Lelaa ba bi bôdôl nwes mbôô Ane i loñ Potoki

MU KII mangudga ma tuye Atlantic ma bé bép munu sitima i i bé ke liké letee ni Érôpa, nke liké wada le George Young, a bé bigda matam malam ma Ane a bi yék i wom likalô u Brésil.a Ndi mu kii ba bé ke, mankéé Young a bi waa hoñol i jam li, inyu bok mahoñol mé i nson u bé bem nye i biloñ bi Panya ni Potoki, i het ba bé ngi téé likalô. A bé sômbôl le minkwel mankéé J. F. Rutherford a bé ti, yak nwo mi tiba nyoo, ni i kap 300 000 bon ba mapep!

Ngéda a bi bol i tison i Lisbon i nwii 1925, mankéé Young a bi boma ndutu keñi. Mahéñha i pes m’bô ma ma bi bôña i nwii 1910, ma bi mélés énél i mbanda i ngim lihaa, yak ni bémbe i base i Lôk Pada. Bôt ba loñ ba bi bana kunde i boñ ngim mam, ndi yubda i bé ke ni bisu.

Nlélém ngéda mankéé Young a bi yoñ bitelbene inyu tégbaha nkwel u mankéé Rutherford, ngomin a bi téé ntôñ bisônda inyu tat mbok yosôna kayéle oda i témb, inyule ba bi noode héya nkena loñ inyu téé numpe. Mut matila nu a bé sal homa ba bé pémés bi Bibel le, British and Foreign Bible Society, a bi béhe mankéé Young le a ga boma ngolba, ndi mankéé Young a bi ke ni bisu i sal ibabé i kon woñi, to kii ba bé han le ba nleñ kindim. A bi bat kunde i naña bôt i ndap keñi, het ba ngwélél bikei inyu hianda minsôn, ba nsébél le Camões Secondary School gymnasium, ba ti nye kunde i!

Hilo 13 hi sôñ Mpuye hi bi kola​—hi hi bi tééba inyu nkwel u mankéé Rutherford. Mbimba nkwel u, i bi ke haa ngandak! Ba bé péni ño nkwel mandap ma ngii, mapep ma manwin ma bé hôñôs ño nkwel u mbamba ni hop Pulasi le: “Comment vivre pour toujours sur la terre.” Bakolba ba ndôñ bibase, ba bi hoo pémés ngim nkwel mu mapep map ma manwin inyu béhe basoñgol le ba emble bañ “bapôdôl ba bitembee” ba ba ntip lo. I majubul ma ndap keñi het nkwel u bé lama tagbe, bakolba ba bé nand ki dikôô di mimbamble ti di bé kolba biniigana mankéé Rutherford a bé ti.

Ndi to hala, yom kiki bo 2 000 bôt di bi pak mu ndap i, kayéle libim li bi la bé jôp. Baemble bahogi ba bi gwelba mu minkôô mi mi bé mapañ ma ndap keñi inyu pôôbe yom i bé tagbe ikété; bape ba bé tehe nseñ i yeñep nyoo ngii, i bikei ba ngwélél inyu hianda minsôn mu ndap i. Ndék bôt i bé hoñol le mankéé Rutherford a ga ti bo bee bi bi nhôla bo i niñ i mba ni mba!

Mam ma bi tagbe bé loñge. Bakolba ba bé lond, ba bôgôk biyééne. Ndi, mankéé Rutherford a bi bet ngii téblé ikété nwee nyensôna, inyu boñ le ba laa emble nye. Ngéda a bi mal​—bebee le i ñem mau​—iloo 1 200 bôt, hi bé ti môl map ni mabôga het ba bé lôl, inyu kôhna bikaat. I kel i bé noñ ha, kégikel wada ni hop u Potoki le O Século, a bi pémés nkwel u mankéé Rutherford.

I sôñ Dipos, i nwii 1925, Nkum Ntat ni hop Potoki a bi bôdôl pam. (Nkum Ntat ni hop Potoki a bé a ma bôdôl pam i loñ Brésil.) Ha ngéda i, Virgílio Ferguson, nnigil Bibel wada i Brésil, a bi bôdôl hek pék i ke i Potoki inyu nit nson nyoo. A bi bôk a sal ni mankéé Young i man hikuu hi loñ hi banigil Bibel i Brésil. Mbus ndék ngéda, Virgílio a bi ke liké ni nwaa wé Lizzie, inyu tiimba sal ni mankéé Young nyoo. Malo ma mankéé Ferguson ma bi kwo i loñge ngéda, inyule Mankéé Young a bé lama ke i sal bahoma bape, yak i loñ Ruslan.

Ngéda bisônda bi bi lona énél i mbanda ni ngui, mam ma bi let ngandak, yak ngolba i maliga i kônde bet. Ni makénd, mankéé Ferguson a bi yén nyoo inyu sôñ man likoda li banigil Bibel, ni i nit nson wap. A bi bat kunde i gwélél ndap yé inyu makoda ma sonde. Ba bi ti nye kunde i, i sôñ Biôôm, i nwii 1927.

Mu i si énél mbanda, bebee le 450 bôt i bi ti môl inyu kôhna Nkum Ntat ni hop Potoki, hiki sôñ. Di nla ki kal le, ni njel bon ba mapep ni bon ba bikaat, maliga ma bi nwéha letee ni biloñ bipe bi bi bé i si énél i Potoki, hala wee​—Añgôla, Asores, Goa, Kap Vert, Madeira, Môsambik, ni Timor i pes likôl.

I nwii 1929, nsalwom wada le Manuel da Silva Jordão, man Potoki, a bi lo i tison i Lisbon. Ngéda a bé yén i Brésil, a bi emble nkwel u mbamba mankéé Young a bi ti. Nkwel u, u bi tihba nye kayéle a nôgda le maliga ma, a bé nyamnda ki ni ngôñ i hôla mankéé Ferguson i tjam miñañ minlam. Jon, inyu yônôs njômbi i, Manuel a bi yila nsañal. Nano nu ba bé pémés bikaat, ba kabak gwo ni oda, likoda li mondo li li bé i tison i Lisbon, li bi bôdôl hol!

I nwii 1934, Mankéé Ferguson bo nwaa ba bé lama témb i Brésil. Ndi ba bé ba ma nwes mbôô maliga ni mbok yosôna. Tolakii minyiñgha mi bé mi ngi yii nayak i Érôpa, bôt ba nolnaga i Panya, yak Gwét bi Ntôla II bi ma bôdôl, man juu li batéé likalô li Potoki a bi pei. Inyu ngim ngéda, i bé pôôna wengoñle man juu nu a bé sune ndék, ndi i nwii 1947, i bé wengoñle a nyoñ ngui yondo, ngéda nsañal nu tôbôtôbô wada le John Cooke a bi lo i yén mu loñ i. Mbus malo mé, nsoñgi u batéé likalô u bi waa bé bet. To ngéda ngomin a bi sôña nson u Mbôgi Yéhôva i nwii 1962, nsoñgi u batéé likalô u bi ke ndik ni bisu i hol. I sôñ Libuy li nyéé, i nwii 1974, ngéda Mbôgi Yéhôva i bi témb i kôhna kunde, i bé loo 13 000 batéé likalô ikété loñ yosôna.

I len ini, iloo 50 000 baañal ñañ lam u Ane, ba ntéé likalô i loñ Potoki, ni bi-ôn het ba mpot hop Potoki, ibabé i hôya Asores ni Madeira. Ikété batéé likalô ba yé nyoo len, di nléba ndandi i bet ba bi emble nkwel u mbuma ñañ u mankéé Rutherford a bi ti nyoo, i nwii 1925.

Di nti Yéhôva mayéga ngandak, yak ni bilôk bikéé bi bi nsal ibabé i kon woñi inyu éga nson kiki ‘minlimil mi Kristô Yésu inyu biloñ bipe.’​—Rôma 15:15, 16.​—I nlôl masôô ma nkus ma ñañ wés i loñ Potoki.