Nyiña inyu Kaat yés i likoda li ñem sonde

6-12 SÔÑ KONDOÑ

MASÔÔ MA NKUS MA BIBEL | BIBÔDLE 1-2

“Yéhôva a nlona niñ hana ’isi”

(Bibôdle 1:3, 4) Ni Nyambe a kal le: “Mapubi ma ba.” Ni mapubi ma ba. ⁴  Nyambe a tehe mapubi le ma ba loñge; ni Nyambe a bagal mapubi ni jiibe.

(Bibôdle 1:6) Nyambe a kal ki le: “Libôbôl li ngii li ba ñemkété malép, li bagal ki malép ni malép.”

(Bibôdle 1:9) Nyambe a kal le: “Malép ma yé isi ngii ma kodba homa wada, biték binumnga bi nene ki.” Ndi i ba hala.

(Bibôdle 1:11) Ni Nyambe a kal le: “Hisi hi ôs njoñgi bikai, bikai bi num mbôô, yak ni bie bi num matam, bi numuk matam kingéda nya yap, bi ban-ga mbôô yap ikété yap, munu ’isi.” Ndi i ba hala.

it-1 563 § 2-4

Lihegek

Ngéda Djob a bi kal i Hilo hi bisu le, “mapubi ma ba,” mapubi ma bi bôdôl jôp i ond, ndi i gwom bi bé lona mapubi ma, ma bé nene bé hana isi. Bebek mapubi ma bi lo ndék ni ndék kiki nkobol nu jôl li yé J. W. Watts a nkal le: “Ndék ni ndék nyen mapubi ma bi lo.” (Bibôdle 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Djob a bi boñ le maselna ma ba ipôla mapubi ni jiibe. A bi sébél mapubi le Njamuha, a sébél jiibe le Juu. Hala a bé sômbôl kal le ’isi hi bé kiiña, hi kiiñaga ki hiañgaa, kayéle bipes bi hisi bi likôl ni bi hiôñk bi bé lama bana mangéda ma njamuha ni mangéda ma juu.​—Bibôdle 1:3, 4.

I Hilo hi nyônôs iba, Djob a bi boñ le pôla i ba i ñemkété malép ngéda a bi bagal “malép ni malép.” Ndék malép i bi yégle hana ’isi, mape ma ba i ngii, ipôla malép ma, ngim homa i bi nene. Djob a bi sébél homa nu le Ngii, inyu boñ maselna ni hisi. Ndi di nla bé kal le i malép ma bé ngii, ma bé tihba tjôdôt ni mam mape ma ngiinda.​—Bibôdle 1:6-8; béñge ini buk le NGII.

I Hilo hi nyônôs iaa, Djob a bi gwélél ngui yé inyu kot malép homa wada kayéle hisi hinumnga hi nene, Djob a bi sébél hio le Hisi. Gwom bi bi lo bé ni gwomede mu hisi, inyule i nlélém hilo hi nyen Djob a bi gwélél dipéda di gwom di ba nsébél ni hop Pulasi le “atome” inyu hek bikai, bibebela, bie bi bi num matam. Hiki yada mu i bééna ngap i bôl “kingéda nya yap.”​—Bibôdle 1:9-13.

(Bibôdle 1:14) Nyambe a kal le: “Gwom bi mbéyés mapubi bi ba mu libôbôl li ngii i bagal njamuha ni juu; bi ba ki inyu biyimbne, ni inyu mintéak mi ngéda, inyu dilo di nwii.

(Bibôdle 1:20) Ni Nyambe a kal le: “Mauñ ma bihégél bi gwé niñ ma nyumlaga mu malép, yak dinuni di ngii di puuege ’isi ikété libôbôl li ngii homa ni homa.”

(Bibôdle 1:24) Ni Nyambe a kal le: “Hisi hi pémés bihégél bi gwé niñ kingéda nya yap, bilém ni bio-onda, ni binuga bi bikai kingéda nya yap.” Ndi i ba hala.

(Bibôdle 1:27) Nyambe a hek mut ôñgba yé nyemede, i ôñgba Nyambe yon a hégél nye; a hek nye munlôm ni muda.

it-1 563 § 7-10

Lihegek

I yé loñge i yi le i kaat Bibôdle 1:16, ba ngwélél bé ini buk ni hop Lôk Héber le ba·raʼʹ, i i nkobla le “hek.” Ndi, ba ngwélél buk i Lôk Héber le ʽa·sahʹ, i i nkobla le “boñ.” Hiañgaa, sôñ, ni tjôdôt, bi yé mukété bihégél bi “ngii” kaat Bibôdle 1:1 i mpôdôl, jon bi bi héga ntandaa ngéda ilole nson u Hilo hi nyônôs ina u mbôdôl. I Hilo hi nyônôs ina, Djob a bi “boñ” le i bihégél bi ngiinda bini bi bana maada ma mondo ni mam ma hisi. Ngéda Bibel i nkal le: “Nyambe a bii gwo i ngii inyu ti mapubi hana ’isi,” bebek hala a nsômbôl kal le nano mut nu a yé hana isi a bé la tehe gwo, ndik wengoñle bi yé i ngii. Jam lipe li yé le, hiañgaa, sôñ ni tjôdôt bi bé lama ba ‘biyimbne inyu mintéak mi ngéda, inyu dilo ni nwii;” kayéle bi éga bôt ba binam ikété ngandak manjel.​—Bibôdle 1:14.

I Hilo hi nyônôs itan, Djob a bi bôdôl hek bihégél bi bi gwé niñ hana isi, ndi bôt ba binam bé. Hégél i Djob to yada i bi hielba bé yomede inyu yila mintén mi niñ mimpe, ndi, ni ngui yé, Djob a bi hek ngandak bihégél bi bi bé bôl. Bibel i nkal le: “Nyambe a hek ki binuga bikeñi bi tuye, yak ni hi hégél i gwé niñ i nhiôm mu, gwon bi bôl mu malép, kingéda nya yap, yak hi hinuni bipapai kingéda nya yé.” Kiki gwom a bi hek bi bé lémél nye, Djob a sayap gwo, a kal le bi “bôl.” I jam li li bé le li bôña inyule bini bihégél bi bi bé bi gwé niñ, bi bak nya ndi nya bi bééna ngap Djob a bi ti gwo inyu bôl “kingéga nya yap.”​—Bibôdle 1:20-23.

I Hilo hi nyônôs isamal “Nyambe a hek ki binuga bi bikai kingéda nya yap, yak bilém kingéda nya yap, ni bio-onda bi ñont ’isi kingéda nya yap.” Djob a tehe le bôlô i i bé lam, ndik kiki mam mape a bi bôk a hek.​—Bibôdle 1:24, 25.

I mamélél ma Hilo hi nyônôs isamal, Djob a hek ngim hégél i mondo ipe, i i bé loo binuga, ndi i bé loo bé biañgel. Djob a bi hek mut binam i pôna yé. Kaat Bibôdle 1:27 i nkal inyu bôt ba binam le ‘[Djob] a hek [bo] munlôm ni muda,” ndi minlôñ mimpe mi nkônde mam mape; kaat Bibôdle 2:7-9 i ñunda le Yéhôva Djob a bi uñgus mut ni nluñ ték, a hue nye nhébék u niñ ikété mben môl, ndi mut a yila hégél i gwé niñ, hégél Djob a ti paradis kiki liyééne, a ti ki nye bijek. Ina, Yéhôva a bi gwélél gwom bi hisi inyu hek mut. I mbus le a boñ hala, a hek muda ni mbai Adam. (Bibôdle 2:18-25) Kiki a bi mal hek muda, yak mut binam a bé le a bana bon ba ba mpôna nye.​—Bibôdle 5:1, 2.

Tibil tém inyu léba tik ngok i mbuu

(Bibôdle 1:1) I bibéé Nyambe a hek ngii ni ’isi.

w15 1/6 5

Lelaa njôôñ yi i nla hôla bés

Nwii mi hisi ni mi ngiinda

Bôt ba njôôñ yi ba kal le hisi hi ma nom bebee le 4 milliards nwii ni le ngiinda i gwé bebee le 13 tole 14 milliards nwii. Bibel i mpôdôl bé inyu nwii mi ngiinda. Homa to wada a ta bé het i nkal le hisi hi gwé ndik ngim dikôô di nwii. Nlôñ u Bibel u bisu u nkal ndik le: “I bibéé Nyambe a hek ngii ni ’isi.” (Bibôdle 1:1) Jam li jon li ti bôt ba njôôñ yi pôla i kal nwii nwañen hisi ni ngiinda mi gwé inoñnaga ni matiñ map, ma di nla bôdôl ñem.

(Bibôdle 1:26) Ni Nyambe a kal le: “Di hek mut ôñgba yés kingéda pôna yés; ba kahbe ngii tjobi di tuye, ni dinuni di ngii, ni bilém, ni hisi hiosôna, yak ni ngii hi o-onda i ñont ’isi.”

it-2 16-17

Yésu Kristô

Nhek numpe bé. Yésu a bi yoñ ngaba mu kii Djob a bé hek mam, ndi hala a nkobla bé le a yé ngim nhek. Djob nyen a gwé ngui i hek, ni njel mbuu wé mpubi. (Bibôdle 1:2; Tjémbi 33:6) Kiki Yéhôva nyen a yé Lingen li niñ, bihégél gwobisôna bi bi gwé niñ, bi bi ntéa ni bi bi ntéa bé bi niñ ni ngui yé. (Tjémbi 36:10) Man a ta bé nhek, ndi a yé nwet Yéhôva Nhek, a bi gwélél inyu hek. Bitilna bi ñunda le Yéhôva nyen a yé Nhek, Yésu nyemede a bi yigye hala.​—Matéô 19:4-6; béñge ini buk le LIHEGEK.

Lisoñgol li Bibel

(Bibôdle 1:1-19) I bibéé Nyambe a hek ngii ni ’isi. ² Hisi hi ba yubdayubda, hi ba ki hôlô, jiibe li ba i ngii tuye; Mbuu Nyambe ki a ba leñel ngii malép. ³ Ni Nyambe a kal le: “Mapubi ma ba.” Ni mapubi ma ba. ⁴ Nyambe a tehe mapubi le ma ba loñge; ni Nyambe a bagal mapubi ni jiibe. ⁵ Ni Nyambe a o mapubi le Njamuha; jiibe ki a o le U. Kôkôa i ba, yak kegla i ba, hilo hi bisu hi. ⁶ Nyambe a kal ki le: “Libôbôl li ngii li ba ñemkété malép, li bagal ki malép ni malép.” ⁷ Ni Nyambe a hek libôbôl li ngii; a bagal malép ma ba isi libôbôl li ngii ni malép ma ba ngii libôbôl li ngii. Ndi i ba ki hala. ⁸ Ndi Nyambe a o libôbôl li ngii le Ngii. Kôkôa i ba, yak kegla i ba, hilo hi nyônôs diba hi. ⁹ Nyambe a kal le: “Malép ma yé isi ngii ma kodba homa wada, biték binumnga bi nene ki.” Ndi i ba hala. ¹⁰ Nyambe a o biték binumnga le Hisi; a o nkodbaga malép le Batuye; ndi Nyambe a tehe le i ba loñge. ¹¹ Ni Nyambe a kal le: “Hisi hi ôs njoñgi bikai, bikai bi num mbôô, yak ni bie bi num matam, bi numuk matam kingéda nya yap, bi ban-ga mbôô yap ikété yap, munu ’isi.” Ndi i ba hala. ¹² Ni hisi hi pémés njoñgi bikai, bikai bi num mbôô kingéda nya yap, ni bie bi num matam, bi ban-ga mbôô yap ikété yap; ndi Nyambe a tehe le i ba loñge. ¹³ Kôkôa i ba, yak kegla i ba, hilo hinyônôs diaa hi. ¹⁴ Nyambe a kal le: “Gwom bi mbéyés mapubi bi ba mu libôbôl li ngii i bagal njamuha ni juu; bi ba ki inyu biyimbne, ni inyu mintéak mi ngéda, inyu dilo di nwii; ¹⁵ bi ba ki inyu gwom bi mbéyés mapubi mu libôbôl li ngii i ti ’isi mapubi.” Ndi i ba hala. ¹⁶ Nyambe a hek ki gwom bikeñi bi mbéyés mapubi biba, ikeñi i ane njamuha, i i noñ bikeñi ha i ane juu; a hek ki tjôdôt. ¹⁷ Nyambe a téé ki gwo mu libôbôl li ngii i ti ’isi mapubi,¹⁸ i ane ki njamuha ni juu, ni i bagal mapubi ni jiibe; ndi Nyambe a tehe le i ba loñge. ¹⁹ Kôkôa i ba, yak kegla i ba, hilo hi nyônôs dina hi.

13-19 SÔÑ KONDOÑ

MASÔÔ MA NKUS MA BIBEL | BIBÔDLE 3-5

“Bikuu bikeñi bi tembee i bisu”

(Bibôdle 3:1-5) Ndi nyoo i ba likeñge iloo yo ki yo nuga bikai Yéhôva Nyambe a hek. Ni yo i kal muda le: “Baa hodo le Nyambe a kal le, ni je bañ matam ma bie gwobisôna mu wom?” ² Ndi muda a kal nyoo le: “Di yé le di je mu matam ma bie bi wom. ³ Ndi mu matam ma e i i yé ngembe wom, Nyambe a bi kal le: ‘Ni je bañ mu, to tis ni tis bañ yo, ni tiga le ni wo.’” ⁴ Ndi nyoo i kal muda le: “N’a wo yaga bé. ⁵ Inyule Nyambe a nyi le kel ni nje mu, ha nyen mis manan m’a yiblana, bé ki n’a ba kii Nyambe le ni yik loñge ni béba.”

w17.02 5 § 9

Bitééne bi Yéhôva bi ga yon!

⁹ Satan Nsohop a bi gwélél nyoo, inyu tinde Éva i ndogbene Isañ wé Yéhôva. (Añ Bibôdle 3:1-5; Masoola 12:9) Satan a bi kéés mbén bon ba Djob ba bi kôs le ba je bañ “matam ma hi e mu wom.” I bé wengoñle a bé kal le: ‘U nsômbôl kal le u nla bé boñ i yom u ngwés?’ Ibabé i kon ’ison, a bôm soso tembee: “N’a wo yaga bé.” I mbus, a noode kwés Éva nkaa le nseñ u ta bé i emble Djob, a kal nye le: “Inyule Nyambe a nyi le i kel ni nje mu, ha nyen mis manan m’a yiblana.” Satan a bé sômbôl kal le Yéhôva a ngwés bé le ba je litam li e inyule hala a bé lama yibil bo mis. Mu kii a kena nkwel ni bisu, Satan a bi ti bo mbônga u bitembee: “Bé ki n’a ba kii Nyambe le ni yik loñge ni béba.”

(Bibôdle 3:6) Ngéda muda a tehe le e i i yé loñge inyu je, ni le i yé lam i mis, ni le i nsômbla i ti mut pék, a yoñ mu matam mé, a je; a ti nlô wé nu a ba lôñni nye, yak nye ki a je.

w00 15/11 25-26

I jam di nla nigil mu hihéga hi babiina ba bisu

Baa Éva a bé nyégsaga i boñ béba? To! Hégda le wen u bé Éva. Nyoo i bi kôde jam Djob ni Adam ba bi kal we. Kii w’a nôgda ibale mut nu u nyi bé a yé kal le mut numpe nu u ngwés ngandak, u bôdlak ki nye ñem a ta bé maliga, ni le a téé bé sép? Inyu unda le a neebe bé hala, Éva a bé lama boñ mam nya ipe, a tjél emble bipôdôl bi nkén mut inyule bi mbébél nye. Inyule i pot maliga, njee a bé nyoo inyu kolba telepsép i Djob, ni i yan lipôdôl li nlô wé le Adam? Inyu unda le a bé diihe bitelbene bi Djob inyu jam li kunde, Éva a bé lama bat maéba nwaa le a nyoñ makidik. Hala nyen di nlama boñ ibale di nok ngim jam i i nkiha bé ni biniigana Djob a nti bés. Ndi, Éva a bi emble bipôdôl bi Satan, a yéñ i kit ni nyemede kii i yé loñge ni kii i yé béba. Kii a bé ke ni bisu i hoñol jam li, hala nyen mahoñol mé mabe ma bi bôdôl lémél nye. Kinje hihôha a bi boñ i nwas le mahoñol mabe ma nañ, iloole a luhul mo tole a kwélél mu ni nlô wé Adam!​—1 Korintô 11:3; Yakôbô 1:14, 15.

Adam a ñemble kiñ i nwaa wé

Hala a bi yoñ bé Éva ngandak ngéda inyu tinde nlô wé i noñ nye mu béba njel. Inyuki Adam a bi pala kwo mu hiandi hi? (Bibôdle 3:6, 17) Adam a bé lama pohol njee a bé lama bôdôl ñem. Baa a bé lama nôgôl Nhek wé nu a bi ti nye mam momasôna, a ti ki nye nwaa wé Éva? Baa Adam a bé lama yéñ mahôla ma Djob inyu yi jam a bé lama boñ nano? Tole a bé lama yoñ ngaba i béba i nwaa wé? Adam a bé yi loñge loñge le i yom nyoo i bi bôn Éva i bé bitembee. Nyonok ni mbuu mpubi, Paul a bi tila le: “Ndi ha Adam bé nyen a luga, ndik muda nyen a luga, a yila nlelmbén.” (1 Timôtéô 2:14) Jon Adam nyemede nyen a bi pohol i kolba Yéhôva. Woñi a bééna i nimis nwaa wé u bé keñi iloo hémle a bééna mu ngap i Yéhôva i sañgal mam.

(Bibôdle 3:15-19) M’a ha ki ôa ipôla yoñ ni muda, ni ipôla mbôô yoñ ni mbôô yé; nye a’ nyagat ño woñ, we w’a nyagat nye tindi.” ¹⁶ A kal muda le: “M’a kéñbaha yaga njiiha i jém joñ, w’a gwal bon ni njiiha; ngôñ yoñ ki y’a bane yak nlô woñ, a’ ane ki we.” ¹⁷ A kal ki Adam le: “Lakii u nôgôl kiñ nwaa woñ, u je matam ma e i me bi béhe we, me kal le, ‘u jek bañ mu,’ tiihe tiihe ni biték inyu yoñ; lôñni ngéba nyen w’a ba u njél mu, dilo di niñ yoñ tjodisôna. ¹⁸ Gw’a pémhene ki we biloo ni njôm; w’a je bikai bi wom. ¹⁹ Lôñni biibe i su woñ nyen w’a ba u njél koga letee u témp biték, inyule u bi yôña mu; inyule u yé nluñ ték, w’a témp ki nluñ ték.”

w12 1/9 4 § 2

Baa Djob a ntôñ toi bôda?

Baa Djob a bi tiihe bôda?

To. “Nlômbi nyoo yaga, u u nsébla le Nsohop,” won Djob a bi ‘tiihe.’ (Masoola 12:9; Bibôdle 3:14) Ngéda Djob a bi kal le munlôm a bé lama ane “nwaa” wé, Djob a bé ti bé munlôm kunde i bémbe nwaa wé. (Bibôdle 3:16) Djob a bi yelel ndik bikuu béba i babiina ba bisu i bé lama lona.

w04 1/1 29 § 2

Matode ma tôbôtôbô ma kaat Bibôdle​—I

3:17​—Ngéda Bibel i nkal le hisi hi bé ntiihege, kii hala a nkobla, hala a bi nom ki nwii nwañen? Ngéda Djob a bi tiihe hisi, hala a bé sômbôl kal le i sal hio i bé lama ba ndutu ngandak. Mbôda i Adam i bi tibil yimbe bikuu bi ntiihege hisi ni biloo gwé, kayéle isañ Nôa le Lamek a bi pôdôl inyu ‘ngéba i moo map, gwon bi nlôl inyu hisi Yéhôva a mal tiihe.” (Bibôdle 5:29) I mbus Ntida malép, Yéhôva a bi sayap Nôa ni bon bé bôlôm, a yis ki bo le sômbôl yé i bé le hisi hi yon. (Bibôdle 9:1) I nene le ndiihe Djob a bi tiihe hisi i bi mal.​—Bibôdle 13:10.

it-1 672 § 6

Njôghe i gwal

I yé njôghe muda a nôgda ngéda a ngwal. I mbus le a bi boñ béba, Djob a bi kal Éva muda nu bisu kii i ga pémél nye ngéda a mba a ngwal. Ibale a nôgôl Djob, ki a bi ke ni bisu i bana bisai gwé, ni ki le, ki gwal wé u bi lona bé nye ndutu yo ki yo, inyule kaat Bingéngén 10:22 i nkal le: “Masoda ma Nyambe mon ma ngwéñbaha, ndumbba nson i nkônde bé jam mu.” Ndi nano, kiki a bi hôs, hala a bi lona mahéñha mu nyuu yé kayéle gwal wé u bé lama lona nye njôghe. Jon Djob a bi kal le (ngim mangéda, i mam Djob a nwas le ma bôña, Bibel i mpôdôl mo wengoñle Djob nyen a mboñ mo): “M’a kéñbaha yaga njiiha i jém joñ, w’a gwal bon ni njiiha; ngôñ yoñ ki y’a bane yak nlô woñ, a’ ane ki we.”​—Bibôdle 3:16.

Tibil tém inyu léba tik ngok i mbuu

(Bibôdle 4:23, 24) Ni Lamek a kal baa bé le: “A Ada bé Zila, emblana kiñ yem; Bé baa ba Lamek, noga lipôdôl jem: Inyule me bi nol mut inyu babaa a bi babaa me, yak mañge wanda ki inyu mbiba a bi bép me. ²⁴ Ibale ba nlama pun Kain ngélé isaambok, ba ga pun Lamek môm masaambok ma ngélé ni isaambok.”

it-2 105 § 8

Lamek

I hiémbi Lamek a bi tubul baa bé, (Bibôdle 4:23, 24) hi bé unda i jam libe li bi bôña ha ngéda i. Hiémbi hi Lamek hi bé kal le: “Emblana kiñ yem a baa ba Lamek; ni sédne bibañga gwem ôô: Me bi nol mut nu a bi babal me, Ñ, mañge munlôm nu a bi bép me. Ibale ba nlama pun Kain ngélé isaambok, ba ga pun Lamek môm masaambok ma ngélé ni isaambok.” I nene le Lamek a bé yéñ sôñ nyemede, a kalak le a bi nol bé mut nu ni ntjeñ kiki Kain a bi boñ. Lamek a bé yigye le kiki a bé sôñ nyemede, a nol mut nu a bi bép nye a babaa ki nye. Jon a bé gwélél hiémbi hié inyu yemhe le mut a boñ bañ nye jam libe inyule a bi nol mut nu a bi nyumbla nye.

(Bibôdle 4:26) Yak Set ki, man munlôm a gwéé nye, a o nye jôl le Enos. Ha ngéda i yon bôt ba kahal lôndôl jôl li Yéhôva.

it-1 352 § 5

I ôbôs jôl

I ngéda Énok, ilole Ntida malép u nlo, bôt ba bi bôdôl lôndôl jôl li Yéhôva. Ndi, liboñok jap li bé li téé bé, ba bé boñ bé hala ni mahoñol malam. Di nla kal hala inyule ntandaa ngéda i bisu, mu maada malam Abel a bééna ni Djob, a bi gwélél jôl Jé. (Bibôdle 4:26; Lôk Héber 11:4) Ngim bayikaat i nkal le i nya ba bé lôndôl jôl li Djob ha ngéda i li bé li téé bé; le ba bé gwélél jôl li Djob inyu pôdôl bôt ba binam tole bisat. Ibale hala a yé mbale, ki ba bé ôbôs jôl li Djob.​—Béñge ini buk le ÉNOK.

Lisoñgol li Bibel

(Bibôdle 4:17–5:8) Ni Kain a yi nwaa wé, ni nye a nembee, a gwal Enok; ni nye a oñ nkoñ, a o nkoñ u jôl le Enok, kikii jôl li man wé. ¹⁸ Enok a gwal Irad; Irad k i a gwal Mehuyael; Mehuyael a gwal Metusael; Metusael a gwal Lamek. ¹⁹ Ni Lamek a bii baa ba; wada jôl jé le Ada, numpe jôl jé le Zila. ²⁰ Ni Ada a gwal Yabal; nyen a ba isañ ba ba nyén mandap ma mabadô, ba ban-ga ki bilém. ²¹ Jôl li manyañ li ba le Yubal: nyen a ba isañ bakôt diluñ ni bahem dikos. ²² Yak Zila a gwal Tubal-kain, mut hiuu nu a ba ôô gwom bi nhoo bi mamuna ni bi bikei; manyañ nu muda nu Tubal-kain a ba le Naama. ²³ Ni Lamek a kal baa bé le, A Ada bé Zila: “emblana kiñ yem; Bé baa ba Lamek, noga lipôdôl jem: Inyule me bi nol mut inyu babaa a bi babaa me, Yak mañge wanda ki inyu mbiba a bi bép me. ²⁴ Ibale Kain a’ puna ngélé saambok Wee Lamek môm masaambok ni saambok.” ²⁵ Ni Adam a kônde yi nwaa wé; nwaa wé a gwal man munlôm, a o nye jôl le Set, a kal le: “Inyule Nyambe a ntééne me mbôô ipe ño Abel; inyule Kain a nol nye.” ²⁶ Yak Set ki, man munlôm a gwéé nye, a o nye jôl le Enos. Ha ngéda i yon bôt ba kahal lôndôl jôl li Yéhôva.

5 Ini yon i yé kaat i tjai di Adam. I kel Nyambe a hek mut, i pôna Nyambe nyen a hégél nye; ² a hek bo munlôm ni muda, a sayap ki bo, a o bo jôl le Adam i yokel nu ba héga. ³ Ni Adam a nom mbôgôl nwii yada ni môm maa, ni nye a gwal man munlôm i pôna yé, ôñgba yé yaga, a o nye jôl le Set. ⁴ Dilo di Adam mbus gwal yé Set di ba mbôgôl nwii juem; a gwal ki bon bôlôm ni ba bôda. ⁵ Dilo tjodisôna Adam a nom di ba mbôgôl nwii bôô ni môm maa, ni nye a wo. ⁶ Set a nom mbôgôl nwii yada ni mintan, ni nye a gwal Enos. ⁷ Set a nom ki mbus gwal yé Enos mbôgôl nwii juem ni minsaambok, a gwal ki bon bôlôm ni ba bôda; ⁸ ndi dilo di Set tjodisôna di ba mbôgôl nwii bôô ni jôm ni ma, ni nye a wo.

20-26 SÔÑ KONDOÑ

MASÔÔ MA NKUS MA BIBEL | BIBÔDLE 6-8

“Hala nyen a bi boñ”

(Bibôdle 6:9) Dini tjon di yé tjai di Nôa. Nôa a ba mut a téé sép ni peles ikété tjai tjé; Nôa a ba hiôm ni Nyambe.

(Bibôdle 6:13) Ni Nyambe a kal Nôa le: “Lisuk li minsôn nwominsôna li nkola bisu gwem; inyule hisi hi nyon ni njôô inyu yap; ndi nun-ki, m’a tjé bo mbôda ni ’isi.

w18.02 4 § 4

Di kôna hémle ni manôgla ma Nôa, Daniel, ni Hiôb

⁴ Mandutu ma Nôa a bi boma. Dilo di sôgôlsôgôl nu Nôa le Hénok, bôt ba bi lôôha yila béba. Ba bé pot “minledek mi mam” ikolba Yéhôva. (Yuda 14, 15) Bisañ bi bé nayak. I yé ntiik le, i dilo di Nôa “hisi hi ba ñôbak i mis ma Nyambe.” Bibéba biañgel bi bi yoñ manyuu ma bôt ba binam, bi biiba ni bôda, bi gwal mimpémba mi bon, ba ba bé gwés bisañ. (Bibôdle 6:2-4, 11, 12) Ndi Nôa a bé mahéñha ni bo. Bibel i nkal le: “Nôa a léba karis i mis ma Yéhôva. .  . . A ba peles ikété tjai tjé. Nôa a ba hiôm ni Nyambe.”​—Bibôdle 6:8, 9.

(Bibôdle 6:14-16) Béñél wemede nkuu ni mabam ma gôfer; w’a hek ki bituñ mu nkuu; w’a hiet hitjo mukété ni itan. ¹⁵ Haana nyen w’a bañ wo: ntel nkuu w’a ba mbôgôl dikéñéé di moo aa; pôk yé môm matan ma dikéñéé di moo, yak nkwañ wé môm maa ma dikéñéé di moo. ¹⁶ W’a boñ lijubul li mapubi mu nkuu, li bak nkwañ hikéñéé hi woo hiada, yak nwemel nkuu w’a ha wo mu libap jé; w’a bañ wo ni ngida isi, ni ngida i nyônôs iba, ni ngida i nyônôs aa.

w13 1/4 13 § 6

A “ba hiôm ni Nyambe”

Bôlô i bi nom jam kiki bo 40 tole 50 ma nwii. Ba bé lama kek bie, ba ôt minkok, ba kit bikék, ba sal gwo, ndi ba noñga gwo. Nkuu u bé lama bana ntel u ndap ndegi aa, ngandak bituñ ni nwemel wada. Bebek ki le u bééna biwinda hiki pes, bebee ni nyôl. I nene ki le nyôl u bé mbañak kayéle malép ma bé tegep bé mu, ndi ma bé ma nkuli.​—Bibôdle 6:14-16.

(Bibôdle 6:22) Ni Nôa a boñ hala; kingéda mam momasôna Nyambe a kal nye, hala nyen a boñ.

w11 15/9 18 § 13

Ligip i ngwéé ni hônba

¹³ Kii i bi hôla bagwélél ba Djob i hônba mandutu i pam lisuk? Di béñge kii Paul a bi tila inyu Nôa. (Añ Lôk Héber 11:7.) Ntida malép u u bé lama tjé minsôn nwominsôna u bé ngim jam Nôa a bé ngi tehe. (Bibôdle 6:17) U bé ngim jam i bé ngi bôña. Ndi Nôa a bi kal bé mu ñem wé le jam li li nla bé bôña. Inyuki? Inyule a bé hémle le to kinje jam Yéhôva a nkal le a mboñ, a ga boñ ndik jo. Nôa a bi hoñol bé le i jam ba bi kal nye le a boñ i bé let ngandak. A bi boñ ndik kiki ba bi kal nye le a boñ. (Bibôdle 6:22) Ibale di wan mam momasôna Nôa a bééna i boñ, ki d’a tehe le i bé bé jam li ntomb inyu yé le a boñ ndik hala. Nôa a bé lama bañ nkuu, a kot binuga, a tééda bijek inyu bôt ba bé lama jôp i nkuu ni inyu binuga, a béhe bôt inyu béba jam i bé lo, a bé lama ki lédés lihaa jé i pes mbuu. Hala a bé bé jam li ntomb inyu Nôa i boñ mam mana momasôna. Ndi hémle ni hônba i Nôa bi bi boñ le nye ni lihaa jé ba niñ, ba bana ngandak bisai ipe.

Tibil tém inyu léba tik ngok i mbuu

(Bibôdle 7:2) Mu ndôñ nuga yosôna i yé pubi w’a yoñ i weeni bisaambok, nlôm ni ñin;

w04 1/1 29 § 7

Matode ma tôbôtôbô ma kaat Bibôdle​—I

7:2​—Kii i bé hôla i boñ maselna ipôla nuga i i bé pubhaga ni nuga i i bé bé pubhaga? I nene le jam li bé hôla i boñ maselna li bé bisesema bôt ba bé ti mu bibégés gwap he jam li bijek bé. Ilole Djob a nlona Ntida malép, bôt ba bé je bé binuga. Ligwéélak li bibuk le “pubhaga” ni “i i ta bé pubhaga” inyu pôdôl bijek li bi lo ndik ni Mbén Môsi, li mal ki ni Mbén Môsi. (Minson mi baôma 10:9-16; Éfésô 2:15) I nene le Nôa a bé yi imbe nuga a bé lama gwélél inyu ti Yéhôva sesema. Ngéda a bi pam nkuu, a bi bôdôl “ôñôl Yéhôva juu li bisesema, a yoñ binuga bihogi ikété bi bi ba bipubi, yak ni mu dinuni dipubi, a sem bisesema bi ntul i hié i juu li besesema.”​—Bibôdle 8:20.

(Bibôdle 7:11) Kii Nôa a mpam bimañ bi mbôgôl nwii samal, i sôñ i nyônôs iba, hilo hi sôñ hi nyônôs jôm ni disaambok, nlélém kel u won mangen momasôna ma tuye nkeñi ma kubi, ni biwinda bi ngii bi yibla.

w04 1/1 29 § 8

Matode ma tôbôtôbô ma kaat Bibôdle​—I

7:11​—I malép ma bi yon ni hisi hiosôna i ngéda Nôa ma bé lôl hee? I hilo hi nyônôs iba Djob a bi hek, ngéda a bi boñ maselna ipôla ngii ni hisi, a bi kap malép ma bé isi ni malép ma bé i ngii. (Bibôdle 1:6, 7) I malép ma bé hisi, ma bé ma ma bé ha behee. I malép ma bé i ngii, ma ma bé ngandak kiyaga, mon ma bi kwo hana isi i ngéda Nôa.”

Lisoñgol li Bibel

(Bibôdle 6:1-16) Ngéda bôt ba kahal bôl hana ’isi, bon bôda ba gwéé ki bo, ² i léna le, bon ba Nyambe ba tehe bon bôda ba bôt le ba ba balam; ni bo ba yôñôl bomede baa ikété bobasôna ba tep. ³ Ni Yéhôva a kal le: “Mbuu wem w’a pégba bé ni mut mba ni mba, inyule a yé minsôn; ndi to hala dilo tjé d’a ba mbôgôl nwii yada ni môm ma.” ⁴ Néfilim i ba munu ’isi dilo di, yak ni dilo di noñ ha, ngéda bon ba Nyambe ba jôp yak bon bôda ba bôt, ba gwélél ki bo bon. Bon ba ba mimpémba mi bôt mi kôba ni kwañ, bôt ba pam jôl. ⁵ Ni Yéhôva a tehe le béba i mut i ba keñi hana ’isi, ni le hégda yosôna i mahoñol ma ñem wé i ba ndik béba ngéda yosôna. ⁶ Ni Yéhôva a tam le a hek mut hana ’isi, hala a siidaha nye ñem. ⁷ Ni Yéhôva a kal le: “M’a tjé mut me bi hek, me héa nye hana ’isi, mut ni nuga ni gwom bi ñont ’isi ni dinuni di ngii: inyule me ntam le me hek gwo.” ⁸ Ndi Nôa a léba karis i mis ma Yéhôva. ⁹ Dini tjon di yé tjai di Nôa. Nôa a ba mut a téé sép ni peles ikété tjai tjé; Nôa a ba hiôm ni Nyambe. ¹⁰ Ni Nôa a gwal bon bôlôm baa, Sém, ni Ham, ni Yafet. ¹¹ Hisi hi ba ñôbak i mis ma Nyambe, hi yon ki ni njôô. ¹² Ni Nyambe a béñge ’isi, ndi nun-ki, hi ba ñôbak inyule minsôn nwominsôna mi ôbôs njel yap hana ’isi. ¹³ Ni Nyambe a kal Nôa le: “Lisuk li minsôn nwominsôna li nkola bisu gwem; inyule hisi hi nyon ni njôô inyu yap; ndi nun-ki, m’a tjé bo mbôda ni ’isi. ¹⁴ Béñél wemede nkuu ni mabam ma gôfer; w’a hek ki bituñ mu nkuu; w’a hiet hitjo mukété ni itan. ¹⁵ Haana nyen w’a bañ wo: ntel nkuu w’a ba mbôgôl dikéñéé di moo aa; pôk yé môm matan ma dikéñéé di moo, yak nkwañ wé môm maa ma dikéñéé di moo. ¹⁶ W’a boñ lijubul li mapubi mu nkuu, li bak nkwañ hikéñéé hi woo hiada, yak nwemel nkuu w’a ha wo mu libap jé; w’a bañ wo ni ngida isi, ni ngida i nyônôs iba, ni ngida i nyônôs aa.

27 SÔÑ KONDOÑ–2 SÔÑ MATJEL

MASÔÔ MA NKUS MA BIBEL | BIBÔDLE 9-11

“Hisi hiosôna hi bééna hilémb hiada”

(Bibôdle 11:1-4) Hisi hiosôna hi ba hi gwé hilémp hiada ni hop wada. ²  Ndi i léña le, kii ba ntôa liké i pés likôl, ba koba tegep homa i loñ Sinar, ni bo ba yén ha. ³  Ba kalna le: “Loga, di bép brik, di bôm gwo bañga libômôk.” Ba ba ba gwé brik kii ngok, yak ni hitjo kii simet. ⁴ Ni bo ba kal le: “Loga, di ôñôl béhbomede nkoñ, ni nkum ndap, jôlôl jé li tis yaga ngii, di pam jôl, i tiga le di sanda hana hisi hiosôna.”

it-1 255 § 6

Babilôn Nunkeñi

Mam ma tôbôtôbô ma nlômbi Babilôn. Hikuu hi tison Babilôn i ntegep mbok i Sinar hi bi tééba ngéda bôt ba bi yéñ oñ Nkum ndap i Babel. (Bibôdle 11:2-9) Njômbi i maoñ ma Nkum ndap ni ma tison i bé bé inyu ti jôl li Yéhôva lipém, ndi inyu boñ le jôl li baoñ li kee ngan. I nene le mana maoñ ba nsébél ni hop Pulasi le “ziggourats,” ma ba bi léba ha ndik bé mu nlômbi tison i Babilôn, ndi yak i bahoma bape i Mésôpôtamia, ma nyigye le maoñ ma nlômbi Nkum ndap u, ma bééna maada ni mam ma base. Makidik Yéhôva a bi yoñ inyu téé maoñ ma témpel ini, ma ntibil unda le liboñok jap li bééna maada ni kwéha base ba bi bôdôl bot. Buk Lôk Héber ba bi gwélél inyu sébél tison le Babel i nkobla le “Yubda.” Ndi jôl jé ni hop Suméria le (Ka-dingir-ra) yak ni hop Akkadian le (Babilu) bi nkobla le “Nwemel u Djob.” I bet ba bi yégle mu tison i ba bi héñha jôl li tison ndék inyu boñ le bôt ba hoñol ha bañ i kogse i. Ndi jôl li mondo ba bi pohol, li bi ke ni bisu i bana maada ni jam li base.

it-2 111 § 6

Hilémb

Kaat Bibôdle i ñunda le i mbus Ntida malép, ngim bôt i bi pôdna mahoñol map inyu boñ ngim jam i i bé kolba sômbôl i Djob. Ba bi kolba jam Djob a bi kal Nôa ni bon bé le ba boñ. (Bibôdle 9:1) Ilole ba tjama inyu yônôs nkoñ ’isi, ba bi kit le ba ga kot bôt homa wada, i tegep mbok i Sinar nyoo i Mésôpôtamia. I mbus ngéda, homa nu a bi sôk a yila homa base, ni ndap base keñi.​—Bibôdle 11:2-4.

(Bibôdle 11:6-8) Yéhôva a kal le: “Nun-ki, ba yé loñ yada, bobasôna ba gwé ki hilémp hiada; tehe-ki lini li yé ndigi jam ba mbôdôl boñ. Hanano jam jo ki jo l’a sék bé bo njel i yônôs pék yap. ⁷ Bôga bés, di sôs, di yubda hilémp hiap nyoo, le ba nôgla bañ hop.” ⁸ Hala nyen Yéhôva a sant bo nonok i nyodi ha homa nu, ba ke hisi hiosôna; ni bo ba nwas oñ nkoñ.

it-2 111 § 7

Hilémb

Djob Nu Ngui yosôna a bi boñ le béba yap bôlô i ke ha bañ ni bisu i ngéda a bi yumus hilémb hiap. Hala a bi boñ le ba bé la ha bé sal ntôñ, ba tjama ni nkoñ ’isi wonsôna. Kiki Djob a bi yumus hilémb, i bé lama ba ndutu le bôt bobasôna ba gwañna mahoñol map inyu kolba Djob. Liboñok li Djob li, li bi boñ ki le bôt ba binam bobasôna ba bana ndutu i pôdna yi yap ni ngui yap inyu boñ nlélém jam; kiki ba bééna bé nlélém hop, i bé lama ba nledek jam i pôdna yi yap (yi Djob bé, ndi yi bôt ba binam bomede ba nkôs ni njel nyiña wap) (Béñge Ñañal 7:29; Ndiimba Mbén 32:5.) To hala kii bôt ba binam ba bi bagla ngéda Djob a bi yumus hilémb, sôk i nsôk, i jam li li bi ba nseñ inyule, i béba yosôna bôt ba bé yéñ boñ i bi pala bé bôña. (Bibôdle 11:5-9; Béñge Yésaya 8:9, 10.) Di nlama ndik béñge ndék gwom yi i bôt ba binam i nhôla bo i pémés i len ini, ni ligwéélak jap libe li gwom bi, inyu yi kii i bé lama tagbe ibale Djob a bi nwas le mam ma tagbe kingéda ngôñ i bôt ba Babel.

(Bibôdle 11:9) Jon ba o wo jôl le Babel, inyule ha nyen Yéhôva a yubdana hop u hisi hiosôna; ha ki nyen Yéhôva a séndél bo ni hisi hiosôna.

it-2 375 § 4

Matén

Kiki dilémb di bi lona bagla ipôla matén, bôt ba hiki litén ba bi bôdôl bana gwap bilem, yap base, ngim maboñok ni ngandak mam ipe. (Lôk Lévi 18:3) Kiki ba bi kit maada map ni Djob, matén mana ma bi bot ngandak bisat bi bi bé yimbne i mop ba bi pohol i bégés.​—Ndiimba Mbén 12:30; 2 Bikiñe 17:29, 33.

Tibil tém inyu léba tik ngok i mbuu

(Bibôdle 9:20-22) Ni Nôa a bôdôl yila nsalwom, a bel ki wom u minkôô mi wai; ²¹ ni nye a nyo wai, a hiôô; a ba ki nso ndap yé libadô. ²² Ham, isañ Kanaan, a tehe isañ nso, a yis lôknyañ iba i ba itan.

(Bibôdle 9:24, 25) Ndi Nôa a tôde bañ ’ilo hi wai, a yi ki jam man wé munlôm nu mbus a boñ nye. ²⁵ A kal le: “Tiihe tiihe ni Kanaan. A’ ba nkol u minkol mi lôknyañ.”

it-1 421 § 4

Ham

I nene le Kanaan nyemede a bi yoñ ngaba mu jam libe li, ni le isañ le Ham a bi kodol bé nye. Tole, ni ngui mbuu mpubi, Nôa a bi legel le mbôda i Kanaan i ga kôdôl béba lem i Ham, i man wé Kanaan a bi bôdôl bana. I ndiihe i i bi bôdôl nene ngéda bon ba Israel ba ba bé mbôda i Sem ba bi bôdôl énél bon ba Kanaan. I bet ba bi tjiba bé (kii hihéga, bayén i Gibéôn [Yôsua 9]) ba bi yila minkol mi bon ba Israel. Ngandak nwii i mbus, i ndiihe i i bi ke ni bisu i nene ngéda biénél bi Média ni Persia, bi Grikia ni bi Rôma, bi bi nlôl i mbôda Yafet bi bi bémbe mbôda i Kanaan, man Ham.

(Bibôdle 10:9, 10) A ba mut jañgô nunkeñi bisu bi Yéhôva; jon i nkéla le: “Kiki Nimrôd, mut jañgô nunkeñi bisu bi Yéhôva.” ¹⁰ Bibôdle bi ane yé bi ba i Babel, ni Erek, ni Akad, ni Kalne mu loñ Sinar.

it-2 403 § 4

Nimrôd

I bibôdle bi ane yé, bitison bi Babel, Érek, Akad, Kalné ni bitison bipe i loñ Sinar bi bé bahoma het Nimrôd a bé énél. (Bibôdle 10:10) Jon i nene le nyen a bi éga maoñ ma tison Babel yak nkum wé. Mahoñol mana ma nkiha ni yom bon ba Yuda ba bé hoñol. Mut miñañ le Yôsep a tila le: “[Nimrôd] a bi lona énél i mbanda ndék ni ndék. Kiki bôt ba bé kon kogse i Djob woñi, a bé hoñol le inyu mélés woñi u, a bé lama bii bo isi énél yé. A bé kal le ibale Djob a ntiimba lona Ntida malép, a’ kolba nye. Jon a bééna mahoñol i oñ ndap i i bé i ngii ngandak inyu boñ le malép ma mil ha bañ bo ni inyu pun basôgôlsôgôl bap ba malép ma bi tjé. Bôt ba bé bebee i nit nye, ba hoñlak le i nôgôl Djob li yé jam li nlet; jon ba bi bôdôl oñ nkum ndap . . . maoñ ma bi pala bôña iloo kiki bôt ba bé hégda.”​—Antiquités judaïques, I, 114, 115 (iv, 2, 3).

Lisoñgol li Bibel

(Bibôdle 10:6-32) Bon bôlôm ba Ham bana le Kus, ni Misraim, ni Put, ni Kanaan. ⁷ Bon bôlôm ba Kus bana le Séba, ni Havila, ni Sabta, ni Rama, ni Sabtéka. Ni bon bôlôm ba Rama le: Séba ni Dédan. ⁸ Ni Kus a gwal Nimrôd; nyen a bôdôl ba mpémba mut hana ’isi. ⁹ A ba mut jañgô nunkeñi bisu bi Yéhôva; jon i nkéla le: “Kikii Nimrôd, mut jañgô nunkeñi bisu bi Yéhôva.” ¹⁰ Bibôdle bi ane yé bi ba i Babel, ni Erek, ni Akad, ni Kalne mu loñ Sinar. ¹¹ A nyodi mu hisi hi, a jôp Asiria, a oñ ki Ninivé, ni Réhôbôt-Ir, ni Kala, ¹² ni Resen ipôla Ninivé ni Kala: nyen a yé nkoñ nkeñi. ¹³ Ni Misraim a gwal Lôk Lud, ni Lôk Anam, ni Lôk Léhab, ni Lôk Naftu, ¹⁴ ni Lôk Patrus, ni Lôk Kalu (bon ba bot Lôk Filistia), ni Lôk Kaftôr. ¹⁵ Kanaan a gwal Sidôn, mbôkgwéé wé, ni Hét, ¹⁶ ni LôkYébus, ni Lôk Amôr, ni Lôk Girgas, ¹⁷ ni Lôk Hivi, ni Lôk Ark, ni Lôk Sin, ¹⁸ ni Lôk Arvad, ni Lôk Zémar, ni Lôk Hamat; mbus hala bilôk bi Lôk Kanaan bi sanda. ¹⁹ Nwaa u Lôk Kanaan u ba ibôdôl Sidôn ngola Gérar letee ni Gaza, yak ni ngola Sôdôm ni Gômôra ni Adma ni Zéboim, letee ni Lasa. ²⁰ Bana bon ba yé bon bôlôm ba Ham, kingéda bilôk gwap, kingéda dilémp tjap, ikété disi tjap ni ikété biloñ gwap. ²¹ Bon ba gwéé ki Sém, manyañ nu mañ nu Yafet; nyen a yé ki isañ bon ba Eber bobasôna. ²² Bon bôlôm ba Sém bana le: Elam, ni Asur, ni Arpashad, ni Lud, ni Aram. ²³ Bon bôlôm ba Aram bana le: Us, ni Hul, ni Gétér, ni Mas. ²⁴ Ni Arpashad a gwal Séla; Séla a gwal Eber. ²⁵ Yak Eber a gwal bon bôlôm ba: wada jôl jé le Péleg; inyule i dilo tjé nyen hisi hi baglana; manyañ jôl jé le Yôktan. ²⁶ Yôktan a gwal Almôdad, ni Selaf, ni Hazarmavet, ni Yéra, ²⁷ ni Hadôram, ni Uzal, ni Dikla, ²⁸ ni Obal, ni Abimael, ni Séba, ²⁹ ni Ofir, ni Havila, ni Yôbab; bana bobasôna ba ba bon bôlôm ba Yôktan. ³⁰ Liyééne jap li ba ibôdôl Mésa ngola Séfar, hikôa hi likôl. ³¹ Bon bôlôm ba Sém bana, kingéda bilôk gwap, ni kingéda dilémp tjap, ikété disi tjap, kingéda biloñ gwap. ³² Bini gwon bi yé bilôk bi bon bôlôm ba Nôa, kingéda tjai tjap, mu biloñ gwap; ni bo nyen biloñ bi lôl, bi bi bagla, bi sanda hisi hiosôna mbus ntida malép.