Даһа бир тарихи дәлил

Мүгәддәс Китабын сәһиһлијини тәсдиг едән археоложи сүбут вармы? 2014-ҹү илдә Библија археолоҝијасы үзрә бир журналда «Төвратда ады чәкилән адамларын нечәсинин тарихилијинә аид археоложи тәсдиг вар?» суалына белә ҹаваб верилмишди: «Ән азы 50 нәфәрин» («Biblical Archaeology Review»). Амма һәмин сијаһыја инди бир нәфәри дә әлавә етмәк олар. Онун ады Тәттанајдыр. Ҝәлин ҝөрәк бу адам ким олуб.

Гүдсүн (Јерусәлим) Фарс империјасы тәркибиндә олан дөврү иди. Шәһәр фарсларын «чајын о тајы» адландырдығы әразидә јерләширди (Фәрат чајындан гәрбдә). Бабилистаны зәбт едәндән сонра фарслар Бабил әсирләри олан јәһудиләри азад едир, онлара Гүдсә гајыдыб Аллаһлары Јеһованын учуг мәбәдини бәрпа етмәјә изин верирләр (Үзејир 1:1—4). Јәһудиләрин дүшмәнләри мәбәдин тикилмәсини истәмир. Онлар һәмин иншааты әлләриндә әсас тутараг јәһудиләри дөвләтә гаршы үсјанкарлыгда иттиһам едирләр (Үзејир 4:4—16). I Даранын һакимијјәти дөврүндә (е. ә. 522—486-ҹы илләр) Тәттанај адлы мәмур бу мәсәлә илә бағлы арашдырма апармышды. Мүгәддәс Китабда ҝөстәрилир ки, Тәттанај «чајын о тајындакы бөлҝәнин валиси» иди (Үзејир 5:3—7).

Археологлар тәрәфиндән Тәттанај ады јазылмыш бир нечә михи јазы лөвһәси ашкарланыб. Бу лөвһәләрин аилә архивинә аид олдуғу ҝүман едилир. Лөвһәләрдән бири I Даранын һакимијјәтинин 20-ҹи илинә, јәни е. ә. 502-ҹи илә аид олунан борҹ өһдәлији сәнәдидир. Сәнәддә борҹалма әмәлијјатыны тәсдиг едән шәхсин «чајын о тајынын валиси Таттанну»нун хидмәтчиси олдуғу ҝөстәрилир. Бу, Мүгәддәс Китабда ады чәкилән һәмин Тәттанајдыр.

Тәттанајын вәзифәси нәдән ибарәт иди? Е. ә. 535-ҹи илдә Бөјүк Куруш (Кир) өз империјасыны әјаләтләрә бөлүр. Әјаләтләрдән бири «Бабил вә чајын о тајы» адланыр. Сонрадан о, ики һиссәјә бөлүнүр вә биринин ады «Чајын о тајы» олараг галыр. Бу әјаләтә Бекаа дәрәси, Финикија, Сәмәријјә вә Јәһуда бөлҝәләри дахил иди. Әјаләт, ҝөрүнүр, Дәмәшг шәһәриндән идарә олунурду. Тәттанај е. ә. 520—502-ҹи илләр арасы бу әразинин валиси олуб.

Тәттанај јәһудиләрин үсјан галдырыб-галдырмадығыны арашдырмаг мәгсәдилә Гүдсә сәфәр едир. Сонра шаһ Дараја билдирир ки, јәһудиләрин дедијинә ҝөрә, Јеһованын мәбәдини бәрпа етмәјә онлара Куруш изин вериб. Сарај архивләриндә арашдырма апарылыр вә бу иддиа өз тәсдигини тапыр (Үзејир 5:6, 7, 11—13; 6:1—3). Беләҹә, Тәттанаја бујрулур ки, тикинти ишинә мане олмасын вә о, белә дә едир (Үзејир 6:6, 7, 13).

Дүздүр, «чајын о тајындакы бөлҝәнин валиси» Тәттанај тарихдә әһәмијјәтли из бурахмајыб. Бунунла белә, онун адынын Мүгәддәс Китабда хатырланмасы вә тутдуғу вәзифәнин орада дүзҝүн гејд едилмәси әһәмијјәтли фактдыр. Белә ки, бу, археолоҝијанын Аллаһын Кәламынын тарихи ҹәһәтдән дәгиг олдуғуну тәсдиг едән даһа бир дәлилдир.