Étien—“A bé lémél Nyambe ngandak, a bak nyonok ni lipémba”

1-3. (a) Kii i bi pémél Étien, lelaa a bi boñ? (b) Mambe mambadga di ga timbhe?

ÉTIEN a yé i bisu bi bakéés, 71 ma bakéés ba nkéña nye. Bebek ba yé bebee ni témpel i Yérusalem. I ntôñ u, u bakéés bakeñi, u nyén len inyu kéés nye. I ntôñ u u gwé ngui ngandak. Ngandak ipôla yap i ngwés bé banigil ba Yésu. I mut a naña i boma i, a yé prisi keñi le Kaifa. Nyen a bé éga boma i kel ba bé kéés Yésu Kristô ndék sôñ i bisu bi ngéda , ba pémhene mbagi i nyemb. Baa Étien a nkon woñi?

² I ngéda bakéés ba nun Étien, ba ntehe jam li tôbôtôbô mu su wé. Ba nyimbe le “su wé u yé kiki su u añgel.” (Minson mi baôma 6:15) Biañgel bi bi yé bakenwin ba Yéhôva Djob, bi kôli i ba nwee ni nsañ. Hala nyen yak Étien a yé i bisu bi bakéés, bomede ba nyimbe hala. Ndi lelaa a nla ba nwee hala?

³ Ndimbhe i mbadga i, i nla hôla bés i ôt ngandak biniigana. Di nlama ki yi inyuki Étien a téé i bisu bi bakéés, ni lelaa a bi sôñ hémle yé? Lelaa di nla nigle nye?

‘Ba bi tinde limut i unup’ (Minson mi baôma 6:8-15)

4, 5. (a) Inyuki di nla kal le Étien a bé nseñ kiyaga inyu likoda? (b) I ngéda Bibel i nkal le “a bé lémél Nyambe ngandak, a bak nyonok ni lipémba,” hala a nkobla le kii?

⁴ Di nyi le Étien a bé nseñ ngandak i likoda li bikristen li hiai hi bisu. Pes itan munu kaat ini, i ñéba le a bé wada mu ikété bôt basaambok baôma ba bi pohol inyu lona mahôla. Tolakii a bé boñ ngandak mam ma hélha, a bé suhulnyuu. I Minson mi baôma 6:8, di ñañ le a bé boñ “mam ma hélha ni biyimbne bikeñi,” nlélém kiki ngim baôma. Ñañ u nkal ki le “a bé lémél Nyambe ngandak, a bak nyonok ni lipémba.” Kii hala a nkobla?

⁵ I buk ni hop Grikia ba ngwélél hana, i i nkobla le i “lémél Nyambe,” i nla ki kobla le “bilama.” Ibabé pééna, Étien a bé mut bôt ba bé gwés ngandak, a bak liyômba. A bé pala kwés bôt nkaa i ngéda a nkwélés bo, ba bé ba pala tehe nseñ u biniigana a bé ti bo. A bé nyonok ni lipémba inyule a bééna mbuu mpubi u Yéhôva, a bé nwas ki le won u éga nye. Tolakii a bééna ngim makébla ni ngap i tôbôtôbô, a bé bé ngôk to ndék, a tinak Yéhôva bibégés gwobisôna, a undga ki bôt ñem ngôô. Di nok inyuki baoo bé ba bé gwés bé nye!

6-8. (a) Mimbe minsohi ima baoo ba Étien ba bi ôm nye, inyuki? (b) Inyuki ndémbél Étien i yéne bikristen nseñ i len ini?

⁶ Ngandak bôt i bi lo i pééna ni Étien, ndi “kiki a bé pot ni pék lôñni mbuu mpubi, ba bi la bé kolba nye.”a Ba bi unup, ba ke “bisôsôli i tinde bôt bape” i ôm i nnigil Kristô nunu nsohi, ki le a bé ngi nsohi. I mbus, “ba tinde ki limut,” ni mimañ mi litén lôñni bayimbén i unup kayéle ba kena nye ni ngui i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi. (Minson mi baôma 6:9-12) I mbus, baoo bé ba bi ôm nye nsohi inyu mam: Le a ñôbôs jôl li Nyambe, a ôbhak ki jôl li Môsi. Ni imbe njel?

⁷ Baoo ba Étien ba bi kal le a ñôbôs jôl li Djob inyule, i kal yap, a mpot “homa mpuphaga” béba, hala wee témpel i Yérusalem. (Minson mi baôma 6:13) Ba bé soman ki nye le a ñôbôs jôl li Môsi, hala wee a nkolba Mbén Môsi, a yéñék ki héñha bilem bi loñ Môsi a bi téé. Hala a bé bé jam li minjôha, inyule Lôk Yuda i bé diihe témpel, Mbén Môsi, ni ngandak bilem bi loñ ipe bi ba bi kônde mu Mbén. Hala a bé sômbôl kal le Étien a yé béba mut, ni le a kôli ni nyemb!

⁸ Ngoo le yak i len ini, kwéha base i ngwélél minlélém mi malôga inyu tééñga bagwélél ba Djob. Baéga bibase ba ntinde bangomin i tééñga Mbôgi Yéhôva. Kii di nlama boñ i ngéda bôt ba ntééñga bés, ba podok bitembee ikolba bés? Di nla ôt biniigana mu ndémbél Étien.

A mbok mbôgi ni makénd inyu “Nyambe nu lipém” (Minson mi baôma 7:1-53)

9, 10. Kii ngim bôt i nkal inyu nkwel u Étien i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi, ndi kii di nlama bé hôya?

⁹ Kiki di bak di bôk di kal, mu kiki bôt ba bé ôm Étien nsohi, su wé u bé nwee, u bak kiki u añgel. Ha nyen Kaifa a bi bat nye le: “Baa hala nyen mam ma yé?” (Minson mi baôma 7:1) Nano Étien nyen a bé lama yoñ hop, a bi pot ki, bañga lipodok!

¹⁰ Ngim bôt i nkal le, to hala kiki Étien a bi kwel ngandak, inyuki a bi gwélél bé i pôla i inyu pééna minsohi ba bi ôm nye? I pot maliga, Étien a bi tibil yaga éba lelaa di nlama “timbhe hiki mut” a mbat bés njom i ñañ nlam di ñañal. (1 Pétrô 3:15) Di hôya bañ le baoo ba Étien ba bi soman nye le a ñôbôs jôl li Djob inyule a ntiihe témpel, ni le a ñôbôs jôl li Môsi inyule a mpôdôl Mbén Môsi béba. Mu ndimbhe yé, Étien a mpôdôl mangéda maa ma ñañ u Lôk Israel, ndi a yigyege ngim mam i tôbôtôbô mu. Di wan mangéda ma mo maa.

11, 12. (a) Lelaa Étien a bi tibil bôñôl hihéga hi Abraham mu nkwel wé? (b) Inyuki hala a bé a kôli le Étien a pôdôl Yôsep?

¹¹ Ngéda i basôgôlsôgôl. (Minson mi baôma 7:1-16) Étien a bi bôk a pôdôl ndugi Abraham, nu Lôk Yuda i bé ti lipém inyu hémle yé. Mu kii bobasôna ba bé yi ñañ wé, Étien a bi yigye le Yéhôva, “Nyambe nu lipém,” a bi pémél Abraham i Mésôpôtamia. (Minson mi baôma 7:2) Ha ngéda i, a bé nkén mut mu Hisi hi Likak. Abraham a bééna bé témpel, to Mbén Môsi. Inyuki mut a bé ni le a kal le, inyu téñbe ni Yéhôva, i mbéda ndik le mut a kee i témpel, a nôgôl ki Mbén Môsi?

¹² Yak i bôt ba bé emble Étien ba bé gwés Yôsep ngandak, nu a bé i ndaye Abraham. Ndi Étien a mpôdôl lôkisañ i Yôsep, i i bi yik yila basañ ba matén ma Lôk Israel, laa ba bi tééñga i mut telepsép nunu ngandak, ba nuñul ki nye kiki nkol. To hala, nyen Djob a bi gwélél inyu tohol Israel i ngéda njal. I maliga, Étien a bé yi le niñ i Yôsep i bé pôna niñ i Yésu Kristô. Ndi to hala, a bi pôdôl bé i jam li i bisu bi ngéda, inyu boñ le ba kônde emble nye.

13. Lelaa nkwel u Étien inyu Môsi u bi éba le minsohi ba bé ôm nye mi bé bé mi téé, ni limbe jam a bi yigye?

¹³ Ngéda Môsi. (Minson mi baôma 7:17-43) Mu nkwel wé, Étien a mpôdôl Môsi ngandak. Hala a bé a kôli, inyule Lôk Sadukai i bé neebe bé bikaat bipe bi Bibel handugi bi Môsi a bi tila. U hôya bañ ki le ba bi kal le a ñôbôs Môsi jôl. Nkwel wé u bi éba toi le a nti Môsi lipém yak ni Mbén. (Minson mi baôma 7:38) Étien a bi kal le i ngéda Môsi a bééna 40 ma nwii, yak nye, lôkisañ i bi tjél nye ki le a bé gwés tohol bo, ni le 40 ma nwii i mbus, minlélém mi bôt mi, mi bi ke ni bisu i kolba nye ngandak ngélé.b Étien a bi tibil yigye i jam lini le: Libim li ngéda, litén li Djob li bi kolba i bôt Yéhôva a bi téé inyu éga jo.

14. I ngéda Étien a bé pôdôl Môsi, mambe mam a bi yigye?

¹⁴ Ha nyen Étien a mbigdaha i bet ba ñemble nye le Môsi a bi kal le mpôdôl wada kiki nye Môsi a bé lama pémél i Israel. I mpôdôl nu, a bé le a ba njee, lelaa ba bé lama leege nye? Étien a bi tééda mahoñol ma, inyu timbhe mambagda ma mo ima i mamélél ma nkwel wé. Ndi a bi yigye jam lipe li li yé nseñ: Môsi a bi nigil le to himbe hisi hi nla yila mpubhaga, kiki hisi i het Yéhôva a bi pôdôs nye ikété lindômbôô li hié. Jon, baa bibégés bipubi bi nlama ndik bôña ikété ngim ndap i tôbôtôbô, kii bo témpel i Yérusalem? Di béñge le i jam li.

15, 16. (a) Inyuki i bé nseñ le Étien a pôdôl lap mu nkwel wé? (b) Lelaa Étien a bi gwélél hihéga hi témpel i Salômô mu nkwel wé?

¹⁵ Lap ni témpel. (Minson mi baôma 7:44-50) Étien a bi bigdaha bakéés le ilole témpel i ñôña i Yérusalem, Djob a bi bôk ndugi a kal Môsi le a oñ lap. Lap i bé ndap libadô ba bé begee, nyoo ki nyen ba bé bégés Yéhôva. Njee a bé le a kal le témpel i bééna mahee iloo lap, ki le Môsi nyemede a bi ti Djob bibégés mu lap i?

¹⁶ I mbus, i ngéda Salômô a bi oñ témpel i Yérusalem, mbuu Djob u bi tinde nye i pémés biniigana bi mahee mu masoohe mé. Gwon Étien a bi yigye, ndi ni bibuk gwé, a kal le: “Nungingii a nyééne bé i mandap ba ñoñ ni moo.” (Minson mi baôma 7:48; 2 Miñañ 6:18) Yéhôva a nla gwélél témpel inyu yônôs sômbôl yé ndi nyemede a nyééne bé mu. Jon, inyuki bagwélél bé ba nla hoñol le ba nlama ndigi bégés Yéhôva i témpel? I jam li jon Étien a bi yelel i ngéda a bi sima kaat Yésaya i het di nléba bibañga bi Yéhôva bini le: “Ngii i yé yééne yem ane, yak hisi hi yé kéhne yem makôô. Umbe ntén ndap n’a ôñôl me? Tole hee ni yé le ni ôñôl me homa linôyôi? Baa woo wem bé won u bi hek i gwom bini gwobisôna?”​—Minson mi baôma 7:49, 50; Yésaya 66:1, 2.

17. Lelaa nkwel u Étien (a) u bi yelel mahoñol ma baemble nye, (b) u unda ki le i nsohi ba bi ôm nye u bé bé u téé?

¹⁷ Letee ni hana, mu nkwel wé, baa u nhoñol bé le Étien a bi gwélél likeñge lilam inyu yelel mahoñol ma bet ba bé soman nye? A bi unda le Yéhôva a ta bé ndéñ ndéñ mu makidik mé, a nkida bé to i ngii bilem bi loñ, ndi a nla kodol tole héñha ngim mam inyu yônôs sômbôl yé. I bôt ba bi kida i bégés témpel i Yérusalem ni i noñ ngim mam ipe bi ba bi kônde mu Mbén Môsi, kiki bo bilem bi loñ, ba bi hôya bañga njom i témpel ni i Mbén Môsi! I bé ndigi wengoñle Étien a bi bat baoo bé i mbadga ini i nlôôha ba nseñ: Limbe jam li nlôôha ba nseñ, baa i diihe Mbén ni témpel, tole i nôgôl Yéhôva? I pot maliga, mu nkwel wé, Étien a bi sôñ maliga, a unda ki le ba bé ôm nye nsohi yañga inyule nyemede a bé nôgôl Yéhôva ni ñem wé wonsôna.

18. Inyu mambe mam di nlama liya i nigle Étien?

¹⁸ Kii di nla nigil mu nkwel u Étien? Le a bé yi Bitilna loñge loñge. Yak bés, di nlama ba bôt ba nyoñ ngéda i nigil Bibel loñge loñge inyu pam i toñol “bañga i maliga ni likeñge.” (2 Timôtéô 2:15) Bilem bilam ni liyi nkwel bi Étien bi nti bés biniigana bipe. Baemble nye ba bi kolba nye bañga bañga! Ndi, ntel ngéda wonsôna a bé pôdôs bo, a bi yéñ manjel le ba nôgla ikepam lisuk, a bé kwélél ndigi mam ma ba bé yi, ni ma ma bééne bo nseñ ngandak. A bi pôdôs ki bo ni lipém jolisôna, a séblak ki ba ba bé mimañ mi bôt ipôla yap le, “botata.” (Minson mi baôma 7:2) Yak bés di nlama ba nkôôbaga i añal maliga ma Bañga i Djob, ndi di boñok hala “ni ñemlima lôñni njôôñ lipém.”​—1 Pétrô 3:15.

19. Lelaa Étien a bi legel Ntôñ bakéés bakeñi nwin u mbagi u Yéhôva ni makénd momasôna?

¹⁹ Ndi, woñi u kéñ bañ bés i añle bôt maliga ma yé i Bañga i Nyambe, di héñhak bañ ki to nwin u mbagi nôgôs u Yéhôva ndik inyu lémél bôt ba binam. Étien a yéne bés ndémbél ilam mu i jam li. A bi yimbe le i mam momasôna a bi toñle Ntôñ bakéés bakeñi, ma bééne bé bo nseñ ngandak. Ni makénd momasôna, ni ngui i mbuu mpubi, a añle bo le ba bé pôna basôgôlsôgôl bap, ba ba bi kolba Yôsep, Môsi, ni bana bapôdôl bape ki. Ni bibuk bi nyen a bi mélés nkwel wé. (Minson mi baôma 7:51-53) Ñ, unu Ntôñ bakéés bakeñi woñ u bi nôlha Mésia, nu Môsi ni bana bapôdôl bape ba bi legel a bé lama lo. I pot maliga, ba bi bôk Mbén Môsi i nya i bé béba ngandak!

“A Nwet Yésu, leege niñ yem” (Minson mi baôma 7:54–8:3)

20, 21. Lelaa Ntôñ bakéés bakeñi u bi boñ i ngéda u bi emble bibañga bi Étien, ni lelaa Yéhôva a bi lédés nye?

²⁰ Maliga Étien a bi añle i bakéés ba, ma bi lôôha unbaha bo. Ngi wonyuu yo ki yo, ba bi bôdôl jél nye masoñ ikété hiun. Ha nyen i mut hémle nunu a bi yimbe le ba bé bé le ba kônôl nye ngoo, nlélém kiki ba bi kônôl bé Nwet wé Yésu ngoo.

²¹ I bé sômbla Étien ñem ngui inyu pam i hônba i mam ma bé bem nye; ibabé pééna, yiinda Yéhôva a bi unda nye i bi lôôha lédés nye. Étien a bi tehe lipém li Nyambe, a tehe yak Yésu a téé i woo walôm u Yéhôva! I ngéda Étien a bé toñle bakéés yiinda a bi tehe, ba bi loñ maôô. Inyuki? Ndék nwii i bisu bi ngéda, Yésu a bi toñle Ntôñ bakéés bakeñi unu le a bé Mésia, ni ki le ndék ngéda a ga yén i woo walôm u Isañ. (Markô 14:62) Yiinda Étien a bi tehe i bé unda le Yésu a bi pot maliga. I Ntôñ bakéés bakeñi u, u bi liibana Mésia i mbus ba nôlha ki nye! Ngem yada, limut li kwo Étien i nyuu, ba pémés nye, ba bôdôl ôm nye ngok letee a wo.c

22, 23. (a) Inyuki nyemb Étien i mpôna nyemb i Malét wé? (b) I len ini, lelaa bikristen bi nla bana nlélém botñem kiki Étien?

²² Étien a bi wo, a ban-ga ñem nwee, a bôdlak ki Yéhôva ñem kiki Malét wé Yésu. Kiki Yésu, Étien a bé gwés le Yéhôva a nwéhél i bet ba bi nol nye. A bi kal le: “A Nwet Yésu, leege niñ yem.” A bé kal hala bebek inyule a bé a ngi tehge yiinda i Man mut bo Yéhôva. Ibabé pééna, Étien a bé a nyi bibuk bi makénd bi Yésu bini le: “Men me yé bitugne, me yé ki niñ.” (Yôhanes 11:25) Sôk i nsôk, Étien a soohe Djob ni kiñ nkeñi, a kal le: “A Yéhôva, u soñgle bañ bo i béba ini.” Kiki a mal pot hala a wo.​—Minson mi baôma 7:59, 60.

²³ Étien a yé kristen i bisu i ba “martyr,” hala wee i wo inyu maliga. (Béñge minkéñék mi matila mini le, “‘Martyr’​—I buk ini, i nkobla kii?”) Ngoo le a ga ba bé nu sôk. Ibôdôl ha ikepam i len ini, bikristen bi bitembee, bôt ba m’bô ni bakolba maliga, ba bi ngi kenek ni bisu i nol bagwélél ba Yéhôva. Ndi to hala, di gwé ngandak manjom ma ma ntinde bés i bana botñem kiki Étien. Yésu a ñénél nano kiki Kiñe, a ngwélél ki i kunde ikeñi Isañ a bi ti nye. Yom yo ki yo i ga kéñ bé nye i tugul banigil bé ba ba bi téñbe ni nye letee ni i nyemb.​—Yôhanes 5:28, 29.

24. Lelaa Saulô a bi yoñ ngaba i nyemb Étien, ndi mambe mam nyemb i mut telepsép nu i bi lona?

²⁴ Njohok mañge munlôm wada le Saulô a bé béñge kii i ntagbe. A bi neebe le Étien a nôla. Nyen a bé tééda yak mambot ma bôt ba bé leñ Étien ngok. I mbus ha, a bi bôdôl kolba banigil ba Yésu ni ngandak nyai. Ndi nyemb Étien i bé lama lona mam malam i mbus. Ndémbél yé i bé lama lédés bikristen, i kôôba ki bo i téñbe ikepam i nyemb. Ni ki le Saulô, nu ba ga sébél i mbus ngéda le Paul, a bi tam béba yé mu kii a bi yoñ ngaba i nyemb Étien. (Minson mi baôma 22:20) A bi hôla le ba nol Étien, ndi i mbus, nyemede a nkal le: “Me bé mut a ñôbôs jôl li Nyambe i ngéda bisu, me bak mut a ntééñga bôt ba Nyambe, ni mut lipamal.” (1 Timôtéô 1:13) Hala a ñunda le Paul a bi hôya bé Étien, to nkwel u ngui a bi ti i kel i. Jon ngim minkwel mi Paul ni mam mape a bi tila, bi mpôdôl mam Étien a bé kal mu nkwel wé. (Minson mi baôma 7:48; 17:24; Lôk Héber 9:24) Mu kii ngéda i bé tagbe, Paul a bi tibil noñ ndémbél i hémle ni i makénd i Étien, nu “a bé lémél Nyambe ngandak, a bak nyonok ni lipémba.” Baa yak bés di ga boñ nlélém?