Diboto Hamu do?
Sinagoga di Abad na Parjolo: Gambar on patuduhon songon dia sinagoga di abad na parjolo. Contoh na dison, i ma sinagoga na adong di Gamla (Gamala) na daona hira-hira 10 km sian Laut Galilea
Songon dia do sinagoga najolo?
HATA “sinagoga” dibuat sian hata Junani na lapatanna “parpunguan” manang “rap marpungu”. Cocok do goar on, alana disi do angka halak Jahudi marpungu mangulahon panombaon sian najolo. Ndang adong dipaboa hatorangan taringot sinagoga di Angka Buku Heber. Alai, tangkas do dipaboa di Angka Buku Junani, molo sinagoga i inganan marpungu jala nunga adong i sian abad na parjolo M.
Godang angka peneliti mandok molo sinagoga i mulai adong tingki halak Jahudi ditaban di Babel. Encyclopaedia Judaica mandok, “Ala di luat na asing halak Jahudi ditaban, ndang adong bagas joro disi. Lungun do roha ni nasida jala porlu diapuli. Alani i jotjot do nasida marpungu, tarlumobi tingki ari Sabbat jala manjaha angka gulungan.” Dung malua nasida sian panabanan, tongtong do diulahon songon i. Rap marpungu, martangiang jala manjaha angka gulungan. Jala didia pe nasida tading, dibahen do sinagoga.
Di abad na parjolo M, sinagoga gabe pusat inganan panombaon ni halak Jahudi na di Mediterania, Timur Tengah dohot Israel. Profesor Lee Levine sian The Hebrew University of Jerusalem mandok, “[Di sinagoga] do dibahen inganan marsiajar, acara perayaan, pengadilan, manimpan sumbangan dohot pertemuan politik.” Didok ibana muse, “Alai na rumingkot, i ma inganan panombaon.” Alani i, ndang pola longang rohanta molo jotjot Jesus ro tu parpunguan di sinagoga. (Mrk. 1:21; 6:2; Luk. 4:16) Disi do ibana mangajari, mangalehon tudu-tudu jala patoguhon angka halak. Dung dibahen huria Kristen, jotjot do apostel Paulus marbarita tu sinagoga. Alana tusi do angka halak ro laho marsiajar taringot Debata. I do alana tingki ro si Paulus tu sada kota, parjolo do ibana laho tu sinagoga jala marbarita.—Ul. 17:1, 2; 18:4.