PERPUSTAKAAN ONLINE Joujou Paboahon
PERPUSTAKAAN ONLINE
Joujou Paboahon
Batak (Toba)
  • BIBEL
  • PUBLIKASI
  • PARPUNGUAN
  • jy psl. 35 hlm. 84-hlm. 91 par. 4
  • Jamita ni Jesus di Dolok

Dang adong video na diparade di pilihan on.

Maaf, adong gangguan tikki lao mambukka video on.

  • Jamita ni Jesus di Dolok
  • Jesus—Dalan, Hasintongan, dohot Hangoluan
  • Subjudul
  • Bahan na Sarupa
  • ANGKA ISE DO NA TUTU MARLAS NI ROHA?
  • PATIK TU ANGKA SIIHUTHON JESUS
  • MARTANGIANG JALA PORSEA MA TU DEBATA
  • CARA MANDAPOT HANGOLUAN NA SALELENG NI LELENGNA
  • Mateus Bindu 5-7
    Kata-Kata Bijak Sian Kitab Injil
Jesus—Dalan, Hasintongan, dohot Hangoluan
jy psl. 35 hlm. 84-hlm. 91 par. 4
Jesus marjamita tu angka apostel dohot siseanna di dolok

PASAL 35

Jamita ni Jesus di Dolok

MATEUS 5:1–7:29 LUKAS 6:17-49

  • JAMITA DI DOLOK

Saborngin manipat, martangiang do Jesus laho mamillit 12 apostelna. Alai dung torang ari, ndang marnaloja ibana mangurupi angka halak. Nangkok do ibana tu sada dolok na adong di Galilea, ra jonok do dolok i tu Kapernaum, ingananna tinggal.

Godang do halak sian luat na dao ro mandapothon Jesus. Adong do na ro sian selatan, i ma sian Jerusalem dohot angka luat di Judea. Adong do muse na sian utara inganan na jonok tu laut, i ma sian Tirus dohot Sidon. Boasa ro nasida? “Laho manangihon [Jesus] dung i asa dipamalum sahit ni nasida.” Jala “sude do nasida dipamalum” Jesus. Pingkirhon ma! Malum do sude sahit ni nasida i. Gariada “angka na sinonggopan ni suru-suruan na jahat” pe dohot do dipamalum.​—Lukas 6:17-19.

Dung i hundul ma Jesus di sada inganan di dolok i jala godang ma halak marpungu mangkaliangi ibana. Hundul do muse 12 apostelna i jonok di lambungna. Mansai las do roha ni nasida naeng mambege Jesus mangajari. Marjamita ma Jesus disi, jala denggan situtu do jamitana i. Dapotan laba do sude halak na mambege di tingki i jala parohon laba do i tongtong tu hita saonari. Dibahen Jesus do tudosan tingki mangajari jala mura do i diantusi sude halak na olo ditogu-togu Debata. Angka aha do na ringkot sian jamita ni Jesus di dolok?

ANGKA ISE DO NA TUTU MARLAS NI ROHA?

Sude do halak naeng marlas ni roha. Alani i, dipungka Jesus ma jamitana marhite paboahon na ringkot ulahonon ni sasahalak asa marlas ni roha. Tontu godang do halak na marlomo ni roha manangihon jamita i. Alai adong do na so diantusi nasida.

Ninna ma, “Marlas ni roha ma na mamboto ringkot ni marale-ale tu Debata, ai nasida do nampuna harajaon banua ginjang i. Marlas ni roha ma na marsak, ai siapulon do nasida. . . . Marlas ni roha ma na mauas male tu hasintongan, ai pabosuronna do nasida. . . . Marlas ni roha ma halak na manaon na hansit alani hasintongan, ai nasida do nampunasa Harajaon banua ginjang. Marlas ni roha ma hamu molo dileai, dibahen na hansit tu hamu, . . . alani ahu. . . . Marlas ni roha jala marolop-olop ma hamu.”​—Mateus 5:3-12.

Na marsak gabe marlas ni roha

Aha do lapatanna tingki didok Jesus “marlas ni roha”? Na nidokna, ndang sae holan mangalului songon dia asa mengkel manang las roha. Alai, halak na marlas ni roha situtu, i ma halak na marlas ni roha ala marlaba na niulahonna jala martujuan ngoluna.

Didok Jesus, marlas ni roha do halak na mamboto na ringkot marale-ale tu Debata, na marlungun ni roha alani dosa, dohot halak na marsitutu mananda jala manomba Debata. Nang pe sogo roha ni halak tu nasida, jala manaon na hansit ala manomba Debata, alai tongtong do nasida marlas ni roha. Ai diboto nasida do na palashon roha ni Debata do nasida, jala lehononna do upa hangoluan na saleleng ni lelengna tu nasida.

Godang do halak mandok, hamoraon dohot hasonangan do na boi palashon roha. Alai ndang songon i didok Jesus. Ninna do, “Marjea ma hamu angka na mora, ai nunga dapotmuna be sude na laho sijaloonmuna. Marjea ma hamu angka na butong saonari, ai rapar ma hamu muse. Marjea ma hamu na mengkel saonari, ai mangandungi jala tumatangis ma hamu muse. Marjea ma molo sude jolma mamuji-muji hamu, ai songon i do dibahen ompu ni nasida tu angka panurirang na mangkatahon na so tutu.”​—Lukas 6:24-26.

Sira na jonok tu langgatan di joro ni Debata

Boasa didok Jesus songon i? Alana, molo hamoraon, hasonangan, dohot pujian do na sai dilului sasahalak, ndang ringkot be di ibana pasonangkon roha ni Debata. Ujungna, ndang marlas ni roha be ibana. Alai hata ni Jesus i pe, ndang na mandok, molo pogos jala male sasahalak gabe boi marlas ni roha. Alai na nidokna disi, somalna halak na pogos dohot na male do na olo manjalo ajaranna. Jala i ma na mambahen nasida marlas ni roha.

Alai didok Jesus ma tu angka siseanna, “Hamu do sira ni tano on.” (Mateus 5:13) Na nidokna disi, ndang na gabe sira situtu angka siseanna i. Ala somalna, dipangke do sira laho mambahen sipanganon asa unang sega manang busuk. Jala dibahen do godang sira di jonok ni langgatan di bagas joro ni Debata laho paansimhon pelean i. Asing ni i, dipangke do sira laho manggombarhon angka na so boi sega. (3 Musa 2:13; Hesekiel 43:23, 24) Jadi, boasa didok Jesus “hamu do sira ni tano on”? Ala diurupi angka sisean i do angka halak manjaga pangalaho ni nasida asa unang sega. Marhite barita na dipasahat ni nasida gabe boi ma angka halak mandapot hangoluan na saleleng ni lelengna.

Lampu

Didok Jesus do muse tu angka siseanna, “Hamu do panondang ni portibi on.” Ndang bahenon lampu na galak tu toru ni karanjang. Alai, bahenon do i tu inganan na timbo asa tiur. Didok Jesus ma muse, “Marsinondang ma hatiuronmuna di jolo ni halak, asa molo diida nasida pambahenanmuna na denggan, pujionna ma Amamuna na di banua ginjang.”​—Mateus 5:14-16.

PATIK TU ANGKA SIIHUTHON JESUS

Didok pamimpin ni halak Jahudi, ndang dioloi Jesus Patik ni Debata. Alani i, marsangkap ma nasida mambunu Jesus. Alai dialusi Jesus ma, “Unang ma dirimpu hamu ro ahu laho mangagohon Patik manang na Sinurat ni angka Panurirang. Ndang ro ahu laho mangagohon i, alai na laho pasauthon i do.”​—Mateus 5:17.

Tutu, mansai ringkot do di Jesus mangulahon Patik ni Debata jala dijujui do halak asa mangulahon i. Didok ibana ma, “Manang ise na mangalanggar sada sian patik na ummetmet i jala diajari na asing mangulahon songon i, didok ma ibana na ummetmet di Harajaon banua ginjang.” Lapatanna, ndang parsidohot halak sisongon i tu Harajaon ni Debata. Alai didok ibana ma muse, “Manang ise na mangulahon jala na mangajarhon i, didok ma ibana na umbalga di Harajaon banua ginjang.”​—Mateus 5:19.

Sahalak baoa na muruk

Didok Jesus, boi do sasahalak gabe mangalanggar Patik ni Debata molo ndang dijaga pingkiranna. Umpamana, dung ditaringoti Jesus Patik na mandok, “Unang ho mambunu,” didok ma muse, “Ganup halak na sai muruk tu donganna, boanon do ibana tu pengadilan.” (Mateus 5:21, 22) Tutu, molo sai muruk sasahalak tu donganna, olo do gabe bunuonna donganna i. Alani i, ingkon hatop do ibana mardame dohot donganna i. Jesus mandok, “Molo diboan ho silehon-lehonmu tu langgatan, jala disi gabe diingot ho adong donganmu na marsogo ni roha tu ho, tadingkon ma silehon-lehonmi di jolo ni langgatan i. Laho ma ho mardame dohot donganmi. Dung pe i, asa ro ho muse pasahathon silehon-lehonmi.”​—Mateus 5:23, 24.

Sahalak baoa na sai mangida borua na bagak

Diorai do muse di Patik ni Debata sasahalak mangalangkup. Jesus mandok, “Dibege hamu do hata na mandok, ‘Unang ho mangalangkup.’ Alai hudok ma tu hamu, manang ise na sai mamereng sahalak borua huhut marsangkap na so denggan, nunga mangalangkup ibana di bagasan rohana.” (Mateus 5:27, 28) Ndang taringot tu pingkiran na rorang na tompu ro tu pingkiran ni sasahalak na nidok ni Jesus disi. Alai na nidokna, sala do sasahalak molo “sai mamereng” borua huhut marsangkap na roa. Alana, boi do i mambahen ibana gabe mangalangkup. Songon dia do hita pasidingkon i? Jesus mandok, “Molo mata siamunmi mambahen ho tartuktuk, pulsikkon jala bolongkon ma i. . . . Molo tangan siamunmi mambahen ho tartuktuk, ponggol jala bolongkon ma i.”​—Mateus 5:29, 30.

Adong do halak na ingkon mamonggol tangan dohot patna, asa boi tongtong mangolu. Songon i ma, Jesus mandok, porlu do “tabolongkon” sude na boi mambahen hita gabe mamingkirhon na roa manang mangalangkup. Nang pe sasintongna, arga do i di hita songon mata manang tanganta. Ai didok Jesus do, “Tumagon do mago sada ruas ni dagingmu, unang apala sude dagingmi disampathon tu Gehena” (inganan panutungan ni sampa di luar ni tembok Jerusalem), na manggombarhon hamatean saleleng ni lelengna.

Sahalak baoa mamastap donganna

Dipaboa Jesus do muse sipaingot tu hita tingki adong na mambahen hansit rohanta. Ninna do, “Unang ma alo hamu parjahat. Molo adong na mamastap hurummu siamun, tarehon ma nang hurummu sihambirang.” (Mateus 5:39) Lapatanna, ndang na gabe so boi talinggomi keluarganta tingki adong na mambahen na jahat tu nasida. Alai molo adong na mangaleai hita, mamastap hita, manang mangarehei hita, ndang bahenonta songon i laho mambalos nasida.

Hombar do sipaingot i tu Patik ni Debata na mandok, ingkon haholonganmu do donganmu jolma. Alani i didok Jesus ma, “Tongtong ma haholongi musum jala tangiangkon ma halak na mambahen na hansit tu hamu, asa gabe anak ni Amamuna na di banua ginjang i hamu. Ai dipabinsar Ibana do mata ni ari tu angka parjahat dohot tu na burju.”​—Mateus 5:44, 45.

Dung i didok Jesus ma, “Ingkon sun denggan do hamu, songon Amamuna na di banua ginjang i na sun denggan.” (Mateus 5:48) Lapatanna, nang pe jolma na mardosa hita, boi do tahaholongi musunta molo tatiru Debata. Jala didok Jesus ma muse, “Tongtong ma marasi ni roha songon Amamuna na marasi ni roha i.”​—Lukas 6:36.

MARTANGIANG JALA PORSEA MA TU DEBATA

Ndang lomo roha ni Jesus sasahalak mangulahon na denggan holan asa diida na asing. Di bagasan jamitana dijujui Jesus do siseanna, ninna ma, “Manat ma hamu asa unang diulahon hamu hatigoran holan asa diida halak.” Jala didok Jesus do muse, “Molo marsilehon-lehon ho, unang ma palu tarompet songon na binahen ni halak na munafik.” (Mateus 6:1, 2) Alani i, tingki marsilehon-lehon hita unang ma tapaboa-boa tu halak na asing.

Sahalak baoa marsinggang huhut martangiang di kamar

Dung i didok ma muse, “Molo martangiang hamu, unang ma songon halak na munafik. Lomo do roha ni nasida jongjong martangiang di angka sinagoga dohot di sirpang ni dalan asa diida halak.” Alai “molo martangiang ho, laho ma ho tu kamarmu jala tutup ma pintuna, martangiang ma ho tu Amamu di na buni i”. (Mateus 6:5, 6) Ndang na diorai Jesus hita martangiang di jolo ni godang jolma. Ai Jesus sandiri pe diulahon do songon i. Alai na nidokna disi, unang ma martangiang hita holan asa dipuji halak.

Didok ma muse tu natorop i, “Tingki martangiang, unang ma mulak-ulak mandok hata na sarupa songon na binahen ni jolma sian angka bangso.” (Mateus 6:7) Ndang na diorai Jesus hita jotjot manangiangkon na tahaporluhon. Alai na sala, i ma molo taapil tangiang i jala tadok hata na sarupa ganup martangiang. Dung i, dibahen Jesus ma tangiang na boi tiruon ni angka siseanna. Di bagasan tangiangna i adong pitu pangidoan. Tolu pangidoan i taringot tu hak ni Debata laho mamarenta dohot taringot tu lomo ni rohana, asa dipabadia goarna, asa ro Harajaonna, jala asa saut lomo ni rohana. Dung i, tapangido ma na porlu di hita, sipanganonta ganup ari, mangido hasesaan ni dosa, martahan mangadopi ela-ela, jala asa malua sian Sibolis.

Panimpanan ni arta, logam mas, perhiasan, perak, dohot gunsi na sian mas

Sadia ringkot do arta di hita? Didok Jesus do tu natorop i, “Unang be papungu-pungu arta di tano on, ai boi do i segaan ni ngitngit dohot tasik jala boi do i tangkoon ni panangko.” Tutu do i! Ai boi do mago manang habis arta i, jala ndang boi hita gabe jonok tu Debata alani arta. Alani i, didok Jesus ma, “Papungu-pungu ma arta di banua ginjang.” Boi ma taulahon i molo tabahen lomo ni roha ni Debata na rumingkot di ngolunta. Ndang songon arta i, ndang adong na boi manegai parale-aleonta tu Debata. Jala ndang adong na boi mambuat pangkirimonta laho mangolu saleleng ni lelengna. Ai tutu do hata ni Jesus na mandok, “Didia artam, disi do roham.”​—Mateus 6:19-21.

Mata ni jolma

Dipaboa Jesus ma sada tudosan laho patorangkon i, ninna ma, “Panondang ni daging do mata. Molo sada do tinuju ni matamuna, marsinondang ma dagingmu. Alai molo momar do matamuna, holom ma saluhut dagingmu.” (Mateus 6:22, 23) Molo denggan do matanta, boi do i gabe songon lampu di hita. Boi hita mamillit dia do na denggan na laho taulahon. Alani i, sada ma na tatuju di ngolunta, i ma mangulahon lomo ni roha ni Debata. Alai molo hamoraon do na tatuju di ngolunta, gabe ‘holom ma saluhut dagingta’ lapatanna, gabe taulahon ma na sala.

Dipaboa Jesus ma muse tudosan na asing, ninna ma, “Ndang haoloan ni sahalak hatoban dua tuan. Ai gabe sogo do rohana tu na sada jala holong rohana tu na sada nai, manang pasangaponna do na sada jala leas rohana tu na sada nai. Ndang boi hamu gabe hatoban ni Debata dohot hatoban ni Hamoraon.”​—Mateus 6:24.

Adong do na manangihon Jesus i na marsak ala mamingkirhon na ringkot di nasida. Alai dipapos Jesus do roha ni nasida, ndang pola marsak nasida molo diharingkothon nasida do Debata di ngolu ni nasida. Didok Jesus do, “Parrohahon hamu ma angka pidong na di langit, na so manabur boni manang manggotil manang na so papunguhon. Alai, dilehon Amamuna na di banua ginjang i do sipanganon tu nasida.”​—Mateus 6:26.

Dung i, taringot tu bunga-bunga di dolok i, didok Jesus do, “Gari pangkean ni si Salomo uju di hasangaponna, ndang songon uli ni bunga-bunga i.” Aha do lapatan ni i? “Dilehon Debata do pangkean na uli tu angka suan-suanan di ladang, na tubu saonari hape marsogotna i dibolongkon tu panutungan. Tarlumobi ma tu hamu, nda lehononna pangkeanmuna”? (Mateus 6:29, 30) Didok Jesus ma muse, “Unang ma holsoan hamu manang sadihari pe jala mandok, ‘Aha ma allangonnami?’ manang, ‘Aha ma inumonnami?’ manang, ‘Aha ma pangkeonnami?’ . . . Diboto Amamuna na di banua ginjang i do na ringkot angka i di hamu. Sai jumolo ma lului Harajaon ni Debata dohot hatigoranna, dung i tambahononna do sude angka i di hamu.”​—Mateus 6:31-33.

CARA MANDAPOT HANGOLUAN NA SALELENG NI LELENGNA

Lomo do roha ni angka apostel dohot halak na asing mambahen las roha ni Debata. Alai ndang sai mura mangulahon i. Godang do halak Parise na mangaleai jala manguhumi nasida. Alani i, dipaingot Jesus ma nasida, “Unang be manguhumi, asa unang diuhumi hamu. Ai panguhumon na binahenmuna laho manguhum, songon i do bahenonna laho manguhum hamu.”​—Mateus 7:1, 2.

Dibahen Jesus do muse tudosan laho patuduhon, parohon jea do molo diihuthon hata ni halak Parise. Ninna ma, “Ndang boi na mapitung manogu na mapitung ndang i? Nda gabe rap madabu ma nasida na dua tu lombang?” Alani i, unang ma tauhumi halak na asing. Ai dosa na balga do i. Jesus mandok, “Songon dia ma ho boi mandok tu donganmu, ‘Ale dongan, loas ma hubuat durame sian matami,’ hape ndang diida ho tiang di matam? E halak na munafik! Jumolo ma buat tiang sian matami, dung i tangkas ma idaonmu laho mambuat durame sian mata ni donganmu.”​—Lukas 6:39-42.

Sanggomak mutiara dohot babi na sapunguan

Alai boi do angka sisean i mamboto sasahalak i burju manang na ndang. Ai didok Jesus do, “Unang ma lehon angka na badia tu biang jala unang ma sampathon mutiaramuna tu babi.” (Mateus 7:6) Lapatanna, denggan do molo ditadingkon angka sisean i halak na marpangalaho songon binatang, na so mangargai hasintongan. Alana arga do hasintongan na sian Hata ni Debata, dos songon mutiara. Alani i, tumagon ma dilului nasida halak na olo manjalo hasintongan i.

Sahalak ama mangalehon roti tu anakna

Dung i, dipaboa Jesus ma muse taringot tu ringkot ni tongtong martangiang. Ninna ma, “Sai pangido ma, ai na lehononna do i tu hamu.” Rade do Debata mangalusi tangiangta, songon na nidok ni Jesus, “Ise sian hamu na mangalehon batu tu anakna tingki dipangido roti? . . . Alani i, gari hamu nang pe jahat diboto hamu mangalehon na denggan tu ianakhonmuna, tarlumobi ma Amamuna na di banua ginjang i, lehononna do angka na denggan tu halak na mangido tu Ibana!”​—Mateus 7:7-11.

Dung i, diajarhon Jesus do muse songon dia bahenonta maradophon halak na asing. Didok ibana, “Sude na dihalomohon rohamuna bahenon ni halak tu hamu, ingkon songon i do bahenonmuna tu nasida.” Tontu lomo do rohanta mangulahon na nidok ni Jesus i. Diboto ibana do, ndang mura mangulahon i. Alani i didok ma, “Masuk ma hamu sian harbangan na sompit, ai bidang jala lambas do dalan tu hamagoan jala godang do halak na masuk sian i. Alai sompit do harbangan jala sosak do dalan tu hangoluan, jala otik do halak na jumpangan i.”​—Mateus 7:12-14.

Serigala na marimbuluhon imbulu ni biru-biru

Diboto Jesus do muse adong do halak na naeng mangaliluhon angka sisean i. Dipaingot ibana ma angka sisean i, ninna ma, “Jaga ma hamu tu angka panurirang na mangkatahon na so tutu na ro tu hamu songon biru-biru, alai sasintongna serigala panoro do nasida.” (Mateus 7:15) Didok Jesus, boi do tandaon sada hau denggan manang ndang sian parbuena. Songon i ma, boi do taboto panurirang na so tutu sian ajaran dohot parniulaonna. Alani i, sasahalak boi digoari sisean ni Jesus, ndang holan sian pangkataionna, alai ingkon dohot do sian parniulaonna. Adong do halak na mandok Jesus Tuan ni nasida, alai ndang diulahon lomo ni roha ni Debata. Didok Jesus ma, “Alai dohononku ma tu nasida, ‘Ndang hutanda hamu! Laho ma hamu sian lambungkon, hamu siula na jahat!’”—Mateus 7:23.

Dung i dipaujung Jesus ma jamitana marhite mandok, “Ganup halak na manangihon hatangkon jala mangulahonsa, dos ma i songon baoa na marbisuk na pajongjongkon jabuna di ginjang ni batu. Dung i dobar ma udan, ro ma haba-haba dohot banjir manombom jabu i. Alai, ndang marumpak jabu i ala dipajongjong di ginjang ni batu.” (Mateus 7:24, 25) Aha do na mambahen ndang marumpak jabu i? Ala ‘bagas dihali ibana tano laho mambahen fondasina di ginjang ni batu’. (Lukas 6:48) Tangkas ma, ndang sae holan manangihon Jesus, alai ingkon marsitutu do hita ‘mangulahon’ i.

Antong songon dia do halak ‘na manangihon hata’ ni Jesus i alai ndang “mangulahonsa”? Dos ma ibana “songon baoa na oto na pajongjongkon jabuna di ginjang ni pasir”. (Mateus 7:26) Tingki ro udan haba-haba manang badai, marumpak ma jabu i. 

Longang ma roha ni nasida mambege cara ni Jesus mangajari. Ai ndang songon pamimpin agama Jesus mangajari, alai sian carana i, tarida do na sian Debata na niajarhonna i. Ra, godang do sian na manangihon i gabe siseanna.

DIULANGI JESUS DO AJARANNA

Jesus mangajar

Di jamitana na di dolok, nunga diajarhon Jesus taringot tu cara martangiang, dohot cara asa unang mangkaringkothon arta. Alai, dipaboa Jesus do muse taringot i di joloan ni ari.​—Mateus 6:9-13, 25-34.

Dung salpu sada satonga taon, diajarhon Jesus ma muse angka i. (Lukas 11:1-4; 12:22-31) Boasa? Asa boi botoon ni halak na so ro tu dolok i ajaran ni Jesus i. Jala asa boi lam ingot angka siseanna tu ajaran i.

  • Didia do Jesus marjamita, jala angka ise do na ro?

  • Boasa ringkot jamita ni Jesus i?

  • Ise do na nidokna na marlas ni roha? Jala boasa halak sisongon i didok marlas ni roha?

  • Ise do na didok na marjea? Jala boasa nasida didok marjea?

  • Songon dia do sisean ni Jesus gabe “sira” jala “panondang ni portibi on”?

  • Sian dia do taboto na ringkot Patik ni Debata di Jesus?

  • Aha do didok Jesus taringot tu mambunu dohot mangalangkup?

  • Aha do lapatanna tingki didok ‘tarehon ma hurummu sihambirang’?

  • Aha do lapatanna tingki didok ingkon sun denggan songon Debata?

  • Aha do na diajarhon Jesus taringot tu tangiang?

  • Boasa ummarga arta na di banua ginjang? Jala songon dia do papunguhon i?

  • Boasa ndang porlu holsoan angka sisean ni Jesus?

  • Aha do didok Jesus taringot tu manguhumi halak? Jala aha do na boi taulahon tu na so mangargai hasintongan i?

  • Aha do muse didok Jesus taringot tu tangiang? Jala songon dia do hita tu dongan na asing?

  • Boasa ndang mura gabe sisean ni Jesus? Jala songon dia do asa boi gabe siseanna?

    Publikasi Bahasa Batak (Toba) (2013-2025)
    Kaluar
    Masuk
    • Batak (Toba)
    • Bagihon
    • Pengaturan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Aturan Lao Mamakke
    • Kebijakan Privasi
    • Pengaturan Privasi
    • JW.ORG
    • Masuk
    Bagihon