“Bañga i Yéhôva i bé hol, i yémblak”

1, 2. (a) Imbe ndutu Paul ni basolôñ bé ba bi boma i Éfésô? (b) Kii di ga pôdôl munu pes ini?

LIYÔGBE li yé nnayak mu minloñ mi Éfésô, bôt ba nlond ba pindik homa nyensôna. Limut li nkodba, yak yubda i yé nnayak! Ba ngwel basolôñ iba ba ñôma Paul, ba kena bo. Kunda yada, homa bôm a yila hôlô, limut li bôt li li yé ñunbak li bak ki likeñi, li nke i homa mintuk nu a nla yoñ letee ni 25 000 ma bôt. Libim li bôt ikété limut li, li nyi bé to kii i nlona yubda ikété tison, ndi ba nok ndigi le ba nsômbôl tjé témpel yap ni nyambemuda wap le Artémis. Jon limut li mbôdôl lond ni ngui le: “Artémis nu bôt ba Éfésô a yé nunkeñi!”​—Minson mi baôma 19:34.

² Kiki lem, di ntehe le Satan a noode gwélél limut li bôt lini li li yé ñunbak inyu boñ le ñañ nlam u Ane Nyambe u ke ha bañ ni bisu i añlana. A ngwélél ndik bé njôô inyu yônôs njômbi yé. Munu i pes ini, di ga pôdôl manjel mape Satan a bi gwélél inyu kolba nson u ñañ nlam ni adna i bikristen bi hiai hi bisu. Jam li nlôôha nseñ li yé le, di ga tehe le i tjandi di Satan ti tjodisôna di bi kwo i lép, inyule “bañga i Yéhôva i bé hol, i yémblak.” (Minson mi baôma 19:20, msl.) Inyuki bikristen bi hiai hi bisu bi bi yémbél? Inyu minlélém mi manjom kiki bés i len ini. I maliga, ni ngui yés bé nyen di mpam i yémbél Satan, ndi ni mahôla ma Yéhôva. Ndi to hala, nlélém kiki bikristen bi hiai hi bisu, yak bés di gwé ngim jam i boñ. Ni mahôla ma mbuu mpubi u Yéhôva, di nla hôlôs bilem bi bi ga hôla bés i boñ le nson u likalô u num matam malam. Di pôdôl ndugi ndémbél Apôlô a bi yigle bés.

“A bé yi . . . Bitilna ngandak” (Minson mi baôma 18:24-28)

3, 4. Akila bo Priskila ba bi yimbe le kii i nhañba Apôlô mu biniigana gwé, lelaa ba bi hôla nye?

³ I liké jé li yônôs aa mu kiki Paul a bé ke i tison i Éfésô, man Lôk Yuda wada le Apôlô, a bé a ma tip lo mu tison i. A bé lôl i tison i Aléksandria, tison i Égiptô i i bé yiba ngandak. Apôlô a bééna bilem bilam bi bi bé tôbôtôbô. A bé yi nkwel kiyaga. U héya hala, “a bé yi . . . Bitilna ngandak.” Ni ki le, a bé “loñ ni mbuu mpubi.” A bé pôdôs bon ba Lôk Yuda ni makénd i ndap yap bibégés.​—Minson mi baôma 18:24, 25.

⁴ Akila bo Priskila ba bi emble nye a mpot. Ba bi lama ba maséé i nok nye a niiga “mam inyu Yésu ni maliga.” I mam momasôna Apôlô a bé niiga inyu Yésu ma bé ma téé. Ndi, i babiina bana ba bi hoo yimbe le ngim yom i nhañba nye mu yi yé i Bitilna. Apôlô a bé “yi ndigi sôble i Yôhanes.” I babiina bana ba bé bôt ba suhulnyuu, bôlô yap i bak i kôñôl mandap ma mabadô, ndi to hala ba bi kon bé woñi i pôdôs Apôlô inyule a bé yi nkwel tole kaat. Maselna ni hala, “ba yoñ nye i boni, ba tibil toñle nye njel Nyambe.” (Minson mi baôma 18:25, 26) Lelaa Apôlô nu a bé yi kaat a yik nkwel, a bi leege i mahôla ma? Ibabé pééna, a bi unda i lem i tôbôtôbô ini hiki kristen i nlama bana: suhulnyuu.

5, 6. Kii i bi hôla Apôlô i kônde bane Yéhôva nseñ, kii ndémbél yé i niiga bés?

⁵ Kiki Apôlô a bi neebe maéba Akila bo Priskila ba bi ti nye, hala a bi boñ le i ngwélél Yéhôva nunu a kônde hôlôs likeñge jé li likalô. I mbus a bi ke i Akaya, a boma bikristen bi bi bé nyoo, a “hôla bo ngandak.” Likalô jé li bi num matam malam inyule a bi pam i kolba i Lôk Yuda i i bé niñ nyoo ni i i bé niiga le Yésu a ta bé Mésia. Lukas a ntoñol le: “A bé tibil yaga unda i mbamba lôñni makénd le biniigana bi Lôk Yuda bi ta bé maliga, a undga bo ni njel Bitilna le Yésu nyen a yé Kristô.” (Minson mi baôma 18:27, 28) Ñ, Apôlô a bi hôla toi makoda! Di nla kal le ni njel yé nyen “bañga i Yéhôva” i bé hol, i yémblak. Kii ndémbél i Apôlô i niiga bés?

⁶ I nlôôha ba nseñ le bikristen bi hôlôs lem i suhulnyuu. Bésbobasôna di gwé bé nlélém ngap: bahogi ba gwé ngap ba bi gwééna, bape niñ yon i bi niiga bo ngandak mam, bape ki bôt bape bon ba bi niiga bo. Ndi, di nwahak bañ le i ngap tole i yi di gwé bi tinde bés i ngôgôp tole i boñ le di nimis suhulnyuu. Ibale hala, ki ngap yés tole yi yés bi ga yilna bés hiandi tole ngok baagene. Ha nyen i lem ibe ini le ngôk i ga o minkañ ikété ñem wés. (1 Korintô 4:7; Yakôbô 4:6) Ibale di yé toi bôt ba suhulnyuu, di ga tehe, di neebe ki le bôt bape ba nloo bés. (Filipi 2:3) Di unup bañ i ngéda ba nkodol bés, di tjél bañ to maéba bôt bape ba nti bés. Di nwas bañ le ngôk u tinde bés i tjél héñha mahoñol més i ngéda di nyimbe le ma nkiha bé ni sômbôl i Yéhôva. Ntel ngéda wonsôna di ga ba bôt ba suhulnyuu, Yéhôva bo Yésu ba ga gwélél bés mu nson wap.​—Lukas 1:51, 52.

7. Imbe ndémbél i suhulnyuu Paul bo Apôlô ba bi yigle bés?

⁷ Jam lipe li yé ki le suhulnyuu i mboñ le pééna i ba bañ. Di nla hégda ikepam limbe likala Satan a bé gwés lona mbagla ipôla bikristen bi hiai hi bisu. Kinje maséé a bé lama nok ibale i mintôô mi bôt mini le Apôlô bo ñôma Paul ba jôp i pémsan, bebek hiki wada wap a yéñék i ba nu bisu ikété makoda! Ba bé le ba pala kwo mu hiandi hi. I tison i Korintô, bikristen bihogi bi bé kal le: “Me yé nnigil nu Paul,” bape ba kalak le: “Ndi me me yé nu Apôlô.” Baa Paul bo Apôlô ba bi hôñôs mahoñol ma mbagla ma lôk kéé ini? Heni! Ni suhulnyuu, Paul a bi bok mbôgi le Apôlô a bi boñ ngandak mam mu nson ñañ nlam, jon a bi bééga yak nye minson mimpe. I yé pes, Apôlô a bi noñ bitelbene gwobisôna Paul a bi ti nye. (1 Korintô 1:10-12; 3:6, 9; Titô 3:12, 13) Kinje ndémbél ilam i suhulnyuu i lôk kéé ini i nyigle bés!

“A noodege tinde bo i hémle Ane” (Minson mi baôma 18:23; 19:1-10)

8. Imbe njel Paul a bi yoñ inyu témb i Éfésô, inyuki?

⁸ Paul a bi bôn le a bé lama témb i Éfésô, hala ki nyen a bi boñ.a (Minson mi baôma 18:20, 21) Ndi, di yimbe imbe njel a bi yoñ inyu témb i Éfésô. I lisañ di bi sôk pôdôl nye a bé i tison Antiôkia nu Siria. Inyu pam i Éfésô, a bé le a tagbene i Sélukia, tison i i bé bebee ni Antiôkia, i mbus a yoñ sitima inyu pamna nye kunda yada i Éfésô. Maselna ni hala, a bi tagbene “ikété nkoñ u Asia.” I ngéda di mboñ minsoñgi, di nléba le liké li Paul li ba mpôdôl i kaat Minson mi baôma 18:23 ni 19:1 li bé jam kiki bo 1 500 kilôméta! Inyuki a bi neebe ke liké li ki le li bé ndutu? Inyule njômbi yé i bé le a ‘lédés banigil bobasôna.’ (Minson mi baôma 18:23) Kiki maké mé ima ma bisu, liké jé li yônôs aa li bé bat nye ngandak biliya, ndi a bé tehe le hala a yé nseñ. Yak bagwélél ba makiiña ni baa bap ba mboñ nlélém kiki ñôma Paul. Baa hala a nlémél bé bés i tehe bo ba mboñ bisesema bi ngui inyule ba ngwés bés?

9. Inyuki ngim banigil i bi tiimba kôs sôble, kii di nla nigil mu ndémbél yap?

⁹ Kiki Paul a mbol i Éfésô, a koba jam kiki bo jôm li banigil ni iba ba Yôhanes Nsôble. I banigil ba ba bi sôblana inoñnaga ni mbén Môsi. I nene ki le, ba bé yi bé bañga jam tole ba bé yi yaga bé to jam inyu mbuu mpubi. Paul a bi ti bo biniigana bi mondo; kikii ba bé suhulnyuu kiki Apôlô, ba bé nyamnda i nigil mam ma mondo. I mbus le ba bi sôblana i jôl li Yésu, ba kôhna mbuu mpubi lôñni ngap i boñ ngim bihélha bi mam. Hala a ñéba le i ngéda di noñ biniigana bi ntôñ u Yéhôva mu kikii u nlona mahéñha, Yéhôva a nsayap bés.​—Minson mi baôma 19:1-7.

10. Inyuki Paul a bi nyodi i ndap bibégés inyu ke i ndap suklu, imbe ndémbél a nyigle bés mu nson wés likalô?

¹⁰ I mbus mahol mana, mape ma bi noñ. Letee ni sôñ aa, Paul a bi añal ñañ nlam ni makénd i ndap bibégés i Lôk Yuda. To hala kikii a bé noode “tinde bo i hémle Ane Nyambe,” bôt bahogi ba bi nai ni nledek ñem, ba bôdôl kolba nye. Iloole a lep ngéda ni bôt ba bi “bôdôl ôbôs jôl li Njel,” Paul a bi bagla ni i bôt ba, a kahal ti minkwel i ndap suklu yada. (Minson mi baôma 19:8, 9) I bet ba bé sômbôl hol i pes mbuu ba bé lama nyodi i ndap bibégés inyu ke i ndap suklu. Kikii Paul, yak bés i len ini, di nla téé nkwel ibale di nôgda le i mut di yé tééne likalô a gwé bé ngôñ i emble bés tole di ntehe le jomol jon a nyéñ. Ngandak bôt i ngi yii mu mbégdé i i gwé libak lilam, i gwé ngôñ ni ñañ nlam u u ntina makénd!

11, 12. (a) Imbe ndémbél Paul a nyigle bés mu kii a bé mut bôlô, ndi a bak bé ndéñ ndéñ? (b) I len ini, lelaa Mbôgi Yéhôva i noñ ndémbél i ñôma Paul mu nson wap likalô?

¹¹ I nene le Paul a bi ti minkwel mu ndap suklu hiki kel ipôla jôm li ngeñ ni yada i kegla ni ngeñ ina i kôkôa. (Béñge note d’étude i Bibel ni hop Pulasi i kaat Minson mi baôma 19:9) I nene le mu ngeñ i, homa a bé a ba nwee, lék i bak nnayak i mbégdé, jon bôt ba bé téé bôlô yap inyu je ni inyu noi. Ibale hala nyen Paul a bi sal letee ni nwii ima, wee a bi tégbaha iloo 3 000 ngeñ i niiga.b Njom ipe i, i i ñunda le bañga i Yéhôva i bé hol, i yémblak. Paul a bé mut bôlô ndi a bé bé ndéñ ndéñ. A bi héñha ntjega wé inyu boñ le u kiha ni ngéda i bôt a ntééne likalô. Bimbe bisai hala a bi lona? Bibel i nkal le: “I bôt bobasôna ba bé yééne i pes mbok Asia ba nok bañga i Nwet, Lôk Yuda ni bôt ba Grikia.” (Minson mi baôma 19:10) Paul a bi bok toi mbôgi i nya i yôni!

¹² Yak i len ini, bés Mbôgi Yéhôva di yé bôt ba bôlô ndi di ta bé ndéñ ndéñ. Di mboñ biliya i ke boma bôt i ngeñ ni i bahoma di nla koba bo. Di ñañal ñañ nlam i minloñ, i bibôm, i bahoma ba ntéédana matôwa. Di ntéé likalô ni njel téléfôn yak ni njel biléta. Yak i ngéda di mboñ likalô li mandap ni mandap, di mboñ biliya i lo i ngeñ di nla koba bôt i mandap map.

“Bañga i Yéhôva i bé hol, i yémblak” to i bisu bi ngolba i mimbuu mimbe (Minson mi baôma 19:11-22)

13, 14. (a) Imbe ngui Yéhôva a bi ti Paul? (b) Himbe hihôha bon bôlôm ba Skéva ba bi boñ, himbe hihôha yak ngandak bôt i i yé kwéha base i mboñ i len ini?

¹³ Lukas a nkal le ngim ngéda i bi pam le Yéhôva a bi ti Paul ngui i boñ “bihélha bi mam bi mbuma ñañ.” Bôt ba bé yoñ yak mabadô lôñni mambot ma bôlô ma Paul inyu kena mo yak bakokon, kayéle ba bé mbôôp. Yak mimbuu mimbe mi pamak ikété yap ni i njel i.c (Minson mi baôma 19:11, 12) I bihélha bi mam bini ikolba mimbuu mimbe bi bi ke ngan ngandak, ndi bôt bobasôna ba bé bé maséé ni i mam ma.

¹⁴ Ndi yak “Lôk Yuda ihogi i i bé hiôm, i pémhak mimbuu mimbe” i bi noode boñ bihélha bi mam kiki Paul. Bahogi ikété yap ba bi noode pémés i mimbuu mimbe mi, ba gwéélak jôl li Yésu ni li Paul. Lukas a ntoñol le bon bôlôm basaambok ba Skéva, ba ba bé i lihaa li biprisi ba bi noode boñ hala. Ndi mbuu mbe u bi timbhe bo le: “Me nyi Yésu, me nyi yak Paul, ndi bé ni yé bonjee?” Ha nyen i mut a bééna mbuu mbe a kwél i bôt ba makañ bana i nyuu kiki bo nuga bikai, a loo bo ngui, ba ke ngwéé ibabé i béñge mbus, ba bak nso, ba ban-ga ki mambabaa. (Minson mi baôma 19:13-16) Ñañ unu u bi boñ le “bañga i Yéhôva” i kônde yémbél, inyule u bi tibil yaga unda le Paul nyen Yéhôva a bi ti ngui yé, ndi a bi ti bé yo i bôt ba kwéha base ba. I len ini, didun di bôt di nhoñol le ibale mut a nsima jôl li Yésu tole a nkal le a yé “kristen,” hala a kôli. Ndi Yésu a bi kal le ndik i bet ba mboñ toi sômbôl Isañ bon ba gwé bañga botñem inyu dilo di nlo.​—Matéô 7:21-23.

15. Ibale di gwé maada ni mimbuu mimbe tole gwom bi gwé maada ni mimbuu mimbe, lelaa di nla noñ ndémbél i bôt ba Éfésô?

¹⁵ I wonyuu bon bôlôm ba Skéva ba bi bana i bi boñ le bôt ba kônde kon Nyambe woñi, kayéle ngandak i bi yila bahémle ba tjôô makañ. Bôt ba Éfésô ba bééna lem i boñ makañ. Ba bé gwélél mam kiki bo bobe, minkôm, ni masoohe inyu sébél mimbuu mimbe, ngim mangéda ba bé ba tila i masoohe ma ikété ngim bikaat. Ndi, ngandak yap i bi yoñ makidik i kot bikaat gwap bi makañ, ba ligis gwo i bisu bi bôt bobasôna. I bikaat bi bi bé hee diye ngandak, ibale ba nuñul gwo i len ini ki bi nla hee didun di francs CFA.d Lukas a ntoñol le: “Hala nyen bañga i Yéhôva i bi kônde tjama lôñni lipémba, yak ngandak bôt i kôndba mu nsoñgi u bahémle.” (Minson mi baôma 19:17-20) Kinje maséé i tehe maliga ma nyémbél bitembee ni makañ! I bôt ba Éfésô bana ba ba bi éba hémle ikeñi, ba nti bés loñge ndémbél. I len ini, yak bés di niñil ikété nkoñ ’isi u u yé nyonok ni mam ma mimbuu mimbe. Jon ibale di gwé ngim yom i i gwé maada ni mimbuu mimbe, di nlama boñ kiki bôt ba Éfésô, hala wee di nlama hoo bagla ni yo! Di kee haa ni i maboñok ma nyega mana, to ibale di nlama nimis ngim gwom i i yé bés diye.

“Yubda ikeñi i bi bôdôl” (Minson mi baôma 19:23-41)

16, 17. (a) Toñol lelaa Démétriô a bi boñ le yubda i ba i tison i Éfésô. (b) Lelaa bôt ba Éfésô ba bi éba le ba nlôôha gwés base yap?

¹⁶ Nano, di tehe likeñge li Satan jada Lukas a nsima. A nkal le: “Yubda ikeñi i bi bôdôl inyu Njel.” Lukas a bi lôôha bé kéñbaha mam i ngéda a bé pôdôl i jam li.e (Minson mi baôma 19:23) Yubda i bi bôdôl ni ñôô silba wada le Démétriô. I mut nu a bi ôt mahoñol ma basolôñ bé ba bôlô, a hôñlaha bo le lingwañ jap li bé lôl mu nyuñga yap i bisat. I mbus, a kal le ñañ nlam Paul a bé añal u bé bé loñge inyu yap inyule bikristen bi mbégés bé bisat. Ha nyen a bi tinde bo i ngôgôp inyu tison yap ni inyu loñ yap, a béhe bo le bôt ba yé le ba bôdôl tehe nyambemuda wap le Artémis, yak témpel yé i i bé yiba ngandak, “kiki yañga jam.”​—Minson mi baôma 19:24-27.

¹⁷ Démétriô a bi yoña limut mu nkwel wé. Baôô silba ba bôdôl lond le, “Artémis nu bôt ba Éfésô a yé nunkeñi!” kayéle tison i yon ni yubda, mam ma bep ikepam i minyiñgha di bak di pôdôl i bibôdle bi pes ini.f Paul, nu a bé bebee i boñ bisesema hiki ngéda, a bé gwés jôp i homa mintuk inyu pôdôs i limut li, ndi banigil ba bi top bé inyule ba bé tôñ nye. Mut wada le Aléksandrô a bi telep i bisu bi limut, a yéñ yoñ hop. Kiki nyemede a bé man Lôk Yuda, bebek le a bé yéñ éba maselna ma yé ipôla Lôk Yuda ni bikristen bi. Ndi hala a bi hôla bé to yom. I ngéda limut li bi yimbe le a yé man Lôk Yuda, bobasôna ba bôdôl lond ni kiñ yada, ba tégbaha jam kiki bo ngeñ iba ba kalak le: “Artémis nu bôt ba Éfésô a yé nunkeñi!” Yak i len ini, bôt ba ngi kenek ni bisu i gwés bibase gwap i nya i nlôôha. I jam li, li nla yilha mut jôñ kayéle a yimbe ha bé minwaa nwé.​—Minson mi baôma 19:28-34.

18, 19. (a) Lelaa mut matila nu tison a bi mômôs limut i Éfésô? (b) Ngim mangéda, mambe mahôla bôt ba ngomin ba yé le ba lona litén li Yéhôva, ndi kii yak bés di nlama boñ inyu kôhna i nya mahôla i?

¹⁸ Sôk i nsôk, mut matila nu tison nyen a bi mômôs limut nwee. Kiki a bé yi bôlô yé, a bak mut a nyi pohol bibuk gwé, a bi kal bôt ba Éfésô le i bikristen ba bé ôm nsohi ba nyéñ bé tjé témpél yap to nyambemuda wap, Paul ni basolôñ bé ba bi boñ bé jam libe jo ki jo ikolba témpél i Artémis, ni ki le i ngéda i nya jam ini i mpam, ba nyi yak bonjee ba nlama kena ndañ wap. Bebek i jam li bi boñ le ba nôgôl nye, li yé i ngéda a bi hôñlaha bo le Lôk Rôma i yé le i unbene bo inyule ba nkodba inyu lona yubda i tison. Kiki a mal pôdôs limut a huuha jo. Ha nyen limut li bi mom nwee inyule bibañga bi mut matila nu tison bi bé bi téé.​—Minson mi baôma 19:35-41.

¹⁹ Hala a bé bé ngélé bisu le mut ngomin kiki nunu, nu a bé yi bagal mam a lôl banigil ba Yésu i mahôla, hala a ga ba bé to ngélé i nsôk. Ikété yiinda, ñôma Yôhanes a bi tehe le i dilo di nsôk, hisi hi hi yé yimbne i bôt ba nkoñ ’isi unu ba ba nyi bagal mam, hi ga mil lom, nu a yé yimbne i ndééñga Satan a nlona banigil ba Yésu. (Masoola 12:15, 16) Hala a yé maliga. I ma pam le bakéés ba ba ngwés telepsép, ba sôñ kunde i Mbôgi Yéhôva i ke i makoda map ni i añal ñañ nlam. I yé maliga le yak maboñok més malam ma yé ma hôla. I nene le maboñok malam ma Paul ma bi boñ le ngim bôt ba ngomin i tison i Éfésô i gwés nye, i ti ki nye lipém kayéle ba bi sôñ niñ yé. (Minson mi baôma 19:31) Ibale di nke ni bisu i bana bihiumul bilam ni i ti i bôt lipém, bôt ba yé le ba yimbe bilem gwés, hala a yé le a tinde bo i gwés maliga.

20. (a) Kii u nôgda i yi le i hiai hi bisu ni i len ini, bañga i Yéhôva i nke ndigi ni bisu i hol, i yémblak? (b) I len ini, kiki u ntehe Yéhôva a nyémbél baoo bés, kii hala a ntinde we i boñ?

²⁰ Baa di ta bé maséé i yi le i hiai hi bisu, “bañga i Yéhôva i bé hol, i yémblak”? Minlélém mi maséé mon di nok i len ini i ngéda di ntehe lelaa Yéhôva a nhôla bés i yémbél mandutu mu nson wés. Baa u gwé ngôñ i bana nsima i yoñ ngaba to isii yaga mu i yémbél i? Jon, yoñ ngéda i ôt mahoñol mu dihéga di pôdôl munu pes ini. Ba suhulnyuu, nit biniigana bi mondo ntôñ u Yéhôva u nti, kee ni bisu i sal ni ngui, keñgle maada ni mimbuu mimbe, boñ biliya le yak bihiumul gwoñ bilam ni lipém u nti bôt bi bok mbôgi ilam inyu Ane Nyambe.