MAHÔLA NGÉDA U GWÉ NDUÑA

Kii i yé nduña?

Ba nkal le u nôgda nduña tole stress ngéda nyuu yoñ i yé nkôôbaga tole bebee i boñ ngim jam. Boña woñ a mboñ le nyuu yoñ i pémés gwom ba nsébél ni hop pulasi le hormones i nya i nloo hihéga. Hala a mboñ le ñem woñ u kahal bép ngandak, matjél moñ ma hoo kuli ikété minkañ, u nhép ni ngui, minsôn nwoñ mi nimbla. We ngi yi kii i yé tagbe, nyuu yoñ i mbôdôl sal behee. Ngéda jam li bak li nlona nduña li ntagbe, nyuu i ntémb kiki i bak.

NDUÑA I NLA BA LOÑGE TOLE BÉBA

Nduña i yé ndimbhe nyuu i nti inyu jôs ngim ndutu. Nduña i mbôdôl i boña. Loñge nduña i nhôla we i pala boñ ngim jam. Loñge nduña i nla ki hôla we i sal loñge inyu yônôs ngim njômbi kiki bo i net makégse, i léba bôlô tole i boñ sport.

Ndi nduña i i nom ngandak, i ta bé loñge inyu yoñ. Ngéda u nlôôha bana nduña, hala a nla tééñga nyuu yoñ ni mahoñol moñ. Maboñok moñ ni maada moñ ni bôt bape ma nla héñha. Nduña i i mal bé i nla boñ le mut a bôdôl nyo moog iloo hihéga, a ôt hibañga tole a je ngandak. Hala a nla yak ti nye kon u mahoñol, a nla yak boñ le a bana bañ ngôñ i ke i bôlô, tole a bana ngôñ i nitba.

Nduña i ntééñga bé bôt bobasôna nya yada, ndi i nla lona ngandak mintén mi makon. Nduña i nla ki nôgha nyuu yés yosôna njôghe.

LELAA NDUÑA I NLA TÉÉÑGA NYUU YOÑ?

Boña.

Boña woñ a nla boñ le nyuu yoñ i kahal pémés bihormone kiki bo adrénaline ni cortisol. Hala a nla boñ le ñem woñ u bép ngandak, matjél moñ ma hoo tagbe we ikété nyuu, hala a mbédés yak bombo ikété matjél moñ. I mam ma momasôna mon ma mboñ le u hoo nôgda woñi u pala ki ke ngwéé ngéda u nôgda béba jam. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

u bep unup, u bana mahoñol mabe, u bana kon mahoñol, u bana ño sii, u ke bé ’ilo loñge

Bihés ni minsôn.

Ngéda u mboma béba jam, minsôn mi nyuu yoñ mi nla nimbla inyu boñ le u babaa bañ. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

Nyuu i sôghe we, u nôgda ño sii ikeñi, minsôn mi sehla we

Nhébék.

U nhép makeñi inyu yoñ ngandak mbebi. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

u hép bé kiki i nsômbla, u nôgda mpuhge woñi téntén ibale u mbéna kon woñi

Ñem.

Ñem woñ u nhoo bép inyu boñ le matjél ma kee ikété nyuu yoñ yosôna. Inyule minkañ mi nla keñep tole siip inyu kena matjél letee ni i ñem yak ni i minsôn mi nyuu. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

matjél ma tagbe ikété minkañ ni ngui, ñem u nla ntelep we, u nla yak kwo AVC

Bijô bi nyuu bi bi mpémés hormones.

Jô yoñ nyuu ba nsébél le glande i mbañ ngim bihormone ba nsébél le adrénaline ni cortisol bi bi nhôla nyuu yoñ i jôs nduña. Hibaa hi nkéñbaha bombo ikété matjél inyu boñ le u bana ngui. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

u kon diabète, i ngui nyuu yoñ i gwé inyu jôs makon i nsôs, ngéda hogi u yé maséé, ngéda ipe u yé ñunbak, u nla yak keñep

Estomac ni minla.

Estomac i nkok ha bé bijek kiki ngéda bisu. Ngandak nduña i nla boñ le:

u nôgda le u sômbôl lo tole u nlo, u gwé bahal tole u nke bé luk

Gwom bi mbôô.

Nduña i nla boñ le u bana bañ ngôñ i malal. Ndi ngandak nduña i nla boñ le:

gwom bi mbôô bi munlôm bi sal ha bañ loñge, i nla yak tééñga makon ma bôda (cycle menstruel ni Pulasi)