U u yé bebee ni mal ngéda Pétrô a ntañ Yésu inyu ngélé yôhne aa. Biprisi bi mal yan Yésu ni mbagi yap bitembee, i mbus bobasôna ba nke. Bikegla tutu i Ngwa koo, ba ntémb ba bomna, bebek ndik inyu boñ wengoñle bikééhene bi bi ntagbe juu bi noñ mbén. Ba nlona Yésu i bisu gwap.

Ba ntiimba bat nye le: “Kal bés ibale wen u yé Kristô.” Yésu a ntimbhe bo le: “To ibale me nkal bé, n’a hémle yaga bé. Handugi hala, ibale me mbat bé mambadga, n’a timbhe bé.” Ndi, ni ñem ngui Yésu a ñéba bo le a yé nu Daniel 7:13 a mpôdôl. A nkal le: “Ibôdôl nano, Man mut a mba a yii i woo walôm u lipémba li Nyambe.”​—Lukas 22:67-69; Matéô 26:63.

Ba nke ni bisu i bat nye le: “Baa hala a nkobla le u yé Man Nyambe?” Yésu a ntimbhe bo le: “Kiki bébomede ni yé i kal, me yé nye.” Hala a kôli inyu yap i ôm Yésu nsohi le a ñôbôs jôl li Djob. Ba nkal le: “Baa di ngi gwé ki ngôñ ni mbôgi?” (Lukas 22:70, 71; Markô 14:64) Jon ba nkañ Yésu ba kena nye yak Ngomin Rôma Pôntiô Pilatô.

Bebek Yuda Iskariôt a ntehe kiki ba yé kena Yésu yak Pilatô. I ngéda Yuda a nôgda le ba nkwés Yésu nkaa, kiññem yé i nkahal tééñga nye, a lehee ñem. Iloole a tam béba yé yak Djob ni ñem wé wonsôna, a nke timbis 30 ma batjañtjañ ba silba. Yuda a nkal biprisi bikeñi le: ‘Me bi boñ béba ngéda me bi liibana matjél ma nginsohi.’ Ndi bo ba ntimbhe nye le: “Hala a mbéñge bé bés! Jam joñ li!”​—Matéô 27:4.

Yuda a nleñ 30 ma batjañtjañ ba silba i témpel, a nkônde ki kéñbaha béba yé ngéda a noode nitba. Kiki Yuda a yé yéñ nolba nyemede, i nene le ntjep e i het a ntéñ nkôô u mbugi. A nkwo i ngii liaa a wo.​—Minson mi baôma 1:17, 18.

Di ngi yii kegla tutu ngéda ba yé kena Yésu i yale i Pôntiô Pilatô. Ndi i Lôk Yuda ba ba nkena nye nyoo ba ntjél jôp. Inyu yap i bana maada ni bôt ba matén i yé bo jam li nyega. Ibale ba njôp nyoo, wee ba ga la bé to je i hilo 15 hi sôñ Nisan, hilo hi bisu hi Ngand i koga i ngi séñha, i ngandak bôt i ntehe kiki ngand Pasa.

Pilatô a mpam, a bat bo le: “Umbe nsohi ni ñôm mut nunu?” Ni bo ba ntimbhe le: “Ibale mut nunu a bak bé mboñbéba, ki di nti bé we nye.” Pilatô a yé nôgda le ba yé nyégsa nye, jon a nkal bo le: “Bébomede yoña nye, ni kéés nye inoñnaga ni mbén nan.” Lôk Yuda i nsôô bé mahoñol map ma manola, ba ntimbhe le: “I ta bé bés kunde i nol mut nye ki nye.”​—Yôhanes 18:29-31.

Nano ibale ba nol Yésu i ngéda Pasa, hala a ga lona yubda keñi. Ndi ibale ba mpam i boñ le Lôk Rôma i nol Yésu inyule a nkolba mbén Lôk Rôma, jam ba gwé kunde i boñ, Lôk Yuda i ga bana bé njom yo ki yo i bisu bi litén inyu nyemb Yésu.

Baéga bibase ba nkal bé Pilatô le ba ñôm Yésu nsohi inyule a ñôbôs jôl li Djob. Nano ba mbot tembee ipe, ba kalak le: “Di nkoba i mut nunu [1] a nlona yubda munu i loñ yés, [2] a kalak le bôt ba nlama bé saa tas yak Kaisa, [3] ni le nyemede a yé Kristô ni kiñe.”​—Lukas 23:2.

Kiki ngomin i Rôma, Pilatô a kôli bana nduña ngéda a nok le Yésu a nkal le a yé kiñe. Jon Pilatô a ntémb a jôp i yale yé, a sébél Yésu a bat nye le: “Baa u yé Kiñe Lôk Yuda?” Inyu kal le: ‘Baa u mbôk mbén i ane Rôma mu kiki wemede u nkal le u yé kiñe i kolbaha Kaisa?’ Bebek inyu yi ipam limbe likala Pilatô a ma nok mam inyu yé, Yésu a nkal le: “Baa u mbat hala inyule wemede u ngwés toi yi, tole inyule u nok bôt bape ba mpot hala inyu yem?”​—Yôhanes 18:33, 34.

Pilatô a ñunda le a nyi bé mam ma mbéñge Yésu, ndi a gwé ngôñ i yi, inyu hala nyen a nkal le: “Baa me yé man Lôk Yuda?” a nkônde le: “Litén joñ jomede lôñni baéga biprisi bon ba nti me we. Kii u bi boñ?”​—Yôhanes 18:35.

Yésu a noode bé so nlôm mbadga: Énél yé. Ibabé pééna ndimbhe yé i nhélés Pilatô ngandak.

Yésu a noode bé sôô Pilatô le a yé kiñe. Ndi, loñ Rôma i gwé bé le i kon Ane yé woñi. Yésu a nkal le: “Ibale Ane yem i bak i nkoñ isi unu, ki bagwélél bem ba njo, le ba ti bañ me i moo ma Lôk Yuda. Ndi ni maliga, Ane yem i nlôl bé munu nkoñ isi unu.” (Yôhanes 18:36) Ntiik, Yésu a gwé Ane, ndi i ta bé munu nkoñ isi.

Pilatô a nyimbe mu bibuk bi Yésu le a nlama ba kiñe. Ndi to hala, a ntiimba bat le: “Wee u yé ni kiñe?” Inyu yis Pilatô le a ntehe loñge, Yésu a nkal le: “Wemede nyen u yé kal le me yé kiñe. Inyu jam lini nyen me bi gwéé, inyu jam lini ki nyen me bi lo hana nkoñ isi: Le me bok mbôgi inyu maliga. Hiki mut a yé i pes i maliga a ñemble kiñ yem.”​—Yôhanes 18:37.

Ndék ngéda i bisu, Yésu a bi kal Tômas le: “Men me yé njel, me yé maliga, me yé ki niñ.” Nano, yak Pilatô a nok le Yésu a bi lo hana isi inyu bok mbôgi i “maliga,” téntén maliga ma ma mbéñge Ane yé. Yésu a tiñi ni maliga ma to ibale i mpam le a nimis niñ yé. Pilatô a mbat le: “Kii i yé maliga?” Ndi a mbem bé ndoñi yo ki yo. A yé nkwoog nkaa le a nok ngandak mam inyu kéés mut nunu.​—Yôhanes 14:6; 18:38.

Pilatô a ntémb yak limut li mbem i mbédgé. Yésu a nlama ba ipañ yé ngéda a nkal baéga biprisi ni i bet ba yé ni bo le: “Me nléba bé béba yo ki yo yak mut nunu.” Ni ngandak hiun, limut li nyigye, li kalak le: “A nlona lisanda ikété litén, a niigaga i Yudéa yosôna, ibôdôl yaga i Galiléa ipam hana.”​—Lukas 23:4, 5.

Ndéñbe Lôk Yuda i gwé i nol Yésu i nhélés Pilatô. Mu kii baéga biprisi ni mimañ mi litén ba nke ni bisu i lond, Pilatô a mbat Yésu le: “U nok bé mam momasôna ba yé kal inyu ôm we nsohi?” (Matéô 27:13) Yésu a ntimbhe bé to yom. Libak li nwee li Yésu i bisu bi minsohi ba ñôm nye li nhélés ki Pilatô.

Inoñnaga ni yom Lôk Yuda i nkal, Yésu a ‘bôdôl yaga i Galiléa.’ Pilatô a ntehe ni Yésu kiki mut Galiléa. Inyu hala nyen a nhoñol njel yada i i yé le i ti nye pôla i so mbegee a gwé i kéés Yésu. Hérôdé Antipas (Man Hérôdé Nunkeñi) ñane nkoñ Galiléa, a yé i Yérusalem inyu lôôs ngand Pasa. Jon Pilatô a ñep Yésu yak Hérôdé. Hérôdé Antipas nyen a bi nol Yôhanes Nsôble ngéda a bi boñ le ba kit nye ño. I mbus ngéda, kiki a bi nok le Yésu a mboñ bihélha bi mam, Hérôdé a kon woñi, a hoñol le Yôhanes nyen a ntuge​—Lukas 9:7-9.

Hérôdé a yé maséé mu kii a nla tehe Yésu. I ta bé inyule a gwé ngôñ i hôla Yésu, tole i yi ibale minsohi ba ñôm Yésu mi yé toi maliga. Hérôdé a mbem ndigi Yésu inyule a sômbôl “tehe nye a mboñ hélha jam.” (Lukas 23:8) Ndi Yésu a nyônôs bé njômbi i Hérôdé. I ngéda Hérôdé a mbat nye mambadga, Yésu a nkal bé to yom. Jon Hérôdé ni bisônda gwé bi mbôdôl “wéha nye nyuu.” (Lukas 23:11) Ba nha nye loñge mbot i mbai, ba kahal ndegle nye. I mbus, Hérôdé a ntimbis Yésu yak Pilatô. Hérôdé bo Pilatô ba bé oona, ndi nano ba nyila biloñge bi mawanda.

Ngéda ba bi lona ki nye Yésu, Pilatô a naña baéga biprisi, baéga litén ni bôt bape, a kal le: “Me bak me bat nye mambadga i bisu binan, ndi me nléba bé jam libe jo ki jo li li nit minsohi ni ñôm nye. I pot maliga, to Hérôdé a nléba bé nye jam libe jo ki jo inyule a ntimbis nye i béhni. Nuna-ki! A mboñ bé jam jo ki jo li li kôli ni nyemb. Jon m’a kogse nye; i mbus, me nwas nye.”​—Lukas 23:14-16.

Pilatô a nsômbôl nwas Yésu, inyule a nok le njôñ yon i ntinde biprisi i lona Yésu bisu gwé. Ndi jam lipe li ntagbe, li li nkônde ti Pilatô makénd i nwas Yésu. Mu kii a yii yééne het a nkéés, nwaa wé a ñep mut i nkal nye le: “Nwas i mut telepsép nunu nwee inyule len, me nok ndutu ngandak ikété eem inyu yé.”​—Matéô 27:19.

Kii Pilatô a yé le a boñ inyu tohol mut nunu, inoñnaga ni ngôñ yé?

Pilatô a nkal limut li li nyéñ nyemb Yésu le: “Me nléba bé jam libe jo ki jo li li nit minsohi ni ñôm nye . . . I pot maliga to Hérôdé a nléba bé nye jam libe jo ki jo.” (Lukas 23:14, 15) Inyu noode sôñ Yésu, Pilatô a ngwélél likeñge lipe, a nkal bôt le: “Ni gwé lem le me nlama pémhene bé mut mok wada i ngand Pasa. Baa ni ngwés ni le me pémhene bé kiñe Lôk Yuda?”​—Yôhanes 18:39.

Pilatô nyemede a nyi i mut mok ba nsébél le Barabas, nu a nyiba kiki mut wip, mut malôga ni mut manola, jon Pilatô a mbat le: “Njee ni nsômbôl le me pémhene bé i mok, Barabas tole Yésu, nu ba nsébél le Kristô?” Mu kiki bôt ba nkon baéga biprisi woñi, ba mbat le ba pémés Barabas he Yésu bé. Pilatô a mbat ki bo le: “Ipôla bôt bana bo iba, njee ni nsômbôl le me pémhene bé i mok?” Ni bo ba nkal le: “Barabas”!​—Matéô 27:17, 21.

Mu kiki Pilatô a noode sôñ Yésu ngandak ngélé, a mbat le: “Me boñok ni kii ni Yésu, nu ba nsébél le Kristô?” Bobasôna ba nkal le: “Péni nye i kék!” (Matéô 27:22) Ba nkon bé to hison i bat nyemb i mut nu a gwé bé nsohi wo ki wo. Pilatô a nyemhe le: “Inyuki? Limbe jam libe mut nunu a mboñ? Me nléba bé nye jam jo ki jo li li kôli ni nyemb. Jon m’a kogse nye; i mbus, me nwas nye.”​—Lukas 23:22.

To hala kii a noode boñ biliya gwobisôna, ni hiun limut li nkal nye le: “Péni nye i kék.” (Matéô 27:23) Baéga bibase ba ntinde limut kayéle ba gwé ndik ngôñ ni nyemb Yésu! He nyemb ntonba bé tole mut manola, ndi nyemb mut nu a gwé bé nsohi. Hala a yé dilo ditan le ba bi leege mut nu i Yérusalem kiki Kiñe. Ibale banigil ba Yésu ba yé ha, ba nyén nwee inyu boñ le ba yimbe bañ bo.

Pilatô a ntehe le minyemhe nwé mi nlona bé jam lilam jo ki jo. Bôt ba yé ñunbak, jon a nyoñ malép a jôwa moo mé bisu bi bôt bobasôna, a kal bo le: “Me gwé bé nsohi wo ki wo inyu matjél ma mut nunu. Bé bon n’a begee i pil matjél u.” Hala nkal bé limut jam jo ki jo. Ndi ba ntimbhe le: “Matjél mé ma lo i ngii yés ni i ngii bon bés.”​—Matéô 27:24, 25.

Ngôñ Pilatô a gwé i yônôs ngôñ yap i nloo i a gwé i boñ jam a ntehe le li téé. Jon kiki limut li mbat nye, Pilatô a mpémés Barabas i mok. A nwas le ba héya Yésu mbot, i mbus ba bép nye bañga ndôm.

I mbus le ba mbép nye bañga ndôm, bisônda bi nkena Yésu i ndap ngomin. Ba nkodba, ba kenek ni bisu i tééñga Yésu. Ba mbak ntut biloo, ba nha nye wo i ño. Bisônda bi nkañ Yésu moo, ba ha nye mbot i nkôyôp le tjôô, kiki mbot i bikiñe. Ni diyana ba nkal nye le: “Di nyéga, a Kiñe Lôk Yuda!” (Matéô 27:28, 29) Ba nke ni bisu i tjôle nye matai, ba kôdôk nye mabai i su. Ba nyoñ nkôô u yé nye i moo ba bép nye wo ño, inyu boñ le biloo bi “ntut” bi kônde jôp nye ño.

Libak li nwee li Yésu lôñni ñem wé ngui bi nlôôha hélés Pilatô kayéle a noode ki boñ le a semba nyemb Yésu. A nkal le: “Nuna-ki! Me mpamna nye i mbégdé inyu nan kayéle ni yi le me nlébna bé nye nsohi wo ki wo.” Baa Pilatô a nhoñol le mu kiki Yésu a nyoo ni matjél, hala a nla boñ le limut li héñha mu makidik mé? Kiki Yésu a téé bisu bi limut li li gwé bé konangoo, Pilatô a nkal bo le: “Nuna-ki! Nya mut nunu!”​—Yôhanes 19:4, 5.

To hala kii Yésu a gwé matjél ni mambabaa homa nyensôna, nsañ wé ni limoma jé bi nhélés Pilatô. Bibuk bi Pilatô bi ñunda hala.

To hala kiki ba nol Yésu hiol, ba ntééñga nye, ni le yak Pilatô a noode péyés nye, baéga biprisi ni mawanda map ba nhéñha bé mahoñol. Ba ngwés bé le jam jo ki jo li kéñ bo i nol Yésu. Ba nke ni bisu i kal le: “Péni nye i kék! Péni nye i kék!” Pilatô a nkal bo le: “Bébomede yoña nye, nola nye, inyule me nlébna bé nye nsohi wo ki wo.”​—Yôhanes 19:6.

Lôk Yuda i mpam bé i kwés Pilatô nkaa le Yésu a mbôk mbén loñ inyu boñ le a wo. Ndi baa ba nla léba njom mu matiñ ma base? Ba ntiimba soman nye le a nhoo jôl li Djob mahindi. Ba nkal le: “Di gwé mbén, inoñnaga ni mbén i, a nlama wo inyule a nkadba le a yé man Nyambe.” (Yôhanes 19:7) Hala a yé jam li mondo inyu Pilatô.

A njôp i ndap yé, a kee ni bisu i noode sôñ i mut nunu a nlôôha kôhna ndééñga ni nu nwaa nyemede a ñemel. (Matéô 27:19) Kii Pilatô a nhoñol inyu jam lipe Lôk Yuda i nlona, le i mut mok nunu a yé “man Nyambe”? Pilatô a nyi le Yésu a nlôl i Galiléa. (Lukas 23:5-7) Jon a mbat Yésu le: “U nlôl hee?” (Yôhanes 19:9) Baa Pilatô a yé badba too Yésu a bi niñ ndugi i ngii, hala wee a nlama ba ngim djob?

Yésu a ma yeelene Pilatô le a yé kiñe, ni le Ane yé i ta bé hana isi. Yésu a yén nwee inyule a ntehe bé nseñ i tiimba toñol i jam a mbôk a kal. Kiki a ntjél timbhe nye, Pilatô a ñunup a kal nye le: “Baa u ntjél timbhe me? Baa u nyi bé le me gwé kunde i nwas we, me gwé ki kunde i nol we?”​—Yôhanes 19:10.

Yésu a ntimbhe nye le: “U bak bé le u bana kunde yo ki yo i ngii yem, handugi le i lôl we i ngii. Jon i mut a nti we me a gwé béba i nlôôha keñi.” (Yôhanes 19:11) Yésu a mpôdôl bé ngim mut i tôbôtôbô, ndi a nsômbôl pôdôl Kaifa, bôt bé, ni Yuda Iskariôt inyule béba yap i nlel i Pilatô.

Libak li Yésu ni bibañga gwé bi nhélés Pilatô, a nkon woñi le Yésu a nla ba hégél i ngii, jon a noode ki péyés nye. Ndi Lôk Yuda i ngwélél jam lipe li li nlama kônha Pilatô woñi, ba nkal le: “Ibale u nwas i mut nunu, u ta bé liwanda li Kaisa. Hiki mut nu a nkal le a yé kiñe a nkolba Kaisa.”​—Yôhanes 19:12.

Ngomin a ntémbna ki Yésu i mbédgé, a yén i yééne i nkéés, a kal bôt le: “Nuna-ki! Kiñe nan ini!” Bon ba Lôk Yuda ba nlond ni ngui le: “Nol nye! Nol nye! Péni nye i kék!” Ni njôghe ñem Pilatô a mbat bo le: “Baa me nol kiñe nan?” To hala kiki énél i Lôk Rôma i bé lémél bé bon ba Lôk Yuda, baéga biprisi bi nkal le: “Di gwé bé kiñe ipe handugi Kaisa.”​—Yôhanes 19:14, 15.

Mu kiki Lôk Yuda i tiñi i bat nyemb Yésu, Pilatô a ntomb, a ti bo nye. Bisônda bi nhéya Yésu mbot yé i i nkôyôp le tjôô, ba nha nye mambot mape. Mu kiki ba yé kena Yésu, nyemede a mbegee kék yé njiiha.

Bikegla bi hilo 14 i Ngwa koo i sôñ Nisan bi yé bebee le ntagbege. Yésu a yé péé ibôdôl i kegla i Ngwa um, a nhônba ki ngandak mandutu. Ngui i mal Yésu mu kiki a nheñ i begee kék yé njiiha. Ha nyen bisônda bi nkal mut wada le Simôn nu a nlôl i Kiréné i Afrika le a begee kék ipam i homa b’a tômôl Yésu. Mukété limut li noñ Yésu, ngandak i ñee i bépbaga.

Yésu a nkal bôda ba yé ee le: “A bingond bi Yérusalem, ni ee ha bañ me. Ndi ni ee inyu bébomede ni bon banan; inyule nuna-ki! Dilo di nlo le bôt b’a kal le: ‘Maséé ni bikom bi bôda, yak ni mabum ma ma ngwal bé, yak ni méé ma ma nyuñus bé!’ Ha nyen b’a bôdôl kal dikôa dikeñi le: ‘Kwéla bés!’ Ba kalak bon ba dikôa le: ‘Hôna bés!’ Ibale ba mboñ mam mana ngéda e i yé yômi, kii y’a tagbe ngéda e i nwo?”​—Lukas 23:28-31.

Yésu a mpôdôl litén li Yuda, li li yé kiki e i i yé wo, inyule Yésu a ngi niñik, nye ni ngim bon i Lôk Yuda i i nhémle nye. Ndi ngéda banigil bé ba ga yila bon ba litén lipe, hala wee Israel nu mbuu, litén li Israel i pes minsôn li mba nwok i pes mbuu kiki e i gwé ha bé malép. Ngandak i ga ee ngéda mintôñ mi gwét mi Rôma mi ga loo i lona mbagi nôgôs i Djob inyu kolba litén li Israel.

Ba yé kena Yésu ipañ tison i het ba nlama nol nye ni mintonba ima. Ba nsébél homa nu le Gôlgôta tole Kégéé ño, i homa nu a ntéa “haa.”​—Markô 15:40.

Ba nhéya bôt bana bo baa mambot, i mbus ba ti bo mire ni séñha wai. I nene le bôda ba Yérusalem bon ba mbañ yo inyu suhus njôghe, bisônda bi Lôk Rôma bi nsôña bé le ba ti bet ba nsômbôl nol maok ma. Kiki Yésu a noode mo, a ntjél nyo mo. Inyuki? Inyule a gwé ngôñ i bana yi yosôna mu ndutu keñi i yé nye bisu; a gwé ngôñ i yén péé ni i téñbe ipam nyemb.

Ba niñ Yésu i ngii kék. (Markô 15:25) Bisônda bi ñôm nye batone i moo ni makôô, batone ba njôp ikepam minsôn ni minkañ kayéle a nok njôghe iloo héga. Kiki ba ntéé kék, a nkônde nok njôghe, mambabaa ma nkônde keñep inyule a nyét. Ndi Yésu a ñunbene bé bisônda. A nsoohe le: “A Ta, nwéhél bo; inyule ba nyi bé jam ba yé i boñ.”​—Lukas 23:34.

Lôk Rôma i gwé lem i tila i libam béba mut ba yé nol a mboñ. Lini lisañ, Pilatô a ntila ngii ño Yésu le: “Yésu mut Nasarét, kiñe Lôk Yuda.” Matila ma ma yé ntilga ni hop Lôk Héber, i Lôk Grikia ni i Lôk Latin kayéle ngandak bôt i nla añ mo. Ni njel i, Pilatô a ñunda le a nyan Lôk Yuda i i nai le ba nol Yésu. Baéga bibase ba ñunup, ba nkal Pilatô le: “U tila bañ le: ‘Kiñe Lôk Yuda,’ ndi tila le a bi kal le: ‘Me yé Kiñe Lôk Yuda.” Ndi kiki Pilatô a nwaa le ba ngwélél nye kiki ba ngwés, a ntimbhe le: “Me mal tila i yom me ntila”​—Yôhanes 19:19-22.

Miñunbak mi biprisi mi ntiimba bitembee ba bi bôk ba pot i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi. Hala a ta bé hélha jam i tehe bôt ba ntagbe, ba peghege miño inyu nol nye hiol ni inyu ôm nye bibuk bibe, ba kalak le: “Éé, a we nu u kalak le u mbôk témpel, u oñ ki yo dilo daa, sôs i kék njiiha inyu tohol wemede.” Yak baéga biprisi ni bayimbén ba kalna bo ni bo le: “Ibale a yé Kristô, Kiñe Lôk Israel, a sôhôk ni nano i kék njiiha inyu boñ le di tehe, di hémle ki.” (Markô 15:29-32) Yak mintonba mi yé Yésu i walôm ni i waé mi nyahal nye, ki le nyetama nyen a yé ngi nsohi.

Yak bisônda bi Lôk Rôma bi-na bi nol Yésu hiol, bebek ba nyo séñha wai. Ba nkal Yésu le nyek a nyo, hala a nôlha bo mu kii Yésu a nla bé gwel yom yo ki yo. Ba mbigda matila ma yé ngii ño Yésu, ba kalak le: “Ibale u yé Kiñe Lôk Yuda, tohol wemede.” (Lukas 23:36, 37) Hégda le jam lini! I mut a yé njel, maliga ni niñ nyen ba nyahal, ba tééñgaga. To hala, ni makénd a nihbe mandutu ma momasôna ibabé le a ñunbene Lôk Yuda i i nun nye, bisônda bi bi nol nye hiol tole mintonba mi mi yé ipañ yé.

Bisônda bi-na bi nyoñ mambot ma Yésu, bi kap mo môga ma-na. Bi nleñ mo mbam. Ndi mbot yé kété i bé bañga libadô ngandak, “i bééna bé mbañgô; i bé mbagak ibôdôl i ngii ikepam isi.” Bisônda bi nkal le: “Di was bañ yo, ndi di leñ mbam inyu yi njee a’ yoñ yo.” Hala nyen ba nyônôs mbañ i Bitilna i i nkal le: “Ba bi kapna mbot yem ipôla yap, ba leñ ki mbam inyu mbot yem.”​—Yôhanes 19:23, 24; Tjémbi 22:18.

Sôk i nsôk, mboñmabe wada a nôgda toi le Yésu a yé kiñe. Ni bini bibuk a nkal solôñ yé le: “Baa u nkon yaga bé Nyambe woñi, yak nano nu u nkôhna nlélém kogse kiki nye? Kogse yés i téé sép inyule bés di nkôhna nsaa u kôli inyu mam di bi boñ, ndi i mut nunu a mboñ bé béba yo ki yo.” I mbus, a nkal Yésu le: “Hoñol me ngéda w’a lo i Ane yoñ.”​—Lukas 23:40-42.

Yésu a ntimbhe nye le: “I len ini me nkal we maliga le: W’a ba ni me i Paradis.” (Lukas 23:43) Mbônga unu u yé mahéñha ni u Yésu a ti baôma bé, le ba nlama yén i biyééne bi ane ni nye i Ane i ngii. (Matéô 19:28; Lukas 22:29, 30) Bebek i bisu bi ngéda, i man Lôk Yuda nunu, mboñmabe a bi nok le Yéhôva a bi ti Adam, Éva ni ndaye yap Paradis hana hisi. Nano ntonba u u nla wo u ban-ga botñem.

Kosi i nkola. Hélha jiibe i nkôp ‘mu mbok i yosôna letee ni ngeñ aa i kôkôa.’ (Markô 15:33) I jam li li mbôña bé inyule sôñ i ntelep ipôla hisi ni hiañgaa. Maliga ma yé le, jiibe li mbéna kôp njamuha ngéda sôñ i nta, ndi di yé ngéda Pasa, sôñ i nyon libôñ. Jam lipe li yé le i jiibe lini li nom iloo héga. Yôha ni kel, li yé li nom ndik ndék manut. Hala a ñéba le Djob nyen a nlona jiibe li.

Hégda i yom i bet ba nol Yésu hiol ba nôgda. Mu kiki jiibe li yé, bôda ba-na ba nkôôge bebee ni kék njiiha, hala wee nyañ Yésu, Salômé, Maria Magdaléna ni Maria nyañ Yakôbô nu Ntitigi.

Ñôma Yôhanes a yé ipañ “kék njiiha” ni nyañ nu a yé ee. Maria a mbéñge kiki i man a bi gwal, a tôñ ki, a nok ndutu. Inyu yé, i yé wengoñle ‘mbôñgô pansoñ i nkan nye ñem.’ (Yôhanes 19:25; Lukas 2:35) To hala kii a nok njôghe ngandak, Yésu a ntôñ inyu loñge i nyañ. A mboñ biliya inyu béñge Yôhanes, i mbus a kal nyañ le: “A muda, nun-ki! Man woñ nunu!” A kal ki Yôhanes le: “Nun-ki! Nyuñ nunu!”​—Yôhanes 19:26, 27.

Yésu a ntôñ inyu loñge i nyañ, i nene le a yé yik muda, a nyék nye i moo ma ñôma a bé gwés ngandak. Yésu a nyi le bilôk binyañ bi yé ngi hémle nye. Jon a ntôñ inyu loñge i nyañ i pes minsôn ni i pes mbuu. Kinje loñge ndémbél!

Ngéda jiibe li mal, Yésu a nkal le: “Nyus i gwé me.” (Yôhanes 19:28; Tjémbi 22:16) Yésu a nôgda le Isañ a ntat ha bé nye, inyu boñ le ndéñbe yé i noodana i likala likeñi. Ni kiñ keñi Yésu a nkal le: “Éli, Éli, lama sabaktani? Hala a nkobla le: “A Nyambe wem, a Nyambe wem, inyuki u ntjôô me?” I bet ba téé ha ipañ, ba ntibil bé nok, ba nkal le: “Emblana! A yé i sébél Éliya.” Numpe a nke ngwéé a yoñ sut, a yube yo ikété wai i mbai, a ha yo i kék, a ti nye le a nyo, a kalak le: “Nwaha nye nyoo! Di tehe too Éliya a nlo i suhus nye.”​—Markô 15:34-36.

Ni kiñ keñi Yésu a nkal le: “Hala a mal yon!” (Yôhanes 19:30) Ñ, a nyônôs toi i yom yosôna Isan a bi bat nye hana isi. I mbus, a nkal le: “A Ta, me mbii mbuu wem i moo moñ.” (Lukas 23:46) Ni njel i nyen a mbii niñ yé i moo ma Yéhôva, ni bôdôl le Djob a ga tiimba tugul nye. I mbus a nséde ño a wo.

Nlélém ngéda, hisi hi nyeñg ni ngui, maaa ma bôak. Nyeñg hisi i gwé ngui kayéle bisoñ ipañ Yérusalem bi nyibla, mim mi pamak. I bôt ba yé tagbe ba ntehe bañ kiki mim mi yé i mbégdé, ba njôp i “tison pubhaga” inyu añle bôt mam ba ntip tehe.​—Matéô 12:11; 27:51-53.

Kiki Yésu a nwo, libadô likeñi li li nkap pes i Mpubhaga ni pes i nlôôha Mpubhaga i témpel i Djob, li kéni bipes biba ibôdôl i ngii ipam isi. I hélha jam ini, i ñunda hiun hi Djob inyu bôt ba nol Man wé. I ñunda ki le njel i nkena i pes i nlôôha Mpubhaga, hala wee ngii yomede i nahap nano.​—Lôk Héber 9:2, 3; 10:19, 20.

Bôt bobasôna ba nkon woñi, hala a nla nôga. Ñane bisônda nu a bak a nkena mam mu manola ma Yésu a nkal le: “Ibabé pééna, mut nunu a bak Man Nyambe.” (Markô 15:39) Bebek a bé ha ngéda Pilatô a bé kéés Yésu inyu yi too a yé Man Nyambe. Nano a yé nkwoog nkaa le Yésu a téé sép, ni le a yé toi Man Djob.

Bôt bape ba yé nhelek ni bihélha bi mam bini, ba nhuu mambai map ‘ba tumbbaga ni ndutu,’ inyu unda njôghe yap ikeñi ni wonyuu yap. (Lukas 23:48) Ikété bôt ba yé mbôgi i mam mana, di nla sima bôda ba ba bé kiha ni Yésu. Mam mana momasôna ma ntip tagbe ma nlôôha tihba bo.

Hilo 14 hi sôñ Nisan hi yé bebee ni mal, di yé Ngwa koo. Sabat i hilo 15 hi sôñ Nisan i mbôdôl i mbus manañle ma hiañgaa. Yésu a nwo, ndi mintonba mi yé nye ipañ mi nginda yii i niñ. Inoñnaga ni Mbén, mim mi “nlama bé kida ngim u ngii kék,” ndi mi nlama juba “nlélém kel.”​—Ndiimba Mbén 21:22, 23.

Jam lipe li yé le, mbus kosi i kel Ngwa koo i nséblana le kel “Ngôôba,” inyule Lôk Yuda i nkôôba bijek inyu hilo hi Sabat hi hi noñ. Ba mélés bibôlô ba nla bé sal mu hilo hi Sabat. I manañle ma hiañgaa, “Sabat ikeñi” i ga bôdôl. (Yôhanes 19:31) Jon hilo 15 hi sôñ Nisan hi ga ba hilo hi Sabat inyule hilo hi bisu hi Ngand i bikoga bi ngi séñha i yé hilo hi Sabat hiki ngéda. (Lôk Lévi 23:5, 6) Lisañ lini, hilo hi bisu hi ngand hi nkwo i Ngwa jôn u u yé hilo hi nyônôs isaambok het Sabat i mbéna kwo. Inyu hala nyen ba mpôdôl “Sabat ikeñi.”

Di nla ni nok inyuki Lôk Yuda i mbat le Pilatô a pala nol Yésu ni mintonba ima mi yé nye ipañ. Ndi lelaa ni? Ni ini njel le ba bôk bo makôô. Hala a mboñ le ba nla ha bé yoñ ngui inyu hép. Bisônda bi mbôk makôô ma mintonba ima. Ndi ba mbôk bé ma Yésu inyule a nwo. Hala a nyônôs mbañ i kaat Tjémbi 34:21: “A ntééda bihés gwé gwobisôna; to yada i mbugi bé.”

Inyu héya pééna yosôna le Yésu a nwo toi, sônda yada i nyoñ likoñ i ôm jo Yésu i mbai bebee ni ñem. ‘I nlélém ngéda, matjél ni malép ma pam.’ (Yôhanes 19:34) Hala a nyônôs ini mbañ ipe i nkal le: “Ndi b’a nun me, nu ba bi ôm.”​—Sakaria 12:10.

Yôsep, “ngwañ mut” wada u Arimatia, nu a yé mukété Ntôñ u bakéés bakeñi a yé ha ngéda ba nol Yésu. (Matéô 27:57) A yé “loñge mut, a bak ki mut a téé sép,” mut a ‘mbem Ane Nyambe.’ I pot maliga, a yé “nnigil Yésu bisôsôli inyule a nkon Lôk Yuda woñi.” A bi nit bé makidik ma Ntôñ bakéés bakeñi inyu nol Yésu. (Lukas 23:50; Markô 15:43; Yôhanes 19:38) Ni makénd, Yôsep a nke yak Pilatô inyu bat nye mim u Yésu. Pilatô a mbat ñénél mbôgôl bisônda nu a bé éga manola ma Yésu, le a yis nye too Yésu a nwo. I mbus le Pilatô a nyi le Yésu a nwo, a neebe yom Yôsep a mbat nye.

Yôsep a nsomb puba mboñ, mbus a nsuhul mim u Yésu. A nlép mim ni mboñ a nlona inyu kôôba majôna. Nikôdémô “i mut a bi bôk a lo yak Yésu juu,” a nti mahôla inyu ngôôba. (Yôhanes 19:39) A nlona 33 ma kilô ma mire mpôdnaga ni alôé i i nhee diye ngandak. Ba nlép mim u Yésu ni bibandas bi bi gwé binunumba kiki lem i Lôk Yuda.

Bebee ni homa ba yé, Yôsep a gwé soñ mondo ntémék ikété liaa, mu nyen ba nha mim u Yésu. I mbus, ba nyip soñ ni soso ngok. I mam ma momasôna ma nhoo bôña ilole Sabat i mbôdôl. Maria Magdaléna, bo Maria nyañ Yakôbô nu ntitigi ba nlona mahôla map i ngôôba mim u Yésu. Nano ba nhoo témb i mambai map inyu “kôôba binunumba, ni labinda” bi bi ga hôla i mélés ngôôba mim u Yésu i mbus Sabat.​—Lukas 23:56.

I kel Sabat, baéga biprisi ni Farisai ba nke tehe Pilatô, ba nkal nye le: “A isañ mbai, di nhoñol jam i mut bikadba nu a bi kal ngéda a bé i niñ: ‘I mbus dilo daa, me nlama tuge. Jon ti oda le ba tat soñ loñge letee ni i hilo hi nyônôs daa, inyu boñ le banigil ba lo bañ i nip mim wé, ndi ba kal bôt le: ‘A ntuge ikété bawoga!’ Ki malôga mana ma ga ba béba iloo ma bisu. Pilatô a nkal bo le: “Bébomede ni gwé bisônda. Kena, ni tat soñ loñge loñge kiki ni nla.”​—Matéô 27:63-65.

Kegla tutu i Kel sonde, Maria Magdaléna, Maria nyañ Yakôbô ni bôda bape, ba nke i soñ lôñni binunumba inyu mélés ngôôba mim u Yésu. Ba mbadba le: “Njee a’ hééna bés ngok i lijubul li soñ?” (Markô 16:3) Ndi yokel, hisi hi bi nyeñg. Ni ki le añgel i Djob i nhéya ngok i bé yip soñ. Batat soñ ba nke ngwéé, soñ i nene hôlô.