Like nga Zoova yoli naan w’a fɛ i wun w’a mantan e’n
“An fa amun wun mantan Nyanmiɛn, yɛ i kusu fɛ́ i wun mántan amun-ɔn.”—ZAK 4:8.
?WAFA SƐ YƐ AMÚN TƐ́ SU Ɔ?
?Kɛ Zoova waan e fa wun e mɛntɛn i’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo amun ɔn?
?Kɛ Zoova maan Zezi fɛli i wun yili e ti tɛ’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo amun ɔn?
?Kɛ Zoova fɛli i ndɛ’n mannin e mɔ i ndɛ sɔ’n i wlɛ wunlɛ timan kekle’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo amun ɔn?
1. (a) ?Ngue yɛ sran kwlakwla kunndɛ ɔ? (b) ?Wan mun yɛ kɛ be fa be wun mantan e’n, ɔ yo e fɛ ɔ?
SRAN kwlakwla kunndɛ kɛ sran fɛ i wun mɛntɛn i. Ɔ maan, kɛ e si kɛ e nin e awlofuɛ mun nin e janvuɛ mun e afiɛn sɛ naan be klo e’n, ɔ yo e fɛ dan. Sanngɛ, sran kun o lɛ m’ɔ fata kɛ e fa e wun e mɛntɛn i kpa ɔ. Sran sɔ’n yɛle e Yifuɛ Zoova.—Aku. 12:1.
2. (a) ?Sɛ e fa e wun e mantan Zoova’n, ngue yɛ Zoova waan ɔ́ yó ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ sran sunman be lafiman su kɛ i sɔ’n kwla yo ye ɔ?
2 Zoova waan e ‘fa e wun mɛntɛn’ i naan ɔ́ ‘fɛ́ i wun mántan’ e wie. (Zak 4:8) Sanngɛ, sran sunman be waan be kwlá faman be wun mantanman Ɲanmiɛn naan se kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan be ɔ. Afin be se be klun lɔ kɛ wan yɛle klɔ sran mɔ Ɲanmiɛn kó fɛ́ i wun mɛ́ntɛ́n i ɔ. Wie liɛ kusu’n, be se kɛ Ɲanmiɛn nin sran’m be afiɛn’n ti nun dan. ?I lɛ’n nun’n, e kwla fa e wun mantan Ɲanmiɛn sakpa?
3. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ e kwla fa e wun e mantan Zoova ɔ?
3 Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan Ɲanmiɛn’n, ɔ kwla yo sɔ. Afin Ɲanmiɛn waan “ɔ nin ye nin e nun wie fi nun-man mmua.” (An kanngan Sa Nga Be Yoli’n 17:26, 27, ɔ nin Jue Mun 145:18 be nun.) Kannzɛ bɔbɔ fɔ o e nun’n, sanngɛ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e fa e wun e mɛntɛn i. (Eza. 41:8; 55:6) Jue tofuɛ kun nin Ɲanmiɛn be afiɛn mantannin kpa. Ɔ maan, ɔ seli Ɲanmiɛn kɛ: “Sɛ be srɛ wɔ ɔ, a ti. Sran’m be kwlaa bé bá ɔ sin. Sran nga a kpɛ i bɔ a fɛ i mantan ɔ wun [...], i liɛ su ti ye!” (Jue. 65:3, 5) Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan laa Zida famiɛn kun m’ɔ fɛli i wun mantannin Ɲanmiɛn’n i ndɛ. Be flɛ famiɛn sɔ’n kɛ Aza. Maan e nian wafa ng’ɔ fɛli i wun mantannin Ɲanmiɛn mɔ Ɲanmiɛn fɛli i wun mɛntɛnnin i wie’n.
LIKE NGA LAA ƝANMIƐN I SUFUƐ KUN I WUN NDƐ’N KLE E’N
4. ?Ayeliɛ kpa benin yɛ famiɛn Aza kleli Zidafuɛ mun ɔn?
4 Kɛ Aza yoli famiɛn’n, ɔ tuli i klun suli Ɲanmiɛn. Ɔ kannin be nga be si tekle’n be bo i mɛn’n nun. Kpɛkun, ɔ nunnunnin amuɛn nin sraka yiwlɛ’m be kwlakwla. (1 Fam. 15:9-13) Kɛ mɔ Aza fɛli i wun mantannin Ɲanmiɛn ti’n, ɔ seli i nvle nunfuɛ mun kɛ “be fa be wun mantan Anannganman b’ɔ ti be nannan’m be Nyanmiɛn’n, naan be fɛ i mmla fanunfanun’m be su.” Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Ɲanmiɛn Zoova yrɛli i su. Ɔ maan, i famiɛn dilɛ afuɛ blu klikli nun’n, mɛn’n jɔli fɔuun. Aza wunnin i wlɛ kɛ i sɔ’n fin Ɲanmiɛn. I sɔ’n ti, ɔ seli i nvle nunfuɛ’m be kɛ: “Anannganman e Nyanmiɛn’n yɛ ɔ maan e wun w’a jɔ ye, yɛ mɛn’n i bue’n kwlaa su w’a yo fɔuun.” (2 Nyo. 14:1-7) ?I sin’n, sa benin yɛ ɔ juli ɔ?
5. (a) ?Sa benin yɛ ɔ juli Aza su mɔ i ti’n, ɔ kisali Zoova su ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ i bo guali ɔ?
5 Cɛn kun’n, Zerak m’ɔ ti Etiopifuɛ’n, ɔ bali Zida klɔ’n i su tɔlɛ. Kɛ ɔ́ bá’n, ɔ fali sran 1.000.000 ɔ nin alɛ kakaklolo 300. (2 Nyo. 14:8-10) Aza kusu i sonja’m b’a sɔnman. Be ti sran 580.000 cɛ. ?Sɛ e bɔbɔ yɛ e ti Aza’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?É fá e tiawun ajalɛ, annzɛ Zoova su yɛ é kísa ɔ? Aza liɛ’n, ɔ fɛ i wun mantannin Zoova yɛ ɔ lafili i su. Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan Aza kpan flɛli Anannganman i Ɲanmiɛn’n. Ɔ seli i kɛ: “Anannganman e Nyanmiɛn, bla w’a de ye, afin ɔ su yɛ e kisa-a. Yɛ ɔ dunman nun ti yɛ e nin sran kpanngban nga e ba kunlɛ-ɔ. Anannganman a ti e Nyanmiɛn. Nán maan sran i ta’n tin wɔ su!” Aza i srɛlɛ’n i bo guali kpa. Afin “Anannganman maan Aza nin Zidafuɛ’m be kwlali Etiopifuɛ mun.” Be nun kun sa w’a ɲɛnmɛn i ti.—2 Nyo. 14:10-12.
6. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Aza i ayeliɛ’n su ɔ?
6 ?Ngue ti yɛ Aza kisali Ɲanmiɛn su kɛ ɔ sɛsɛ i ɔ? Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan “Aza yoli Anannganman klun sa” yɛ ɔ “kloli Anannganman.” (1 Fam. 15:11, 14) Maan e kusu e klo Ɲanmiɛn, yɛ maan e yo i klun sa. Sɛ e yo sɔ’n, é kwlá fá e wun mɛ́ntɛn i tititi. Zoova fali ajalɛ wie mun naan y’a kwla fa e wun y’a mɛntɛn i titi. I sɔ m’ɔ yoli’n, ɔ yo e fɛ dan. Maan e kan like nɲɔn mɔ Zoova yoli’n, be ndɛ.
E TI KPƆLƐ TƐ’N TI’N, E KWLA FA E WUN MANTAN ZOOVA
7. (a) ?Ngue yɛ Zoova yoli m’ɔ kle kɛ ɔ klo e ɔ? (b) ?Like dan kpa benin yɛ Zoova yoli naan y’a fa e wun y’a mɛntɛn i ɔ?
7 Kɛ Zoova boli sran mun’n, ɔ kloli be. Ɔ maan, ɔ mannin sran’m be tranwlɛ klanman asiɛ’n su. Lele nin andɛ’n, Zoova tɛ klo sran mun. Afin, cɛn kwlakwla ɔ man e ninnge nga mɔ maan e kwla ka nguan nun’n. (Yol. 17:28; Ngl. 4:11) Sanngɛ, Zoova man e ninnge nga mɔ maan e kwla su i’n wie. (Lik 12:42) Asa ekun’n, ɔ se kɛ sɛ e srɛ i’n, ɔ́ síe i su. (1 Zan 5:14) Sanngɛ, Zoova yoli like dan kpa kun mɔ kle kɛ ɔ klo e, naan ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan e ɔ. Yɛle kɛ, ɔ yili e ti tɛ. (An kanngan 1 Zan 4:9, 10, 19 nun.) Zoova sunmɛnnin i “Wa kunngba cɛ’n” asiɛ’n su naan ɔ fɛ i wun yi e ti tɛ. I liɛ’n, fɔ su tranman e nun kun yɛ e su wuman kun.—Zan 3:16.
8, 9. ?Ngue yɛ Zezi dunman nun e kwla yo ɔ?
8 Tɛ mɔ Zoova maan Zezi fɛli i wun yili’n ti’n, sran’m be kwlakwla be liɛ kwla yo ye. Be nga be wuli lele bɔbɔ naan Zezi w’a fɛ i wun w’a yi tɛ’n, be liɛ kwla yo ye wie. Afin kɛ Adam nin Ɛvu be yoli ɲin kekle’n, Zoova kannin ndɛ kun m’ɔ kle kɛ sran’m bé wá ɲán Defuɛ kun ɔn. Kɛ Zoova kán ndɛ’n sɔ’n, ɔ ti kɛ ndɛ sɔ’n w’a kpɛn su sa. Afin ndɛ nga Zoova kan’n, ɔ kaman ngbɛn. (Bob. 3:15) Kɛ afuɛ ya kpanngban sinnin’n, akoto Pɔlu lali Ɲanmiɛn i ase “Krist-Jésus i delɛ b’ɔ deli” e’n ti. Kpɛkun, ɔ seli kɛ: “Laa sa nga be yoli [Ɲanmiɛn’n], ɔ blu su.” (Rɔm. 3:21-26) Nanwlɛ, sɛ ɔ timan Zezi ti’n, nn e kwlá faman e wun e mantanman Ɲanmiɛn.
9 Zezi kunngba cɛ i dunman nun yɛ e kwla fa e wun mantan Zoova ɔ. ?Ngue ti ɔ? Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Nyanmiɛn kle ye kɛ ɔ klo e, afin kɛ e ti sa tɛ yofuɛ’n, e ti ɔ maan Krist wuli.” (Rɔm. 5:6-8) Klolɛ mɔ Ɲanmiɛn nin Zezi be klo e’n, i ti yɛ Zezi fɛli i wun yili e ti tɛ ɔ. Zezi bɔbɔ seli kɛ: “Sran fi kwlá ba-man n sin saan be nga n Si b’ɔ sunmannin min’n ɔ maan be ba n sin’n.” Cɛn kun ekun’n, ɔ seli kɛ: “Sran nga w’a sin-man min nun’n, ɔ ju-man e Si wun lɔ.” (Zan 6:44; 14:6) Zoova klo kɛ sran’m be yo sa nga be yo ɔ, be si kɛ ɔ́ kló be’n, naan be ɲan anannganman nguan. I sɔ’n ti, Zezi dunman nun’n, Zoova fɛ i wawɛ’n yia sran mun naan be fa be wun mɛntɛn i. (An kanngan Zid 20, 21 nun.) Maan e nian like nɲɔn su nga Zoova yoli naan y’a fa e wun y’a mɛntɛn i’n.
ZOOVA FƐ I NDƐ’N MANNIN E NAAN E FA E WUN E MƐNTƐN I
10. ?Ngue ti yɛ Biblu’n ti’n, e kwla fa e wun e mantan Ɲanmiɛn ɔn?
10 Lele nin i kɛ é jú ndɛ kpɔlɛ nga su’n, y’a bo Biblu’n i nun fluwa 14 be su. Ɲanmiɛn yɛ ɔ fɛli i ndɛ’n mannin sran mun yɛ be klɛli ɔ. ?Sɛ nán Biblu’n nun’n, nin yɛ é sí kɛ e kwla fa e wun e mantan e Yifuɛ’n niɔn? ?Nin yɛ é sí e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ndɛ ɔ? ?Nin yɛ é sí kɛ Zezi dunman nun e kwla fa e wun mantan Ɲanmiɛn ɔn? Asa ekun’n, Biblu’n kan sa dandan nga Ɲanmiɛn wá yó mán sran mun’n, be ndɛ. Kpɛkun, ɔ kle e Zoova i nzuɛn wafa mun. I wie yɛle kɛ Ezipt Lɔ Tulɛ 34:6, 7 nun’n, Zoova se kɛ: “N ti Nyanmiɛn aklunyefuɛ, nin aunnvuɛ sifuɛ, n fa-man ya ndɛndɛ. Min aklunye’n ti dan, yɛ sa nga n kan kɛ ń yó be’n, ń yó be. N yi min aklunye’n i nglo sran’m be lika lele n fa wlu be anunman’m be anunman liɛ’m be nun lele ju be akpasua akpi su. N yaci be sa tɛ mun, nin be nyin kekle, ɔ nin be fɔnlɛ mun n cɛ be.” ?Wan yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan sran kɛ ngalɛ’n sa ɔ? Zoova si kɛ sɛ e suan Biblu’n nun like’n, é sí i kpa. Kpɛkun, e nin i e afiɛn mántan kɛ sran kun nin i janvuɛ sa.
11. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e suan Zoova i su like ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)
11 Fluwa nga be flɛ i kɛ An fa amun wun mantan Zoova i su fitilɛ ndɛ’n se kɛ: “Sɛ e nin sran kun é trá janvuɛ’n, nn e si i kpa ti ɔ. I kunngba’n yɛle Ɲanmiɛn liɛ’n. Ɔ ti cinnjin kɛ e suan Biblu’n nun like naan e si i kpa. Zoova yoli maan wafa nga be klɛli i nuan ndɛ’n e kwla wun i nun ndɛ’n i wlɛ. I sɔ’n ti é lɛ́ i ase lele.” Kɛ Zoova fɛli i ndɛ’n mannin e mɔ i ndɛ sɔ’n i wlɛ wunlɛ timan kekle’n, ɔ yo e fɛ dan.
12. ?Ngue ti yɛ sran mun yɛ Zoova fali be kɛ be klɛ i nuan ndɛ’n niɔn?
12 Zoova kwla se anzi mun kɛ be klɛ i nuan ndɛ’n. Afin sran’m be ndɛ lo anzi mun, yɛ be klo kɛ bé wún sran’m be ninnge’m be yolɛ’n i wlɛ. (1 Piɛ. 1:12) Sanngɛ, anzi’m be timan kɛ sran mun sa. Fɔ nunman be nun. Wafa nga sa kun yo e ya annzɛ ɔ yo e fɛ’n, be simɛn i. Yɛ like ng’ɔ kwla mian e sa’n, ɔ mianman be sa wie. I sɔ’n ti, Zoova fali sran mun kɛ be klɛ i nuan ndɛ’n. Kɛ é kánngan nun’n, sɛ srɛ kunnin sran’n, annzɛ i wla boli i wun’n, annzɛ ɔ yoli sa tɛ’n, annzɛ i akunndan yoli nɲɔnnɲɔn’n, e kwla wun i wlɛ. Sɛ kusu sran’n i klun jɔli’n, ɔ kwla yo e fɛ wie. Kɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Eli sa’n, be kwlaa nga Ɲanmiɛn maan be klɛli i nuan ndɛ’n, be “ti sran kɛ e sa.”—Zak 5:17.
13. ?Ngue ti yɛ e wun Zonasi i Ɲanmiɛn srɛlɛ’n i wlɛ ɔ?
13 Maan e fa Zonasi i wun ndɛ’n e nian. Kɛ Ɲanmiɛn sunmɛnnin i’n, ɔ wanndi ɔli lika uflɛ. Sa nga be juli Zonasi su’n, ɔ nin sa nga i bɔbɔ yoli be’n, ɔ nin Ɲanmiɛn mɔ kɛ ɔ o jue’n i klun lɔ’n ɔ srɛli i’n, Ɲanmiɛn maan Zonasi bɔbɔ klɛli be. Sɛ anzi kun yɛ ɔ klɛli Zonasi i wun ndɛ’n, ɔ su klɛmɛn i fɛfɛ kɛ nga Zonasi bɔbɔ fa klɛli’n sa. Zonasi seli Ɲanmiɛn kɛ: “Blɛ bɔ n wuli wieli’n, bɔ wunmiɛn fi nun-man min nun kun’n, min nyin kpɛnnin wɔ su.”—Zon. 1:3, 10; 2:1-9.
14. ?Ngue ti yɛ e kwla wun Ezai bɔbɔ i wun ndɛ ng’ɔ kannin’n i wlɛ ɔ?
14 Maan e fa Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai i wun ndɛ’n wie e nian. Kɛ Ɲanmiɛn yili i wun nglo kleli Ezai aolia nun’n, Ezai wunnin i wlɛ kɛ ɔ ti sa tɛ yofuɛ naan ɔ nin Ɲanmiɛn i ndɛ kanlɛ’n fataman. Ɔ seli kɛ: “M’an wu o! M’an mlin o, afin n ti sran kun mɔ min nuan bui’m be ti fiɛn, yɛ nvle’n mɔ n tran nun’n, i nun sran’m be nuan bui’m be ti fiɛn, yɛ min nyinma w’a wun famiɛn’n, m’an wun anannganman m’ɔ sie mɛn wunmuan’n.” (Eza. 6:5) Anzi kun kwlá kanman ndɛ kɛ nga Ezai fa kɛnnin i lɛ’n sa. Kɛ Ɲanmiɛn maan Ezai bɔbɔ yɛ ɔ klɛli’n ti’n, e wun wafa nga sa’n yoli i’n i wlɛ. Afin e ti sa tɛ yofuɛ kɛ Ezai sa.
15, 16. (a) ?Ngue ti yɛ sran’m be bɔbɔ be wun ndɛ nga Ɲanmiɛn maan be klɛli’n, e wun i wlɛ ɔ? An kan sran sɔ’m be nun wie’m be ndɛ. (b) ?Ngue yɛ maan é fá e wun é mántan Zoova ɔ?
15 Blɛ kun nun’n, Zakɔbu seli kɛ ɔ “ti kaan ngboko.” Piɛli liɛ’n, ɔ seli kɛ ɔ “ti sa tɛ yofuɛ.” (Bob. 32:11; Lik 5:8) Zakɔbu nin Piɛli be wun ndɛ nga be bɔbɔ be kɛnnin i lɛ’n, anzi’m be kwlá kanman sɔ wie. Zezi i sɔnnzɔnfuɛ mun kusu blɛ kun nun’n, “srɛ kunnin be.” Kɛ Pɔlu nin i wiengu’m bé bó jasin fɛ mɔ sran’m bé klé be yalɛ’n, be srɛli Ɲanmiɛn naan ‘b’a tra be awlɛn.’ (Zan 6:19; 1 Tɛs. 2:2) Sɛ ɔ ti anzi mun’n, nn srɛ su kunman be. Afin, fɔ nunman be nun, yɛ be le wunmiɛn tra sran mun. Sanngɛ sran nga Ɲanmiɛn maan be klɛli be bɔbɔ be wun ndɛ’n, be ti klɔ sran kɛ e sa. Ɔ maan, e wun sa ng’ɔ juli be su’n i wlɛ. I sɔ’n ti, kɛ é kánngan Biblu’n nun’n, sɛ ‘sran kun i klun jɔ’n, ɔ yo e fɛ, sɛ sran kun sun’n ɔ yo e annvɔ.’—Rɔm. 12:15.
16 Sɛ e bu wafa nga Zoova nin sran’m be trannin laa’n i su akunndan’n, é sí wafa ng’ɔ yo ninnge mun’n i su like kpanngban kpa. I wie yɛle kɛ, é wún kɛ Zoova trɛ i awlɛn, ɔ uka sran mun blɛblɛblɛ naan b’a fa be wun b’a mɛntɛn i. Kɛ é sí Zoova kpa’n, nn é kló i kpa wie. Ɔ maan, e kunndɛ kɛ é fá e wun é mɛ́ntɛn i.—An kanngan Jue Mun 25:14 nun.
MAAN E FA E WUN MANTAN ƝANMIƐN KPA TITI
17. (a) ?Ngwlɛlɛ ndɛ benin yɛ Azaria kan kleli Aza ɔ? (b) ?Sanngɛ ngue yɛ Aza yoli ɔ? (c) ?Wafa sɛ yɛ i bo guali i ɔ?
17 Kɛ Aza kwlali Etiopifuɛ mun’n, Ɲanmiɛn maan i nuan ijɔfuɛ Azaria ko kannin ngwlɛlɛ ndɛ kleli i. Ɔ seli Aza kɛ: “Sɛ amun nin Anannganman o nun’n, i kusu nin amun wo nun. Sɛ amun fa amun wun mɛntɛn i’n, ɔ́ yó maan amún wún i. Sɛ amun kpɔci i’n, ɔ́ kpɔ́ci amun.” (2 Nyo. 15:1, 2) Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Aza w’a nantiman ngwlɛlɛ ndɛ sɔ’n su. Kɛ Izraɛli famiɛn’n fali alɛ wlɛli i sin’n, w’a kisaman Zoova su. Ɔ nin Siri famiɛn’n m’ɔ ti amuɛn sɔfuɛ’n, be trali aenguɛ naan ɔ ukɛ i. I sɔ’n ti’n, Azaria seli Aza kɛ: “A nin Izraɛl famiɛn’n be afiɛn ndɛ nga nun liɛ’n, a yoli sinnzin. I ti kɛ ɔ fin ndɛ’n, bé fá alɛ wlá wɔ sin sa tititi.” Ndɛ sɔ’n kpɛnnin su sakpa. (2 Nyo. 16:1-9) ?Ngue yɛ Aza i wun ndɛ sɔ’n kle e ɔ?
18, 19. (a) ?Sɛ é nían naan e nin Zoova e afiɛn’n su ti nun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? (b) ?Ngue yɛ é yó naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan titi ɔ?
18 Aza i wun ndɛ’n kle e kɛ nán e kpɔci Zoova le. Sɛ e nian naan e nin Zoova e afiɛn’n su ti nun’n, maan e fa ndɛ nga Oze 12:7 kan’n i su ndɛndɛ. Ɔ se kɛ: “Sa ɔ sin bla min sin. Yo sa kpa, yo sran ndɛnman sufuɛ. Nán yaci min bɔ n ti ɔ Nyanmiɛn’n min su lafilɛ.” Maan e bu e ti kpɔlɛ tɛ mɔ Zezi yili’n i su akunndan titi, yɛ maan e bo e ɲin ase e suan Biblu’n nun like. Sɛ e yo sɔ’n, e nin Zoova e afiɛn mántan titi.—An kanngan Mmla’n 13:4 nun.
19 Jue tofuɛ’n seli kɛ: “Nyanmiɛn i tranlɛ bɔ e nin wɔ tran’n ɔ ti min anyanbeun like.” (Jue. 73:28) Maan e kusu ɔ yo e sɔ wie. I sɔ’n ti’n, maan e suan Zoova i su like titi. Sɛ e yo sɔ’n, é kló i titi. Yɛ maan e fa e wun e mantan Zoova. I liɛ’n, ɔ́ fɛ́ i wun mántan e wie tititi.