I sôñ i bé noñ ha, Hitoshi a bé badba too a ga léba bôlô ipe, hala a siidaga nye ñem. Kel yada, ngéda ba bé bat nye mambadga inyu ti nye bôlô ipe, Hitoshi a bi toñol le a nla bé tembee mu bôlô yé. Mbat mambadga a timbhe nye le: “Mahoñol moñ ma nhélhana!” Lihaa li Hitoshi ni mawanda mé ba ti nye makénd le a ban ñem mu makidik mé i ba maliga. Ndi to hala, a bi bôdôl bana ndék pééna mu ñem wé. Kii héga, a bi kal le: “Me bé badba too hala a bé loñge jam le me noñ sômbôl yem i ba maliga inoñnaga ni hémle yem.”

Hala a yé ngoo, ndi jam Hitoshi a bi kôhna i niñ yé, i nhôñlaha bés le hiki mut bé nyen a ndiihe i ba maliga. Mangéda mape, ngandak bôt i ntehe hala kiki soso bomb, tôbôtôbô i bahoma ba bôlô. Muda nu a nsal i loñ Afrika i Nwel mbok a bi kal le: “Bôt ba ngitelepsép ba nkéña me, jon ngim mangéda, ngôñ i boñ kiki bôt bobasôna i yé ngui.”

Ntén u ngitelepsép wada u nai téntén i len ini, won u yé i pot bitembee. Hala a yé ndék ñwii len ini le, mut njôôñ yi le Robert S. Feldman, nu a nsal i suklu keñi i Amérika le Massachusetts Amherst, a bi léba le i ngéda jôm li minhôôlak mi bôt li nkwel, bôt basamal ikété yap ba nla bé nwas le jôm li manut li tagbe ibabé le ba tembee to ngélé yada i bititigi gwobisôna. Feldman a nkal le: “Jam lini li bi suk bés ngandak. Di bak bé le di yénak, di hoñol le hala nyen bôt ba mbéna tembee i niñ yap.” Baa hala a ta bé hélha jam le, libim li bôt li ñunup ngéda bôt ba ntembene bo, ki le ngandak ikété yap i gwé lem i tembee?

Inyuki bitembee, wip, ni mintén mi ngitelepsép mimpe mi ntôl i len ini? Lelaa ngitelepsép i ntihba nkoñ isi wonsôna? Ndi, mbadga i nlôôha ba nseñ i yé le: Lelaa di nla tjél kwo ikété mana maboñog ma ngitelepsép?

Baa u nkémhe ni i jam nunu muda a nkal? Kiki Samanta, bés bobasôna di mboma mandutu ngim mangéda. Mam di mboñ ma ga yelel ibale di yé bôt ba ngitelepsép, tole ma ga pémés toi i mam di ndiihe i mbamba. Kiki héga, ibale i keñgle wonyu i yé jam li bisu i niñ yés, i nla pam le di tehe ngitelepsép kiki njel ipe i yônôs njômbi yés. Ngéda bôt ba ga yi maliga, b’a ke yi le di ngwés ngitelepsép, hala a ga lona bés bikuu bibe. Wan le ndék mam i noñ ha.

NGITELEPSÉP I ÑÔBÔS MAWANDA

Libôdôl bôt ñem jon li nlédés maada. Ngéda bôt iba ba mbôdôl wada ni nuu ñem, ba nkon ha bé woñi. Ndi, libôdôl mut ñem li ngwéé bé kunda yada. Bôt ba mbôdôl bôdôl bape ñem mbus ba ma tégbaha ngandak ngéda ni bo, ba kwelek ni maliga, ba tôñôk ki bo. Ndi, liboñog jada li ngitelepsép li nla mélés maada malam. Ngéda hala a mbôña, i nla ba ndutu ngandak i témb bana maada malam ma.

Baa liwanda joñ li ñem nyuu li ma tembene we? Ibale hala, kii u bi nôgda? Bebeg le hala a bi unbaha we, u tehe wengoñle a nlibana we. Hala a nôôga. Ibabé pééna, ngitelepsép i ñôbôs hikuu hi maada malam.

NGITELEPSÉP I NKÔNDE GWAL NGITELEPSÉP

Yigil i malét wada le Robert Innes, nu a niiga i suklu keñi i Kalifornia (Amérika) i ñunda le “ngitelepsép i yé yaga kiki kon u nlôôhana.” Jon, ngitelepsép i yé kiki nsoñ u matjél. Hala nkobla le, ntel u gwé maada ma tôbôtôbô ni mut nu a ngwés ngitelepsép, yak wemede u nsôk u “bana nlélém kon,” u kahal gwés ngitelepsép.

Lelaa u nla keñgle i kwo ikété hiandi hi ngitelepsép? Bibel i nla hôla we. Soho wan ini ndék matiñ Bibel i nti.

Ikété Bibel, ni hop Grikia, bini bibuk le “i ba maliga” bi nkobla le “ngim jam i yé loñge kiyaga.” Bi nla ki kobla le ngim lem i yé ilam, ni le bôt ba ngwés ba ntehe yo.

Bikristen bi nlôôha yaga diihe bibañga bi ñôma Paul nu a bi kal le: “Di nsômbôl hiôm loñge ikété manjel momasôna.” Baa hala a nkobla le kii?

SAÑ DI GWÉNE BÉSBOMEDE

Hiki kegla, ngandak bôt i mbéñgba i léman nwaa le ba mpam. Inyuki? Inyule ba nsômbôl nene loñge. Ndi, jam lipe li yé mahee iloo liend miño tole lihaba mambot malam. Maliga ma yé le, ntén mut di yé ikété yés ñem, u nla kônde bés bilama bi nyuu tole hôyôs gwo.

Bañga i Djob i nyis yaga bés ni maliga le di yé bebee i boñ béba. Kaat Bibôdle 8:21 i nkal le: “Hégda i ñem mut i yé béba ibôdôl nye mañge wanda.” Jon, inyu ba maliga, di nlama jôs libak jés li kwéha i boñ mam mabe. Ñôma Paul a bi tibil toñol sañ a bé jôs béba, jon a bi kal le: “Inyule mbén Nyambe i nlémél me kingéda mut kété, ndi me ntehe ya ndôñ mbén ipe ikété bijô gwem, yon i njôs yaga mbén i nlôl mahoñol mem, i ngwel ki me nkôm, le me ba isi mbén béba i i yii ikété bijô gwem.”​—Rôma 7:22, 23.

Kii héga, ngéda ñem wés u ntinde bés i boñ béba jam, di ban-ga ki soso ngôñ i boñ mam ma ngitelepsép, di ta bé nyégsaga i nôgôl ngôñ i. Di ngi gwé pôla i yoñ makidik mape. Ngéda di mpohol i tjél nôgôl mahoñol més mabe, di nla yén maliga to ibale ngitelepsép i nkéña bés.

YÉMBÉL SAÑ

Inyu ba maliga, di nlama bana matiñ ma ngui ma ma ñéga bés. Hala a yé ngoo, ndi libim li bôt li ntégbaha ngandak ngéda i pohol ‘mambot ba nhaba’ iloo kiki ba ntégbaha ngéda inyu noñ matiñ ma nlama éga maboñog map. Jon, ba ntehe bé kii i yé béba i boñ mam ma ngitelepsép ntel ma yé ngi pam i likala li nene béba i mis map. Kaat ni hop Ngisi ba nsébél le The (Honest) Truth About Dishonesty (Maliga inyu ngitelepsép) i ntoñol le: “Libim li bôt li ngwés ngitelepsép, ndi ba nlel bé ngim minwaa bomede ba ntéé, inyu boñ le bôt ba tehge bo kiki bôt ba maliga.” Ndi baa di gwé matiñ di nla bôdôl ñem, ma ma nla hôla bés inyu kit ikepam limbe likala di nla neebe ngitelepsép? Di yé kimasoda i bana matiñ mu jam li.

Didun di bôt i nkoñ isi wonsôna di nléba le Bibel i ntibil yaga yônôs njômbi i. Kaat ipe i nti bé matiñ kiki Bibel inyu éga maboñog més. (Tjémbi 19:8) Bibel i ñéga yaga bés loñge inyu mam kiki bo niñ ikété ndap lihaa, jam li bôlô, bihiumul, ni maada més ni Djob. Bibel i ñunda le i yé mahee inyu mangéda momasôna. Mambén mé ni matiñ mé ma yé mahee inyu biloñ gwobisôna, matén momasôna, ni bôt ba dilémb tjodisôna. Ibale di ntibil añ Bibel, di yoñog ngéda i nok yo, di gwélak ki maéba mé, hala a ga hôla bés i ba maliga ni boñ mam ma téé sép.

Ndi, jam lipe li nlee i jôs ngitelepsép, jon li yé le di nigil bañga pék Bibel i nti. Kiki di niñil ikété nkoñ isi u u nai ni béba, u ntinde bés i neebe maboñog mabe. Inyu hala nyen di nlama soohe Djob le a hôla bés, a nit ki bés. (Filipi 4:6, 7, 13) Kiki di mboñ hala, ha nyen di ga bana makénd i nit telepsép ni ba maliga ikété mam momasôna.

I BA MALIGA I NLONA BISAI

Hitoshi, nu di nsima i bibôdle, a bi kôhna bisai inyule a bééna jôl lilam i homa wé bôlô le a yé mut maliga. I len ini, a nsal ni nwet bôlô nu a ndiihe libak jé li maliga. Hitoshi a nkal le: “Me yé maséé, inyule me nla léba bôlô i nhôla me i tééda kiñ yem ñem mapubi.”

Yak bôt bape ba nléba le hala a yé maliga. Béñge ndék dihéga di ñunda lelaa bôt bape ba bi kôhna bisai, inyule ba bi noñ lini litiñ li Bibel li nkal le di “hiôm loñge ikété manjel momasôna.”

• Kiññem i mpôp

  

  “Me bi téé suklu ngéda me bééna 13 ñwii, me bôdôl sal ni bôt ba wip. Hala a bi boñ le, bebee le nsaa wem wonsôna me bé kôhna, me bé kôhna wo ni njel mandon. Mbus me bi biiba, me ni nlô wem di bôdôl nigil Bibel ni Mbôgi Yéhôva. Di nigil le Yéhôvaa Djob a ñoo ngitelepsép, jon di bi yoñ makidik i héñha maboñog més. I ñwii 1990, di bi ti biniñ gwés nkikip yak Yéhôva, mbus di kôs sôble, di yila Mbôgi Yéhôva.”​—Bingéngén 6:16-19

  “Ngéda kôba, ndap yés i bé nyonok ni minibik mi gwom, ndi nano yom i ta ha bé hala, jon me gwé kiññem i mpôp. Ngéda me nhoñol ngandak ñwii me ntégbaha i mandon, me nyéga Yéhôva ngandak inyu kona yé ngoo. Hala a nti me maséé ngandak i ke i nañi hiki u, me yik le Yéhôva a nôgôl me maséé.”​—Kéril, nu loñ Irlan.

  

  “Ngéda nwet wem bôlô a bi léba le me bi tjél yoñ bitek bi mut a bé yéñ somb bés gwom, a kal me le: ‘Djob joñ li nyilha we mut ba nla bôdôl ñem! Ni mbale, hala a yé bés bisai i bana we munu, i homa wés bôlô.’ Li ba maliga i mam momasôna li nhôla me i bana kiññem i mpôp i bisu bi Yéhôva. Li nhôla ki me i ti lihaa jem ni bôt bape makénd i boñ nlélém.”​—Sôni, nu loñ Hoñ Kong

• Ñem nwee

  

  “Me gwé soso tel i homa ba ntéédana moni mi ngandak biloñ. Mu bôlô yés, ngandak i mbéna ha télepsép ipañ inyu yila ngwañ. Ba mbéna kal le: ‘Kii yé béba i neebe ndék ngitelepsép ibale hala a nla yilha me ngwañ, a hôla ki loñ i bana ngandak moni?’ Ndi libak jem li maliga li nti me ñem nwee. Me nyoñ makidik i ba maliga to ibale me nlama kolba to bimbe bikuu bi nyik lo. Bet bem ba bôlô ba nyi le m’a tembene bé bo, to tembee inyu yap.”​—Tom, nu loñ Amérika.

• Maséé di gwéne bésbomede

  

  “Nwet wem bôlô a bé sômbôl le me tembee inyu ngim gwom bi bi nimil i homa bôlô, ndi me bi tjél. Ngéda bôt ba wip ba bi sôk yiba, nwet wem bôlô a ti me mayéga inyu libak jem li ba maliga. I ba maliga ikété unu nkoñ isi u ngitelepsép i mbat makénd. Ndi i lisuk, bôt bape ba ga bôdôl bés ñem, ba ti ki bés lipém.”​—Kaôri, nu loñ Yapan.

Kiññem i mpôp, ñem nwee, ni maséé di gwéne bésbomede​—bisai kiki bini bi ñéba le li ba maliga li yé toi loñge jam. Baa u nkémhe hala?