“Zoova yɛ maan sran kwla-ɔ”

Afuɛ 1999 nun’n, Aflansi awa’n seli kɛ sika nga aniaan’m be klun klo su be fa ko mannin Betɛli ng’ɔ o Aflansi lɔ afuɛ 1993 nin 1996 be afiɛn nun’n ti’n, ɔ fata kɛ Betɛli’n tua lapo. E fali ndɛ’n e ɔli Aflansi lɔ jɔlɛ difuɛ wie’m be ja su. Sanngɛ be waan ɔ fata kɛ e tannin sika sɔ’n. I sin’n, e fali ndɛ’n e ɔli jɔlɛ difuɛ uflɛ wie mɔ be kwlalɛ’n tra klikli’m be liɛ’n be ja su. Sanngɛ ndɛ kunngba’n yɛ be kannin-ɔn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, awa fɛli i sa sieli i Betɛli’n i sika Euro miliɔn 4 tra su m’ɔ o banki lɔ’n su. (E sika liɛ’n nun’n, ɔ ti sika miliaa kɔe nsan.) Like nga e kwla yo naan b’a yi sika sɔ’n b’a man e’n, yɛle kɛ e fa ndɛ’n e wɔ Abloki lɔ Jɔlɛ difuɛ dandan’m be ja su. Sanngɛ kwlaa naan jɔlɛ difuɛ dandan sɔ’m b’a tie e ndɛ’n, be seli e kɛ maan e nin be ja nunfuɛ kun nin be nga be kpli Aflansi awa’n i ninnge’m be ti’n, e yia naan e nian sɛ é tí e wun aniɛn-o. Sɛ y’a kwlá timan e wun aniɛn’n, be ko kpɛ ndɛ sɔ’n nun.

E seli e wun kɛ Jɔlɛ difuɛ dandan sɔ’m be ja nunfuɛ’n wá sé e kɛ e tannin sika nga awa waan e tua’n i bue kan naan be yaci e ndɛnngan. Sanngɛ e wunnin i wlɛ weiin kɛ sɛ e tua ba blu kun bɔbɔ’n, nn y’a fɔn Ɲanmiɛn mmla’n. Afin aniaan’m be mannin sika sɔ’n naan bé fá súan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i junman’n bo. Ɔ maan be sika’n timan awa liɛ. (Mat. 22:21) Sanngɛ kɛ ɔ ko yo naan y’a kle kɛ e ɲin yi Jɔlɛ difuɛ dandan sɔ mun’n ti’n, e ɔli aɲia sɔ’n i bo.

E yiali be sua ba klanman kpa kun nun. Sanngɛ ndɛ’n w’a bomɛn i bo kpa. Kɛ Jɔlɛ difuɛ’m be ja nunfuɛ’n bó i ndɛ’n i bo’n, ɔ seli kɛ ɔ fata kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be tua sika nga Aflansi awa’n waan be tua’n i bue. Yɛ e kali lɛ e usɛli i kɛ: “?A si kɛ awa w’a dun mmua w’a fɛ i sa w’a sie i e sika Euro miliɔn nnan tra su m’ɔ o banki lɔ’n su?”

Kɛ ɔ tili i sɔ’n, w’a yomɛn i fɛ. Yɛ kɛ awa i ja nunfuɛ nga be o lɛ’n be seli i kɛ awa yoli sɔ sakpasakpa’n, akunndan ng’ɔ buli i laa’n, ɔ wa kacili. Ɔ ijɔli be tɛtɛ kpa, kpɛkun ɔ kpɛli ndɛ’n i kpe. N wunnin i wlɛ kɛ Zoova yɛ ɔ yoli maan ndɛ’n kacili kɛ ngalɛ’n sa naan be man e ndɛ fɛ-ɔ. Nanwlɛ, y’a bumɛn i le kɛ, kɛ ndɛ’n i bo’n gúa kɛ ngalɛ’n sa. Kɛ é jáso é kɔ́’n, e wun blibliman e aɔwi. Ndɛ’n boli e nuan dan.

Afuɛ 2011, Zuɛn i le 30 su’n, Abloki lɔ Jɔlɛ difuɛ dandan’m be yiali naan b’a man e ndɛ fɛ. Be seli kɛ lapo nga awa waan e tua’n timan su, naan ɔ fata kɛ awa yi Zoova i Lalofuɛ’m be sika’n man be, naan i kpa bɔbɔ’n, ɔ gua sika sɔ’n su naan w’a fa man be. Ajalɛ cinnjin sɔ mɔ be fali’n, andɛ nin andɛ’n, ɔ te sasa e niaan nga be o Aflansi lɔ’n Zoova i sulɛ’n nun. Kosan kan ng’ɔ fin e nuan fiteli’n, ɔ yoli kɛ yɔbuɛ ng’ɔ kunnin Goliati’n sa. Ɔ yoli maan ndɛ’n i ti kpɛli. ?Ngue ti yɛ maan be mannin e ndɛ fɛ-ɔ? Afin kɛ nga Davidi kan kleli Goliati’n sa’n, “Zoova yɛ maan sran kwla-ɔ.”—1 Sam. 17:45-47.

Nán ndɛ kunngba sɔ’n nun yɛ jɔlɛ difuɛ’m be mannin e ndɛ fɛ-ɔ. Awa wie mun nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie mɔ be le kwlalɛ dan’n be tanndannin e ɲrun. E fali ndɛ sɔ mun e ɔli nvle lele 70 be Jɔlɛ difuɛ dandan’m be ja su nin nvlenvle’m be Jɔlɛ difuɛ dandan kpanngban kpa be ja su. Yɛ lele nin andɛ’n, be mannin Zoova i Lalofuɛ’m be ndɛ fɛ, ndɛ sɔ’m be nun 1.225 be nun. Ndɛ fɛ sɔ mɔ Jɔlɛ difuɛ dandan’m be man e’n, ɔ sasa e kpa. Ɔ maan e le atin e su e Ɲanmiɛn’n kɛ nga e fa klo’n sa, e kwla bo jasin fɛ’n nzra nun, yɛ e le atin e se kɛ e yoman politiki, annzɛ e faman mmoja.

Blɛ sɔ’n nun’n, nn n di junman Zoova i Lalofuɛ’m be Anuannzɛ’n i bo bia m’ɔ o Niyɔki lɔ’n nun. ?Ɔ maan ɔ yo sɛ yɛ maan n ɔli lele Abloki n ko kannin aniaan’m be ti ndɛ-ɔ?

MIN SI NIN MIN NIN MƆ BE TI NGALIƐ DIFUƐ’M BE KLELI MIN AJALƐ KPA

Be flɛ min si’n kɛ Zɔɔzu yɛ min nin’n suan Lusi. Be dili Galaadi suklu’n i kpɛ blu nin nɲɔn su’n. Be wuli min afuɛ 1956 nun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn be ti ngaliɛ difuɛ Etiopi lɔ. Be fali Klisifuɛ klikli’m be blɛ su jasin bofuɛ kun mɔ be flɛ i Filipu’n i dunman’n tɔnnin min. (Yol. 21:8) Kɛ afuɛ kun sinnin’n, awa tanninnin e Ɲanmiɛn sulɛ lɔ. Kannzɛ bɔbɔ n te yo bakan kpa blɛ sɔ’n nun’n, sanngɛ min wla te kpɛn su kɛ min si nin min nin be fia be su Zoova. Kɛ mɔ n ti bakan’n ti’n, i sɔ mɔ be yo’n ɔ yo min fɛ kpa. Sanngɛ afuɛ 1960 nun’n, awa seli e kɛ e jaso be nvle’n nun.

Kɛ ɔ yoli sɔ’n, e ko trannin Etazinin lɔ akpasua nga be flɛ i Kansasi’n i klɔ nga be flɛ i Wicita’n su lɔ. Sanngɛ min si nin min nin be tuli be klun be boli jasin fɛ’n i juejue su titi, kɛ i nun mɔ be ti ngaliɛ difuɛ’n sa. Min ɲrun kpɛnngbɛn bla’n suan Judi. Yɛ be flɛ min sinma yasua’n kɛ Lɛsli. Be wuli be nɲɔn’n Etiopi lɔ wie. E si nin e nin be kleli e like naan e klo Zoova naan kusu e tu e klun e su i. Kɛ n ɲannin afuɛ 13, be yoli min batɛmun. Kɛ ɔ dili afuɛ nsan’n, e tu ko trannin Peru lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Arekipa’n su. Afin be le jasin bofuɛ’m be awuliɛ lɔ kpa.

Afuɛ 1974 nun’n, Betɛli ng’ɔ o Peru’n sieli e nin aniaan nnan ngunmin atin bofuɛ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn n le afuɛ 18. Lika nga be seli e kɛ e ko bo jasin fɛ’n ɔ ti okaoka ngunmin, yɛ sran fi nin-a boman jasin fɛ lɔ le. Be ng’ɔ fata kɛ e bo jasin’n e kle be’n, be nun wie’m be kan Kecua aniɛn’n nin Aimara aniɛn’n. Loto kun mɔ be kwla la nun’n, yɛ e fa tu ajalɛ-ɔ. E tɔnnin i dunman kɛ Mmeli, afin ɔ ti kɛ buati dan wie sa. Ɔ ju wie’n, kɛ n bu blɛ mɔ n fa Biblu’n n kle lɔfuɛ’m be kɛ ɔ cɛ kan’n, Zoova wá yó maan sran fi su yoman yalɛfuɛ kun, naan tukpacɛ’n nin wie’n be su tranman lɛ kun’n i akunndan’n, n di aklunjɔɛ dan. (Ngl. 21:​3, 4) Sran sɔ’m be nun kpanngban be kacili Zoova i sufuɛ.

BE SELI MIN KƐ N KO DI JUNMAN ANUANNZƐ’N I BO BIA’N SU LƆ

Afuɛ 1977 nun’n, Alibɛɛ Srodɛɛ m’ɔ ti Anuannzɛ’n i Ɲrun Dinfuɛ’m be nun kun’n, ɔ bali Peru lɔ aniaan’m be osu nianlɛ. Ɔ wlali min fanngan kɛ n klɛklɛ fluwa nga be klɛ su naan b’a kwla di junman Anuannzɛ’n i bo bia’n su lɔ Betɛli’n nun’n i su. Kɛ n klɛklɛli su’n, w’a cɛman, afuɛ 1977 Zuɛn i le 17 su’n, n boli Betɛli ng’ɔ o Bluklinin lɔ’n i nun junman dilɛ bo. E nin aniaan nga be yo lika’n nun yɛinyɛin’n, nin aniaan nga be siesie sua’m be nun ninnge’m be ye’n, e dili junman afuɛ nnan.

Afuɛ 1978 Zuɛn nun’n, i nun mɔ é yó nvlenvle’m be aɲia kun Nuvɛli Ɔɔlean lɔ klɔ nga be flɛ i Luizianin’n su’n, n wunnin aniaan bla kun. Be flɛ i Elizabɛti Avalɔnun. I si nin i nin be kusu be tuli be klun be suli Zoova kpa kɛ min liɛ mun sa. Kɛ e nin Elizabɛti é yía’n, nn ɔ ti titi atin bofuɛ w’a di afuɛ nnan. Yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ dí Blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n lele ɔ́ fá wú. E usali e wiengu osu titi. E sili e wiengu kpa, kpɛkun klolɛ wa bali e afiɛn. Afuɛ 1979 Ɔktɔblu i le 20 su’n e jali, kpɛkun e dili junman Betɛli lɔ.

Asɔnun klikli nga be fa e ɔli nun’n, be flɛ i kɛ Bluklinin Ɛsipaɲɔlu asɔnun’n. Lɔ aniaan’m be klo sran kpa. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, e ɔli asɔnun nsan ekun be nun. Aniaan’m be sɔli e nun klanman, yɛ be suannin e bo kpa naan y’a kwla di e junman’n Betɛli lɔ. Aniaan sɔ mun, nin e janvuɛ mun, nin e osufuɛ’m be ukali e kpa naan y’a kwla nian e si nin e nin mɔ b’a yo oke’n be lika. Nanwlɛ, ukalɛ mɔ be ukali e’n, ɔ yo e fɛ dan.

BE SELI MIN KƐ N SUAN ANIAAN NGA BE KPLI ANIAAN’M BE TI’N BE BO

Afuɛ 1982 Zanvie’n nun’n, cɛn kun n o lɛ-ɔ, be wa seli min kɛ n ko di junman Betɛli lɔ biolo ng’ɔ kpli aniaan’m be ti’n nun. Kɛ ɔ dili afuɛ nsan’n, be seli min kɛ n wɔ inivɛsite naan n ko suan mmla nga awa kpɛ be’n, be su like naan n kaci avoka. Kɛ é súan like’n, n wunnin kɛ ndɛ nga Zoova i Lalofuɛ’m be fa ɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su mɔ be mannin be ndɛ fɛ’n, i ti yɛ Etazinin’n nin nvle wie’m be nun’n, awa man sran’m be atin kɛ be yo ninnge wie mun-ɔn. I sɔ’n boli min nuan, sanngɛ ɔ yoli min fɛ kpa. Sa sɔ’m be su yɛ be jran be kle like inivɛsite lɔ-ɔ.

Afuɛ 1986 nun’n, be sieli min biolo ng’ɔ kpli aniaan’m be ti’n i su kpɛn. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn n le afuɛ 30. I sɔ’n yoli min fɛ, afin kannzɛ bɔbɔ n te yo gbanflɛn’n, aniaan’m be lafi min su. Sanngɛ min klun titili min dan. Afin n siman ninnge kpanngban, yɛ n si kɛ junman sɔ’n i dilɛ’n su yoman pɔpɔ.

Afuɛ 1988 nun yɛ n ɲannin min diplɔmun’n niɔn. Sanngɛ m’an wunmɛn i wlɛ kɛ like kpanngban nga n ko suannin’n ti’n, wafa nga n su Ɲanmiɛn’n ɔ timan kɛ laa’n sa kun. Suklu dan dilɛ’n kwla yo maan sran kun kwla kunndɛ aɲrunɲan, yɛ ɔ kwla bu i kɛ ɔ ti kpa trɛ i wiengu nga b’a diman suklu dan kɛ i sa’n. Sanngɛ Elizabɛti ukali min. Ninnge nga n yo be laa kwlaa naan m’an wɔ inivɛsite mɔ i ti yɛ e nin Zoova e afiɛn mantan kpa’n, ɔ ukali min naan b’a yo min cinnjin ekun. I sɔ’n fali blɛ kan. Sanngɛ, blɛblɛblɛ, e nin Zoova e afiɛn w’a mantannin kpa kɛ laa’n sa. Sa ng’ɔ juli min su’n ti’n, n si kɛ nán suklu dan dilɛ’n yɛ ɔ ti cinnjin dan-ɔn. Sanngɛ sɛ sran kun nin Zoova be afiɛn mantan kpa’n, naan ɔ klo i nin i sufuɛ’m be kpa’n, i sɔ’n yɛ maan i liɛ’n yó ye-ɔ.

E KPLILI JASIN FƐ’N I TI NAAN W’A TAKA KPA

Kɛ n wieli suklu di’n, n fali min ɲin n sieli i wafa nga n kwla uka biolo ng’ɔ kpli aniaan’m be ti’n naan b’a kwla sasa Betɛli’n nin Anuannzɛ’n, naan kusu b’a kwla bo jasin fɛ’n nvle wie’m be nun’n su. N kloli min junman sɔ’n i kpa, sanngɛ i dilɛ w’a yoman pɔpɔ. Afin ninnge’m be kaci ndɛndɛ kpa Anuannzɛ’n nun. I wie yɛle kɛ, laa’n sran’m be man be klunklo like kan naan b’a fa e fluwa mun. Sanngɛ afuɛ 1990 nun’n, be seli e biolo m’ɔ kpli aniaan’m be ti’n kɛ ɔ uka Betɛli’n naan ɔ wun ajalɛ ng’ɔ́ fá naan sran’m b’a manman sika kun’n. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Zoova i Lalofuɛ’m b’a seman sran’m be kun kɛ be man sika ka naan b’a fa fluwa mun. Ajalɛ sɔ mɔ be fali’n ti’n, Betɛli lɔ junman’n i su kpɛli kan, jasin fɛ’n i bolɛ’n wa yoli pɔpɔ, yɛ awa w’a faman lapo tualɛ ndɛ w’a manman e kun. Aniaan wie’m be buli i kɛ ajalɛ uflɛ sɔ’n ti’n, e su ɲanman sika e fa yiman fluwa kpanngban kun, naan sran sunman be su siman Zoova i su ndɛ. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Be nga be su Zoova andɛ’n, be tra be nga be su i afuɛ 1990 nun’n kpɛ nɲɔn tra su. Asa’n andɛ’n, sran’m be tuaman ba blu kun naan b’a ɲan e fluwa m’ɔ uka be naan b’a si Ɲanmiɛn ndɛ’n. N wunnin kɛ Zoova fanngan nun, nin atin nga junman difuɛ nanwlɛfuɛ’n kle e’n, i ti yɛ ajalɛ sɔ’n nin ajalɛ kpanngban wie mun ekun mɔ Anuannzɛ’n fali be’n, be yoli ye-ɔ.—Tul. 15:2; Mat. 24:45.

Nán kɛ aniaan nga be kpli e ti’n, be si mmla mun dan naan be si be junman’n i di dan ti yɛ kɛ e fa ndɛ mun e kɔ e jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, be man e ndɛ fɛ-ɔ. Blɛ sunman’n, Zoova i sufuɛ’m be nzuɛn kpa’n ti yɛ awa i ja nunfuɛ mun, nin jɔlɛ difuɛ’m be jran e sin-ɔn. I wie yɛle kɛ afuɛ 1998 nun’n, Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ nsan be nin be yi’m be trannin aɲia dan kun bo Kiba lɔ. Kɛ awa i ja nunfuɛ’m be wunnin wafa nga aniaan sɔ’m be yili i nglo kɛ be ti kpa yɛ be ti aɲinyiɛfuɛ’n, be wunnin i wlɛ kɛ e faman e wun wlaman politiki nun sakpasakpa. Be ayeliɛ’n ɲannin ta dan be su trali ndɛ nga kɛ e nin be é yó aɲia wie mun’n, e kan kleli be’n.

Sanngɛ ɔ ju wie’n, kɛ e nin awa i ja nunfuɛ mun e timan e wun aniɛn’n, e ‘jran mmla’n su e kpli jasin fɛ’n i ti’ naan ‘ɔ taka kpa.’ (Fip. 1:7) I wie yɛle kɛ laa’n, Abloki nin Kore di Sidi lɔ’n, awa waan san fii aniaan’m be fa be wun wlɛ i sonja junman’n nun. Kɛ aniaan’m be se kɛ be diman sonja’n, awa kplinman su. I sɔ’n ti’n Abloki lɔ’n be wlali aniaan yasua kɔe 18.000 be bisua, yɛ Kore di Sidi lɔ’n be wlali aniaan yasua 19.000 tra su be bisua. I sɔ’n dili afuɛ kpanngban kpa.

Afuɛ 2011, Zuie i le 7 su’n, Abloki lɔ jɔlɛ difuɛ dandan’m be fali ajalɛ cinnjin kun. Be seli Abloki lɔ nvle’m be kwlaa kɛ be kunndɛ junman uflɛ be man be kwlaa nga be Ɲanmiɛn sulɛ’n ti’n, be kunndɛman kɛ bé fá be wun wlá sonja dilɛ junman’n nun’n. I sin’n, afuɛ 2018 Zuɛn i le 28 su’n, Kore di Sidi lɔ jɔlɛ difuɛ dandan’m be fali ajalɛ kunngba sɔ’n wie. Sɛ ɔ ti kɛ ndɛ sɔ’n nun’n, aniaan gbanflɛn ba nɲɔn cɛ bɔbɔ b’a nantiman seiin’n, nn jɔlɛ difuɛ’m b’a manman e ndɛ fɛ.

E niaan nga be kpli e ti awa’m be ja su mɔ be o Anuannzɛ’n i bo bia’n su wa’n, ɔ nin nga be o Betɛli’m be nun mɛn’n wunmuan’n nun’n, be di junman kekle kpa naan y’a ɲan e ti y’a su Zoova, naan kusu y’a bo Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n. Kɛ e kpli e niaan nga awa tanndan be ɲrun’n be ti’n, i sɔ’n ti e cenjele like. Kɛ e fa e ndɛ mun e kɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, kannzɛ b’a manman e ndɛ fɛ’n, sanngɛ i sɔ’n yo maan siefuɛ mun, nin famiɛn mun, nin nvle’m be ti Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n. (Mat. 10:18) Asa’n fluwa nga e klɛ ko man jɔlɛ difuɛ mun, nin awa i ja nunfuɛ mun, nin be nga be yi zronali mun’n, ɔ nin sran onga mun’n be nun’n, e bo Biblu’n nun ndɛ’m be su. Yɛ ɔ fata kɛ be bu ndɛ sɔ’m be akunndan. Be nga be awlɛn’n ti kpa’n be si Zoova i Lalofuɛ mun, yɛ be wun i wlɛ kɛ like nga be kle’n, ɔ taka Biblu’n nun ndɛ’n su. Kɛ é sé yɛ’n, sran sɔ’m be nun wie’m be ti e niaan.

ZOOVA, NJA KWLA!

Afuɛ 40 nga be sinnin lɛ’n be nun’n, e nin aniaan nga be o Betɛli’m be nun mɔ be kpli aniaan’m be ti’n, e bo yoli kun e dili junman. N ɔli jɔlɛ difuɛ dandan mun, nin awa i ja nunfuɛ wie mɔ be le ɲrun kpa’n be nun kpanngban be ɲrun. N klo aniaan nga be kpli aniaan’m be ti mɔ be di junman Anuannzɛ’n i bo bia’n su wa’n, nin betɛli’m be nun’n be kpa. Nanwlɛ, Zoova yrali min su dan. Yɛ min ɲrun w’a yoman min koun le.

Elizabɛti w’a suan min bo lele afuɛ 45. Aklunjɔɛ blɛ’n nun-o, blɛ kekle nun-o, ɔ suannin min bo titi. I sɔ’n ti’n, n klo i kpa. Afin tukpacɛ kun m’ɔ kle i yalɛ’n ti’n, ɔ leman wunmiɛn kpa. Ɔ nin i sɔ ngba’n w’a yaciman min bo suanlɛ le.

E wunnin i wlɛ weiin kɛ wunmiɛn’n nin kwlalɛ’n, be finman ninnge nga e si be yo’n. Sanngɛ kɛ nga Davidi fa kannin’n sa’n, “Zoova ti i nvlefuɛ’m be wunmiɛn.” (Jue. 28:8) Nanwlɛ, “Zoova yɛ maan sran kwla-ɔ.”