Тәрҹүмәләр Мүгәддәс Китабын сон тәдгигатларына вә мүасир дилә мүвафиг ҝәлмәлидир» («So Many Versions?»).

Сон илләр әрзиндә Мүгәддәс Китабын орижинал мәтнинин јазылдығы ибрани, арами вә јунан дилләринин баша дүшүлмәсиндә хејли инкишаф мүшаһидә олунуб. Үстәлик, әввәлләр тәрҹүмәчиләрин истифадә етдији Мүгәддәс Китаб әлјазмаларындан даһа гәдим вә даһа дәгиг әлјазмалар тапылыб. Буна ҝөрә дә бу ҝүн Аллаһын Кәламыны даһа дәгиг тәрҹүмә етмәк мүмкүндүр.

Бејнәлхалг Бизнес профессору Деклан Һејз јазыр: «Һәр ил Мүгәддәс Китаб илин бестселлери олур». Бәзән нәшрин бестселлер, јәни ән чох сатылан олмасы үчүн дәгиглик бада верилир. Мәсәлән, бир Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәсиндә наширләр «ҹансыхыҹы» сајдыглары һиссәләри мәтндән сәрбәст шәкилдә ҝөтүрүбләр. Диҝәр тәрҹүмәдә исә бәзи мүасир охуҹуларын аҹығына ҝәләҹәк сөзләр вә ифадәләр дәјишдирилиб. Мисал үчүн, онлар тәрҹүмәләриндә бир груп инсанлары разы салмаг үчүн Аллаһы «Ата-Ана» адландырыблар.

Аллаһын ады ҝизли галыр

Амма ән чох нараһатчылыг доғуран мәсәлә Аллаһын ады — Јеһова ады илә бағлыдыр. (Бәзи алимләр Аллаһын адыны «Јаһве» кими верирләр.) Мүгәддәс Китабын гәдим әлјазмаларында Аллаһын ады дөрд ибрани самити илә јазылыб. Онлары ЈҺВҺ кими транслитерасија етмәк олар. Аллаһын адына Төврат вә Зәбурда (Әһди-Әтиг) тәхминән 7000 дәфә раст ҝәлинир (Чыхыш 3:15; Зәбур 83:18). Ҝөрдүјүмүз кими, Јараданымыз истәјир ки, мөмин бәндәләри Онун адыны билсин вә чәксин.

Лакин әсрләр өнҹә јәһудиләр мөвһуми горхуја гапылараг Аллаһын адыны чәкмәјә сон гојмушдулар. Сонрадан христианлар да бу ҹүр мөвһуми дүшүнҹәләрә гапылдылар (Һәвариләрин ишләри 20:29, 30; 1 Тимутијә 4:1). Беләҹә, Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәчиләри Аллаһын адыны «Рәбб» сөзү илә әвәз етмәјә башладылар. Бу ҝүн әксәр Мүгәддәс Китаблардан Аллаһын ады тамамилә ҝөтүрүлүб. Мүгәддәс Китабын инҝилис дилиндә олан бәзи мүасир тәрҹүмәләриндә Јәһја 17:6 ајәсиндә һәтта «ад» сөзү јохдур. Орижинал мәтндә бу ајә белә сәсләнир: «Сәнин адыны ачдым». «Хош Хәбәрин Тәрҹүмәси»ндә исә бу ајә белә верилиб: «Сәни танытдым» («Good News Translation»).

Нәјә ҝөрә Аллаһын адына бу ҹүр мүнасибәт ҝөстәрилир? Мүгәддәс Китабын үмумдүнја тәрҹүмәсини тәшкил едән Бирләшмиш Мүгәддәс Китаб Ҹәмијјәтләринин (БМКҸ) дәрҹ етдији бир журналда дејилир: «Сөзсүз ки, ЈҺВҺ хүсуси исимдир, буна ҝөрә дә ән дүзҝүн тәрҹүмә үсулу бу ады транслитерасија етмәкдир». Лакин орада бир хәбәрдарлыг да вар: «Бунунла белә, бәзи фактлары да нәзәрә алмаг лазымдыр» («Practical Papers for the Bible Translator»).

Бу «фактлар» нә дәрәҹәдә әсаслыдыр? Һәмин журналда бәзи алимләр буну белә әсасландырырлар: «Әҝәр биз Јаһве кими бир ад јазсаг, бу чашгынлыг јарада биләр,.. инсанлара елә ҝәлә биләр ки, Јаһве јад вә јени бир Аллаһдыр, јәни онларын инандығы Аллаһ јох, башга бир Аллаһдыр». Амма Мүгәддәс Китабда дејилир ки, Јеһова, доғрудан да, ҹансыз аллаһлардан фәргләнир (Әшија 43:10—12; 44:8, 9).

Бәзи алимләр иддиа едирләр ки, Аллаһын адыны «Рәбб» сифәти илә әвәз етмәклә садәҹә олараг әнәнәјә ујғун давранырлар. Лакин Иса пејғәмбәр Аллаһы рүсвај едән әнәнәләрә риајәт едәнләри мүһакимә етмишди (Мәтта 15:6). Бундан әлавә, Аллаһын адыны сифәтләри илә әвәз етмәк идејасы Мүгәддәс Китаба әсасланмыр. Аллаһын Кәламында Иса Мәсиһә «Аллаһын сөзү» вә «падшаһлар Падшаһы» кими сифәтләрлә мүраҹиәт олунур (Вәһј 19:11 —16). Бәс Иса пејғәмбәрин адыны бу сифәтләрдән бири илә әвәз етмәк нә дәрәҹәдә дүзҝүндүр?

Јухарыда ситат ҝәтирилән журналын башга бир мәгаләсиндә дејилир: «Әслиндә, “Јеһова” адыны истифадә етмәк дүзҝүн олмаз». Нәјә ҝөрә? «Әксәр алимләр һесаб едирләр ки, орижинала әсасән, “Јаһве” тәләффүзү даһа дәгиг сәсләнир». Мүгәддәс Китабда Јәһја, Илјас, еләҹә дә Иса кими танынмыш пејғәмбәрләрин адлары ибрани дилиндәки орижинал тәләффүздән олдугҹа фәргләнир (Иоанес, Елијаһ вә Јеһоһшуа). «Јеһова» ады инҝилис дилиндә вә диҝәр дилләрдә Аллаһын адынын әсрләр боју гәбул едилмиш формасы олдуғу үчүн бу адын әлејһинә сөјләнән фикирләр әсассыздыр. Бәли, Аллаһын адыны чәкмәмәк истәји фактлара јох, һиссләрә әсасланыр вә гәрәзли мүнасибәтдән доғур.

Амма бу мәсәләјә садәҹә бир нәзәријјә кими бахмаг дүзҝүн олмаз. Мәсәлән, БМКҸ-нин Һиндистандакы мәсләһәтчиси Аллаһын адынын әввәлләр мөвҹуд олдуғу јерләрдән ҝөтүрүлмәсинин нәтиҹәләри барәдә јазыр: «Һиндулары Аллаһын сифәтләри марагландырмыр. Онлар Аллаһын адыны билмәк истәјирләр. Һиндулар адыны билмәдикләри Аллаһа ибадәт едә билмәзләр». Әслиндә, буну Аллаһы ахтаран бүтүн инсанлара шамил етмәк олар. Аллаһы танымаг үчүн Онун адыны билмәк шәртдир, чүнки О, һансыса гүввә јох, Варлыгдыр вә Ону танымаг мүмкүндүр (Чыхыш 34:6, 7). Мүгәддәс Китабда дејилир: «Јеһованын адыны чағыран һәр кәс гуртулаҹаг» (Ромалылара 10:13). Аллаһа ибадәт едән кәсләр Онун адыны чәкмәјә борҹлудурлар!

Аллаһа шәрәф ҝәтирән тәрҹүмә

1950-ҹи илдә әламәтдар һадисә баш верди: инҝилис дилиндә Инҹилин «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин илк бурахылышы ишыг үзү ҝөрдү. Нөвбәти илләр әрзиндә Төврат (Әһди-Әтиг) һиссә-һиссә чыхмаға башлады. 1961-ҹи илдә исә инҝилис дилиндә Мүгәддәс Китаб бүтөв шәкилдә нәшр олунду. Мараглыдыр ки, бу нәшрин Төврат һиссәсиндә Аллаһын ады «Јеһова» тәхминән 7000 дәфә јазылыб. Ән өнәмлиси Инҹилдә (Әһди-Ҹәдид) Аллаһын адынын 237 јердә јазылмасыдыр.

«Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә Аллаһын адынын орижинал мәтндә олдуғу јерләрдә јазылмасы һәм Аллаһа шәрәф ҝәтирир, һәм дә Мүгәддәс Китабы даһа ајдын баша дүшмәјә көмәк едир. Мисал үчүн, тәрҹүмәләрин чохунда Мәтта 22:44 ајәси белә верилиб: «Аға Ағама деди». Ҝөрәсән, ким кимә деди? «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә исә бу ајәдә јазылан сөзләр Зәбур 110:1 ајәсиндән дәгигликлә ситат ҝәтирилир. Орада дејилир: «Јеһова Ағама деди». Беләҹә, охуҹу Аллаһла Иса Мәсиһ арасында фәрги ајдын ҝөрүр.

Бу тәрҹүмәни ким әрсәјә ҝәтириб?

«Јени Дүнја Тәрҹүмәси» Јеһованын Шаһидләрини тәмсил едән һүгуги шәхс — Ҝөзәтчи Гүлләси, Мүгәддәс Китаб вә Трактатлар Ҹәмијјәти тәрәфиндән дәрҹ олунуб. Јүз илдән чохдур ки, Јеһованын Шаһидләри Мүгәддәс Китабы чап едиб бүтүн дүнјада пајлајырлар. Бу тәрҹүмәни әрсәјә ҝәтирән мәсиһиләрдән ибарәт Јеһованын Шаһидләринин Јени Дүнја Тәрҹүмәси Комитәсидир. Бу комитәнин үзвләри ад газанмаға чалышмајыблар, әксинә, хаһиш едибләр ки, һәтта өләндән сонра да адлары мәхфи галсын (1 Коринфлиләрә 10:31).

Нәјә ҝөрә бу тәрҹүмә «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» адланыр? 1950-ҹи ил нәшринин өн сөзүндә изаһ олунур ки, бу ад 2 Бутрус 3:13 ајәсинә әсасән, бәшәријјәтин «јени дүнјанын астанасында» олдуғуна әминлији әкс етдирир. Комитәнин тәбиринҹә, «көһнә дүнјадан салеһлик һөкм сүрән јени дүнјаја кечән мүддәтдә» Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәләринин «Аллаһын Кәламындакы саф һәгигәтләри» ишыгландырмасы олдугҹа ваҹибдир.

Дәгиг тәрҹүмә

Тәрҹүмә заманы үстүнлүк дәгиглијә верилмишди. Инҝилис дилиндә олан бу нәшрин үзәриндә ишләјән тәрҹүмәчиләр бирбаша ибрани, арами вә јунан дилләриндә олан ән санбаллы мәтнләрдән истифадә етмишләрa. Онлар баҹардыглары гәдәр гәдим мәтни һәрфән тәрҹүмә етмиш, ејни заманда ону мүасир охуҹунун асан баша дүшәҹәји дилдә вермишләр.

Тәәҹҹүблү дејил ки, бәзи алимләр дәгиг вә гәрәзсиз олдуғу үчүн «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» барәдә хош сөзләр сөјләмишләр. 1989-ҹу илдә исраилли алим, профессор Бенжамин Кедар демишди: «Ибрани дилиндә олан Мүгәддәс Китаб вә онун тәрҹүмәләри илә бағлы дилчилик тәдгигатлары апараркән тез-тез “Јени Дүнја Тәрҹүмәси” кими танынан инҝилис дилиндәки тәрҹүмәјә мүраҹиәт едирәм. Һәр дәфә әмин олурам ки, бу тәрҹүмәнин үзәриндә ишләјәнләр мәтни мүмкүн гәдәр дәгиг баша дүшмәк үчүн дүрүстлүклә чалышмышлар».

«Јени Дүнја Тәрҹүмәси» диҝәр дилләрдә

Бу сәбәбдән Јеһованын Шаһидләри «Јени Дүнја Тәрҹүмәсини» диҝәр дилләрә дә тәрҹүмә едибләр. Бу нәшр һал-һазырда бүтөв вә ја һиссә-һиссә 125 дилдә нәшр олунур. Тәрҹүмә ишини асанлашдырмаг үчүн бир үсул һазырланыб. Бунун сајәсиндә Мүгәддәс Китаб сөзләрини компүтер технолоҝијасы васитәсилә тәһлил етмәк вә ҹәмләмәк мүмкүн олур. Тәрҹүмәчиләрә көмәк етмәк үчүн Тәрҹүмә хидмәтләри адланан бир шөбә тәсис олунуб. Јеһованын Шаһидләринин Рәһбәрлик Шурасы Јазы Комитәси васитәсилә Мүгәддәс Китабын тәрҹүмәсинә ҹидди нәзарәт едир. Бәс тәрҹүмә иши неҹә һәјата кечирилир?

Әввәла, бир нечә Јеһованын Шаһидиндән ибарәт тәрҹүмә групу тәшкил олунур. Тәҹрүбә ҝөстәрир ки, тәрҹүмәчиләр ајры-ајрылыгда јох, бир груп шәклиндә ишләјәндә даһа ҝөзәл тәрҹүмә әрсәјә ҝәлир (Мәсәлләр 11:14). (Адәтән, групун үзвләри Јеһованын Шаһидләринин нәшрләрини тәрҹүмә етмәкдә сәриштәси олан тәрҹүмәчиләрдир.) Сонра груп Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәсинин әсас принсипләринә вә хүсуси тәкмилләшмиш компүтер програмларына даир тәлим алыр.

Тәрҹүмә групунун гаршысына мәгсәд гојулур ки, Мүгәддәс Китабы дәгиг вә ҹамаатын баша дүшдүјү дилдә тәрҹүмә етсинләр. Бу тәрҹүмә мүмкүн гәдәр һәрфи олмалыдыр, амма ејни заманда орижинал мәтнин мәнасы тәһриф олунмамалыдыр. Бу неҹә мүмкүндүр? Ҝәлин Азәрбајҹан дилиндә тәзәликҹә чыхан Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нә бахаг. Әввәлҹә, тәрҹүмә групу инҝилис дилиндәки «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә истифадә олунан әсас терминләрә ујғун Азәрбајҹан терминләри тапыр. Ҝөзәтчи Гүлләси Тәрҹүмә Системи адлы компүтер програмы екранда Мүгәддәс Китабда ишләнән синоним вә ејникөклү сөзләри ҝөстәрир. Һәмчинин бу програм орижинал јунан вә ибрани сөзләрини дә ҝөстәрир. Беләҹә, тәрҹүмәчиләр ејни јунан вә ибрани сөзләринин башга-башга ајәләрдә неҹә тәрҹүмә олундуғуну ҝөрә билирләр. Бунун сајәсиндә сөзләрин Азәрбајҹан дилиндә гаршылығыны тапмаг чох асанлашыр. Сөзләрин тәрҹүмәси илә бағлы јекдил гәрара ҝәләндән сонра груп Мүгәддәс Китабы тәрҹүмә етмәјә башлајыр. Онлар һәр ајәни тәрҹүмә едәндә инҝилис сөзләринин Азәрбајҹан дилиндә гаршылығы компүтерин екранында пејда олур.

Лакин тәрҹүмә етмәк садәҹә олараг бир сөзү о бири сөзлә әвәз етмәк демәк дејил. Азәрбајҹан дилиндә сечилмиш терминин контекстә мүвафиг дәгиг мәнаны вердијинә әмин олмаг үчүн ҹан гојулуб. Һәмчинин дилин грамматикасы вә синтаксиси нәзәрә алыныб ки, тәрҹүмә тәбии вә ҹанлы алынсын. Бу ишә нә гәдәр әмәк сәрф олундуғуну тәрҹүмәнин өзүндән ҝөрмәк олар. Азәрбајҹан дилиндә «Јени Дүнја Тәрҹүмәси» сајәсиндә Аллаһын Кәламы даһа раһат охунур. Тәрҹүмә ајдын вә тәбиидир, һәмчинин орижинал мәтндәки фикирләри сәһиһ чатдырырb.

Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ни охумағы сизә дә төвсијә едирик. Сиз бу китабы әлиниздә олан журналын наширләриндән вә ја Јеһованын Шаһидләринин јығынҹағындан әлдә едә биләрсиниз. Бу китабы охујаркән әмин олун ки, Аллаһын сөзләри ана дилиниздә там дәгигликлә тәрҹүмә олунуб. Шүбһәсиз, гыса вахт әрзиндә сиз өзүнүз дә ҝөрәҹәксиниз ки, Мүгәддәс Китабын бу бурахылышы, доғрудан да, тарихи һадисәдир!